Ch°¡ng 6: V¨Y N¾N VÀ CÁC BÆNH CÓ S¨N Î, V¨Y DA

V¨Y N¾N

(Psoriasis).

BS CKII Bùi Khánh Duy

1. ¡i c°¡ng.

+ V©y n¿n (psoriasis) là bÇnh da m¡n tính, th°Ýng g·p và hay tái phát. ß các n°Ûc Âu- Mù, tÉ lÇ m¯c bÇnh v©y n¿n chi¿m 1-2% dân sÑ. ß ViÇt Nam, tÉ lÇ v©y n¿n là 5-7% tÕng sÑ bÇnh nhân da liÅu ¿n khám t¡i các phòng khám da liÅu.

+ Cn nguyên - bÇnh sinh cça v©y n¿n °ãc nghiên céu të lâu song v«n còn nhiÁu iÃm ch°a sáng tÏ, ngày nay ng°Ýi ta cho r±ng v©y n¿n là bÇnh da di truyÁn, gen gây nên bÇnh v©y n¿n n±m trên nhiÅm s¯c thà sÑ 6 có liên quan HLA- DR7, B13, B17, B37, BW 57, CW6...

D°Ûi tác Ùng cça các y¿u tÑ gây bÇnh (y¿u tÑ khßi Ùng, y¿u tÑ môi tr°Ýng) nh° stress, nhiÅm khu©n, ch¥n th°¡ng c¡ hÍc, v­t lý, rÑi lo¡n nÙi ti¿t, các thuÑc... gen này °ãc khßi Ùng d«n ¿n tng s£n t¿ bào biÃu bì sinh ra v©y n¿n.

+ V©y n¿n là mÙt bÇnh có c¡ ch¿ miÅn dËch, vai trò cça lymphô T ho¡t hoá, các cytokines, IGF1, EGF, TGF (, IL 1, IL 6, IL 8, nhóm trung gian hóa hÍc eicosanoides, prostaglandine, plasminogen mà h­u qu£ cuÑi cùng là d«n ¿n tng sinh t¿ bào biÃu bì, tng gián phân sinh ra v©y n¿n.

+ ·c iÃm lâm sàng chç y¿u là phát ban Ùc d¡ng, trên da có các ám m£ng Ï kích th°Ûc to nhÏ khác nhau (të vài milimet ¿n hàng chåc centimet), nÁn cÙm, thâm nhiÅm, bÁ m·t phç v©y tr¯ng nh° n¿n, khu trú mÙt vùng hay r£i rác kh¯p §u m·t, thân mình, tay chân. TriÇu chéng ngéa chi¿m kho£ng 20- 40% sÑ ca. BÇnh th°Ýng xu¥t hiÇn nhiÁu nh¥t ß léa tuÕi 10- 30, tÉ lÇ nam và nï x¥p xÉ nh° nhau.

+ VÁ ti¿n triÃn, bÇnh ti¿n triÃn mãn tính, h§u nh° suÑt Ýi nh°ng lành tính, trë mÙt vài thà n·ng, có thà sinh bi¿n chéng nh° v©y n¿n thà khÛp, v©y n¿n Ï da toàn thân, các ãt v°ãng bÇnh xen k½ các ãt bÇnh thuyên gi£m. Ch¥t l°ãng cuÙc sÑng bË gi£m sút, bÇnh £nh h°ßng nhiÁu ¿n tâm lý, sinh ho¡t, th©m mù.

+ iÁu trË bÇnh v©y n¿n còn nan gi£i, có r¥t nhiÁu lo¡i thuÑc, nhiÁu ph°¡ng pháp °ãc áp dång, song ch°a có lo¡i nào chïa bÇnh khÏi h³n °ãc, mÛi dëng l¡i ß méc làm bÇnh á, t¡m khÏi vÁ lâm sàng, h¡n ch¿ tái phát, mÙt sÑ lo¡i thuÑc nhiÁu tác dång phå Ùc h¡i, ¯t tiÁn... nên c§n gi£i thích rõ cho bÇnh nhân vÁ bÇnh t­t à có sñ hãp tác tÑt, và sau khi iÁu trË bÇnh á, t¡m khÏi vÁ lâm sàng, c§n cho bÇnh nhân phác Ó iÁu trË duy trì và phòng tránh tái phát.

2. Cn nguyên - bÇnh sinh.

Cn nguyên - bÇnh sinh còn nhiÁu iÃm ch°a sáng tÏ, song h§u h¿t các tác gi£ cho v©y n¿n là bÇnh da di truyÁn, bÇnh da do gen. Y¿u tÑ di truyÁn (genetic factor) °ãc thëa nh­n, d°Ûi tác Ùng cça các y¿u tÑ khßi Ùng (nh° stress, nhiÅm khu©n, ch¥n th°¡ng c¡ hÍc v­t lý...) gen gây nên bÇnhv©y n¿n °ãc khßi Ùng và sinh ra v©y n¿n.

2.1. Gen gây nên bÇnh v©y n¿n n±m trên nhiÅm s¯c thà sÑ 6 có liên quan HLA, DR7, B13, B17, BW57, CW6.

2.2. Y¿u tÑ di truyÁn chi¿m 12, 7% (theo Huriez) và 29, 8% (theo Bolgert) di truyÁn trÙi Ù xuyên 60%.

2.3. Cng th³ng th§n kinh (stress) liên quan ¿n phát bÇnh và v°ãng bÇnh, bÇnh nhân bË v©y n¿n thuÙc típ th§n kinh dÅ bË kích thích, hay lo l¯ng...

2.4. Y¿u tÑ nhiÅm khu©n: vai trò các Õ nhiÅm khu©n khu trú liên quan tÛi quá trình phát sinh và phát triÃn bÇnh v©y n¿n (viêm mii hÍng, viêm amidal,...), mà chç y¿u là vai trò cça liên c§u. Vai trò cça vi rut, vi rut ARN có men sao mã ng°ãc t¡o phéc hãp miÅn dËch b¥t th°Ýng còn ch°a °ãc thÑng nh¥t.

2.5. Ch¥n th°¡ng c¡ hÍc v­t lý: có vai trò trong sñ xu¥t hiÇn bÇnh (14%).

2.6. RÑi lo¡n chuyÃn hoá. cho là có rÑi lo¡n chuyÃn hoá °Ýng, ¡m.

2.7. RÑi lo¡n nÙi ti¿t: bÇnh th°Ýng nh¹ khi có mang nh°ng sau » bÇnh l¡i tái phát ho·c n·ng h¡n.

2.8. RÑi lo¡n chuyÃn hoá trên da: chÉ sÑ sí dång oxy cça da v©y n¿n tng cao rõ rÇt, có khi h¡n 400% so vÛi da bình th°Ýng, (trong viêm da c¥p chÉ tng 50- 100%), ây là mÙt ·c iÃm lÛn (theo Charpy).

Ho¡t Ùng gián phân và tÕng hãp ADN cça lÛp áy tng lên 8 l§n, tng sinh t¿ bào th°ãng bì, nh¥t là lÛp áy và lÛp gai d«n ¿n rÑi lo¡n quá trình t¡o sëng (quá sëng và á sëng). Bình th°Ýng chu chuyÃn t¿ bào th°ãng bì (epidermal turnover time) là 20- 27 ngày nh°ng ß da v©y n¿n chu chuyÃn này rút ng¯n chÉ còn 2- 4 ngày.

2.9. V©y n¿n là mÙt bÇnh có c¡ ch¿ miÅn dËch, ng°Ýi ta th¥y có r¥t nhiÁu t¿ bào lymphô T xâm nh­p vào da vùng tÕn th°¡ng, t¿ bào TCD 8 có ß lÛp biÃu bì, t¿ bào TCD4 có ß lÝp chân bì, thoát b¡ch c§u a nhân trung tính të nhú bì lên biÃu bì, có vai trò cça mÙt sÑ cytokines, IGF1 trong sñ tng tr°ßng biÃu bì, d«n truyÁn các tín hiÇu gián phân trong v©y n¿n, EGF, TGF ( liên quan ¿n sñ tng tr°ßng và biÇt hoá các t¿ bào sëng (keratinocyte), có vai trò cça IL1, IL6, IL8, nhóm trung gian hoá hÍc eisaconoides, prostaglandin, plasminogen, vai trò các lymphô T ho¡t hoá, tng lymphokines, tng sinh biÃu bì ho¡t hoá quá trình v©y n¿n.

Tng nÓng Ù IgA, IgG, IgE trong máu ß bÇnh nhân v©y n¿n, ti¿n triÃn, xu¥t hiÇn phéc hãp miÅn dËch, gi£m bÕ thà C 3.

Da v©y n¿n xu¥t hiÇn kháng thà kháng lÛp sëng, là lo¡i IgG, y¿u tÑ kháng nhân.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

S¡ Ó c¡ ch¿ bÇnh sinh bÇnh v©y n¿n.

Stress: Virus

Ch¥n th°¡ng tâm th§n Retrovirus

NhiÅm khu©n(chç y¿u là liên c§u) (Có men sao mã ng°ãc).

Ch¥n th°¡ng c¡ hÍc

B¥t th°Ýng vÁ lymphô T (chç y¿u T4 và T8)

B¥t th°Ýng vÁ miÅn dËch ß th°ãng bì

B¥t th°Ýng ß màng t¿ bào th°ãng bì

KiÃm soát tng tr°ßng b¥t th°Ýng

Y¿u tÑ tng tr°ßng th°ãng bì (epidemal growth factor)

RÑi lo¡n cAMP c GMP và PG

Tng sinh th°ãng bì, tng gián phân

Tng s£n t¿ bào sëng (keratinocyte proliferation)

Chu chuyÃn t¿ bào th°ãng bì (epidermal turnover time)

bË rút ng¯n chÉ còn 2- 4 ngày

V©y n¿n (Psoriasis)

(Psoriasis)

3. Lâm sàng:

3.1. VË trí tÕn th°¡ng:

TÕn th°¡ng ph§n lÛn xu¥t hiÇn §u tiên ß vùng da §u (51% theo Huriez) và vùng bË tó è (hai cùi tay, §u gÑi, da x°¡ng cùng), khu trú mÙt vùng ho·c r£i rác nhiÁu n¡i, có khi kh¯p toàn thân, th°Ýng có tính ch¥t Ñi xéng, tÕn th°¡ng ß m·t du×i nhiÁu h¡n m·t g¥p.

3.2. TÕn th°¡ng c¡ b£n:

TÕn th°¡ng c¡ b£n cça v©y n¿n là Ï- v©y.

