Câu 1: Tại sao nói xã hội là hệ thống chứa đựng nhiều phần tử có những hành động xã hội khác nhau và có quan hệ tương tác nhau?

 ( sử dụng mô hình trong Tiết 1 tôi đã nói với các em, bắt đầu phân tích sự hình thành xã hội từ các cá nhân đơn lẻ, các cá nhân đó theo thời gian hình thành các nhóm, các tổ chức; giữa các nhóm và tổ chức đó có các quan hệ tác động qua lại và các hành động nhằm đạt lợi ích nhất định….)

 Xã hội là một hệ thống các hoạt động và các quan hệ của con người có đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa chung cùng cư trú trên một lãnh thổ ở một giai đoạn phát triển nhất định của lịch sử. Xã hội được hình thành từ các cá nhân đơn lẻ có những hoạt động kinh tế xã hội nhất định tương hỗ với nhau để đảm bảo sự sống, có hệ thống các mối quan hệ tương tác với nhau một cách trực tiếp hay gián tiếp. Trải qua thời gian, các cá nhân đơn lẻ đó hình thành các nhóm xã hội, tổ chức xã hội. Các tổ chức xã hội tồn tại các tương tác xã hội và các hoạt động xã hội, trong đó các cá nhân có quan hệ tác động qua lại và có các hành động nhằm đạt lợi ích nhất định. Như vậy, quan hệ xã hội và hoạt  động xã hội của con người được thể hiện qua 4 yếu tố: tổ chức xã hội, quan hệ xã hội, hoạt động xã hội, tương tác xã hội. Để 4 yếu tố này cùng song song hoạt động cần có những tương tác “hợp lý”. Vì vậy, xã hội đã tạo nên hệ thống các quy định xã hội và luôn đảm bảo sự tự do nhất định cho các cá nhân. Hệ thống quy định xã hội có sự chi phối trở lại với 4 yếu tố nêu trên, chính điều đó tạo nên sự “hợp lý”. Bên cạnh đó, các quy định xã hội cũng chi phối tới ý thức trong hành vi của con người, đó là hành vi có ý thức và những hành vi không có ý thức. Như vậy,  xã hội thực sự là một hệ thống chứa đựng nhiều phần tử có những hành động xã hội khác nhau và có quan hệ tương tác nhau.

Câu 2: Tại sao nói thuyết đồng cảm xã hội cho ta thấy bản chất xã hội theo một chiều?

Thuyết đồng cảm xã hội của Durkheim cho rằng các cá nhân, nhóm xã hội đề có nguồn gốc chung là nền văn hóa xã hội gồm các giá trị, chuẩn mực xã hội, do đó có sự đồng cảm xã hội chung, đây là nguồn gốc thống nhất xã hội.

Xét về cơ cấu xã hội, trật tự xã hội chỉ có được trong sự phát triển chung và tương tác giữa mối quan hệ cá nhân và xã hội trong hành động xã hội. Về hành động xã hội có sự chi phối hai chiều, một mặt liên quan đến hành vi của cá nhân có đặc điểm tâm sinh lý nhất định, mặt khác chịu sự chi phối của các thể chế xã hội thống nhất. Như vậy, văn hóa là cội nguồn của hành động xã hội và là quy luật phổ biến để duy trì trật tự xã hội. Các cá nhân , thông qua quá trình xã hội hóa, đã đạt được hành động xã hội thống nhất trên cơ sở đồng cảm văn hóa, do vậy đã đảm bảo được các quy tắc sống chung và hòa đồng vào xã hội. Xã hội hóa chính là điều kiện, phương tiện và con đường duy nhất để các cá nhân hội nhập với xã hội. Về phương pháp nghiêm cứu, theo thuyết đồng cảm xã hội thì dựa vào luận điểm “sự kiện xã hội” và quan sát diễn biến của nó trong thực tế cuộc sống để kết luận bản chất của chúng.

Như vậy, thuyết đồng cảm xã hội đã phản ánh rõ nguồn gốc thống nhất của xã hội, cho thấy bản chất của xã hội, song đó chỉ là một chiều. Bởi lẽ, theo thuyết đồng cảm xã hội, tất cả những xung đột xã hội là không chấp nhận được và là hành động đi trái với giá trị và chuẩn mực xã hội; do đó, thuyết đồng cảm xã hội không chỉ ra được sự khác biệt lợi ích xã hội đã dẫn đến xung đột xã hội như thế nào.

Câu 3: Tại sao nói thuyết cơ cấu chức năng cho thấy bản chất xã hội theo một chiều?

Thuyết cơ cấu chức năng đã được Durkheim phác họa và Talcott Parsons hoàn thiện để nghiên cứu xã hội Châu Âu và Mỹ.

Thuyết cơ cấu chức năng cho rằng mỗi cá nhân, nhóm và tổ chức xã hội đều có chức năng xã hội nhất định theo sự phân công lao động xã hội, đã tạo thành hệ thống xã hội thống nhất có cơ cấu cụ thể. Mỗi phần tử trong hệ thống làm tròn bổn phận của mình thì sẽ tạo ra xã hội ổn định và phát triển. Lý thuyết này lấy cơ sở của giải phẫu và tiến hóa sinh vật để giải thích các vấn đề xã hội. Sự tồn tại và phát triển của các thể chế xã hội là do chức năng của nó trong việc duy trì trật tự xã hội. Xã hội hoạt động được là do tổ hợp các phần tử liên kết với nhau theo chức năng nhất định của sự tồn tại. Xã hội là một hệ thống các thiết chế phụ thuộc lẫn nhau và tham gia tạo nên sự ổn định bền vững của tổng thể. Trong hệ thống xã hội, các phần tử có vị trí, vai trò, chức năng nhất định và đảm bảo sự cân bằng giữa chúng để tạo sự ổn định và phát triển. Theo thuyết này, mọi xã hội đều giải quyết bốn yêu cầu cơ bản để tồn tại là: thích nghi, đạt đến mục tiêu, hội nhập và duy trì mẫu. Các thiết chế xã hội khác nhau đáp ứng mỗi yêu cầu trong số các yêu cầu này. Đồng thời, xã hội có bốn mức đời sống xã hội khác biệt về nhận thức là: hệ thống hành vi, hệ thống nhân cách, hệ thống xã hội và hệ thống văn hóa. Mỗi hệ thống đều có sức mạnh ngày càng tăng, song đều cần thiết cho hành động xã hội. Trong xã hội hiện đại có năm thiết chế chính: gia đình, tôn giáo, hệ thống chính trị, hệ thống kinh tế và giáo dục. Mỗi thiết chế có một chức năng xã hội nhất định nhưng đều tạo nên một sự thống nhất chung.

Như vậy, thuyết cơ cấu chức năng cho thấy sự thống nhất tất yếu của xã hội trong hệ thống phân công lao động xã hội. Song nó không chỉ ra được sự khác biệt lợi ích xã hội đã dẫn đến xung đột xã hội. Chính vì vậy thuyết này chỉ cho thấy bản chất xã hội theo một chiều.

Câu 4: Tại sao nói thuyết hành động xã hội cho thấy bản chất xã hội đa chiều?

Theo thuyết hành động xã hội của Max Weber, hành động của các cá nhân và nhóm bị chi phối bởi động cơ, mục tiêu, tình cảm và truyền thống. Có bốn loại động cơ là: cảm xúc, thói quen truyền thống, giá trị và mục đích trần tục. Tương ứng với nó có bốn loại hành động là: hành động cảm xúc, hành động theo thói quen truyền thống, hành động giá trị và chuẩn mực hành động có mục đích. Bốn loại hành động trên luôn đan xen nhau và chi phối lẫn nhau đã dẫn đến các xung đột xã hội. Lý thuyết này có tác dụng thuyết phục đối với xã hội và thay đổi xã hội. Trái với tầm quan trọng của truyển thống trong xã hội phong kiến, xã hội hiện đại dựa trêntuw duy lý duy lý, sự thay đổi này như là sự hợp lý hóa xã hội. Sự hợp lý trong xã hội hiện đại là nền tảng của bộ máy quan liêu. Những đặc điểm chính của hình thức này là: chuyên môn hóa, sắp xếp chức vụ theo thứ bậc, quy tắc và quy định bao quát, nhấn mạnh đến cạnh tranh kỹ thuật, tính khách quan và tính truyền đạt chính chức bằng văn bản.

