Στη φωτογραφία είναι το μουσείο Κλουνί

ταπισερί: χαλί τοίχου

Επιτέλους στεκόμουν μπροστά από το Εθνικό Μουσείο του Μεσαίωνα στο Παρίσι. Παλιά λεγόταν Μουσείο Κλουνί. Ίσως ακόμα να το λένε έτσι τα στόματα των ανθρώπων. Άμα συνηθίσεις σε κάτι δύσκολα το κόβεις.

Όταν το αντίκρυσα μου κόπηκε η ανάσα. Δεν είχα ιδέα! Περίμενα πως θα έβλεπα ένα κανονικό μουσείο όπως όλα τ' άλλα, όμως αυτό που κοιτούσα ξεπερνούσε κατά πολύ όλες μου τις προσδοκίες. Ήταν κτίσμα μεσαιωνικό! Διώροφο και με στέγη κωνική που σήμαινε πως υπήρχαν και σοφίτες. Το μαρτυρούσαν άλλωστε τα παράθυρα που υπήρχαν στην κωνική στέγη. Το βλέμμα μου συνάντησε αρκετές πετρόκτιστες καμινάδες κατά μήκος της στέγης. Ήταν πραγματικά πανέμορφο. Υπήρχε μια πέτρινη σημείωση -αν μπορώ να το πω έτσι- που έλεγε ότι είναι κτισμένο το 1334 μ.Χ και αποτελούσε ξενώνα/μοναστήρι για τους ηγούμενους του Κλουνί. Πραγματικά και χωρίς καμία υπερβολή ήταν ένα έργο τέχνης από μόνο του! Αφού θαύμασα το εξωτερικό πλήρωσα το εισητήριο και πέρασα την πόρτα. Ένιωσα ένα γλυκό μούδιασμα σε όλο μου το κορμί και η καρδιά μου άρχισε να κτυπά δυνατά. Ομολογώ πως εδώ ήρθα για έναν και μόνο λόγο. Για μια ταπισερί! Μοναδική στο είδος της και στην ομορφιά της. Πραγματικά άξιζαν και με το παραπάνω τα δύο χρόνια στέρησης που χρειάστηκαν για να μαζέψω τα λεφτά και να πραγματοποιήσω το ταξίδι. Κάθε διασκέδαση κόπηκε. Δεν πήγαινα ούτε για καφέ. Τα ψώνια πολύ μετρημένα. Μα δεν το μετανιώνω!