+ ám m£ng Ï kích th°Ûc to nhÏ khác nhau vài milimet- mÙt vài cetimet, có khi hàng chåc centimet (các m£ng lÛn cÑ thç ß mÙt vài vË trí), giÛi h¡n rõ, h¡i gÓ cao, nÁn céng cÙm, thâm nhiÅm (inflammation, indurated) nhiÁu ho·c ít, có khi v©y tr¯ng choán g§n h¿t nÁn Ï chÉ còn l¡i viÁn Ï xung quanh rÙng h¡n lÛp v©y. SÑ l°ãng các ám: mÙt vài ám tÛi vài chåc, hàng trm ám tÕn th°¡ng tuó tëng tr°Ýng hãp.

+ V©y tr¯ng phç trên nÁn ám Ï, v©y màu tr¯ng åc h¡i bóng nh° màu xà cë, nh° màu n¿n tr¯ng. V©y nhiÁu t§ng nhiÁu lÛp, dÅ bong, khi c¡o vån ra nh° bÙt tr¯ng, nh° ph¥n, nh° v¿t n¿n, r¡i l£ t£. V©y tái t¡o r¥t nhanh, bong lÛp này thì lÛp khác l¡i ùn lên. SÑ l°ãng v©y nhiÁu.

+ HiÇn t°ãng Ko'bner (Ko'bner's phenomenon) có thà gÍi là hiÇn t°ãng "ch¥n th°¡ng gÍi tÕn th°¡ng", hay g·p trong v©y n¿n ang v°ãng, ó là trong nhiÁu tr°Ýng hãp tÕn th°¡ng v©y n¿n mÍc ngay trên v¿t s¹o, v¿t x°Ûc da, v¿t mÕ, v¿t tiêm chçng...

+ Ã góp ph§n ch©n oán v©y n¿n, tr°Ûc ây ng°Ýi ta th°Ýng làm mÙt nghiÇm pháp gÍi là c¡o v©y theo ph°¡ng pháp Brocq (Grattage de Brocq), dùng dao mÕ hay curét c¡o nh¹ nhiÁu l§n, të të trên bÁ m·t tÕn th°¡ng s½ l§n l°ãt phát hiÇn các d¥u hiÇu sau:

- D¥u hiÇu v¿t n¿n: c¡o th¥y bong v©y vån nh° bÙt tr¯ng.

- D¥u hiÇu vÏ hành (pellicule décollabé) ti¿p tåc c¡o s½ ¿n mÙt lÛp màng mÏng, dai, trong suÑt bóc °ãc nh° vÏ hành.

- D¥u hiÇu giÍt s°¡ng máu (còn gÍi d¥u hiÇu Auspitz) sau khi bóc h¿t lÛp vÏ hành, bÙc lÙ mÙt nÁn da Ï, rÛm máu l¥m t¥m nh° giÍt s°¡ng nhÏ, gÍi là d¥u hiÇu giÍt s°¡ng máu.

+ TriÇu chéng c¡ nng: ngéa ít ho·c nhiÁu, th°Ýng ngéa nhiÁu ß giai o¡n ang ti¿n triÃn, triÇu chéng ngéa 20- 40% sÑ ca, mÙt sÑ không ngéa mà có c£m giác v°Ûng víu, £nh h°ßng th©m mù.

+ TÕn th°¡ng móng g·p ß 25% sÑ ca, b£n móng có hÑ lõm nhÏ (nh° ê khâu thã may) hay có các °Ýng k» theo chiÁu dÍc, ho·c móng dòn vån, dày ß bÝ tñ do, 10 móng cùng bË mÙt lúc.

+ V©y n¿n ß da §u th°Ýng là các ám m£ng Ï, nÁn cÙm, bÁ m·t phç v©y tr¯ng, th°Ýng mÍc l¥n ra trán thành mÙt viÁn gÍi là vành v©y n¿n, tóc v«n mÍc xuyên qua tÕn th°¡ng, m£ng có khi dày cÙm, v©y dính, vùng sau tai Ï, có v¿t nét có khi xu¥t ti¿t, dÅ nh§m vÛiviêm da da d§u, á sëng liên c§u...

+ Ti¿n triÃn: bÇnh m¡n tính h§u nh° suÑt Ýi, các ãt v°ãng bÇnh xen k½ các ãt bÇnh thuyên gi£m, bÇnh lành tính, bÇnh nhân sÑng kho» m¡nh suÑt Ýi, trë mÙt sÑ thà n·ng nh° v©y n¿n thà khÛp, v©y n¿n Ï da toàn thân.

4. Các thà lâm sàng.

4.1. V©y n¿n thà ch¥m giÍt (psoriasis punctata, psoriasis guttata).

TÕn th°¡ng là các ch¥m të 1-2 milimet ¿n vài milimet °Ýng kính, nÕi r£i rác kh¯p ng°Ýi, nh¥t là nía ng°Ýi trên, màu Ï t°¡i, trên phç v©y mÏng màu tr¯ng åc, dÅ bong, c¡o vån ra nh° ph¥n. Thà này th°Ýng g·p ß léa tuÕi tr» em và ng°Ýi tr» tuÕi, bÇnh xu¥t hiÇn Ùt ngÙt, liên quan tÛi viêm amidal do liên c§u, viêm tai giïa, chËu tác dång tÑt vÛi trË liÇu kháng sinh, có thà tñ á và khÏi, có khi thành Ï da toàn thân do iÁu trË không thích hãp.

C§n ch©n oán phân biÇt vÛi á v©y n¿n thà giÍt (có d¥u hiÇu bong v©y ra toàn bÙ khi c¡o gÍi là v¿t g¯n xi) và phân biÇt vÛi ban giang mai II d¡ng v©y n¿n.

4.2. V©y n¿n thà Óng tiÁn (psoriasis nummulaire):

ây là thà iÃn hình và phÕ bi¿n nh¥t, các v¿t ám có kích th°Ûc 1- 4 cm °Ýng kính, xu h°Ûng tròn nh° Óng tiÁn, sÑ l°ãng các ám có thà ¿m °ãc, vài chåc ám ho·c h¡n nïa, ti¿n triÃn m¡n tính.

4.3. V©y n¿n thà m£ng (psoriasis en plaques). ây là thà m¡n tính ã ti¿n triÃn të vài nm trß lên, có tính ch¥t cÑ thç dai d³ng.

Th°Ýng là các ám m£ng lÛn 5-10 cm °Ýng kính ho·c lÛn h¡n, khu trú ß vùng tì è (l°ng, ngñc, x°¡ng cùng, khu÷u tay, §u gÑi, m·t tr°Ûc c³ng chân) các ám m£ng Ï giÛi h¡n rõ, cÙm h¡n các thà khác, ß ngñc có khi thành m£ng rÙng nh° mÙt cái mÙc, cái khiên cça tráng sù thÝi trung cÕ khi xung tr­n.

4.4. V©y n¿n Ï da toàn thân (psoriasis erythrodermique exfoliative generalisée):

Là mÙt thà n·ng, ít g·p (1% theo Goerkerman). Da toàn thân Ï t°¡i, bóng, phù nÁ, nhiÅm cÙm, cng, rÛm dËch, phç v©y má °Ût, không còn vùng da nào lành, ngéa dï dÙi, các n¿p k½ bË trãt loét, rÛm dËch mç, nét n», au rát.

TriÇu chéng toàn thân: sÑt cao, rét run, rÑi lo¡n tiêu hoá, suy kiÇt d§n d§n có thà tí vong do mÙt bÇnh nhiÅm khu©n nào ó.

Thà này tñ nhiên ti¿n triÃn thành të mÙt v©y n¿n thà giÍt hay do bi¿n chéng cça iÁu trË không thích hãp nh° dË éng DDS...

4.5. V©y n¿n thà khÛp (psoriasis arthropathique) còn gÍi th¥p khÛp v©y n¿n, viêm khÛp v©y n¿n (psoriatic arthritis). ây là mÙt thà n·ng ít g·p.

¡i a sÑ tr°Ýng hãp tÕn th°¡ng v©y n¿n có tr°Ûc tÕn th°¡ng khÛp, tÕn th°¡ng da th°Ýng n·ng, lan to£, v©y d§y gÓ cao d¡ng vÏ sò, có khi k¿t hãp v©y n¿n Ï da. TÕn th°¡ng khÛp kiÃu viêm a khÛp m¡n tính tu§n ti¿n kiÃu th¥p khÛp, bi¿n d¡ng. Các khÛp s°ng au, d§n d§n i ¿n bi¿n d¡ng, h¡n ch¿ cí Ùng, mÙt sÑ ngón tay, nón chân bË chéo l¡i nh° nhánh gëng, sau nhiÁu nm trß nên tàn ph¿, b¥t Ùng, suy kiÇt, tí vong do bi¿n chéng nÙi t¡ng.

4.6. V©y n¿n mån mç (pustular psoriasis).

Là mÙt thà n·ng hi¿m g·p, chia làm 2 thÃ:

+ V©y n¿n mån mç toàn thân Zumbusch (generalized pustular psoriasis) do Zumbusch mô t£ §u tiên të nm 1910. Xu¥t hiÇn tiên phát hay trên mÙt bÇnh nhân v©y n¿n Ï da hay v©y n¿n thà khÛp (20- 40%). TriÇu chéng lâm sàng gÓm: sÑt cao Ùt ngÙt, mÇt mÏi, da có các ám Ï da lan to£, nÕi chi chít các mån mç °Ýng kính 1-2 mm, c£m giác rát bÏng, vÁ sau xu¥t hiÇn giai o¡n róc v©y lá rÙng kéo dài nhiÁu tu§n, có thà rång tóc, tÕn th°¡ng móng, xét nghiÇm máu b¡ch c§u a nhân trung tính cao, máu l¯ng tng cao, c¥y mç không mÍc vi khu©n. Tiên l°ãng nhìn chung tÑt, hay tái phát.

+ V©y n¿n mån mç lòng bàn tay, bàn chân: thà Barber (localized pustular psoriasis). BiÃu hiÇn b±ng mån mç vô khu©n nÕi giïa nhïng ám d§y sëng lòng bàn tay, bàn chân, mån mç ti¿n triÃn tëng ãt r¥t dai d³ng hay g·p nh¥t ß mô cái và mô út, có khi kèm theo phù nÁ các chi, sÑt cao, nÕi h¡ch b¹n, mÙt sÑ ca chuyÃn thành thà Zumbusch.

4.7. V£y n¿n £o ng°ãc:

Là v©y n¿n xu¥t hiÇn ß vùng n¿p k½ nh° nách, n¿p d°Ûi vú, rÑn, n¿p k½ mông, b¹n. TÕn th°¡ng là các m£ng Ï giÛi h¡n rõ lan rÙng h¡n ra ngoài vË trí k½. TÕn th°¡ng có thà chãt ra, có v¿t nét, v©y ©m tích tå l¡i dÅ nh§m vÛi bÇnh do candida và hm k½ do liên c§u.