Thuyết hành động xã hội cho rằng các cá nhân tổ chức xã hội đều hành động trên những khung quy chiếu hành động nhất định do: mục đích, lợi ích, động cơ, tình cảm, thói quen, truyền thống quyết định. Trong thực tế xã hội các khung quy chiếu hành động này khác nhau rất nhiều thậm chí đối lập nhau, do đó xung đột xã hội là tất yếu. Để giảm thiểu xung đột, nhà nước cần phải thống nhất tương đối các khung quy chiếu hành động xã hội. Như vậy, thuyết hành động xã hội cho chúng ta thấy rõ nét bản chất xã hội trong không gian và thời gian cụ thể hay chính là bản chất xã hội đa chiều.

Câu 5: Tại sao nói thuyết tranh chấp xã hội của Marx cho ta thấy bản chất của xung đột xã hội?

Karl Marx cho rằng trong xã hội có các cuộc đấu tranh giữa các bộ phận đối với các tài nguyên có giá trị. Một bộ phận xã hội có lợi thể về vật chất và quyền lực xã hội đã khai thác các bộ phần khác không có các lợi thế đó để chiếm lấy đặc quyền đặc lợi do vậy sinh ra đấu tranh giai cấp để đảm bảo sự công bằng xã hội. Trong quá trình sản xuất, đấu tranh giữa các nhà tư bản và công nhân là một điều tất yếu. Cao hơn Marx cho rằng đấu tranh giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản để xâu dựng xã hội cộng sản - xã hội không còn giai cấp, không còn bóc lột, xã hội mang lại sự bình yên, bình đẳng, bác ái, hạnh phúc cho mọi người. Marx đề cập đến xã hội và thay đổi xã hội theo nghĩa sự bình đẳng và tranh chấp xã hội giữa các giai cấp, được biểu hiện bằng mối quan hệ với sản xuất hàng hóa vật chất và sở hữu tài sản xã hội. Trong xã hội cổ đại, mẫu thuẫn xã hội bao gồm chủ nô và nô lệ; trong xã hội nông nghiệp gồm giới quý tộc, địa chủ và nông nô; trong xã hội tư bản công nghiệp, gồm hai giai cấp tư sản và vô sản. Trong bất cứ hình thái xã hội nào cũng nảy sinh xã mâu thuẫn,và mâu thuẫn xã hội đó biểu thị đặc điểm lịch sử con người qua từng thời kỳ lịch sử.

Lý thuyết tranh chấp xã hội cho chúng ta thấy thực tế xã hội lấcc giai cấp khai thác lẫn nhau trong tồn tại chứ không phải hợp tác với nhau cùng chung sống. Như vậy, thuyết này đã cho ta thấy rõ bản chất của xung đột xã hội.

Câu 6: Tại sao nói đối tượng nghiên cứu của của xã hội học chính là bản chất xã hội vận động trong không gian và thời gian cụ thể?

Các lý thuyết tiếp cận xã hội học ở nhiều khía cạnh khác nhau với nhiều quan niệm khác nhau.

-         Tiếp cận thiên về con người: trường phái này gọi là trường phái xã hội học hành vi. Đối tượng nghiên cứu của cách tiếp cận này là các hành động cá nhân, các cơ chế hình thành các hành động đó bao gồm các tương tác giữa các cá nhân, sự hình thành động cơ, và các tác nhân hành động của nhóm. Cách này cho thấy được hành động xã hội của các cá nhân trong các tình huống xã hội cụ thể để chuẩn hóa nó, song không cho ta thấy được chi phối xã hội đối với hành động xã hội như thế nào.

-         Tiếp cận thiên về xã hội: Trường phái này gọi là trường phái cơ cấu xã hội. trường phái này cho rằng đối tượng nghiên cứu của xã hội học chính là tính chỉnh thể của tổ chức xã hội, tính hệ thống của xã hội trong mối quan hệ chi phối cá nhân mà biểu hiện là văn hóa, thiết chế xã hội, hệ thống và cấu trúc xã hội. Cách này cho thấy được các chi phối xã hội đối với hành động xã hội của cá nhân, song không cho thấy được cá nhân hành động như thế nào trong các tình huống xã hội cụ thể.

-         Tiệp cận tổng hợp cả xã hội và con người: trường phái này gọi là trường phái tổ hợp, theo trường phái này, hành động của con người luôn có hai loại là hoạt động xã hội và hành vi cá nhân. Theo cách này, xã hội học vừa nghiên cứu hành vi con người, vừa nghiên cứu hệ thống xã hội.

Như vậy, xã hội học là khoa học nghiên cứu các quy luật và xu hướng của sự phát sinh, phát triển và biến đổi của các hoạt động xã hội,các quan hệ xã hội, sự tương tác giữa các chủ thể xã hội cùng các hình thái biểu hiện của chúng. Thực chất đối tượng nghiên cứu của xã hội học là sự vận động của bản chất xã hội trong không gian và thời gian cụ thể.

Câu 7: Tại sao nói cơ cấu xã hội cho chúng ta thấy bản chất của các xung đột xã hội?

Cơ cấu xã hội là tổng thể các phần tử cấu thành xã hội trong mối quan hệ tác động lẫn nhau, là một hệ thống lớn bao gồm nhiều hệ thống nhỏ và nhỏ dần đến đơn vị cơ bản là con người. Những thành phần quan trọng nhất của cấu trúc xã hội là vị thế, vai trò, chức năng của các phần tử. Những thành phần quan trọng nhất của cấu trúc xã hội là vị thế,vai trò, chức năng xã hội của các phần tử. Cơ cấu xã hội thể hiện trong thực tế là các nhóm xã hội và các tổ chức xã hội. Các nhóm xã hội, đã thỏa mãn nhu cầu hàng ngày của cuộc sống, bao gồm các nhóm: gia đinh, bạn bè, đồng nghiệp, đồng môn, đồng sở thích…Các tổ chức xã hôi thường liên kết lại với nhau thành một hệ thống bao gồm có: hệ thống tổ chức nhà nước, hệ thống các tổ chức chính trị, hệ thống các tổ chức đoàn thể xã hội, hệ thống các tổ chức kinh tế, hệ thống các tổ chức tôn giáo. Các hệ thống tổ chức này đối mặt với nhau trong xã hội và tương tác với nhau nhằm đạt được mục đích của mình. Do vậy các hệ thống tổ chức có thể thống nhất với nhau, cũng có thể đối lập nhau, vì vậy xung đột xã hội là một tất yếu, bởi vì các mục đích thường không đồng nhất với nhau giữa các hệ thống tổ chức xã hội đó.

Xét sự khác biệt giữa các lớp người không có phạm vi tổ chức, cơ cấu xã hội thể hiện môi quan hệ và tương tác giữa các cộng đồng người có đặc trưng khác biệt về vị thế, vai trò và chức năng xã hội, bao gồm: giai cấp, chủng tộc, dân tộc, giới tính, thế hệ…các lớp người này luôn va chạm và xung đột với nhau trên bình diện khắp xã hội đã ảnh hưởng dến đời sống xã hội của số đông công chúng.

Xét về mặt thời gian, cơ cấu xã hội thể hiện sự tương tác giữa cơ cấu cũ và cơ cấu mới trong quá trình biến đổi xã hội, xung đột này cũng thường xuyên xảy ra làm ảnh hưởng tới cuộc sống xã hội.

Câu 8: Tại sao nói cơ cấu xã hội - giai cấp cho chúng ta thấy rõ nét nhất các xung đột xã hội?