Χωρίς χρονοτριβή άρχισα να ψάχνω την αίθουσα στην οποία βρισκόταν η ταπισερί. Προσπέρασα αίθουσες με μεσαιωνικά γλυπτά, με κειμήλια από χρυσό και ελεφαντόδοντο, με παλαιά έπιπλα, γυάλινα βιτρό και τα φημισμένα περίτεχνα μεσαιωνικά χειρόγραφα, μέχρι που βρήκα την αίθουσα που αναζητούσα. Μπήκα μέσα με δέος, το βλέμμα μου κατάπινε λαίμαργα την ταπισερί που ονομάζεται "Η Κυρία και ο Μονόκερος". Αποτελείτο από έξι παραστάσεις με την Κυρία και το μονόκερο. Πιστεύεται πως οι πέντε από τις έξι ταπισερί είναι αλληγορικές των πέντε αισθήσεων του ανθρώπου: γεύση, οσμή, ακοή, όραση και αφή. Σκοπός της Κυρίας είναι να πλανέψει τον άγριο και αδάμαστο μονόκερο και εν τέλει να τον γητέψει. Στην πρώτη ταπισερί, όπου αρχίζει και η ιστορία, η Κυρία στέκεται μπροστά από ένα στρογγυλό αντίσκηνο. Το χρώμα του είναι μπλε και έχει διάσπαρτες λεπτομέρειες σε χρώμα απαλό πορτοκαλί. Στο πάνω μέρος του αντίσκηνου αναγράφεται η φράση στο ίδιο χρώμα "A mon seul désir" που σημαίνει "Η μόνη μου επιθυμία". Το αντίσκηνο καταλήγει σε μυτερή κορυφή όπου ορθώνεται ένα μικρό λάβαρο με το θυρεό της οικογενείας που είχε κάνει τότε την παραγγελία, την οικογένεια Λε Βιστ. Το λάβαρο είναι κόκκινο, διαγώνια κατεβαίνει μια λωρίδα από μαύρο χρώμα και μέσα υπάρχουν τρία οριζόντια μισοφέγγαρα σε ίση απόσταση το ένα με το άλλο, χρώματος πορτοκαλί τα οποία κοιτάζουν προς τα πάνω. Στα αριστερά της Κυρίας υπάρχει μια κοπέλα, μάλλον ακόλουθή της, η οποία κρατάει μια ανοικτή κασετίνα και η Κυρία παίρνει από μέσα κάποια κοσμήματα. Είναι ολοφάνερο πως ο δημιουργός της ταπισερί ήθελε η Κυρία να ξεχωρίζει, γι' αυτό και η ακόλουθη της είναι αισθητά πιο κοντή και πιο ταπεινά ντυμένη, ενώ η Κυρία φοράει ένα κόκκινο μακρύ μέχρι τον αστράγαλο φόρεμα. Το κάτω μέρος του φορέματος είναι κεντημένο με περίτεχνα σχέδια και σε διαφορετικό χρώμα από το κόκκινο του φορέματος. Στα δεξιά της Κυρίας υπάρχει ένα σκαμνί πάνω στο οποίο υπάρχει μια σκάφη και μέσα κάθεται ένα σκυλάκι. Στα δεξιά των δύο γυναικών (όπως κοιτάω την ταπισερί), καθισμένος στα πισινά του πόδια βρίσκεται ο μονόκερος. Τα μπροστινά του πόδια είναι ανασηκωμένα και αγκαλιάζουν ένα μυτερό κοντάρι και στην κορυφή του υπάρχει το ίδιο λάβαρο με το θυρεό της οικογένειας Λε Βιστ. Στα αριστερά τους είναι ένα λιοντάρι, το οποίο συμβολίζει τη δύναμη και τη γενναιότητα της οικογενείας Λε Βιστ. Είναι καθισμένο και αυτό στα πίσω του πόδια και με τα δύο μπροστινά αγκαλιάζει και αυτό ένα ίδιο κοντάρι που στην κορυφή του φαίνεται να κυματίζει το λάβαρο. Τα δύο αυτά ζώα εκτός από τα κοντάρια που κρατάνε, κρατάνε επίσης και από μια άκρη του ανοίγματος του αντίσκηνου έτσι ώστε να δημιουργείται ένα άνοιγμα με θέα προς το άδειο εσωτερικό του. Το αντίσκηνο στηρίζεται με σχοινιά τα οποία είναι δεμένα στα δέντρα που υπάρχουν δεξιά και αριστερά του. Υπάρχουν κι άλλα δέντρα τα οποία είναι πιο χαμηλά, σε μέγεθος θάμνων θα έλεγε κανείς. Είναι φορτωμένα με καρπούς, πορτοκάλια, βατόμουρα, βελανίδια. Το έδαφος στο οποίο στέκονται ξεχωρίζει από την υπόλοιπη ταπισερί γιατί είναι χρώματος σκούρου μπλε και σε σχήμα οβάλ. Είναι λες και βρίσκονται πάνω σε κάποιο νησάκι. Παντού το έδαφος καλύπτεται από λογιών λογιών λουλούδια και διάσπαρτα υπάρχουν μερικά ζωάκια. Μπορώ να διακρίνω ένα σκύλο που φοράει κολάρο, ένα πιθηκάκι και δύο λαγουδάκια ή κουνελάκια. Όλα μικρά σε μέγεθος. Το φόντο πίσω της ταπισερί έχει κόκκινο χρώμα και υπάρχουν διάφορων ειδών λουλούδια σε όλη την επιφάνεια του. Είναι πολύ κοντά αναμεταξύ τους τα λουλούδια, σχεδόν κολλητά. Ο υφαντουργός που τα έφτιαξε τότε ήταν ξακουστός για τα φλοράλ φόντο που έκανε στις ταπισερί, τα λεγόμενα millefleurs.