4.8. V©y n¿n tr» em: th°Ýng ß tuÕi ang lÛn, xu¥t hiÇn sau mÙt viêm °Ýng hô h¥p trên, sau tiêm chçng... bÇnh phát Ùt ngÙt tÕn th°¡ng thành ch¥m, giÍt, v£y mÏng r£i rác kh¯p ng°Ýi, iÁu trË b±ng kháng sinh có tác dång tÑt.

5. Mô bÇnh hÍc.

+ Dày sëng và á sëng (hyperkeratosis và parakeratosis): lÛp sëng d§y lên rõ rÇt, gÓm nhiÁu lÛp t¿ bào á sëng (là nhïng t¿ bào sëng non, còn tÓn t¡i nhân) gi°ã các lá sëng có nhïng khe ngang chéa §y không khí làm v©y dÅ bong.

á sëng là h­u qu£ cça tng gai (hyperacanthosis), ph§n lÛn lÛp gai phía trên các nhú bì mÏng chÉ còn 2-3 lÛp t¿ bào, nh°ng ß ph§n các m§m liên nhú dày tÛi hàng trm lÛp t¿ bào, các m§m liên nhú dài ra âm xuÑng chân bì, ph§n d°Ûi phình to nh° dùi trÑng, có nhánh ôi khi dính vào các m§m lân c­n, lÛp gai và lÛp áy có biÃu hiÇn tng gián phân rõ.

Nhú bì bË kéo dài lên phía trên và bi¿n d¡ng hình chùy. Nhú bì và ph§n trên chân bì r£i rác có mÙt sÑ t¿ bào viêm quanh các m¡ch máu gÓm lympho và tÕ chéc bào.

+ Të mao m¡ch vùng nhú và d°Ûi nhú thoát ra các t¿ bào lymphô và b¡ch c§u a nhân trung tính xâm nh­p vào các khe gian bào và lÛp gai t¡o thành vi áp xe Munro, là d¥u hiÇu quan trÍng ch©n oán mô bÇnh hÍc Ñi vÛi v©y n¿n, th°Ýng g·p ß tÕn th°¡ng mÛi, giai o¡n v°ãng bÇnh.

+ Gi£m s¯c tÑ da trong lÛp t¿ bào áy và lÛp gai.

+ Giãn mao m¡ch chân bì.

6. Ch©n oán và ch©n oán phân biÇt.

6.1. Ch©n oán xác Ënh dña vào:

+ VË trí.

+ TÕn th°¡ng c¡ b£n: ám Ï, nÁn céng cÙm, phç v©y tr¯ng nhiÁu lÛp.

+ D¥u hiÇu Ko'bner.

+ Ph°¡ng pháp c¡o v©y Brocq.

+ Mô bÇnh hÍc da.

6.2. Ch©n oán phân biÇt:

+ á v©y n¿n.

+ V©y ph¥n hÓng Gibert

+ á sëng liên c§u, eczematide

+ S©n giang mai II.

7. iÁu trË.

iÁu trË v©y n¿n còn nan gi£i, m·c dù nhïng nm g§n ây có nhïng lo¡i thuÑc mÛi, ph°¡ng pháp iÁu trË mÛi có hiÇu qu£ cao h¡n °ãc °a ra, các lo¡i thuÑc này làm bÇnh á nhiÁu ho·c t¡m khÏi vÁ lâm sàng, sau mÙt thÝi gian bÇnh l¡i tái phát, ch°a có lo¡i thuÑc nào chïa bÇnh khÏi h³n °ãc.

7.1. Các lo¡i thuÑc bôi iÁu trË v©y n¿n.

7.1.1. ThuÑc bong v©y, b¡t sëng.

Má salicylic 2%, 3%, 5% có tác dång lam bong vaayr, chÑng l¡i hiÇn t°ãng á sëng, làm gi£m á triÇu chéng bong v©y nh°ng không có tác dång trên triÇu chéng viêm thâm nhiÅm nÁn céng cÙm cça v©y n¿n.

7.1.2. Goudron: là mÙt lo¡i thuÑc khí oxy có 2 lo¡i.

- Goudron nguÓn góc ch°ng c¥t phân hu÷ të mÙt sÑ g× có nhña (cây thông...).

-Goudron nguÓn gÑc të than á.

ó là mÙt ch¥t lÏng có màu nâu s«m hay màu en, nhót vÛi mùi h¯c ·c tr°ng. pH có tính acit, hòa tan trong dung môi hïu c¡, ít tan trong n°Ûc °ãc dùng iÁu trË bÇnh v©y n¿n, eczema d¡ng dung dËch cÓn, bÙt nhão, má và nguyên ch¥t (goudron pur).

D§u cade là 1 lo¡i goudron nguÓn gÑc s£n ph©m ch°ng c¥t të mÙt lo¡i g× cây thông.

Coaltar là 1 lo¡i goudron than á.

Goudron là 1 lo¡i thuÑc cÕ iÃn iÁu trË v©y n¿n khá tÑt, có tác gi£ coi goudron là " vua cça các loài thuÑc bôi", bôi vào tÕn th°¡ng v©y n¿n làm tÕn th°¡ng h¿t v©y, tan nhiÅm cÙm và tÕn th°¡ng bi¿n m¥t sau ãt iÁu trË. Nh°ãc iÃm là màu en, mùi h¯c dây b©n qu§n áo và mÙt sÑ bôi lâu ngày có thà có viêm nang lông.

Má Sabouraud 1 công théc nÕi ti¿ng chïa v©y n¿n, thnàh ph§n gÓm goudron, d§u cad¡, diêm sinh, Resorcin... a. salicylic.

7.1.3. Anthralin là mÙt lo¡i thuÑc khí oxy có tiÁm nng éc ch¿ các enzymes iÁu hoà viÇc sí dång glucoza Ï là men 6-phosphate -deshydrogenase (G6-PDH).

Th°Ýng dùng Anthralin trong iÃu trË ti¿p xúc ng¯n (short contact).

Trong 2 tu§n §u hàng ngày bôi Anthralin, nÓng Ù 0, 1% - 0, 3% sau ó 10-20 phút t¯m ría thuÑc i.

Các tu§n sau iÁu trË duy trì 2 l§n/ tu§n.

Chú ý tránh hiÇn t°ãng kích thích da, không t¯m n°Ûc nóng sau khi bôi thuÑc trong vòng 1 giÝ, tránh à dây thuÑc vào m¯t.

7.1.4. Má corticoid (biÇt d°ãc má Flucinar, Synalar, Eumovate, Betnovate, Tempovate, Diproson, Sicorten, Lorinden...).

¯u iÃm cça thuÑc má corticoid là bÇnh á nhanh, t°¡ng Ñi s¡ch, bÇnh nhân °a thích. Nh°ãc iÃm là bôi diÇn rÙng, dài ngày có thà g·p tác dång phå nh° nÕi tréng cá, teo da, giãn m¡ch, v¿t r¡n da... và có hiÇn t°ãng "nhÝn thuÑc " ho·c " b­t bóng" vÁ sau bÇnh tái phát v°ãng bÇnh n·ng h¡n.

HiÇn nay ng°Ýi ta cho r±ng nên áp dång bôi má corticoid nh° sau:

- Bôi lo¡i má corticoid lo¡i nh¹ và vëa (nhóm IV, V, VI, VII).

- Bôi 1 ãt 20- 30 ngày, sau ó nghÉ thuÑc 1 thÝi gian sau n¿u c§n mÛi dùng ti¿p ãt khác.

- Bôi xen k½, ãt này dùng má corticoid, ãt sau bôi lo¡i thuÑc khác.

- Tránh bôi diÇn rÙng, kéo dài ngày.

C¡ ch¿ cça thuÑc là éc ch¿ huy Ùng b¡ch c§u a nhân, éc ch¿ tÕng hãp DNA ß pha G1, G2 cça gián phân, chÑng viêm, chÑng gián phân.

7.1.5. Má Daivonex (calcipotriol): là ch¥t Óng ³ng vitamin D3 có tác dång éc ch¿ tng sinh t¿ bào sëng (keratinocytess) và kích thích quá trình biÇt hoá t¿ bào sëng, tác dång vào lympho T, éc ch¿ s£n sinh IL2, gi£m sñ biÃu hiÇn cça HLA- DR, thuÑc này theo sÑ liÇu nghiên céu tÑt h¡n má corticoid, chú ý chÉ dùng cho các ca v©y n¿n khu trú, bôi ngày 2 l§n (sáng và chiÁu). ChÉ bôi d°Ûi 100 g/ tu§n, t°¡ng °¡ng bôi 16% diÇn tích bÁ m·t da c¡ thÃ, th°Ýng á sau 1-2 tu§n, á nhiÁu sau 4-8 tu§n iÁu trË. Không bôi thuÑc vào vùng m·t, bôi xong ph£i ría tay, có thà gây tng can xi huy¿t ho·c à l¡i dát thâm kéo dài, thuÑc này khá ¯t tiÁn. HiÇn nay còn có lo¡i má daivobet (calcipotriol k¿t hãp betamethason)

7.2. Các thuÑc dùng °Ýng toàn thân iÁu trË v©y n¿n.

7.2.1. Quang hoá trË liÇu (photo chemotherapy).

PUVA trË liÇu: PUVA trË liÇu là ph°¡ng pháp nÕi ti¿ng trên th¿ giÛi iÁu trËv©yn¿n °ãc ca ngãi phÕ bi¿n ß nhiÁu n°Ûc là ph°¡ng pháp quang hoá trË liÇu.

Ph°¡ng pháp này do Parrish và Fitzpatrick Á xu¥t nm 1974.

NÙi dung cça ph°¡ng pháp bao gÓm:

- UÑng thuÑc c£m éng ánh sáng Psoralen.

- 2 giÝ sau chi¿u tia cñc tím sóng A (UVA) b°Ûc sóng 320-400 nm (na nô mét).

Tác dång chính cça ph°¡ng pháp PUVA là:

- HiÇu qu£ chÑng phân bào.

- HiÇu qu£ miÅn dËch gi£m sÑ l°ãng và gi£m ho¡t hoá lympho T (TCD3, TCD4, TCD8), éc ch¿ tÕng hãp ADN cça lympho, gi£m các y¿u tÑ hoá éng Ùng, gi£m s£n xu¥t IL2, éc ch¿ biÃu lÙ HLA DR cça t¿ bào sëng.

- Làm s¡ch tÕn th°¡ng nhanh chóng, có hiÇu lñc trong giai o¡n v°ãng và tái phát bÇnh.