Trong xã hội luôn tồn tại nhiều xung đột khác nhau: các giai cấp có lợi thế về vật chất và quyền lực luôn tìm mọi cách chiếm lấy đặc quyền đặc lợi xã hội; các dân tộc cùng chung sống trên một lãnh thổ nhất định, do sự phát triển không đồng đều về các mặt kinh tế, chính trị - xã hội, tư tưởng - văn hóa dẫn đến mâu thuẫn giữa các dân tộc; sự bất đồng giữa các thế hệ; bất bình đẳng giới tính…

Trong cơ cấu xã hội - giai cấp, chúng ta thấy rõ mâu thuẫn giữa các giai cấp trong xã hội về lợi ích, địa vị xã hội và tâm lý xã hội. Xã hội phân hóa thành các giai cấp khác nhau là một hiện thực được thừa nhận rộng rãi. Giai cấp là một nhóm xã hội có vị thế kinh tế, chính trị, xã hội giống nhau, nhưng không được qui định chính thức, không được thể chế hóa, mà do sự nhận biết theo những chuẩn mực xã hội nhất định: có tài sản - không có tài sản, giàu - nghèo, chủ - làm thuê, thống trị - bị trị, … Chuẩn mực để phân chia giai cấp xã hội là quan hệ đối với tư liệu sản xuất. Do vậy, cơ cấu xã hội giai cấp là sự phân chia cộng đồng dân cư thành các giai cấp trên cơ sở địa vị xã hội, chiếm hữu về tư liệu sản xuất và thu nhập để thấy được các xung đột cơ bản trong xã hội. Cơ cấu xã hội giai cấp biểu hiện là hệ thống các giai cấp, tầng lớp trong xã hội và những mối quan hệ giữa các giai cấp, tầng lớp xã hội đó. Các giai cấp tồn tại trong một hệ thống cơ cấu xã hội- giai cấp, có quan hệ ràng buộc lẫn nhau, chế ngự lẫn nhau song có xung đột với nhau, tạo ra các xung đột xã hội. Trong xã hội, phân công lao động dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân tư liệu sản xuất thì mâu thuẫn giữa các giai cấp đối kháng sẽ tất yếu dẫn đến sự đấu tranh giai cấp, sự thay đổi cơ cấu xã hội - giai cấp. Do vậy, trong vận động xã hội, các giai cấp luôn có các xung đột với nhau biểu hiện dưới dạng sau:

-         Xung đột về lợi ích: các giai cấp luôn luôn tìm mọi cách để chiếm lấy lợi ích lớn để củng cố sức mạnh vật chất cho giai cấp mình.

-         Xung đột về địa vị xã hội: các giai cấp luôn tìm mọi cách chiếm lấy quyền lực xã hội để tăng cường sức mạnh cho giai cấp mình.

-         Xung đột về tâm lý xã hội: các giai cấp có đời sống xã hội khác nhau, có quan điểm, thái độ và cách sống khác nhau dẫn đến xung đột mạnh mẽ trong cuộc sống hàng ngày.

Như vậy, nghiên cứu cơ cấu xã hội giai cấp cho thấy bản chất của các xung đột cơ bản trong xã hội và vị thế, vai trò, chức năng của các giai cấp trong đời sống xã hội.

Câu 9: Tại sao nói cơ cấu xã hội dân số cho thấy vị trí, vị thế, vai trò xã hội của các lớp dân cư khác nhau?

Cơ cấu xã hội dân số là một phân hệ cơ bản của cơ cấu xã hội, là sự phân chia cộng đồng dân cư thành các lớp dân số theo cơ cấu dân số và thể hệ để thấy được vị trí, vị thế, vai trò và chức năng của các lớp dân số trong đời sống xã hội. Sự vận động của cơ cấu xã hội dân số phụ thuộc cáo trình độ phát triển của xã hội, phụ thuộc vào các quan hệ kinh tế văn hóa như: hoạt động sản xuất, tính chất của các quan hệ kinh tế xã hội, các chuẩn mực văn hóa…Mặt khác, sự phát triển của xã hội và quá trình tác động của xã hội và tự nhiên đều phụ thuộc vào tính chất vận hành của hệ thống dân số.

Trong cơ cấu xã hội - dân số, cơ cấu thế hệ đóng một vai trò quan trọng,nó chi phối và quyết định tính thống nhất và hiệu quả của hoạt động xã hội. Xã hội bao gồm những thế hệ kế tiếp nhau, tác động lẫn nhau tạo thành một tổng thể hoạt động chung. Do mỗi thế hệ có một đặc thù riêng về tâm lý và nhận thức xã hội, vì vậy những bất đồng giữa các thế hệ luôn có khả năng xảy ra. Vì vậy, mỗi cá nhân trong trong xã hội là củng cố tính thống nhất của các thế hệ để cùng hoạt động có hiệu quả, tạo ra một cuộc sống phong phú, hài hòa, tạo ra sự kế tiếp nhau của các thế hệ đảm bảo cho tính liên tục của lịch sử.

Tóm lại, nghiên cứu cơ cấu xã hội dân số cho ta thấy được vị trí, vị thế, vai trò xã hội của các lớp dân cư khác nhau trong đời sống xã hội, từ đó đưa ra các chính sách xã hội đúng đắn chăm lo cho các lớp dân cư.

Câu 10: Tại sao nói bất bình đẳng thể hiện sự khác biệt về cơ hội đối với các cá nhân trong xã hội?

Bất bình đẳng xã hội là sự không ngang bằng nhau về các cơ hội hoặc lợi ích đối với những cá nhân khác nhau trong một nhóm hoặc nhiều nhóm xã hội.

Cơ hội trong đời sống bao gồm những điều kiện thuận lợi về vật chất để có thể cải thiện chất lượng cuộc sống: của cải, tài sản và thu nhập; những điều kiện thuận lợi như lợi ích chăm sóc sức khỏe, y tế hay đảm bảo an ninh xã hội. Khi bất bình đẳng xảy ra, trong một xã hội cụ thể, một nhóm người này có thể có những cơ hội trong khi nhóm khác thì không. Bất bình đẳng về cơ hội đo lường kết quả đầu ra cho mọi cá nhân trong xã hội, nhưng có phân biệt những cá nhân đo thuộc nhóm xã hội nào. Sự chênh lệch về kết quả đầu ra của các nhóm xã hội gọi là bất bình đẳng cơ hội. Khi bất bình đẳng cơ hội tồn tại trong xã hội, những hoàn cảnh khác nhau của mỗi người ( như giới tính, màu da, nơi sinh, nguồn gốc gia đình…) đã tạo nên sự thành đạt cũng khác nhau về kinh tế, chính trị, xã hội ở họ; hoặc là chúng tạo nên sự hưởng thụ và tiếp cận khác nhau đối với các nguồn lực kinh tế, xã hội, văn hóa, chính trị ở mỗi người có mỗi hoàn cảnh khác nhau. Như vậy, bất bình đẳng đã thể hiện rất rõ sự khác biệt về cơ hội đối với các cá nhân trong xã hội.

Câu 11: Tại sao nói nhóm xã hội chi phối toàn diện đến đời sống các cá nhân?

Nhóm xã hội là tập hợp người có liên hệ với nhau theo một kiểu nhất định, hay nói một cách khác, nhóm xã hội là một tập người có liên hệ vơi nhau về vị thế, vai trò,những nhu cầu lợi ích và những định hướng giá trị nhất định. Nhóm là nơi thỏa mãn nhu cầu giao tiếp của các thành viên. Trong cuộc sống hàng ngày, các cá nhân luôn  thực hiện các giao tiếp xã hội, nhóm là nơi đầu tiên thực hiện các giao tiếp đó. Nhóm còn là nơi các cá nhân trao đổi tình cảm cho nhau nhằm tạo dựng niềm vui và hạnh phúc trong cuộc sống. Nhóm xã hội là nơi các cá nhân trao đổi các kinh nghiệm xã hội,các tri thức khoa học và năng lực lao động để các cá nhân nâng cao bản lĩnh sống cho mình. Nhóm xã hội tạo ra sự đồng cảm cho các cá nhân, tạo dựng tình thương yêu, đoàn kết với nhau trong cuộc sống, và tạo ra cảm giác sức mạnh của các cá nhân tăng lên nhiều.

Nhóm có ý nghĩa rất lớn đối với cá nhân. Nhóm xã hội là chỗ dựa cả về vật chất lẫn tình thần cho các thành viên trong xã hội. Nhóm xã hội là cầu nội giữa các cá nhân với xã hội và là nơi các cá nhân thể hiện giá trị xã hội của chính mình. Nhóm xã hội trong chừng mực nhất định đã tạo ra đối trọng nhằm bảo về các thành viên trong các cuộc đụng độ xã hội.

Như vậy, nhóm xã hội thực sự đã chi phối toàn diện đến đời sống của các cá nhân trong xã hội.

Câu 12: Tại sao nói tổ chức xã hội chi phối toàn diện đến hoạt động xã hội của cá nhân?