Και εδώ επίσης υπάρχουν διάσπαρτα ζωάκια, αρκετά μακριά το ένα από το άλλο. Υπάρχουν δύο πουλιά πάνω ψηλά και πιο χαμηλά υπάρχουν μία κατσίκα, ένα προβατάκι, ένας σκύλος και μερικά λαγουδάκια. Πραγματικά υπέροχη! Τόσο φωτεινά τα χρώματα! Τόσο ζωντανά!

Αφού τη θαύμασα για αρκετή ώρα αποτυπώνοντας στο μυαλό μου μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια, προχώρησα στη δεύτερη ταπισερί που αντιστοιχεί στην όσφρηση.

Η Κυρία κρατώντας στο χέρι της ένα λουλούδι, στέκεται στο κέντρο του οβάλ εδάφους. Μπροστά της στέκεται η ακόλουθη της κρατώντας στα χέρια της κάτι που μοιάζει με πιατέλα και μέσα υπάρχουν λουλούδια τα οποία και προσφέρει στην Κυρία, η οποία είναι ντυμένη με διαφορετικό φόρεμα το ίδιο εντυπωσιακό με το προηγούμενο και φαίνεται να φοράει τα κοσμήματα που πήρε από την κασετίνα στην προηγούμενη ταπισερί.

Δεξιά ο μονόκερος και αριστερά το λιοντάρι καθισμένα και πάλι στα πισινά τους πόδια κρατώντας και πάλι στα μπροστινά τους πόδια τα κοντάρια που στην κορυφή τους κυματίζουν τα λάβαρα με το θυρεό της οικογένειας Λε Βιστ και κοιτάζουν με μεγάλη προσήλωση την Κυρία.

Στις ίδιες θέσεις με την προηγούμενη ταπισερί υπάρχουν τα δέντρα φορτωμένα με τους καρπούς τους και το φόντο είναι και αυτό κόκκινο με πυκνά λουλούδια και μερικά διάσπαρτα ζωάκια, πουλιά, ένας σκύλος και ένας λαγός.

Πίσω από την Κυρία υπάρχει ένα σκαμνί πάνω στο οποίο υπάρχει ένα καλάθι γεμάτο λουλούδια. Δίπλα του κάθεται ένα πιθηκάκι το οποίο κρατά και μυρίζεται ένα από τα λουλούδια του καλαθιού. Σε αυτή την ταπισερί το λιοντάρι και ο μονόκερος φέρουν στην πλάτη τους από μια ασπίδα που απεικονίζουν το θυρεό της οικογενείας Λε Βιστ. Αφού θαύμασα και αυτή την ταπισερί για ώρα πέρασα στην επόμενη που αντιστοιχούσε στη γεύση. Η Κυρία στέκεται ανάμεσα στο λιοντάρι και το μονόκερο που κατέχουν και πάλι τις ίδιες θέσεις αριστερά και δεξιά αντίστοιχα κρατώντας τα λάβαρα στα μπροστινά τους πόδια. Φοράει ένα υπέροχο φόρεμα διαφορετικό από τα υπόλοιπα σε χρώμα κίτρινο με περίτεχνα κεντήματα και τα ίδια κοσμήματα. Στα μαλλιά της φοράει γιρλάντα διακοσμημένη με πολύτιμους λίθους. Είναι φανερό πως η Κυρία είναι ευγενούς καταγωγής. Η ακόλουθή της σε στάση υπόκλισης κρατάει ένα κύπελλο γεμάτο σπόρους. Η Κυρία απλώνει το χέρι της μέσα στο κύπελλο με σκοπό να πάρει μερικούς και να ταΐσει το πουλάκι που κάθισε στο γαντοφορεμένο της χέρι. Κοιτάει λοξά το μονόκερο χαμογελώντας ανεπαίσθητα και αινιγματικά. Μου θύμισε το χαμόγελο της Τζοκόντα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι.

