1. Khi dẫn vợ về nhà
- Không cúi đầu lầm lũi như mọi khi
- "Cái mặt vênh lên tự đắc"
- Tâm trạng phởn phơ thích chí
- Hắn quên đi những tăm tối của hiện tại, chỉ nghĩ đến người đàn bà đi bên cạnh
- Hai mắt sáng lên lấp lánh
-> Tâm trạng nhặt được vợ của anh Tràng amng đến cảm xúc vui tươi, thoả nguyện, chỉ nghĩ đến hạnh phúc hiện tại, quên đi những khó khăn, đói khát trước mắt.

2. Khi dẫn người vợ về đến nhà
- "Đứng tây ngây ra giữa nhà một lúc"
- "Chợt hắn thấy sờ sợ"
- "Nhìn thị ngồi ngay giữa nhà, đến bây giờ hắn vẫn còn ngờ ngợ như không phải thế. Ra hắn đã có vợ rồi đấy ư?" 
-> Nhiều cảm xúc đan xen, khiến anh Tràng vừa vui vừa buồn, vừa hạnh phúc vừa lo sợ. Vui mừng, hạnh phúc vì từ nay anh đã có người phụ nữ bên cạnh chia sẻ. Nhưng anh lại lo sợ "thóc gạo này đến cái thân mình cũng chả biết có nuôi nổi không, lại còn đèo bòng". Lấy vợ trong thảm cảnh cái đói, cái chết bủa vây, giăng bẫy khiến cho cuộc sống càng trở nên ngặt nghèo, khó khăn hơn. Nhưng rồi anh Tràng cũng "tặc lưỡi" một câu: "Chậc, kệ". Đó là biểu hiện cho quyết định dũng cảm, quyết định của một con người sống giàu tình yêu thương với những người cùng cảnh ngộ với mình.

3. Tâm trạng anh Tràng vào buổi sáng hôm sau

- Sau khi nhặt được vợ, có một tổ ấm gia đình, có một đời sống tinh thần ấm áp khiến tâm trạng anh Tràng sáng hôm sau có nhiều thay đổi:
    + sáng hôm sau anh Tràng trở dậy thấy "trong người êm ái lửng lơ như vừa trong giấc mơ đi ra. Việc hắn có vợ đến hôm nay hắn vẫn còn ngỡ ngàng như không phải."
-> có được hạnh phúc, có được người vợ để yêu thương trong hoàn cảnh đói khát bủa vây, điều kiện kinh tế ngặt nghèo thế nên anh Tràng cảm thấy đó như một "giấc mơ". Những khao khát, mong ước với anh Tràng trước đây chỉ có trong giấc mơ, trong mộng tưởng nay đã trở thành hiện thực khiến chính anh là người trong cuộc "vẫn còn ngỡ ngàng như không phải", vẫn không thể ngờ giấc mơ đẹp đã trở thành sự thật. Thế nên anh vô cùng trân trọng, nâng niu.

- Cảm xúc của anh Tràng tiếp tục còn những diến biến phức tạp khi nhận ra ngôi nhà của mình có nhiều thay đổi: 
   + "Hắn chớp liên hồi mấy cái, và bỗng vừa chợt nhận ra, xung quanh mình có cái gì thay đổi mới mẻ, khác lạ"
   + "Nhà cửa, sân vườn hôm nay đều được quét tước, thu dọn sạch sẽ gọn gàng"
   + "Mấy chiếc quần áo rách như tổ đỉa vẫn vắt khươm mươi miên ở một góc nhà đã thấy đem ra sân hong"
   + "Hai cái ang nước vẫn để khô cong ở dưới gốc ổi đã kín nước đầy ăm ắp"
   + "Đống rác mùn tung bành ngay lối đi đã hót sạch"
   + "Ngoài vườn người mẹ đang lúi húi giẫy những búi cỏ mọc nham nhở"
   + "Vợ hắn quét lại cái sân, tiếng chổi từng nhát kêu sàn sạt trên mặt đất"
-> Cảnh tượng thật đơn giản, bình thường của người mẹ, của người vợ, của căn nhà gọn gàng sạch sẽ vẫn diễn ra thường ngày ở bất cứ một gia đình nào. Nhưng đối với anh Tràng thì lại dâng lên một cảm xúc "thấm thía, cảm động", thổi vào trái tim những tình cảm yêu thương ngọt ngào, những trác nhiệm thiêng liêng cao cả: 
   + "hắn thấy thương yêu gắn bó với cái nhà của hắn lạ lùng"
   + "Hắn đã có một gia đình. Hắn sẽ cùng vợ sinh con đẻ cái ở đấy"
   + "Cái nhà như cái tổ ấm che mưa che nắng"
-> Ngôi nhà không chỉ đơn giản có giá trị vật chất che mưa, che nắng mà còn là nơi có người vợ để hắn yêu thương, có những đứa con thơ để hắn che chở. Tiếng nói, tiếng cười, tình cảm đùm bọc gắn bó là những tưởng tượng của hắn trong tương lai, là niềm tin và y vọng của anh Tràng về một cuộc sống mới không đói nghèo, không bị cái chết đe doạ