Tổ chức xã hội là hệ thống các quan hệ, tập hợp liên kết các cá nhân nào đó để hoạt động xã hội, nhằm đạt được mục đích nhất định về quyền lợi và lợi ích xã hội nào đó. Tổ chức xã hội đã tạo ra các hoạt động để thỏa mãn nhu cầu của các cá nhân về lợi ích và bảo vệ lợi ích cho họ. Mỗi cá nhân tham gia tổ chức hoặc là với mục đích tạo ra lợi ích cho họ, hoặc là với mục đích bảo vệ lợi ích của họ, hoặc là thỏa mãn nhu cầu nào đó của họ.Do vậy, họ hội tụ trong tổ chức và chấp nhận sự chi phối của tổ chức là để đạt được mục đích của mình. Tổ chức xã hội đã chi phối đến tư tưởng, tác phong, đạo đức của các thành viên thông qua duy trì kỷ luật lao động và kỷ luật sống, và qua đó tác động đến nhân cách của họ. Tổ chức xã hội đã tạo ra các hoạt động văn hóa xã hội để liên kết chặt chẽ các cá nhân trong truyềnthoongs văn hóa, các hoạt động xã hội nhằm tạo ra sự đồng cảm xã hội, sự thương yêu đoàn kết, đùm bọc lẫn nhau và sự bình an ổn định của mỗi thành viên. Như vậy, tổ chức xã hội thực sự đã chi phối toàn diện đến hoạt động xã hội của cá nhân.

Câu 13: Tại sao nói các hiệp hội tự nguyện bảo vệ lợi ích của các thành viên trong các xung đột xã hội?

Hiệp hội tự nguyện là một dạng của tổ chức xã hội liên kết các thành viên trên cơ sở hoàn toàn tự nguyện nhằm thỏa mãn nhu cầu nào đó của các thành viên. Hiệp hội này có đặc trưng cơ bản là: được lập ra trên nguyên tắc hoàn toàn tự nguyện, do những lợi ích và nhu cầu của bản thân các thành viên; không chịu sự điều hành, chỉ đạo trực tiếp của cơ quan chính quyền các cấp; không có tổ chức rõ ràng mà chỉ có ban đại diện để điều hành các hoạt động của hiệp hội. Các hiệp hội hoạt động trên cơ sở luật pháp chung mà các thành viên có trách nhiệm và bổn phận phải tuân theo. Đối với các cá nhân, hiệp hội tự nguyện là chỗ dựa cả về vật chất lẫn tinh thần cho họ. Vì vậy, khi xung đột xã hội xảy ra, hiệp hội tự nguyện đã tạo ra đối trọng xã hội nhất định để bảo vệ cho họ.

Câu 14: Tại sao nói tổ chức xã hội biệt lập là dạng tổ chức xã hội cưỡng chế?

Tổ chức biệt lập là một dạng của tổ chức xã hội được xã hội thiết lập nên để cô lập các thành viên nguy hiểm trong xã hội để bảo vệ an toàn cho chung cho xã hội. Tổ chức này biểu hiện dưới dạng: trường giáo dưỡng trẻ vị thành niên, trại cai nghiện, trại cải tạo gái mại dâm, trại phong, bệnh viện lao và tâm thần, các nhà tù. Tổ chức biệt lập thường có các đặc trưng cơ bản là: thành viên của tổ chức bị cưỡng chế cô lập, tách rời khỏi xã hội và chịu sự ràng buôc của nhiều luật  lệ, quy tắc do xã hội và tổ chức đặt ra cho thành viên phụ thuộc lẫn nhau; Tổ chức biệt lập thường có cơ cấu quan hệ phân hóa trên - dưới rất rõ ràng và chặt chẽ. Như vậy, tổ chức biệt lập là một dạng xã hội cưỡng chế nhằm giúp thành viên của tổ chức có cơ hội hòa đồng vào cuộc sống sau này.

Câu 15: Tại sao nói tổ chức chính trị xã hội là dạng tổ chức liên kết?

Tổ chức chính trị xã hội là tổ chức mà một số nhóm xã hội lớn mạnh có sự liên kết nhất định trong hoạt động xã hội, đã chi phối không nhỏ đến bộ phận lớn các thành viên trong xã hội. Do vây để đảm bảo sự thống nhất chung, nhà nước cấn có những chi phối nhất định bằng luật pháp để vừa đảm bảo quyền và lợi ích cho tổ chức này và vừa đảm bảo quyền và lợi ích chung cho cộng đồng dân cư. Các tổ chức chính trị xã hội bao gồm các loại cơ bản sau:

-         Các tổ chức chính trị chính là các tổ chức Đảng với quan điểm, tư tưởng, đường lối, chính sách riêng của mình có ý định lãnh đạo xã hội.

-         Các tổ chức công đoàn là liên minh của những người công nhân lao động nhằm khẳng định vai trò của mình trong xã hội và bảo vệ quyền lợi cho các thành viên.

-         Các tổ chức thành niên là liên minh những người còn trẻ nhằm khẳng định vai trò của thế hệ trẻ trong xã hội và bảo vệ lợi ích của các thành viên.

-         Các tổ chức phụ nữ là liên minh dân chủ của những người phụ nữ đấu tranh cho hòa bình, dân chủ, tự do và bình đẳng

Câu 16: Tại sao nói bộ máy công quyền là hệ thống quyền lực xã hội được xã hội thiếp lập để tổ chức hoạt động thống nhất theo những mục tiêu đã định và duy trì trật tự xã hội?

Hệ thống quyền lực trong bộ máy công quyền gọi chung là nhà nước. Bộ máy công quyền là hình thức tổ chức điều hành và điều khiển toàn bộ hoạt động của xã hội và cả các hoạt động của các tổ chức khác. Trong bộ máy công quyền, tất cả các vị trí vai trò của các thành viên đã được sắp xếp theo một chương trình định trước, do vậy các mục đích chuyên biệt có thể thực hiện được với hiệu quả cao Để thực hiện vai trò của mình, bộ máy công quyền có năm đặc trưng sau:

-         Chuyên môn hóa: Bộ máy công quyền được chuyên môn hóa cả về chiều rộng lẫn chiều sâu tạo ra hệ thống quyền lực bao phủ khắp xã hội.

-         Tiêu chuẩn và chất lượng: Bộ máy công quyền xác định tiêu chuẩn công chức và viên chức rất cao nhằm đảm bảo chất lượng cao để duy trì và tạo ra sức mạnh lớn cho toàn bộ máy.

-         Quy tắc điều tiết viết thành văn: Bộ máy công quyền đã xác lập các quy tắc điều tiết xã hội và điều tiết hoạt động của bản thân mình bằng các văn bản rất rõ ràng: luật, bộ luật…

-         Thứ bậc quyền lực: bộ máy công quyền tổ chức trên cơ sở quyền lực chỉ huy, do vậy nó xác lập một hệ thống thứ bậc quyền lực và kèm theo đó là trách nhiệm, quyền hạn, phận sự.

-         Đối xử lãnh đạm: Bộ máy công quyền là bộ máy vô cảm, nó hoạt động trên các nguyên tắc, quy tắc xử sự đã quy định, không chứa tình cảm riêng.

Như vậy, bộ máy công quyền là hệ thống quyền lực xã hội được xã hội thiếp lập để tổ chức hoạt động thống nhất theo những mục tiêu đã định và duy trì trật tự xã hội.

Câu 17: Tại sao nói thực chất của thiết chế xã hội chính là hệ thống các ràng buộc chi phối toàn bộ hành động của xã hội?

Trước tiên, xã hội là tập hợp của cá nhân, nhóm, tổ chức…giữa các thành phần đó luôn tồn tại các mâu thuẫn về lợi ích và vì vậy dẫn đến xung đột xã hôi, để đảm bảo sự ổn định và từ đó để phát triển, xã hội cần đề ra hệ thống cá qui định, ràng buộc => thiết chế xã hội

Thiết chế xã hội là hình thức cộng đồng và hình thức tổ chức của con người trong quá trình tiến hành các hoạt động xã hội. Thiết chế xã hội chính là hệ thống các ràng buộc được mọi cá nhân, nhóm cộng đồng, nhóm cộng đồng và toàn thể xã hội chấp nhận và tuân thủ.  Thực chất của thiết chế xã hội chính là hệ thống các quy định xã hội tạo thành khuôn mẫu chuẩn mực cho hành động xã hội. Thiết chế xã hội có hai dạng là thiết chế bắt buộc và thiết chế tự nguyện. Thiết chế bắt buộc là các quy định bắt buộc các thành viên phải tuân thủ: luật pháp, chính sách nhà nước,… Thiết chế tự nguyện là quy định của giá trị xã hội đang điều tiết hoạt động của các cá nhân như: các lề thói, tập tục truyền thống…Thiết chế xã hội còn tồn tại ở hai phạm vi là thiết chế chung có tính chất cộng động và thiết chế riêng có tính chất đặc thù của một cộng đồng nhỏ nào đó.