Ο μονόκερος αυτή τη φορά είναι ανασηκωμένος στα πισινά του πόδια. Όμορφος και μεγαλόσωμος σε λευκό χρώμα. Το κέρατό του είναι δυσανάλογα μακρύ σε σχέση με το κεφάλι και το σώμα του. Ίσως ο δημιουργός με αυτό τον τρόπο ήθελε να τονίσει την ύπαρξη του. Η Κυρία τον κοιτάει ενώ ο μονόκερος κοιτάει αλλού θέλοντας ίσως να αποφύγει την έλξη του προς αυτήν. Σε αυτή την ταπισερί το λιοντάρι και ο μονόκερος φοράνε στην πλάτη τους από ένα μανδύα με το θυρεό των Λε Βιστ και μοιάζει να φυσάει αέρας. Οι μανδύες των δύο ζώων ανεμίζουν όπως και το μαντίλι που φοράει στο κεφάλι η Κυρία. Στέκονται στο ίδιο μπλε οβάλ έδαφος με τα δέντρα δεξιά και αριστερά και το έδαφος πλημμυρισμένο από λουλούδια όπως και στις προηγούμενες. Η διαφορά εδώ είναι ότι πίσω από την Κυρία σε ημικύκλιο περιφερειακά του οβάλ εδάφους υπάρχουν λουλούδια που είναι πολύ ψηλότερα από τα υπόλοιπα. Έχω την εντύπωση ότι είναι αγριοτριανταφυλλιές. Στο κόκκινο φόντο το γεμάτο από λουλούδια υπάρχουν και πάλι διάσπαρτα ζώα και πουλιά όπως και στο σκούρο μπλε έδαφος. Ίσως και αυτά να έχουν τη σημασία τους όμως δεν μπορώ να την καταλάβω. Τι να συμβολίζει άραγε η αλεπού που καθιστή βρίσκεται στα δεξιά της ταπισερί. Χαμηλά, λίγο πιο πέρα από το μονόκερο. Λίγο πιο ψηλά υπάρχει ένα αιλουροειδές σε ξανθοκίτρινο χρώμα. Λέαινα; Και τι να συμβολίζει; Τόσα αναπάντητα ερωτήματα.. και που πραγματικά θα επιθυμούσα μια απάντηση παρά μια εικασία δική μου. Αυτή η ταπισερί υπάρχει εδώ και μερικές εκατοντάδες χρόνια. Οι άνθρωποι που την έφτιαξαν έχουν πεθάνει εδώ και αιώνες και που θα μπορούσαν να μου απαντήσουν. Αυτοί έφυγαν, όμως, το θαυμάσιο αυτό έργο τους έμεινε στην αιωνιότητα...