- Gi£n ¡n, dÅ thñc hiÇn, tránh ph£i bôi thuÑc.

- T°¡ng Ñi an toàn, ít Ùc h¡i.

- Giai o¡n t¥n công 3 l§n chi¿u / tu§n, trong 1 tháng.

- Giai o¡n duy trì 1 l§n / tu§n, trong 2 tháng.

K¿t qu£ cça nhiÁu tác gi£ cça nhiÁu n°Ûc thu °ãc là bÇnh á 70-95% sau ãt iÁu trË PUVA.

Tác dång phå: mÙt sÑ buÓn nôn, Ï da, ngéa, nÕi phÏng n°Ûc, trên thñc nghiÇm súc v­t có 1 sÑ åc nhân m¯t, gìada...

7.2.2. Retinoid (nhóm etretinate- biÇt d°ãc Tigason-Soriatan).

Retinoid là mÙt d«n xu¥t tÕng hãp cça vitamin A có tác dång trË liÇu cao và ít Ùc tính h¡n vitamin A, có ·c tính kháng nhiÅm sëng (Antikeratisantes) và kháng tân t¡o (Antineoplastique), viÇc phát hiÇn ra nhóm Retinoid (Vitamin A acid) °ãc coi là mÙt " cuÙc cách m¡ng" giÑng nh° là viÇc phát minh ra thuÑc cortocoid.

Công théc hoá hÍc cça etretinate.

Acitretine (Soriatan) ·c tính d°ãc Ùc hÍc tÑt h¡n etretinate (Tigason) thÝi gian bán hu÷ ß nhiêù liÁu là 50 giÝ, th£i trë chç y¿u qua gan và mÙt ít qua th­n.

C¡ ch¿ tác dång cça Retinoid ch°a rõ hoàn toàn nh°ng có tác dång iÁu hoà tng tr°ßng và biÇt hoá t¿ bào, tác dÙng trñc ti¿p lên gen cça ch¥t keratin, làm ch­m tng s£n biÃu bì và bình th°Ýng hoá quá trình biÇt hoá t¿ bào sëng. iÁu bi¿n miÅn dËch và chÑng thâm nhiÅm viêm biÃu bì trong bÇnh v©y n¿n, éc ch¿ biÃu hiÇn HLA lÛp II (HLADR +)

ChÉ Ënh.

V©y n¿n thông th°Ýng diÇn rÙng.

V©y n¿n khÛp.

V©y n¿n Ï da toàn thân.

V©y n¿n mån mç.

LiÁu dùng: tu§n àu nên dùng ngày 10 mg, sau ó tng d§n liÁu dùng 20-25 mg/ ngày, khi có viêm môi là có thà 㠡t °ãc liÁu tÑi a.

Dùng thuÑc 1 vài tháng ¿n 6-12 tháng ho·c gi£m liÁu dùng liÁu duy trì tránh tái phát.

Tác dång phå:

Viêm k¿t m¡c, khô m¯t, khô da (48-78%).

Rång tóc, ngéa, da mÏng, viêm môi (87-100%).

Khô miÇng (8-88%), trên Ùng v­t thí nghiÇm có tính gây quái thai (teratogenic), do v­y không dùng cho phå nï tuÕi sinh » (£m b£o tr°Ûc khi dùng thuÑc, trong khi dùng thuÑc và sau khi ngëng thuÑc 2-3 tháng không có thai). Retinoid không gây Ùt bi¿n tinh trùng ß nam.

7.2.3. Methotrexate.

Methotrexate (MTX) là thuÑc éc ch¿ miÅn dËch, là mÙt ch¥t Ñi kháng axit folic, có tác dång éc ch¿ tng sinh tÕng hãp axit nucleic, có tác dång éc ch¿ tng sinh t¿ bào th°ãng bì trong bÇnh v©y n¿n, chÑng viêm gi£m hoá éng Ùng cça b¡ch c§u a nhân, gi£m s£n xu¥t IL8 trong bÇnh v©y n¿n. ThuÑc này là lo¡i thuÑc éc ch¿ có tác dång phå Ùc h¡i nh¥t là vÛi gan, mau nên chç y¿u chÉ dùng chi v©y n¿n thà m£ng lan to£ và mÙt vài thà n·ng nh° v©y n¿n khÛp, v©y n¿n Ï da t NR'brˆŒÆÈÌÞâä6 : n r " ˜ è ì

$

&

ª

®

p

t

„

†

â

æ

<

>

N

P

z

~

„

ˆ

Ž

'

˜

œ

¦

ª

°

¸

(

,

òçÙÎÙǹ®¦®•‡•‡•®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦®¦h<8«5?6?CJ\?]?aJ h<'Èh<8«5?6?CJ\?]?aJ h<8«CJaJ h<'Èh<8«CJaJh­AÇh<8«5?CJ$\?aJ$

h<'Èh<8« h<8«5?CJH\?aJHh­AÇh<8«5?CJH\?aJH h<8«5?CJ8\?aJ8h­AÇh<8«5?CJ8\?aJ85'rŽÆä°

º

Ž ÂÒ<بvFp-Ì!b"ì"²#H%òçÖÖÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅÅ$„7¤< ¤<@&'„7a$gd<8«$„7¤< ¤<@&'„7a$gd<8«

$ ¤x@&a$gd<8«

$¤< ¤<@&a$gd<8«À...T†ýý,

f

j

€

„

¨

¬

¸

¼

Þ

â

ô

ü

ˆ Œ à ä

"(*<@HLRV^'dlpx|„ˆÐÔðô "|€¼À"&"-âæôø

HLž¢'¸ÈÌ"&ŠŽÌÐðô$ ( h l z | " ˜ î ò $ˆõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõßíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõ jµðh<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJ h<'Èh<8«CJaJXˆŒÌÐ $(6:„ˆ¶ºöúTX"˜ÀÄäè@DT\jläè"JNÒÖØÚÞäæöø

txêî

nrÖÚðô&068¢¦¨²<@FJPTZ^fjptv€øíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíÜÎÜÎÜÎÜÎÜíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøh<8«5?6?CJ\?]?aJ h<'Èh<8«5?6?CJ\?]?aJ h<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJQ€²¶âæ@DFPÖÚìîL-P-f-n-p-z-ž-¢-| € - ¤ è ì ! !Æ!Ê!Ì!Ö!"

"\"'"b"l"'"-"Ü"à"æ"ê"ì"ö"##¬#°#²#¼#ò#ö#X$\$¦$ª$ô$ø$B%F%Ä%È%ü%&¦&ª&ø&ú&:'<'Ä'È'Ê'Ô'ú'ü'"(&(š(œ(º(¾(Ö(Ø(Ü(Þ(à(â(ø(ü()

)õíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõí h<8«CJaJ h<'Èh<8«CJaJ^H%Ê'¼,¨-H."1#1$1%1L2N2R2T2V2Z2Œ2Ô2L3v3x3Ö3Ø3Ú3*4.464„4îîîîááááîîáîîîîîîîîîîîîîîî

$¤< ¤<@&a$gd<8«$„7¤< ¤<@&'„7a$gd<8«

)) )))4)8)¦)ª)è)ì).*2*?*"*š*ž*¦*¨*8+<+'+d+j+n+t+x+À+Ä+Þ+â+ø+ü+6,:,Z,^,¶,º,Ü,à,æ,ê,,-0-D-H-€-„-ž-¢-¦-... .B.F.!1$1%12

2

2F2J2N2P2V2õíõíõíõíõíõíõíõíõßõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõÓíõíõíõíõíÂíõíõíõ­õ(jh<'Èh<8«CJ UaJ mHnHu h<'Èh<8«5?6?CJ\?]?aJh<'Èh<8«CJH*aJ jµðh<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJ h<'Èh<8«CJaJDV2X2Z2'2d2f2r2v2Œ2Ž2Ô2Ö233F3J3L3N3x3z3€3‚3à3â3*4,4<4>4Š4Œ4 55@5B5N5P5'5b5„5†5Š5Œ5'5"5º5¾5¨6ª6¶6¸6þ67770727>7@7\7^7b7r7v7x7‚7¤7¨7F8H8Z8\8r8v8„8ëàëàØàØàëàëàØàØàëàëàØàØàëàØàØàØàëàØàØàëàØàØàØàØàëàëàØàØàØàǹǹÇØàØàØàØàØàh<8«5?6?CJ\?]?aJ h<'Èh<8«5?6?CJ\?]?aJ h<8«CJaJ h<'Èh<8«CJaJ(jh<'Èh<8«CJ UaJ mHnHuI„4Î4@5D5F5„5ˆ5Š5Ü5F6¶6ü6þ647Z7\7x7ª7¸9ê9@:n=-?~ApCäCÒD,Fîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîî$„7¤< ¤<@&'„7a$gd<8«„8ˆ8¤8¨8â8ä8ö8ú8$9(9'9d9²9¶9¸9Â9ä9è9::>:Ì:Ð:P;T;j;n;‚;†;ž;¢;Ò;Ö;<

<*<,<6<8<'<¸<Ø<Ü<

==h=l=¬=°=>>&>*>Z>^>l>p>¨>¬>¼>À>Ö>Ú>ì>ð>??h?l???"?Ô?Ö?X@\@œ@ @þ@A*A.ADAHATAXAtA|A¼AÀAÊAÌAŽB'BàBäBjCøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøí h<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJ^jCnC"C˜CÞCâC€D„DŠDŽDÌDÐDrEvEžE¢EÈEÊEæEêE&F*FVFZF~F‚FÜFàFG G&G(GtGxGšGžGâGæG„HˆHªH®HÊHÎHüHIZI^IlIpI˜IœI JJRJVJ|J€J?J"J²J¶JìJðJ"K&KDKLKfKjK¦KªKöKøK LL.L2LtLxLÈLÌLúLþLMMøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíÜ h<'Èh<8«5?6?CJ\?]?aJ h<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJU,F GINKM,M¶M8QpRØRdTjUÀWfX"Z[ \8]¦'ü'RaÐehhšh¦jhlŠlPnîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîî$„7¤< ¤<@&'„7a$gd<8«MM&M*M,M6M'MbMˆMŒM°M'M6N:N@NBNfNjN-NšN°N'NòNöNOO.O2OžO¢OÐOÔOP"P<P@P'P-P'P¶P¾PÂP2Q6QjRnRpRzRÒRÖR$S(S€S„SºS¾SþST4T8T^TbTdTnT¼TÀTÌTÎT(U,URUTUdUhUàUäUVV$V(V<V@VòáòáÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙÎÙ h<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJ h<'Èh<8«5?6?CJ\?]?aJh<8«5?6?CJ\?]?aJQ@VRVVVdVhVÈVÌVôVøVRWVWºW¾WÀWÊW'XdX„XˆX¾XÂXêXîXöXúXY