Như vây, thiết chế xã hội là phương thức tổ chức và nguyên tắc vận hành xã hội hay đó chính là hệ thống các ràng buộc chi phối toàn bộ hành động của xã hội.

Câu 18: Tại sao nói thiết chế xã hội đã cụ thể hóa các giá trị xã hội cơ bản để nhằm thống nhất các hoạt động xã hội?

Mục tiêu của thiết chế xã hội là duy trì bảo vệ các giá trị, chuẩn mực xã hội theo thời gian đã được kiểm chứng và thừa nhận; nó biểu hiện nhu cầu và mong muốn chung của đại bộ phận các tầng lớp trong xã hội,. Vi thế, thiết chế xã hội biểu hiện là một tập hợp bền vững của các giá trị, chuẩn mực, vị thế, vai trò và nhóm vận động xung quanh một nhu cầu cơ bản của xã hội. Thiết chế xã hội đã cụ thể hóa các giá trị xã hội cơ bản nhằm thống nhất, điều tiết các hoạt động xã hội, thể hiện qua các đặc trưng:

-         Quán triệt được các giá trị xã hội cơ bản dã được cộng đồng thừa nhận.

-         Tồn tại tương đối vững bền trong một khoảng thời gian nhất định để trở thành một phần truyền thống của văn hóa cộng đồng.

-         Có tính chất độc lập tương đối bao trùm lên một phạm vi hoạt động nhất định

-         Mục tiêu của thiết chế xã hội được đại đa số các thành viên thừa nhận, cho dù các thành viên có thể tham gia trực tiếp hay không vào trong thiết chế.

-         Các thiết chế xã hội có tính độc lập tương đối nhưng giữa chúng có mối quan hệ tương tác, làm tiền đề, hỗ trợ cho nhau.

Câu 20: Tại sao dư luận xã hội là sự phán xử của công chúng đối với các sự kiện và hiện tượng xã hội?

Những nội dung chính của dư luận xã hội là:

-         Dư luận xã hội là tập hợ những ý kiến, quan điểm, thái độ mang tính phán xét, đánh giá của nhiều người trước một thực tế xã hội nhất định.

-         Sự phán xét đánh giá đó chỉ nảy sinh khi trong xã hội có những vấn đề mang tính thời sự, có liên quan đến lợi ích chung của các nhóm xã hội, cộng đồng xã hội.

-         Vấn đề mang tính thời sự đó phải thu hút được sự quan tâm, chú ý của nhiều người, của đa số các thành viên trong xã hội.

Tóm lại, dư luận xã hội là tập hợp các ý kiến, thái độ có tính chất phán xét, đánh giá của các nhóm xã hội hay của xã hội nói chung trước những vấn đề mang tính thời sự có liên quan đến lợi ích chung, thu hút được sự quan tâm của nhiều người và được thể hiện trong các nhận định hoặc hành động thực tiễn của họ. Như vậy, dư luận xã hội chính là sự phán xử của công chúng đối với các hành động xã hội không đúng hoặc không theo các chuẩn mực đã được xác lập.

Câu 21: Tại sao nói dư luận xã hội tham gia vào các hoạt động điều tiết xã hội theo các giá trị và chuẩn mực xã hội?

Các giá trị và chuẩn mực xã hội đang hiện hành trong xã hội trong chừng mực nhất định sẽ có tác động tới sự hình thành dư luận xã hội. Về cơ bản, các phong tục tập quán, các giá trị và chuẩn mực xã hội tạo những khuôn mẫu tự duy, khuôn mẫu hành động làm cơ sở cho việc phán xét, đánh giá của dư luận xã hội về các sự kiện, hiện tượng, quá trình xã hội đang diễn ra trong xã hội. Trong lịch sử xã hội loài người, dư luận xã hội đóng vai trò điều hòa các mối quan hệ xã hội ngay cả khi xã hội chưa phân hóa giai cấp theo các giá trị và chuẩn mực xã hội. Dư luận xã hội đóng vai trò là người lính canh giữ, bảo vệ quyền lợi, các giá trị phổ biến của xã hội cũng như các giá trị, lợi ích cá nhân chính đáng của con người.

Câu 24: Tại sao nói con người là thực thể pha trộn giữa vô thức, tiềm thức và ý thức, song ý thức là cái hiện hữu và đóng vai trò quyết định?

Trong tâm linh, con người luôn có sự pha trộn của vô thức, tiềm thức và ý thức. Trong đó lớp sâu nhất là tiềm thức, nó có nguồn gốc từ rất sâu, rất xa xưa đến với ta, có thể do đường di truyền hoặc do một số ý kiến chưa được công nhận từ kiếp trước (kiếp luân hồi) được tái hiện lại. Tâm linh con người là một thứ phức tạp, nên con người cần có một chỗ dựa tinh thần: một chủ nghĩa, một tôn giáo, một say mê, tìm ở người khác sự đồng cảm…Ý thức là cái hiện hữu thường trực trong tâm linh con người, nó dẫn dắt, chi phối đời sống. Tuy nhiên, ý thức rất phức tạp, nó không hoàn toàn rời vô thức và tiềm thức. Con người luôn tự hỏi mình, đánh giá mình và những người xung quanh để quyết định hành vi và luôn bị giằng xé bởi các mâu thuẫn, bởi sự đấu tranh nội tâm và ngoại cảnh để định hướng về sự làm người. Từ ý thức, con người luôn thấy mình là tổng hòa của bản năng, lý trí và tâm linh, dù tự giác hay không tự giác, có ý chí quyết thắng các trở ngại để khẳng định mình hay không, đó là động lực sống của mỗi người.

Câu 25: Tại sao nói thực chất của xã hội hóa là sự biến đổi của các cá nhân nhằm đáp ứng yêu cầu xã hội?

Con người có cả hai mặt thụ động, lười nhác, và tham lam, lẫn chủ động, sáng tạo và tích cực. Xã hội, một mặt truyền lại cho họ những khuôn mẫu và chuẩn mực trong hành vi để áp chế các mặt tiêu cực đo, song mặt khác cũng tạo điều kiện cho họ phát huy tính chủ động sáng tạo và tích cực trong công cuộc xây dựng xã hội văn minh lành mạnh. Do vậy, xã hội hóa là quá trình mà qua đó các cá nhân học hỏi, lĩnh hội nền văn hóa của xã hội như các khuôn mẫu xã hội, quá trình mà nhờ nó, cá nhân đạt được những đặc trưng xã hội của bản thân, học được cách suy nghĩ và ứng xử phù hợp với vai trò xã hội của mình, hòa nhập vào xã hội. Như vậy, thực chất của quá trình xã hội hóa là tạo ra nhân cách cho mỗi con người trong xã hội để biến họ từ thực thể sinh học thành con người xã hội.

Câu 26: Tại sao nói cơ chế xã hội hóa vừa có tình bắt buộc vừa có tính tự nguyện để các cá nhân tiếp nhận nền văn hóa xã hội?

Cơ chế xã hội hóa là những cách thức xã hội truyền lại nền văn hóa cho mỗi cá nhân. Bằng những cách đó, cá nhân học hỏi được nền văn hóa xã hội. Cơ chế xã hội hóa vừa có tính bắt buộc vừa có tính tự nguyện, điều này được thể hiện qua hai cơ chế xã hội hóa cơ bản sau:

-         Tính bắt buộc của cơ cấu xã hội được thể hiện ở cơ chế định chế: Cơ chế định chế là cơ chế mà xã hội truyền lại những chuẩn mực, khuôn mẫu bắt buộc cho mỗi cá nhân. Cá nhân phải trải qua quá trình học hỏi, thực hành và thực hiện nó trong cuộc sống của mình.