Σειρά τώρα είχε η ταπισερί που απεικονίζει την ακοή. Φαίνεται πως η Κυρία σιγά σιγά πετυχαίνει το σκοπό της να πλανέψει και να γητέψει το μονόκερο γιατί τώρα την έχει πλησιάσει αισθητά κρατώντας πάντα το κοντάρι με το λάβαρο. Η Κυρία στο κέντρο παίζει ένα μουσικό όργανο της τότε εποχής που μου θυμίζει έντονα το σημερινό πιάνο, αλλά αυτό είναι πολύ πιο μικρό, ακουμπισμένο πάνω σε τραπέζι, το οποίο είναι σκεπασμένο με ύφασμα. Το φόρεμα που φοράει η Κυρία πάντα αλλάζει, το ένα πιο όμορφο από το άλλο, όμως τα κοσμήματα που φοράει παραμένουν πάντα τα ίδια. Το φόρεμα που φοράει είναι πλούσιο με κίτρινα και κόκκινα κεντήματα. Στα στριφώματα υπάρχουν μαργαριτάρια και σκούρα πετράδια. Τα φαρδιά μανίκια είναι μπλε και πέφτουν δημιουργώντας όμορφες πτυχές. Τα καρποφόρα δέντρα κατέχουν για άλλη μια φορά την ίδια θέση. Το λιοντάρι στα αριστερά κρατάει και αυτό το κοντάρι με το λάβαρο. Στην απέναντι πλευρά του τραπεζιού στέκεται η ακόλουθη της Κυρίας και πατάει τα φυσερά για τους αυλούς του μουσικού οργάνου. Το φόντο πίσω είναι στο ίδιο κόκκινο χρώμα με τα λουλούδια και συνεχίζει να υπάρχουν διάσπαρτα ζωάκια και πουλιά που πετούν. Υπάρχουν λαγουδάκια, το πρόβατο και η αλεπού. Το έδαφος που πατάνε είναι στο ίδιο σκούρο μπλε χρώμα με λουλούδια και υπάρχουν και εκεί ζωάκια. Λαγουδάκια, ένας σκύλος, το αιλουροειδές που στην προηγούμενη ταπισερί βρισκόταν στο φόντο τώρα εμφανίζεται στο έδαφος. Και αν δεν κάνω λάθος το άλλο ζωάκι είναι αλεπού. Όπως πάντα είναι μικρά σε μέγεθος.

Αφού τη θαύμασα και αυτή για κάμποση ώρα προχώρησα στην επόμενη. Της όρασης.

Εδώ η σκηνή αλλάζει κατά πολύ. Η Κυρία έχει γητέψει το μονόκερο. Είναι καθιστή και ο μονόκερος ακουμπά τα δυο μπροστινά του πόδια στα γόνατά της. Η Κυρία με το δεξί της χέρι κρατάει έναν καθρέφτη και τον βάζει μπροστά στο μονόκερο και τον βλέπουμε να καθρεφτίζεται μέσα σε αυτόν. Σα να του λέει η Κυρία «Δες πόσο όμορφος είσαι; Γι' αυτό θέλησα να σε πλανέψω». Ο μονόκερος φαίνεται ικανοποιημένος. Χαμογελάει. Όπως πάντα στα αριστερά βρίσκεται το λιοντάρι που συνεχίζει να κρατάει το κοντάρι με το λάβαρο. Δεν κοιτάει την Κυρία και το μονόκερο. Το κεφάλι του είναι στραμμένο αλλού θέλοντας έτσι ίσως να κρύψει τη ζήλια του. Τα ψηλά δέντρα δεν υπάρχουν εδώ. Μόνο τα χαμηλά σαν θάμνοι και φορτωμένα με καρπούς. Ίσως επειδή η Κυρία είναι καθιστή και δε χρειάζεται να υπάρχουν τόσο ψηλά δέντρα. Το ίδιο μπλε σκούρο οβάλ έδαφος με τα λουλούδια και τα ζώα και το ίδιο κόκκινο λουλουδάτο φόντο και τα διάσπαρτα ζωάκια. Δεν υπάρχουν πουλιά.

Προχώρησα στην τελευταία ταπισερί. Την αίσθηση της αφής.

Η Κυρία, όπως και στις υπόλοιπες ταπισερί βρίσκεται στο κέντρο του σκούρου μπλε εδάφους. Είναι όρθια. Στο δεξί της χέρι κρατάει το κοντάρι με το λάβαρο και με το αριστερό κρατάει το μονόκερο από το κέρατο λίγο πιο πάνω από τη βάση του. Ο σκοπός της έχει επιτευχθεί, ο μονόκερος έχει πλέον γητευτεί πλήρως και αυτό το διακρίνω από το ύφος που έχει όταν την κοιτάζει. Γεμάτο αφοσίωση και... αγάπη, τολμώ να πω.

Είναι γυρισμένη στο πλάι έτοιμη να κάνει το πρώτο της βήμα και κοιτάει μπροστά.