YY Y(Y,Y<Y@Y\Y'Y"Y˜Y®Y²YàYäYúYþY

Z ZZ ZLZPZ^ZbZpZtZ-ZšZ[[

\\ \\¨\¬\ú\þ\2]6]¸]¼]î]ò]^^6^:^r^v^¨^ª^ü^___8_<_l_p_„_†_Ž_'_°_'_º_¼_õíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõí h<8«CJaJ h<'Èh<8«CJaJ^¼_ú_þ_8'<'L'P'''d' '¤'¦'°'¾'À'ö'ú',a0aLaPa(b,bÚbÞb cc2c6cDcHc~c‚cÔcØcúcþcxd|dšdžd¼dÀdîdðdôdöde eBeFexe|e®e²eÊeÎe

f ff"ftfxfg

gggªg®gêgîgüghhh<h>hbhfhhhrh"h˜hðhôh

i i ii.i2i8i<iPiRiõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõí h<8«CJaJ h<'Èh<8«CJaJ^RiÀiÂiÆiÊiüij jj j¤j¦j°jÌjÐjüjkPkTkpkxkÈkÌkÔkØk ll,l.lblflhljlnl„lˆlŠlÒlÔlölúl(m,m-mšmÔmÖmJnNn°n'n6o:o®o²oppHpLpžp¢pqqvqzqøqúqFrJrˆsŒstt>tBtjtntrtttÐtÔtuõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõÜÎÜÎÜõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõíõh<8«5?6?CJ\?]?aJ h<'Èh<8«5?6?CJ\?]?aJ h<8«CJaJ h<'Èh<8«CJaJQPn

qLrptÖt

uVušu°u:vdv vÆvüvwFw‚w¬wÈw

z'z¤z0|œ|6}v}d

€îîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîî$„7¤< ¤<@&'„7a$gd<8«uu

u

uuPuTuVu'u"u˜uªu®uÖuÚuæuêuvv4v8v^vbv~v€všvžv²v'vÀvÄvÆvÐvövúvwwhwlw¦wªw¬w®w²wÂwÆwÈwxxx xHxJxfxjxÚxÞx8y:yZy^y€y‚y¤y¨yzz

z zZz^z'znzŠzŽzžz¢zÂzÆzÊzÎz{øíÜÎÜÎÜøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíÜÎÜÎÜíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíh<8«5?6?CJ\?]?aJ h<'Èh<8«5?6?CJ\?]?aJ h<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJQ{

{B{F{*|.|0|>|L|P|-|š| }}(}4}p}t}Ò}Ö}

~ ~,~0~j~n~¶~¸~Ð~Ô~

 DF^b¾À€€L€P€ª€¬€Â€Æ€4?8?'?"?š?ž?¾?À?‚

‚6‚:‚È‚Ì‚,ƒ0ƒ\ƒ'ƒpƒtƒ†ƒŠƒšƒ¢ƒ¤ƒ¨ƒºƒ¾ƒÀƒÎƒÞ„à„î„ò„x...|...Î...Ò...ä...è...ô...ø...B†F†š†ž†è†øíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøí h<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJ^

€R€Î‚Àƒô„~...H† †-‡†ˆÈŠL‹Ì‹„Œ?^?fŽð"^"À"ô•n-'--¢-ô-,˜À™îîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîî$„7¤< ¤<@&'„7a$gd<8«è†ì†X‡\‡?‡"‡-‡¤‡¾‡À‡ê‡î‡ü‡ˆˆ ˆ&ˆ*ˆ<ˆ@ˆPˆTˆdˆhˆxˆ„ˆäˆèˆ‰‰,‰0‰f‰j‰Ì‰Ð‰Ü‰à‰ò‰ö‰

ŠŠ2Š4ŠÂŠÆŠ‹‹F‹J‹œ‹ž‹¦‹¨‹¬‹°‹²‹¶‹º‹¾‹Æ‹Ê‹ú‹þ‹$Œ&Œ~Œ‚ŒœŒ ŒÒŒÖŒ

??<?@?X?\?j?l?Æ?Ê?ŽŽ&Ž*Ž>ŽBŽ'ŽdŽfŽtŽ¨Ž¬Ž²?øíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøí h<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJ^²?¶?à?ä?

? ?H?L?^?'?¸?¼? ''0'2'N'R'‚'†'â'æ'''R'V'Ž'''¼'À'2"6"b"f"ð"ú"X"\"^"l"'"""º"¾"Ú"Þ"°•²•î•ò•h-l-®-²---P-R-†-ˆ-œ- -î-ò-&˜*˜¦˜¨˜°˜'˜¼˜À˜Ê˜Î˜

™ ™4™6™F™J™l™p™º™¾™ššHšJšjšnš„šˆš š¤šÌšøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøí h<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJ^À™pšÒš›ˆ›ì›¤œŽ? žŽ Ô ¢¼¤Ò¤ ¥2¥f¥ˆ¥-¦F§d§¶§¨0ª\ª¶ãêã'äîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîîî$„7¤< ¤<@&'„7a$gd<8«ÌšÐšøšüš› ›d›h›‚›†›È›Ì›æ›ê›žœ¢œ¼œÀœÞœâœìœðœøœüœ??D?F?v?z?„?Œ?Ž?œ?®?°?Ð?Ò?ž

žØžÜž‚Ÿ†ŸÆŸÈŸˆ Œ Î Ò ¶¡º¡¢ ¢æ¢ê¢@£D£Ú£Þ£l¤p¤Ì¤Ð¤ ¥¥,¥0¥'¥d¥‚¥†¥š¥ž¥Ö¥Ú¥*¦.¦?¦"¦§

§@§D§^§b§|§€§Ž§'§°§'§Æ§Ê§Ò§øíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøí h<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJ^Ò§Ö§ä§è§

¨¨4¨8¨°¨'¨©

©B©F©œ©ž©Î©Ò©*ª.ª0ª>ªVªZªvªxª†ªˆª'ª¸ªÄªÆªøªüª'«d«ˆ«Š«œ«ž«ä«è«J¬N¬-¬š¬&­*­Þ­â­®ââ âÒâÖâ°ã'ãäãèãbädäŒä?äÀäÄäàäääìäðäå å@åDånårå"å˜åªå®åÐåÔåÜåÞåèåìåæ æ æ$æ6æ:æFæJæøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíëíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøíøU h<'Èh<8«CJaJ h<8«CJaJ]oàn thân, v©y n¿n diÇn rÙng> 50% diÇn tích c¡ thà và chç y¿u nên dùng cho ng°Ýi kho» m¡nh 50 tuÕi trß lên, không nên chÉ Ënh dùng cho ng°Ýi tr» nh¥t là phå nï tuÕi sinh » ho·c v©y n¿n thông th°Ýng méc Ù nh¹ và vëa.

LiÁu l°ãng và cách dùng.

Theo Fitzpatrick 1997 thÝi gian dùng MTX theo ch¿ Ù 3 ph§n (Triple dose regimen).

- Tu§n 1 uÑng liÁu test: 2 viên MTX x 2, 5 mg, cách nhau 12 giÝ, 7 giÝ sáng uÑng 1 viên, 7 giÝ tÑi uÑng 1 viên, thí công théc máu.

- Tu§n 2: uÑng 3 viên MTX 2, 5 mg 1/1/1.

(Ví då sáng thé 2: 1 viên, tÑi thé 2: 1 viên, sáng thé 3: 1 viên, các ngày khác không uÑng thuÑc).

Theo dõi bÇnh gi£m á th¿ nào n¿u c§n tu§n sau cho uÑng 2-1-1 (sáng thé hai: 1 viên, tÑi thé hai: 1 viên, sáng thé ba: 1 viên, sáng thé t°: 1 viên, các ngày khác không uÑng thuÑc), và n¿u chuyÃn bi¿n ch­m tu§n sau cho uÑng 2/2/2: thé 2, thé ba, thé t° m×i ngày 2 viên MTX, sáng 1 viên 2, 5 mg, tÑi 1 viên 2, 5 mg vÛi liÁu này các nghiên céu cho th¥y 80% sÑ bÇnh nhân á nhiÁu tr°Ûc và sau iÁu trË, trong quá trình iÁu trË thuÑc MTX 1 tháng 1 l§n c§n Ënh kó kiÃm tra công théc máu, chéc nng gan, th­n (SGOT, SGPT, urea, creatinine...) vì MTX là lo¡i thuÑc Ùc h¡i, có thà gây h¡ b¡ch c§u, tiÃu c§u, tích luù ß gan gây thoái hoá ho·c x¡ gan, y¿u tÑ thu­n lãi cho s©y thai, quái thai, gi£m tinh trùng...

7.2.4. Cyclosporin A (biÇt d°ãc Samdim mun, Samdimmun neoral).

Cyclosorin A là mÙt polypeptid vòng gÓm có 11 axit amin có kh£ nng éc ch¿ miÅn dËch chÍn lÍc, dùng trong ghép t¡ng à Á phòng và iÁu trË sñ th£i ghép và bÇnh m£nh ghép, và cing là thuÑc iÁu trË bÇnh v©y n¿n.

Cyclosporin A là có tác dång éc ch¿ miÅn dËch, gi£m ho¡t tính cça lympho T ß c£ th°ãng bì và chân bì vùng da v©y n¿n, có tác dång gián ti¿p lên giãn m¡ch và quá s£n th°ãng bì cing nh° ho¡t tính cça t¿ bào viêm.

ChÉ Ënh:

- V©y n¿n thà n·ng ã iÁu trË b±ng các ph°¡ng pháp thông th°Ýng không k¿t qu£.

- V©y n¿n mån mç.

- V©y n¿n khÛp.

ChÑng chÉ Ënh.

- ang có bÇnh ác tính.

- Chéc nng th­n không bình th°Ýng.

- Cao huy¿t áp không kiÃm soát °ãc.

- ang dùng thuÑc éc ch¿ miÅn dËch khác, x¡ trË liÇu, hoá trË liÇu.

LiÁu dùng: 2, 5 mg/kg/ ngày ¿n 5, 0 mg/ kg/ ngày uÑng chia làm 2 l§n (th°Ýng dùng nh¥t là liÁu 4 mg/ kg/ ngày).

N¿u sau 4 tu§n có chuyÃn bi¿n lâm sàng thì duy trì liÁu ó thêm 6 tu§n cho ¿n liÁu cçng cÑ th¥p nh¥t có hiÇu qu£. N¿u sau 6 tu§n vÛi liÁu 5 mg/kg mà không có k¿t qu£ thì ngëng thuÑc, coi là trË liÇu không có k¿t qu£.