-         Tính tự nguyện được thể hiện ở cơ chế phi định chế: đây là cơ chế trong đó mỗi cá nhân học được ở xã hội những điều cần thiết một cách tự nhiên. Cơ chế phi định chế được thực hiện thông qua hai cách là bắt chước và lây lan. Bắt chước là sự mô phỏng, tái tạo, lặp lại các hành động, hành vi cách thức suy nghĩ và ứng xử của một nhóm người nào đó. Lây lan là quá trình truyền hành vi xã hội từ người này qua người khác một cách tự nhiên. Lây lan khác bắt chước ở chỗ các hành vi xã hội được lan truyền ngay cả khi họ không có ý định bắt chước hay học tập.

Câu 27: Tại sao nói nhà trường và gia đình đã quyết định đến sự hình thành nhân cách thế hệ trẻ?

Về gia đình: Gia đình là nhóm xã hội đầu tiên mà khi mới sinh ra con người phải phụ thuộc vào, do đó, gia đình là một môi trường xã hội hóa có tầm quan trọng rất lớn. Từ khi sinh ra cho đến khi lớn lên, con người sẽ tiếp nhận các đặc điểm của nền tảng văn hóa gia đình. Những kinh nghiệm sống, các quy tắc ứng xử, các giá trị…đầu tiên con người nhận chính là từ các thành viên trong gia đình như bố, mẹ, ông, bà, anh, chị…Gia đình luôn đóng một vai trò quan trọng và có ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống của mỗi người ngay từ khi lọt lòng mẹ:

-         Gia đình là nơi tạo dựng kinh nghiệm xã hội cho các cá nhân. Những đứa trẻ sống trong gia đình đã học được cách ứng xử trong gia đình, gia đình dậy cho nó cách ứng xử ngoài xã hội để nó hòa nhập vào xã hội.

-         Gia đình định hướng đạo đức cho cuộc sống và hình thành tư cách đạo đức cho mỗi người. Các cá nhân hình thành nhân cách sống của mình chủ yếu dưới tác động của gia đình.

-         Gia đình là nơi quyết định hình thành quan điển sống của mỗi cá nhân. Những quan điểm về lao động, quan điểm về tiêu dùng, quan điểm về xã hội hình thành trên cơ sở định hướng của gia đình để sau này đứa trẻ tự lập trong xã hội.

-         Gia đình còn xác lập vị trí, vị thế, giá trị về giai cấp, tôn giáo, dân tộc và hình thành các quan điểm cho các cá nhân trong xã hội.

Tóm lại, gia đình đã quyết định đến nhân cách của đứa trẻ và định vị xã hội cho nó trong tương lai.

Về nhà trường: Trường học là cơ quan chủ yếu chịu trách nhiệm hình thành cho trẻ em các tri thức khoa học và kĩ thuật, các giá trị chuẩn mực văn hóa mà xã hội mong đợi. Nhà trường quan trọng đến mức tuyệt đại đa số trẻ em trước khi trưởng thành, hội nhập vào guồng máy lao động và hoạt động xã hội đều phải được thống qua đào tạo của nhà trường. Vai trò của nhà trường trong việc hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ là vô cùng to lớn:

-         Giáo dục tri thức là trang bị cho con người học các tri thức của nhân loại về tự nhiên, xã hội, con người và những kỹ năng khác trong hoạt động nhận thưc, lao động của mỗi cá nhân. Nhờ đó, con người có được bản lĩnh và năng lực làm việc cao.

-         Giáo dục nhân cách cho con người học qua việc định hướng sự chọn lọc các hành vi xã hội, các chuẩn mực các khuôn mẫu xã hội để cho mỗi con người tự lựa chọn và thể hiện hành vi của mình sao cho hợp lôgic nhất trong những trường hợp và hoàn cảnh xã hội nhất định.

-         Hoạt động của nhà trường là những hoạt động có tổ chức theo những quy định của xã hội. Những hoạt động này nhằm tạo cho người học những cảm nhận về các nhân với tập thể và các nguyên tắc hoạt động của tập thể, qua đó rèn luyện ý thức trách nhiệm của cá nhân với tập thể và cộng đồng.

-         Trong quá trình học tập, học sinh phải hoàn thành những nhiệm vụ nhất định, trong những điều kiện nhất định, điều đó đã hình thành cho học sinh tính kỷ luật lao động và kỷ luật sống.

Câu 31: Tại sao nói thực chất của đời sống xã hội là sự trao đổi các hoạt động xã hội của cá nhân nhằm thỏa mãn nhu cầu?

Đời sống xã hội là tổng thể các hiện tượng phát sinh do sự tác động lẫn nhau của các chủ thể xã hội và cộng đồng tồn tại trong những không gian và thời gian nhất định, là tổng thể hoạt động của xã hội nhắm đáp ứng các nhu cầu của con người. Thông qua các hoạt động của các bộ phận cấu trúc xã hội, mỗi cá nhân bằng nỗ lực của mình tạo dựng cuộc sóng riêng cho mình. Cuộc sống của cá nhân trước hết phụ thuộc vào chính bản thân họ như: sức khỏe, trí thông minh, nhân cách, sự cần cù, bền bỉ trong học tập và lao động, các đặc tính tâm lý cá nhân. Tiếp đó phụ thuộc vào môi trường và hoàn cảnh xã hội như: gia đình, xóm làng, nhà trường, sự phát triển kinh tế xã hội và các điều kiện sống và làm việc. Đời sống của xã hội là tổng hòa đời sống của cá nhân, gia đình và nhóm xã hội trong quá trình phát triển xã hội. Trong xã hội công nghiệp với sự chuyên môn hóa cao, mỗi cá nhân chỉ thực hiện một lao động nhất định để có thu nhập đảm bảo đời sống của mình. Nhu cầu cho đời sống là rất đa dạng, mỗi cá nhân phải thực hiện trao đổi sản phẩm hay dịch vụ để thỏa mãn các nhu cầu của chính mình. Những nhu cầu ấy là những đòi hỏi của mỗi cá nhân nhằm đảm bảo sự tồn tại và phát triển của mình. Xã hội thấy được những nhu cầu này nhằm hướng hoạt động xã hội nhằm thỏa mãn các nhu cầu đó. Con người có  loại nhu cầu cơ bản:

-         Nhu cầu sinh học: là những đòi hỏi về vật chất nhằm đảm bảo sự tồn tại và phát triển của con người.

-         Nhu cầu an toàn: là nhu cầu về sự bình an, ổn định trong cuộc sống.

-         Nhu cầu xã hội: là nhu cầu phát ra dưới dạng sự hội nhập cuộc sống, đó là sự kết bạn, sự hòa nhập mỗi cá nhân vào cộng đồng, sự đảm bảo các nhu cầu về niềm tin, lý tưởng và giá trị xã hội.

-         Nhu cầu tôn trọng: là những đòi hỏi về nhận biết dưới dạng mình nhận biết về người khác và người khác nhận biết về mình.

-         Nhu cầu tự khẳng định mình: là những đòi hỏi của cá nhân đối cới những vấn đề có liên quan đến khả năng trong việc bộc lộ vai trò của mình trong xã hội.

Câu 32: Tại sao nói lối sống, trào lưu và thị hiếu đã phản ánh cách thức tồn tại của các cá nhân?