- Niềm tin, niềm hy vọng vào một gia đình ấm êm, hạnh phúc no đủ khiến anh Tràng:
   + mang "một nguồn vui sướng, phấn chấn đột ngột tràn ngập trong lòng"
   + "Bây giờ hắn mới thấy hắn nên người"
   + "hắn thấy hắn có bổn phận phải lo lắng cho vợ con sau này"
   + "Hắn xăm xăm chạy ra giữa sân, hắn cũng muốn làm một việc gì để dự phần tu sửa lại căn nhà"
-> Diễn biến tâm trạng, cảm xúc tích cực của anh Tràng khi có một gia đình, có một tình yêu hạnh phúc thế mới biết giá trị của đời sống tinh thần, của tình yêu, hạnh phúc có sức mạnh kì diệu đến mức nào. Chính sức mạnh ấy đã giúp con người ta chiến thắng hoàn cảnh, sống lạc quan, yêu đời, sống có trách nhiệm, bổn phận.

=> Như vậy, niềm vui có vợ của anh Tràng như tia nắng, như ánh mặt trời đem sinh khí mới không chỉ cho anh Tràng mà còn cho những người tahan yêu trong gia đình anh. Tình yêu thương trong mối quan hệ giữa con người với con người, trong mối quan hệ gia đình, mối quan hệ lứa đôi,... có khả năng cảm hoá, thức tỉnh, cho con người thêm sức mạnh để thay đổi suy nghĩ, cảm súc của mình và của cả thế gian này. Thế nên Rơ-mác đã khẳng định: "Chỉ cần mỗi người cho nhau một lòng tốt bình thường là cả hành tinh này đẹp rồi".  Nếu thiếu tình yêu thương đùm bọc thì cuộc sống sẽ khô cằn, héo úa, anh Tràng sẽ chẳng đổi thay nhiều đến thế. Vật nên có câu danh ngôn: "Nơi lạnh lẽo nhất không phải là Bắc Cực, mà là nơi thiếu vắng tình yêu thương."

4. Sử dụng kiến thức lí luận để lập luận
           Khám phá bề sâu tâm hồn con người luôn là thiên chức, nhiệm vụ của người nghệ sĩ: Nam Cao phát hiện bản chất lương thiện của Chí Phèo với vẻ ngoài của "con quỷ dữ làng Vũ Đại"; Đằng sau vẻ ngoài ngờ nghệch, đói rách của anh Tràng là một trái tim giàu yêu thương, giàu khát vọng; Bên trong một cô Mị lầm lũi, héo úa là khát khao mãnh liệt được sống tự do, được hạnh phúc; Đằng sau vẻ ngoài bình dị giản đơn của ông lái đò là khí chất anh hùng, là tài năng nghệ sĩ trong việc cầm lái con thuyền... Tóm lại, nói như Nguyễn Minh Châu: "Thiên chức của nhà văn phải là người đi tìm những hạt ngọc ẩn dấu trong bề sâu tâm hồn con người".