Không °ãc dùng quá liÁu tÑi a 5 mg/ kg/ ngày.

Sau khi có chuyÃn bi¿n lâm sàng ch¥p nh­n °ãc dùng liÁu duy trì dài ngày (có thà dùng liÇu trình liên tåc trong 2 nm).

Nh°ãc iÃm:

- ¯t tiÁn.

- Cao huy¿t áp g·p ß 10, 6% sÑ bÇnh nhân.

- RÑi lo¡n chéc nng th­n, tng creatinin huy¿t thanh, trong trË liÇu dài ngày mÙt sÑ bÇnh nhân có thà có thay Õi c¥u trúc th­n (x¡ th­n k½).

- Có thà có mÙt sÑ tác dång phå khác nh° chéng r­m lông, run, rÑi lo¡n chéc nng gan, mÇt mÏi, phì ¡i lãi.

7.3. MÙt sÑ thuÑc khác.

Có thà dùng mÙt sÑ thuÑc khác trong iÁu trË v©y n¿n nh°:

-ACTH

- ThuÑc an th§n tác dÙng lên hÇ th§n kinh trung °¡ng nh° bromua.

- Vitamin A, C, B12, Biotin, vitamin H3.

- Gi£m m«n c£m, chÑng dË éng không ·c hiÇu: Can xi clorua, kháng histamin tÕng hãp.

- Các thuÑc y hÍc dân tÙc iÁu trË bÇnhv©y n¿n

¡n thuÑc: h¡ khô th£o, thÕ phåc linh cça GS NguyÅn Xuân HiÁn và CS.

ThuÑc s¯c h¡t phá cÑ chÉ, h¡t ­u miêu cça GS NguyÅn Xuân HiÁn, BS NguyÅn Thái iÁm.

ThuÑc bôi cao vàng (Dampommade) nghiên céu cça GS NguyÅn C£nh C§u và BS Bùi Khánh Duy thëa k¿ bài thuÑc cça l°¡ng y chùa Tr¯ng Hà Tây.

7.4. Ph°¡ng h°Ûng chung và chi¿n l°ãc iÁu trË bÇnh v©y n¿n.

Tr°Ûc m×i mÙt bÇnh nhân v©y n¿n c§n cân nh¯c kù, lña chÍn ph°¡ng pháp iÁu trË nh¯m ¡t °ãc måc ích sau:

- Làm s¡ch tÕn th°¡ng, làm bÇnh á nhiÁu.

- H¡n ch¿ tái phát (kéo dài th¡ì gian tái phát).

- Chú ý an tòan, ít Ùc h¡i.

V©y n¿n là bÇnh da m¡n tính hay tái phát nh°ng lành tính, chç y¿u iÁu trË ngo¡i trú, bÇnh nhân c§n °ãc h°Ûng d«n à ngày càng ít phå thuÙc vào th¥y thuÑc, gi£i thích cho bÇnh nhân mÙt cách phù hãp à bÇnh nhân tránh các y¿u tÑ b¥t lãi có thà gây tái phát, v°ãng bÇnh nh° cng th³ng th§n kinh, vi ch¥n th°¡ng... bi¿t cách tñ theo dõi và iÁu trË theo sñ kiÃm tra h°Ûng d«n Ënh kó cça bác sù chuyên khoa da liÅu. Các ca v©y n¿n thông th°Ýng, diÇn tích không nhiÁu l¯m nên chÍn ph°¡ng pháp bôi thuÑc, bôi thay Ïi k¿ ti¿p các lo¡i thuÑc. các ca n·ng diÇn rÙng tuó tëng tr°Ýng hãp chÍn ph°¡ng pháp iÁu trË m¡nh h¡n n¿u c§n thi¿t và không chÑng chÉ Ënh.

* Chi¿n l°ãc iÁu trË gÓm 2 giai o¡n:

- Giai o¡n t¥n công: làm s¡ch tÕn th°¡ng da (bÇnh á nhiÁu, t¡m khÏi vÁ lâm sàng).

- Giai o¡n iÁu trË duy trì tránh tái phát.

* Ch¿ Ù sinh ho¡t cça bÇnh nhân v©y n¿n.

. Tránh cng th³ng th§n kinh.

. H¡n ch¿ kích thích cà phê, r°ãu.

+ Thuy¿t phåc bÇnh nhân"chung sÑng hoà bình" vÛi bÇnh, không héa h¹n là s½ chïa khÏi hoàn toàn bÇnh này cing không kh³ng Ënh bÇnh không thà chïa khÏi °ãc à tránh tâm lý bi quan, nên duy trì tr¡ng thái hi vÍng.

+ 7.5 iÁu trË v©y n¿n mån mç:

V©y n¿n mån mç lòng bàn tay chân:

Toàn thân dùng ph°¡ng pháp PUVA, ho·c Etretinate (retinoids).

T¡i ch× bôi má corticoid, dithranol, coaltar.

+ V©y n¿n mån mç toàn thân (thà zumbusch) có thà dùng trË liÇu sau:

Retinoids ;Methotrexate; ph°¡ng pháp PUVA.

V¨Y N¾N MäN Mæ

(Pustular Psoriasis)

BSCKII Bùi Khánh Duy

V©y n¿n mån mç °ãc coi là mÙt trong nhïng thà n·ng cça bÇnh v©y n¿n, th°Ýng phân biÇt thành 2 thà vÛi triÇu chéng, ti¿n triÃn và tiên l°ãng khác h³n nhau.

V¨Y N¾N MäN Mæ TOÀN THÂN

(Generalized acute pustular psoriasis -Von Zumbusch)

1. ¡i c°¡ng

V©y n¿n mån mç toàn thân là mÙt bÇnh n·ng có thà e dÍa sinh m¡ng, khßi phát Ùt ngÙt, da Ï rñc lan rÙng trong nhiÁu giÝ, xu¥t hiÇn các mån mç nhÏ trên nÁn Ï, nhiêu mån mç liên k¿t thành hÓ mç , sÑt mÇt mÏi, suy y¿u, khó chËu, tng b¡ch c§u máu ngo¡i vi. ó là nhïng ·c iÃm nÕi b­t cça bÇnh.

BÇnh th°Ýng xu¥t hiÇn ß ng°Ýi lÛn 20-70 tuÕi c£ nam và nï, ít g·p ß tr» em.

- Có thà tñ nhiên phát bÇnh ho·c tr°Ûc ó bÇnh nhân ã bË bÇnh v©y n¿n, v©y n¿n thà khÛp.

2. TriÇu chéng lâm sàng

- BÇnh khßi phát Ùt ngÙt, b¯t §u dï Ùi nhanh sÑt cao 40oC, trong vòng 1 ngày da trß nên Ï rñc nh° bÏng lía, ban Ï r¥t m¡nh, lan tÏa thành ám rÙng có khi Ï da toàn thân (erythrodermie) nh°ng m·t và lòng bàn tay chân th°Ýng không bË, da Ï rñc, cng h¡i nÁ, vùng n¿p g¥p, sinh dåc l¡i có nhiÁu tÕn th°¡ng.

Trong vòng vài giÝ, 12-36 giÝ trên nÁn da Ï nÕi nhiÁu mån mç (mån mç vô khu©n). Mån mç mÍc thành tëng ãt, mån mç nhÏ nh° kê, r¥t nông, màu trng sïa, mÍc thành ám cåm nh°ng cing có khi r£i rác, mån mç có khi ph³ng có khi gÓ cao, xung quanh có qu§ng Ï x«m, có nhïng mån mç n±m ngoài ám Ï, xung quanh có qu§ng xung huy¿t nh¹. Mån mç không i vÛi nang lông. NhiÁu mån mç liên k¿t vÛi nhau thành hÓ mç 1-2 cm °Ýng kính. Do mån mç mÍc thành tëng ãt nên có cái khô i Óng thÝi l¡i có ãt mÍc mån mç mÛi.

Vài ngày sau mån mç vá tÕn th°¡ng h¡i trãt ch£y dËch mç rÓi óng v©y ti¿t, chuyÃn sang giai o¡n róc v©y, róc v©y khô trên nÁn da Ï, v©y lá dày ho·c mÏng ß thân mình, chi, ß m·t n¿u có th°¡ng tÕn th°Ýng róc v©y ph¥n. Róc v©y kéo dài mÙt ¿n nhiÁu tu§n sau ó Ï da nh¡t d§n, õ d§n. Có khi l¡i xu¥t hiÇn mÙt ãt mån mç ãt bÇnh khác.

C£m giác da trong giai o¡n mÍc mån mç là au rát, có khi ngéa ít ho·c ngéa nhiÁu.

- TriÇu chéng toàn thân: th°Ýng sÑt cao, nhéc §u, rét run, mÇt nhiÁu, khó chËu, thà tr¡ng suy såp, mÇt li bì nh°ng không có tÕn th°¡ng nÙi t¡ng, v» nhiÅm Ùc m¡ch nhanh, thß nhanh.

- Các móng ngón tay chân dày ho·c tiêu móng, có các hÓ mç ß d°Ûi móngd«n ¿n bong móng, vÁ sau có rång tóc.

- Có thà có triÇu chéng khÛp viêm au.

- TÕn th°¡ng niêm m¡c ít g·p: viêm l°ái trãt gai, viêm màng ti¿p hãp, viêm quy §u.

3. Xét nghiÇm

- Xét nghiÇm máu th¥y b¡ch c§u tng, nh¥t là b¡ch c§u a nhân.

- TÑc Ù máu l¯ngcao nh¥t là trong các ca có kèm tÕn th°¡ng khÛp.

- C¥y máu th°Ýng âm tính

- Mån mç th°Ýng vô khu©n ho·c chÉ là t¡p nhiÅm tå c§u, liên c§u.

- Mô bÇnh hÍc da: có mån mç xÑp bào hình thành khoang do b¡ch c§u a nhân të mao m¡ch cça lÛp nhú chân bì di chuyÃn lên ph§n trên lÛp t¿ bào gai cça biÃu bì, t­p trung ß k½ giïa các t¿ bào sëng ã bË thóai hóa, còn gÍi là mån mç Kogoj có hình mi¿ng bÍt bà xÑp.

4. Ch©n oán.

Ch©n oán xác Ënh dña vào triÇu chéng lâm sàng nÕi b­t và mô bÇnh hÍc da.

C§n ch©n oán phân biÇt vÛi:

NhiÅm khu©n do tå c§u.

Herpes thà lan tràn.

DË éng thuÑc bÙi nhiÅm có mån mç.

HÙi chéng Reiter.

