VH: là hệ thống hữu cơ các giá trị tinh thần và vật chất do con người sáng tạo, giao lưu, tích lũy và phát triển thông qua hoạt động cải biến và ứng xử với thiên nhiên, XH và bản thân mình, được biểu hiện dưới các thể thức ngày càng sâu sắc, đa dạng, để tôn vinh và phát triển toàn diện con người, nhằm làm cho thế giới có tính người (nhân văn)

Câu 1. Vai trò của VH đối với sự phát triển KT XH.

Quan hệ của VH với phát triển không giống như mối quan hệ giữa 2 sự vật riêng lẻ cụ thể trong thế giới vật chất mặc dù VH vẫn thường được coi là độc lập (tương đối). Trong hiện thực, nhân tố VH không thoát ly hoặc nằm ngoài các nhân tố khác mà nó có mặt và thể hiện mình trong mọi nhân tố của phát triển XH.

Trong sự tương tác với nền văn minh, VH có thể bị chèn ép, bị phủ định bởi những thành tựu mới của nền văn minh. Khi bị chèn ép, ở VH thường xuất hiện những phản ứng đối với nền văn minh, thậm chí làm đổ vỡ những bước đi nào đó của nền văn minh. Hóa ra, VH có vai trò quan trọng trong sự phát triển KTXH.

* VH là mục tiêu của sự phát triển KT XH.

Trước đây người ta chỉ chú ý tăng trưởng các chỉ tiêu KT, đã có tình trạng các nước phát triển có rất nhiều vấn đề về XH, trong khi đó một số nước chậm phát triển do giữ gìn bsắc VH mà vững bước tiến lên. Từ đó người ta đặt mục tiêu phát triển KT XH như sau: nâng cao chất lượng sống của con người trong sự kết hợp hài hòa giữa các điều kiện vật chất và các điều kiện tinh thần, giữa mức sống cao và cách sống đẹp, vừa an toàn vừa bền vững không phải chỉ cho một số người mà cho mọi người, không phải chỉ cho các thế hệ hôm nay mà cho mai sau. Điều đó phù hợp với ước mơ của loài người tiến bộ từ ngàn đời nay.

* VH là động lực của sự phát triển KT XH.

VH là động lực thúc đẩy XH vận động theo chiều tiến bộ, VH giải phóng và nhân lên tiềm năng sáng tạo của con người trên tất cả các lĩnh vực trước hết là KT.

Trên thực tế, việc tăng trưởng KT có rất nhiều mặt trái: thất nghiệp, phân chia giàu nghèo, mất dân chủ, suy thoái VH, đạo đức, lối sống, cạn kiệt tài nguyên, hủy hoại môi trường...do đó muốn phát triển KT phải làm cho KT bắt rễ vào VH. KT có thể trở thành nguồn dinh dưỡng đa năng cho VH. Dựa trên cơ sở đó, các quốc gia hoạch định chính sách phát triển KTXH VH hướng vào chân-thiện-mỹ mà phát huy hết tiềm năng sáng tạo của con người. Nhờ vậy, con người ngày càng làm chủ tự nhiên. Trên cơ sở phát huy những truyền thống tốt đẹp của dtộc, VH có khả năng biến yếu tố ngoại sinh thành yếu tố nội lực của sự phát triển. VH chỉ thành động lực bên trong khi giữ vững bsắc VH dtộc.

Hàm lượng trí tuệ và hàm lượng VH trong hoạt động của mỗi con người càng cao thì đường lối chủ trương, chính sách, các chương trình KTXH mới có khả năng hiện thực hóa. Vậy VH là yếu tố động lực quan trọng của sự phát triển KTXH.

* VH là hệ điều tiết sự phát triển KT XH.

VH phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của những nhân tố khách quan và chủ quan của những điều kiện bên trong và bên ngoài để đảm bảo cho KT phát triển hài hòa.

Đối với KT thị trường: VH điều tiết tinh thần đối với KT thị trường, hướng nền KT thị trường thành nền KT văn minh, tiến bộ, hướng vào mục tiêu nhân văn, góp phần thực hiện công bằng XH, làm giàu dựa trên tài năng, trung thực, uy tín, đúng pháp luật.

Điều tiết KT đối ngoại: góp phần đẩy mạnh liên doanh liên kết phát triển KT, đảm bảo: không lệ thuộc vào nhau; không trở thành kẻ đi vay nặng lãi nước ngoài; không là nơi cấp nguyên liệu và nhân công rẻ mạt; không biến nước mình thành nơi tiêu thụ hàng ế và công nghệ lạc hậu.