Về lối sống: Lối sống là tập hợp có hệ thống những đặc điểm cơ bản, đặc trưng cho hoạt động của các dân tộc, các giai cấp, các tập đoàn xã hôi, các cá nhân trong những điều kiện của một hình thái kinh tế - xã hội nhất định. Lối sống mang nội dung hành xử của một chế độ chính trị nhất định, tập quán, và truyền thống văn hóa của một dân tộc. Nó phản ánh những sở thích cá nhân, tạo ra cho mỗi người một nhân cách. Lối sốn phụ thuộc vào thời đại mà người ta đang sống với những điều kiện vật chất, tình thần nhất định. Những quy định của thời đại như luật pháp, chính sách, cơ chế kinh tế xã hội đã tạo nên cách suy nghĩ và hành động của mỗi người trong xã hội và quyết định lối sống của chính họ. Ngoài ra, lối dống được quy định bởi di sản của lịch sử, đó là các giá trị truyền thống đã tạo nên những khuôn mẫu thói quen hoạt động hàng ngày đang chi phối các hành động của mỗi con người. Lối sống còn bắt nguồn từ mặt bằng văn hóa. Với mặt bằng văn hóa cao, con người sống có đạo đức, có nhân cách, có bản lĩnh vững vàng hơn, không chạy theo các thị hiếu tầm thường, tôn trọng các tiêu chuẩn xã hội lành mạnh, có cách ứng xử đẹp đẽ trong gia đình, làng xã, phố phường và cộng đồng. Như vậy, lối sống đã phản ánh cách thức tồn tại của các cá nhân trong xã hội. Về trào lưu: Một bộ phận, một yếu tố nào đó của lối sống nẩy sinh và phát triển đã lôi cuốn được đông đảo công chúng không phân biệt giai cấp, dân tộc, tôn giáo, thành phần…theo thì được gọi là trào lưu. Trào lưu đại diện cho một tư tưởng mới, một xu thế lành mạnh, một yếu tố tiến bộ trong cuộc sống. Sức lôi cuốn của trào lưu phụ thuộc vào sức hấp dẫn của vấn đề đề xướng và sự đáp ứng nhu cầu của công chúng. Trào lưu liên quan đến những yếu tố thuộc về ý thức hệ, tư tưởng của con người, vì vậy, nó có tính bền vững nhất định và thường để lại những dấu ấn trong lối sống. Trào lưu làm thay đổi bộ mặt của đời sống xã hội, làm phong phú lối sống, giúp cho con người đạt được văn minh cuộc sống cao hơn. Trào lưu phụ thuộc vào trình độ văn hóa của xã hôi và sự giao thoa giữa các vùng, các dân tộc, giai cấp, cá nhân… Về thị hiếu: Một kiểu cách, một mô hình, một mốt nào đó trong lối sống lôi cuốn được một số đông người theo nó trong một khoảng thời gian nhất định gọi là thị hiếu. Thị hiếu thường gắn với những sở thích hàng ngày về những vật phẩm tiêu dùng, văn học nghệ thuật, cách điệu của hành vi, mô hình ứng xử trong cuộc sống. Do vậy, thị hiếu làm cho lối sống phong phú hơn, đa dạng hơn và mang lại cảm hứng cuộc sống cho mỗi người. Thị hiếu phụ thuộc vào trình độ văn hóa của xã hội, sự giao lưu kinh tế - văn hóa - xã hội giữa các vùng, các dân tộc, và vào truyền thống văn hóa - xã hội của các vùng, các dân tộc.

      Tóm lại, lối sống, trào lưu và thị hiếu đã phản ánh cách thức tồn tại của các cá nhân trong xã hội.

*********************************

Câu: Tại sao nói cơ cấu xã hội và cẩu trúc xã hội có tính lịch sử và phản ánh đặc trưng của xã hội trong từng thời kì?

Cơ cấu xã hội là tổng thể các phần tử cấu thành xã hội trong mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau, là một hệ thống lớn, bao gồm nhiều hệ thống nhỏ và nhỏ dần đến đơn vị cơ bản là con người. Những thành phần quan trọng nhất của cấu trúc xã hội là vị thế, vai trò, chức năng xã hội của các phần tử. Đặc trưng của cơ cấu xã hội:

-         Cơ cấu xã hội không chỉ được xem xét như một tổng thể tập hợp các bộ phận cấu thành xã hội, mà còn được xem xét về mặt kết cấu và hình thức tổ chức bên trong của một hệ thống tổ chức xã hội.

-         Cơ cấu xã hội là sự thống nhất của hai mặt các thành phần xã hội và các mối liên hệ về vị thế, vai trò và chức năng xã hội giữa chúng và trong nội bộ của chúng

-         Cơ cấu xã hội vừa có tính lịch sử, vừa có tính chất thời đại và mang nặng dấu ấn của thời đại. Cơ cấu xã hội thể hiện đậm nét đặc trưng của từng giai đoạn phát triển xã hội.

-         Cơ cấu xã hội vừa co tính kế thừa, vừa có tính biến đổi và phát triển theo xu hướng phát triển của thời đại.

Xã hội được cấu thành từ bốn yếu tố: con người, gia đình, nhóm xã hội và tổ chức xã hội. Trong từng giai đoạn phát triển lịch sử thì cấu trúc xã hội có những đặc trưng riêng . Những đặc trưng đó không chỉ là sự khác biệt về tổng thể tập hợp các bộ phận cấu thành XH mà còn là sự đặc trưng ngay từ bên trong của một hệ thống tổ chức xã hội .

-         Trong mỗi giai đoạn thì con người có nhận thức , cách suy nghĩ riêng của từng thời kì do sự tác động của rất nhiều yếu tố trong xã hội như thiết chế chính trị , tập quán văn hoá , những nét đặc trưng của cấu trúc xã hội trong từng thời kì , cụ thể như trong xã hội công xã nguyên thủy, con người chủ yếu sống bằng sắn bắn, hái lượm, công cụ lao động chủ yếu là đồ đá, quan hệ sản xuất chưa phát triển. Khi công cụ lao động kim loại ra đời, quan hệ sản xuất phát triển hơn, xã hội bắt đầu có sự phấn hóa giàu nghèo và  xuất hiện giai cấp.

-         Yếu tố gia đình cũng thay đổi theo từng thời kì lịch sử.  Chế độ mẫu quyền phát triển tồn tại ở trung kỳ thời đại đồ đá mới. Lúc này người ta đã biết chăn nuôi gia súc và đã tiến tới nông nghiệp dùng cuốc. Chính nông nghiệp đã xác lập địa vị và vai trò trọng yếu của người đàn bà trong nền sản xuất xã hội lúc bấy giờ. Nhưng Chế độ mẫu hệ chỉ tồn tại trên cơ sở một trình độ phát triển kinh tế và xã hội còn thấp kém. Sự phát triển cao hơn của nền sản xuất xã hội ở thời đại đồ kim loại đã đem lại những biến đổi mới trong xã hội và thay đổi địa vị của người phụ nữ. Việc này xảy ra trước tiên ở các bộ lạc chăn nuôi. Việc chăn nuôi phát triển đã làm tăng thêm của cải cho gia đình và cho thị tộc, đời sống do đó được cải thiện nhiều hơn trước. Từ săn bắn sang chăn nuôi, công việc vẫn do đàn ông đảm nhiệm. So với kinh tế người đàn ông thì lúc này kinh tế của người đàn bà trở nên kém quan trọng. Người đàn ông bắt đầu có nhận thức về sự mâu thuẫn giữa địa vị thấp kém của mình với công lao ngày càng lớn của mình trong gia đình và thị tộc. Muốn giải quyết mâu thuẫn đó, chỉ cần xóa bỏ huyết tộc theo họ mẹ và thừa kế mẹ,ü xác lập huyết tộc theo họ cha và quyền thừa kế cha. Chế độ mẫu quyền dần dần chuyển thành chế độ phụ quyền. Quá trình hình thành gia đình một vợ một chồng lại gắn liền với quá trình phát sinh chế độ tư hữu, với quá trình phân hoá xã hội thành giai cấp. Khi quan hệ xã hội và tư liệu sản xuất phát triển ngày càng cao hơn, sự bình đẳng giữa vợ chồng được thiểt lập, gia đình trở thành một tế bào của xã hội.