5. Ti¿n triÃn

Ti¿n triÃn r¥t ·c biÇt, các giai o¡n ban Ï, mån mç, róc v©y nÑi ti¿p nhau làm bÇnh c£nh ngoài da thay Õi hàng ngày làm ta có c£m t°ßng nh° là không ph£i cùng 1 bÇnh nhân. Khi ban Ï rñc, mån mç nÕi nhiÁu d¥u hiÇu toàn thân n·ng. Khi giai o¡n róc v©y, sÑt h¡, tình tr¡ng toàn thân hÓi phåc nhanh chóng.

BÇnh có xu h°Ûng tái phát nhiÁu ãt, có ãt nÕi ban Ï mån mç r§m rÙ, v°ãng bÇnh có v» nguy kËch, sau ó d§n d§n lui bÇnh. Tiên l°ãng nói chung là tÑt.

6. iÁu trË

ãt c¥p iÁu trË nh° bÏng n·ng, n±m buÓng c¥p céu riêng, cho truyÁn dËch, c¥y máu.

Retinoid là thuÑc §u tay (Etrtinate ho·c Acitretin) 0, 5-1mg/kg/ngày. ThuÑc làm ngëng mån mç nhanh và còn dùng iÁu trË tránh tái phát.

PUVA (quang hóa trË liÇu) uÑng thuÑc c£m éng ánh sáng Prosalen và chi¿u tia cñc tím song UVA. PUVA không dùng trong giai o¡n c¥p céu nhiÅm Ùc ban §u mà dùng khi bÇnh ã á h¡n.

Methotrexat 15 - 25mg/tu§n. ThuÑc này Ùc h¡i vÛi gan, máu& nên c§n cân nh¯c th­n trÍng

V¨Y N¾N MäN Mæ LÒNG BÀN TAY CHÂN

(thà Barber)

(Palmoplantar pustular Psoriasis)

(Pustular Psoriasis of Barber)

BS Bùi Khánh Duy

1. Ënh ngh)a: v©y n¿n mån mç lòng bàn tay chân là bÇnh có ·c iÃm có nhiÁu mån mç chìm sâu, kích th°Ûc 2- 4 mm, màu vàng, mån mç vô khu©n n±m trên nÁn dát Ï viêm khu trú ß lòng bàn tay chân, bÇnh có tính ch¥t m¡n tính, hay tái phát.

2. Cn nguyên.

Cn nguyên cça v©y n¿n mån mç lòng bàn tay chân còn ch°a rõ.

Th°Ýng k¿t hãp bÇnh nhân có v©y n¿n ß mÙt vùng nào ó cça c¡ thÃ.

Là bÇnh ít g·p, th°Ýng g·p ß léa tuÕi 20-60, nï nhiÁu h¡n nam (3/1).

3. TriÇu chéng lâm sàng.

+ VË trí: lòng bàn tay chân, ô mô cái, vòm lòng bàn tay, bàn chân, m·t d°Ûi ngón, ria gót bàn chân, m·t mu bàn chân và §u ngón tay chân thì ít h¡n, hi¿m khi lan quá cÕ tay.

a sÑ tÕn th°¡ng nhanh chóng thành Ñi xéng hai bên, th°Ýng bË lòng bàn tay, bàn chân k¿ ti¿p nhau ho·c có khi chÉ có ß bàn tay ho·c bàn chân.

+ TÕn th°¡ng c¡ b£n tiên phát là các mån mç kích th°Ûc të 2-4 mm, mÍc thành tëng ãt trong vòng vài giÝ trên nÁn da bàn tay bàn chân bình th°Ýng, sau ó quanh tÕn th°¡ng có qu§ng Ï, nÁn Ï viêm s«m màu, mån mç thành ám, màu tr¯ng vàng, chìm sâu kh£m vào th°ãng bì, ph³ng ho·c h¡i phÓng lên.

D§n d§n mån mç ci d§n, màu vàng chuyÃn thành màu nâu tÑi, mån mç khô i trong vòng 8-10 ngày. TÕn th°¡ng Ï da và dày sëng có thà có v©y ti¿t h¡i giÑng eczema, khi thuyên gi£m ít mÍc mån n°Ûc mÛi, sau thuyên gi£m nhiÁu tu§n hay nhiÁu tháng có thà bÇnh l¡i phát mÙt ãt mÛi.

Th°Ýng không ngéa ho·c không au, nh°ng cing có khi có c£m giác ngéa, au tr°Ûc khi nÕi mån mç.

4. Xét nghiÇm:

- Mån mç là mån mç vô khu©n, công théc máu b¡ch c§u ít khi tng.

- Mô bÇnh hÍc: ß biÃu bì có các khoang ch¥t §y b¡ch c§u a nhân và có hiÇn t°ãng xÑp bào, phù và thoát bào lúc §u là b¡ch c§u a nhân vÁ sau r¥t nhiÁu b¡ch c§u a nhân hình thành mån n°Ûc, mån mç ß biÁu bì, ß lÛp sëng.

Chân bì thâm nhiÅm viêm quanh m¡ch máu dày ·c b¡ch c§u ¡n nhân và b¡ch c§u a nhân.

5. Ch©n oán.

+ Ch©n oán dña lâm sàng và mô bÇnh hÍc và nh¥t là khi có th¥y tÕn th°¡ng v©y n¿n thông th°Ýng ß vùng da khác.

C§n ch©n oán v©y n¿n mån mç lòng bàn tay chân khi có biÃu hiÇn lâm sàng nh° trên, c¥y khu©n âm tính, hình £nh mô bÇnh hÍc có mån mç d¡ng xÑp.

+ Ch©n oán phân biÇt:

- Viêm da §u chi liên tåc cça Hallopeau có mån mç §u ngón, tiêu, rång hÏng móng.

- TÕ Éa nhiÅm khu©n.

- Gh» nhiÅm khu©n có tÕn th°¡ng ß bàn tay, có mån mç ß k½ ngón tay, 1 vài mån ß lòng bàn tay, ng¥n cÕ tay và các vË trí khác ß thân mình.

6. iÁu trË:

T¡i ch× bôi thuÑc sát khu©n, bôi má corticoid khi có Ï da dày sëng.

Toàn thân:

PUVA trË liÇu (bôi ho·c uÑng thuÑc c£m éng ánh sáng Psoralen k¿t hãp chi¿u UVA).

Methotrexat 15 - 25 mg m×i tu§n (sáng uÑng 1 viên 2, 5 mg, tÑi uÑng 1 viên 2, 5 mg 3-4 ngày m×i tu§n) cho các ca n·ng.

Etretinate cho k¿t qu£ tÑt, h¡n ch¿ mÍc mån mç mÛi, mau s¡ch tÕn th°¡ng da, ngày 25 mg - 50 mg.

Cyclosporrin A cho các ca dai d³ng cÑ thç, dùng 1 ãt < 3 tháng

LI KEN PH²NG

(Lichen planus -LP)

BS. CK2. Bùi Khánh Duy

Li ken ph³ng là bÇnh da viêm c¥p ho·c mãn tính có tÕn th°¡ng ß da là các s©n màu tím hoa cà, bóng, ngéa, d¹t ph³ng và các s©n màu tr¯ng sïa trong miÇng. TuÕi 30 - 60, nï > nam.

1- Cn nguyên ch°a rõ, các thuÑc có thà gây nên ban d¡ng lichen.

Các thuÑc gây ban giÑng Liken ph³ng iÃn hình gÓm có: Catopril, Enalapril, Gold, Streptomycin, Tetracyclin, Quinacrine, Chloroquine, Levomepromazine, Penicillamine, Chlorothiazide, Tolazanide, Chlorpropamide

2- Lâm sàng: Trên da bÇnh liken ph³ng biÃu hiÇn nh° sau:,

-vË trí n¿p cÕ tay, th¯t l°ng, quanh m¯t, c³ng chân (tÕn th°¡ng dày tng sëng), §u, qui §u, liken ph³ng ánh sáng ß vùng ph¡i n¯ng

-TÕn th°¡ng c¡ b£n là trên da có các s©n sëng hình a giác, d¹t ph³ng 1 - 10 mm, giÛi h¡n rõ, bóng, màu tim hoa cà, có °Ýng v¡ch Wickham khi bôi d§u khoáng lên tÕn th°¡ng soi b±ng kính lúp, hi¿m khi là bÍng n°Ûc, m£ng s©n phì ¡i th°Ýng nhiÅm s¯c sau khi viêm.

Hình oval, a vòng, phân bÑ thành nhóm cåm, thành °Ýng vÇt, hình nh«n, r£i rác nhiÁu n¡i.

-ß niêm m¡c miÇng: 40 - 60% ng°Ýi bË liken ph³ng có tÕn th°¡ng ß miÇng h§u miÇng có tÕn th°¡ng hình l°Ûi, miÇng l°ái dày tr¯ng nh° Ó thêu ren, nh° hình cây, có khi c£ môi, l°ái miÇng. Có khi có c£ m£ng liken nh° b¡ch s£n có v¡ch Wickham ß miÇng, hay d¡ng s©n Ï, m£ng Ï bóng có v¡ch Wickham ß niêm m¡c. liken chãt và loét có chãt nông có phç 1 lÛp fibrin ß niêm m¡c l°ái và miÇng, chãt au màu Ï sáng ß lãi (viêm lãi tróc v£y). Liken ph³ng bÍng n°Ûc có bÍng n°Ûc mÙt vài cm sau hoá mç vá ra gây chãt. S©n màu tr¯ng sïa ß miÇng. VË trí °a thích miÇng, l°ái, môi, thñc qu£n.

-ß vùng sinh dåc có s©n, hình vòng, tÕn th°¡ng chãt ß quy §u, da bìu, môi lÛn, môi bé, âm ¡o.

-§u rång tóc có s¹o do teo da.

-Móng nÁn móng và giïa móng có °Ýng, rãnh khía, có khi móng bË phá hu÷ nh¥t là ngón cái chân.

3- Thà lâm sàng

3.1. Thà phì ¡i (hypertrophic) có nhïng m£ng lÛn ß c³ng chân.

3.2, Thà nang lông. S©n ho·c m£ng nang lông dày sëng d«n ¿n rång tóc có s¹o. tÕn th°¡ng nang lông có gai, lichen da và niêm m¡c iÃn hình, rång tóc có s¹o ß §u gÍi là hÙi chéng Graham little.

3.3. Thà bÍng n°Ûc mån n°Ûc - Mån n°Ûc hay bÍng n°Ûc trong ám m£ng liken ph³ng - miÅn dËch huónh quang trñc ti¿p có tñ kháng thà IgG.