Στα αριστερά όπως και στις υπόλοιπες υπάρχει το λιοντάρι. Δεν κρατάει κοντάρι με λάβαρο. Είναι καθιστό και τα μπροστινά του πόδια ακουμπούν στο έδαφος. Αποφεύγει να κοιτάξει την Κυρία και το μονόκερο. Τα δύο μεγαλοπρεπή ζώα για άλλη μια φορά φέρουν στις πλάτες τους τις ασπίδες με το θυρεό της οικογένειας. Τα ψηλά δέντρα έχουν πάρει ξανά τη θέση τους και στο μπλε σκούρο έδαφος το φορτωμένο με λουλούδια υπάρχει μόνο ένα λαγουδάκι.

Δεσπόζει το ίδιο κόκκινο φόντο με τα λουλούδια και τα διάσπαρτα ζώα. Αυτή τη φορά κάποια ζώα έχουν περιλαίμιο και άλλα είναι δεμένα με αλυσίδες, δείχνοντας ίσως έτσι ότι ο μονόκερος έχει πια δαμαστεί ολοκληρωτικά.

Αφού πια χάζεψα και την τελευταία ταπισερί για αρκετή ώρα αποφάσισα να διαβάσω τις πληροφορίες που υπήρχαν εκεί πάνω σε ένα βάθρο πλακωμένες με γυαλί.

Διάβασα λοιπόν ότι δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κατασκευάστηκαν. Οι ταπισερί χρονολογήθηκαν με βάση τις τεχνικές ύφανσης. Με βάση αυτές και τα ρούχα που φοράει η Κυρία υπολογίζεται ότι υφάνθηκαν περί τα τέλη του 15ου αιώνα. Όπως επίσης οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν στις ταπισερί μας καθοδηγούν ότι φτιάχτηκαν στο Βορρά, μάλλον στις Βρυξέλλες. Εκεί τα millefleurs ήταν τότε η ειδικότητά τους.

Οι ταπισερί δεν έμειναν στην οικογένεια Λε Βιστ για πολύ καιρό. Μετά το θάνατο της κόρης τους Κλοντ πέρασαν στους κληρονόμους του δεύτερου συζύγου της. Το 1660 κοσμούσαν έναν πύργο στο Μπουσάκ, στην κεντρική Γαλλία. Το 1841 ανακαλύφθηκαν από τον Προσπέρ Μεριμέ, επιθεωρητή ιστορικών μνημείων. Η κατάσταση που τις βρήκε ήταν δυστυχώς πολύ κακή. Φαγωμένες από ποντίκια, κομμένες σε διάφορα σημεία. Χωρικοί από τα γύρω μέρη ίσως είχαν χρησιμοποιήσει κομμάτια από τις ταπισερί σαν τραπεζομάντιλα και κουρτίνες. Διάβασα και φρύαξα. Μα αυτό είναι ιεροσυλία!

Τελικά το 1882 η γαλλική κυβέρνηση τις αγόρασε για το μουσείο αυτό. Όπου εκτίθενται πια για το κοινό αποκαταστημένες και σε ξεχωριστή αίθουσα.

Πάλι καλά που έδωσε ο Θεός και γλίτωσαν τέτοια αριστουργήματα!!

Ούτε που ξέρω πόσες ώρες καθόμουνα εκεί και τις θαύμαζα μέχρι που άκουσα κάποιον να ξεροβήχει πίσω μου. Γύρισα να δω. Ο φύλακας του μουσείου με κοιτούσε σοβαρός.

«Συγγνώμη, κυρία μου, αλλά πρέπει να φύγετε. Το μουσείο κλείνει».

«Εντάξει, φεύγω» του είπα τολμώντας να του χαμογελάσω ελαφρά. Ήθελα να σπάσω την άθραυστη σοβαρότητά του. Χωρίς κάποια επιτυχία τελικά.

Με συνόδευσε μέχρι την έξοδο, μάλλον για να σιγουρευτεί ότι όντως έφυγα. Δεν κοίταξα πίσω μου. Χαμογέλασα.

«Μικρό το κακό. Και αύριο εδώ θα είμαι...»

ΤΕΛΟΣ