-         Xã hội loài người trải qua 5 hình thái xã hội : công xã nguyên thuỷ , chiếm hữu nô lệ , phong kiến , tư bản chủ nghĩa và cuối cùng là xã hội chủ nghĩa .Mỗi thời diển lịch sử gắn với một hình thái đó có cơ cấu xã hội với những nét đặc trưng riêng . Từ nhóm xã hội , cách thức tổ chức nhóm và hoạt động cũng như sự tương tác giữa các nhóm đối tượng đến thiết chế xã hội cũng rất khác nhau . Ở chế độ xã hội chiếm hữu nô lệ tồn tại hai giai cấp cơ bản đó là chủ nô và nô lệ Mọi mâu thuẫn trong xã hội đều phát sinh từ hai giai cấp này . Chủ nô là giai cấp có quyển lực, tiền bạc còn nô lệ là giai cấp lệ thuốc. Nhưng sang chế độ phong kiến thì mô hình xã hội lại phần chia theo thứ bậc: Vua - Quan lại - Hệ thốnh địa chủ - Nông dân. Trong xã hội này ,mọi quyền lực đều tập trung vào một người là nhà vua . Tuy vậy mâu thuẫn cơ bản của xã hội này vần là mâu thuẫn giữa người nông dân với địa chủ và quan lại . Và khi mâu thuẫn này đến cực điểm thì mối quan hệ sản xuất cũ sẽ bị mất đi , lực lượng sản xuất mới cùng quan hệ sản xuất mới xuất hiện . Đó chính là tư bản chủ nghĩa . Trong tư bản chủ nghĩa thì cấu trúc xã hội lại có một nét rất riêng . Dù trong cả 3 hình thái xã hội này đều có mâu thuẫn cơ bản giữa tầng lớp bóc lột với tầng lớp bị bóc lột nhưng hình thức bóc lột của tư bản chủ nghĩa tinh vi hơn rất nhiều so với 2 hình thái trước đây : đó là qua thặng dư sản xuất . Đặc biệt trong thời kì này quyền của người phụ nữ đã được nâng cao , tiến bộ hơn rất nhiều so với hai thời kì trước . Nhưng những mâu thuẫn sâu sắc giữa giai cấp vô sản và tư sản chắc chắn sẽ phá vỡ mối quan hệ sản xuất và đưa con nguời sang một hệ thống xã hội hoàn chỉnh hơn là xã hội chủ nghĩa . Tuy nhiên chúng ta không thể phủ nhận vai trò của TBCN . Nó đã tạo ra những lớp người mới với tác phong mới , những mối quan hệ mới , ... chuẩn bị cho sự đi lên xã hội chủ nghĩa . Qua đó chúng ta thấy được cấu trúc xã hội không chỉ đặc trưng cho xã hội trong từng thời kì mà còn được kế thừa , phát triển hơn trong những thời kì tiếp theo.

è Bởi vậy , cấu trúc xã hội có tính lịch sử và mang nét đặc trưng riêng của từng thời kì.

Câu: Hãy trình bày những mâu thuẫn cơ bản trong xã hội và biểu hiện cụ thể của nó trong các phân hệ cơ bản của cơ cấu xã hội?

Trong bất cứ một thời điểm lịch sự nào, xã hội hiện luôn luôn tồn tại những mâu thuẫn cơ bản. Những mâu thuẫn đó được thể hiện khá rõ ràng trong một số phân hệ cơ bản của cơ cấu xã hội:

Xã hội phân hóa thành các giai cấp khác nhau là một hiện thực được thừa nhận rộng rãi. Giai cấp là một nhóm xã hội có vị thế kinh tế, chính trị và xã hội giống nhau, nhưng không được quy định chính thức, không được thể chế hóa, mà do sựnhanaj biết theo chuẩn mực xã hội nhất định: có tài sản – không có tài sản, giàu – nghèo, chủ - làm thuê, thống trị - bị trị, …Các giai cấp luôn có quan hệ ràng buộc, chế ngự lẫn nhau, song luôn có xung đột với nhau,tạo các xung đột xã hội. Mẫu thuẩn giữa các giai cấp được thể hiện rõ nhất trong cơ cấu xã hội - giai cấp. Mâu thuẫn thường được biểu hiện dưới dạng sau:

+ Lợi ích. Giai cấp luôn tìm mọi cách để chiếm lấy lợi ích lớn để củng cố sức mạnh vật chất cho giai cấp mình. Nó dung mọi cách như: bạo lực, bóc lột sức lao động...

+ Địa vị xã hội: các giai cấp luôn tìm mọi cách để chiếm lấy quyền lực xã hội để tằng cường sức mạnh cho giai cấp của mình. Quyền lực xã hội là mục tiêu tranh giành của các giai cấp từ đó dẫn đến xung đột mạnh mẽ trong xã hội.

+ Về tâm lý xã hội: các giai cấp có đời sống xã hội khác nhau, có quan điểm, thái độ, cách sống khác nhau nên luôn tồn tại mâu thuẫn trong cuộc sống hang ngày.

Ví dụ: mâu thuẫn giữa nông dân và bọn địa chủ phong kiến: bọn địa chủ phong kiến có quyền lực, địa vị trong tay, nó có lợi ích bằng cách chiếm đoạt từ người nông dân. Vì thế người nông dân phải đứng lên để giành chính quyền làm chủ cho chính bản than họ. Bọn địa chủ phong kiến không chỉ có địa vị, có lợi ích mà nó còn có đời sống cao hơn, có quan điểm, lối sống cao hơn người nông dân. Chúng lợi dụng, khinh rẻ người nông dân, và thâm trí chúng cướp đi quyền công dân, quyền làm người của họ. Vì thế, mâu thuẫn càng trở nên gay gắt và dẫn đến các cuộc đấu tranh của giai cấp nông dân nhằm lật đổ giai cấp phong kiến

 Trong một quốc gia,, một vũng lãnh thổ luôn có sự sinh sống của nhiều dân tộc khác nhau. Sự phát triển không đồng đều về mặt kinh tế, chính trị, xã hội, tư tưởng, văn hoá của các dân tộc dẫn đến sẽ có những dân tộc chậm phát triển hơn dẫn đến sự xung đột giữa các dân tộc với nhau. Mẫu thuẫn dân tộc được thể hiện rõ nhất trong cơ cấu xã hội – dân tộc. Mâu thuẫn dân tộc thường bị các thế lực trong và ngoài nước để kích động chống đối chính phủ dẫn đến rối loạn xã hội.

Ví dụ: Bọn phản động nước ngoài đã kích động một số đồng bào Tây Nguyên làm mất trật tự tại địa phương, và lôi kéo, lừa dối họ chống chính quyền. Nguyên nhân sâu xa của vấn đề này là bon chúng đã lợi dụng một chính sự mâu thuẫn dân tộc. Tuy nhiên, âm mưu của chúng đã hoàn toàn thất bại trước sự lãnh đạo của Đảng và khối đại đoàn kết dân tộc bền chặt của nhân dân ta.

Trong một xã hội luôn tồn tại những lớp dân số (các thế hệ) có vị thế, vị trí, vai trò và chức năng khác nhau. Xã hội bao gồm nhiều thế hệ kế tiếp nhau, tác động lẫn nhau tạo thành một tổng thế hoạt động chung. Do mỗi thế hệ có những đặc thù riêng về tâm lý xã hội và nhận thức xã hội, vì vậy bất đồng giữa các thế hệ luôn có khả năng xảy ra. Mẫu thuẫn này được thể hiện rất rõ trong cơ cấu xã hội – dân sô, và xuất phát từ các nguyên nhâu sau:

+ Sự bất đồng của các thế hệ đi trước dẫn tới sự áp đặt lên thế hệ trẻ về nhận thức và hành động

+ Do khuyết tật của nền giáo dục đối với thế hệ trẻ khiến hị có nhận thức sai lầm về thế hệ trước.

+ Do vị trí, vai trỏ của mỗi thế hệ trong xã hội là bất bình đẳng

      + Do chuyển giao thế hệ làm chậm tính năng động của xã hội suy giảm.

Ví dụ: trong một công ty: người lớn tuổi - chức cao; người ít tuổi - chức thấp. Chúng ta không thể sắp xếp như vậy mà phải dựa trên năng lực của mỗi cá nhân.

Trong bất cứ một xã hội nào cũng có sự phân chia về giới tính. Sự khác biệt bản sắc giới tính dẫn đến dự khác biệt trong hành động xã hội, và đây là nguồn gốc của xung đột giới tính Trong cơ cấu xã hôi-giới tính, ta thấy có tồn tại các mâu thuẫn:

+ Mẫu thuẫn nhất định trong hoạt động của gia đình, tập thế và xã hội, cụ thể như: trọng nam khinh nữ, chế độ gia trưởng coi thường và áp chế mạnh giới nữ, giới tính và lao động xã hội, giới tính và nội trợ gia định, giới tính với vấn đề thu nhập và tài sản, giới tính và vấn đề giáo dục xã hội, giới tính với vẫn đề chính trị..

+ Sự mất cân bằng giới tính ở phạm vi toàn xã hội dẫn đến hành vi xã hội không lành mạnh ảnh hưởng đến sự phát triển chung của xã hội

Ví dụ: ngày xưa, trong chế độ phong kiến, con người luôn có quan niệm trọng nam khinh nữ, bất đồng tâm lý xã hội giữa nam và nữ dẫn đến mâu thuẫn nhất định trong hoạt động của gia đình và lớn hơn là xã hội. Ngày nay, vẫn còn nhiều nước tồn tại quan niệm đó như một số nước ở Châu Phi. Tình hình đó được cải thiện hơn và hầu như không tồn tại ở các nước phương Tây.