3.4. Liken ph³ng do ánh sáng - S©n LP do ánh sáng th°Ýng ß vË trí vùng hß nh¥t là l°ng, bàn tay, cánh tay.

3.5. Liken ph³ng loét, liken có bÍng n°Ûc thành loét lâu lành th°Ýng ß bàn chân, có khi ph£i ghép da.

3.6 Liken thà v¡ch: (Lichen striatus)ít g·p, th°Ýng chÉ bË mÙt bên, ß nï tr» tuÕi, có các s©n d¹t bóng, bÑ trí dÍc theo chiÁu dài cça chi, C§n phân biÇt vÛi Nevus thà v¡ch.

4. Xét nghiÇm mô bÇnh hÍc:

Viêm có dày sëng, tng lÛp h¡t, tng gai, không Áu, thoái hoá trong lÛp áy, có d£i thâm nhiÅm b¡ch c§u ¡n nhân i sát biÃu bì, lymphocytes chi¿m °u th¿ là CDH3. Thoái hoá các Keratinocytes th¥y ß °Ýng ti¿p giáp biÃu bì- chân bì (thà keo Civate). MiÅn dËch huónh quang trñc ti¿p phát hiÇn l¯ng Ùng sÑ lÛn fibrin ß °Ýng ti¿p giáp IgM và ít h¡n là IgA. IgG và C3 trong thà keo.

. 5- Ch©n oán và Ch©n oán phân biÇt

* Ch©n oán dña d¥u hiÇu lâm sàng, kh³ng Ënh b±ng mô bÇnh hÍc

*Ch©n oán phân biÇt:

-TÕn th°¡ng ß da c§n phân biÇt vÛi:

Lupus Ï m¡n, v©y n¿n, v©y ph¥n hÓng, Eczema, K t¿ bào áy, bÇnh m£nh ghép chÑng l¡i v­t chç d¡ng lichen, bÇnh Bowen.

Thà phì ¡i cça liken ph³ng c§n phân biÇt vÛi: - v©y n¿n, viêm da th§n kinh, s©n ngéa cåc, viêm da é trÇ, Sarcoma kaposi.

- TÕn th°¡ng liken ß niêm m¡c c§n phân biÇt vÛi tÕn th°¡ng cça bÇnh b¡ch s£n, candida, b¡ch s£n nhung mao trong HIV, Lupus Ï, v¿t c¯n ch¥n th°¡ng, m£ng niêm cåc giang mai 2, Pemphigus thông th°Ýng, Pemphigus bÍng n°Ûc.

6. Ti¿n triÃn:

Th°Ýng dai d³ng nhiÁu tháng có khi nhiÁu nm 1 sÑ ca

Thà phì ¡i ß c³ng chân có khi kéo dài hàng chåc nm

Liken ph³ng ß miÇng cing hàng chåc nm, 1 sÑ liken ph³ng miÇng h§u h¿t ung th° hoá nên c§n theo dõi Ënh kó.

7- iÁu trË

T¡i ch× bôi Corticosteroids bng kín, tiêm trong tÕn th°¡ng Triamcinolon (3mg/ml) có ích cho tÕn th°¡ng da và tÕn th°¡ng ß trong miÇng.

Cyclosporine lo¡i dung dËch » ng­m, súc miÇng.

iÁu trË toàn thân; uÑng Prednisolon ãt ng¯n 10 ngày.

Retinoids uÑng (Acitretin hay etrtinate) 1 mg/ Kg/ ngày cho ca n·ng và k¿t hãp bôi t¡i ch×.

Cyclosporine cho các ca cÑ thç 5 mg/ Kg/ ngày làm á nhanh nh°ng không theo dõi °ãc tÉ lÇ tái phát.

Quang hoá trË liÇu PUVA.

V¨Y PH¤N HÒNG GIBERT

(Pityriasis rosea)

1. Ënh ngh)a:

V©y ph¥n hÓng là bÇnh có ngo¡i ban c¥p tính, hay g·p ß tr» em và ng°-Ýi tr», ban §u tÕn th°¡ng da tiên phát là ám m£ng hình huy hiÇu th°Ýng ß thân mình, sau 1-2 tu§n nÕi nhiÁu ám tÕn th°¡ng thé phát lan tràn, diÅn bi¿n trong kho£ng 6 tu§n nhiÁu khi bÇnh thuyên gi£m ng«u nhiên, còn toàn tr¡ng ít £nh h°-ßng.

2-Cn nguyên dËch tÅ hÍc: ch°a rõ

VÁ dËch tÅ hÍc và hình £nh lâm sàng có thà nói r±ng nó là bÇnh truyÁn nhiÅm, ß vùng Transvaal có mÙt thÝi kó kéo dài të 2- 4 nm, có mÙt " dËch" tñ nhiên bÇnh nhân tng vÍt (có të 2-4 cá thà bË bÇnh ß mÙt gia ình ho·c ß tr°-Ýng hÍc) nh°-ng không có mÙt báo cáo chính théc nào nói vÁ sñ lây truyÁn cça bÇnh.

Të 1892 Lassar quan sát th¥y bÇnh có liên quan ¿n m·c qu§n áo mÛi ho·c qu§n áo ã c¥t i mÙt th¡ì gian rÓi m·c l¡i. Sñ truyÁn nhiÅm qua qu§n áo ho·c qua côn trùng c°- trú trong qu§n áo cing ch°-a -°ãc chéng minh.

Có nhiÁu tác gi£ cho r±ng bÇnh do mÙt loài virus nh°-ng ch°a chéng minh °ãc và c£ n¥m, vi khu©n, xo¯n khu©n cing nh-° v­y,. Có tác gi£ ã s¡ bÙ xác Ënh là do virut Epstein - Barr (là mÙt lo¡i virut ADN thuÙc hÍ Herpes virus) (thông th-°Ýng thì vi rus E-B gây bÇnh tng b¡ch c§u ¡n nhân). MÙt sÑ tác gi£ ã làm lây truyÁn -°ãc bÇnh qua v£y da và qua thanh dËch cça mån n°-Ûc ß tÕn th°-¡ng.

.

3. Lâm sàng:

TÕn th-°¡ng tiên phát ban §u th-°Ýng hay ß cánh, c³ng tay, vùng ngñc g§n nách và là ám màu hÓng hình tròn hay hình oval nh° "hình huy hiÇu ", có viÁn v©y ß xung quanh ß giïa ám th¥y nh¡t màu có v» nh° da h¡i nhn.

. VË trí tÕn th°¡ng chç y¿u ß nía ng°Ýi phía trên. Có thÃ ß m·t, §u. TÕn th-°¡ng có tính ch¥t có các "ám m¹",: "ám con ". ám m¹ th°Ýng xu¥t hiÇn §u tiên ß s°Ýn ngñc, ho·c vùng g§n nách. vùng cánh tay. Sau 1-2 tu§n xu¥t hiÇn nhiÁu ám con là các ám Ï nhÏ, s©n nÁ kích th°Ûc vài mm ¿n 1 cm, d¡ng ban mÁ ay, m§u hÓng nh¹ hay vàng nghÇ, có khi có v£y phç trên. Trung tâm tÕn th°-¡ng có v» nh° teo lõm, da nhn m§u nh¡t h¡n. Sau mÙt thÝi gian tÕn th°-¡ng s¯p x¿p ß vùng ngñc thành các °-Ýng song song dÍc x-°¡ng s°-Ýn nh° hình" cây Noel".

TÕn th-°¡ng thông th°-Ýng ß thân mình, cÕ, còn th¥y ß cánh tay và ôi khi bË c£ ß hông ùi, c³ng chân và có khi ß m·t, ·c biÇt ß tr» em. TÕn th-°¡ng ß cánh tay và c³ng chân kho£ng 6- 12 %. TÕn th°-¡ng ß lòng bàn tay cing có thà có, có hình £nh Ï da bong v©y có mån n-°Ûc nhÏ. TÕn th-°¡ng ß bán niêm m¡c là hi¿m nh-°ng cing ph£i chú ý. TÕn th-°¡ng Ï da bong v©y ho·c iÃm xu¥t huy¿t ho·c phÏng n°-Ûc cing có g·p. Có c£ tÕn th-°¡ng ß âm ¡o.

TriÇu chéng chung khác có thà quan sát th¥y nh°-ng nh¹, s©n ngéa nh¹, ho·c là có thà do iÁu trË không úng. SÑt nh¹, mÇt mÏi, h¡ch limphô ß nách có thà s°-ng.

TÕn th°-¡ng da thông th°-Ýng bi¿n m¥t sau 6 tu§n nh°ng có thà kéo dài h¡n tÛi 2-3 tháng TÕn th°-¡ng ß phía d-°Ûi, có thà kéo dài h¡n. Có thà à l¡i tng hay gi£m s¯c tÑ. Nh°-ng thông th°-Ýng không à l¡i d¥u v¿t gì

. 4. Mô bÇnh hÍc:

Bi¿n Õi gi£i ph«u bÇnh không ·c hiÇu, biÃu bì có á sëng, m¥t lÛp h¡t,, có hiÇn t-°ãng xÑp bào (Spongiosis) ß lÛp th°-ãng bì, phù và thâm nhiÅm nh¹ ß trung bì

5. Ch©n oán: dña vào vË trí 1/2 ng°Ýi phía trên, tÕn th°¡ng có tính ch¥t ám m¹, ám con, ám m¹ hình tròn vài cm °Ýng kính, màu Ï hÓng có viÁn v£y ß xung quanh, ß giïa h¡i nhn màu nh¡t h¡n. các ám con 1cm °Ýng kính d¡ng s©n mày ay, ban Ï, h¡i có v£y.

C§n ch©n oán phân biÇt vÛi:

-N¥m da

- Viêm da da d§u: viêm da da d§u tÕn th°-¡ng th°-Ýng có Ï da, v£y má ß vùng m·t, ngñc, l°-ng..

- Giang mai 2: tÕn th-°¡ng là ào ban, s©n giang mai, m£ng niêm m¡c không ngéa, không au, xét nghiÇm huy¿t thanh giang mai (+).

- ban maó ay.

- V£y n¿n thà ch¥m giÍt

- Viêm da liên c§u

6. iÁu trË:

iÁu trË triÇu chéng là chính. iÁu trË m¡nh t¡i ch× là không c§n thi¿t. Tránh kích thích bßi t¯m nóng, xà phòng và qu§n áo len. à chÑng da khô, tránh kích thích có thà dùng cream corticoid.

Chi¿u tia cñc tím liÁu d-°Ûi Ï da.

Bôi dung dËch Rivanol 1 %o có thà cho k¿t qu£ tÑt. Có tác gi£ còn cho uÑng c£ Rivanol.

UÑng kháng histamin tÕng hãp, n¿u c§n cho uÑng mÙt ãt corticoid.

Gien v©y n¿n n±m trên nhiÅm s¯c thà sÑ 6: HLA- DR7, B13,

BW 16, BW17.