VH điều tiết việc bảo vệ môi trường trong sự phát triển KT:

- Lên án và phê phán chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa tiêu thụ quá mức, làm cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên.

- Khuyến khích và cổ vũ cho sự hình thành và phát triển trí tuệ đồng thời VH góp phần xây dựng mô hình đời sống mới trong đó con người đối xử với thiên nhiên nhân hậu hơn.

* Vai trò nền tảng tinh thần VH của con người và XH.

VH có vị trí độc lập tương đối so với KT. C.Mác đã khẳng định: phương thức sản xuất vật chất quyết định phướng thức sản xuất tinh thần. Điều đó có nghĩa là cơ sở KT không tác động trực tiếp và tức khắc tới VH; không phải là cứ KT cao thì VH cao và ngược lại (ví dụ: XH Hy Lạp cổ đại). Chính quan niệm này đã dẫn đến chỗ nhận thức được vai trò độc lập tương đối của các giá trị tinh thần VH, so với cơ sở KT như: vốn, kỹ thuật, công nghệ, tài nguyên...nền tảng tinh thần VH có ý nghĩa rất quan trọng đối với quá trình hình thành tiềm lực và các năng lực tinh thần, phẩm chất con người và XH.

Qua nghiên cứu VH và phát triển, chúng ta đã thấy sự tương đồng và dị biệt giữa VH và phát triển, đặc biệt là nhân tố VH trong nền văn minh. VH với định hướng giá trị XH và giá trị truyền thống; VH và tiến bộ XH mà mấu chốt là CNH, HĐH phải được thực hiện một cách đồng bộ với việc giải quyết các vấn đề XH. Đây chính là điều đang khiến cho hầu hết các quốc gia, kể cả các quốc gia có nền KT phát triển và đa số các quốc gia đang trên đường phát triển đều cảm thấy cần và buộc phải định hướng xây dựng cho mình một XH mang những nét đặc thù về VH tới mức nào đó, để khỏi bị đứt đoạn với quá khứ, đồng thời không bị hẫng hụt trước tương lai.

Câu 2. Trình bày bsdt của VH?

Bsdt của VH là các giá trị đặc trưng tiêu biểu phản ánh cốt cách, phẩm chất và bản lĩnh riêng của mỗi nền VH, là dấu hiệu cơ bản để phân biệt nền VH của dtộc này với nền VH của dtộc khác.

Bsdt của VH được thể hiện tập trung trong truyền thống VH của dtộc.

Truyền thống VH là các giá trị VH do lịch sử truyền lại, được các thế hệ sau kế thừa, khai thác và phát huy trong thời đại của họ, tạo nên sự tiếp nối của lịch sử VH.

Bsdt của VH Việt Nam bao gồm những giá trị bền vững, những tinh hoa của cộng đồng Việt Nam được vun đắp qua lịch sử hàng ngàn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước: "Đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dtộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng, gắn kết cá nhân, gia đình, làng xã, Tổ quốc; lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý, đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động; sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống" (NQ TW5 khóa VIII).

Bsdt của VH là cơ sở để liên kết XH, liên kết toàn dtộc, tạo nên sức mạnh tinh thần dtộc. Vì vậy, bsdt của VH vừa được coi là "thẻ căn cước", vừa được coi là bộ "gen" di truyền của VH dtộc.

Đứng trước thời kỳ bùng nổ của cách mạng KHCN và sự tác động của xu thế toàn cầu hóa, khu vực hóa, các quốc gia dtộc, nhất là các nước đang phát triển đều ý thức sâu sắc về bảo vệ, giữ gìn các giá trị đa dạng của VH, chống nguy cơ đồng hóa theo xu hướng phương tây hóa. Vì vậy, bảo vệ và phát huy bsdt của VH trở thành yêu cầu khách quan và là mục tiêu của việc xây dựng nền VH Việt Nam hiện nay.

Bsdt của VH là một khái niệm "vừa động vừa mở". Nó mang tính chất lịch sử cụ thể và vận động, đổi mới không ngừng trên cơ sở loại bỏ những yếu tố bảo thủ, tiêu cực, tiếp thu và phát huy những yếu tố tích cực tiến bộ, đồng thời tạo lập các giá trị mới để đáp ứng với yêu cầu phát triển của thời đại, không nên đồng nhất bsdt với cái cũ, với quá khứ dtộc.

Bsdt của VH vừa bao hàm các giá trị do dtộc mình tạo ra trong quá khứ và hiện tại, vừa bao hàm các giá trị tinh hoa của VH nhân loại được dtộc tiếp nhận một cách sáng tạo và đồng hóa nó, biến nó thành nguồn lực bên trong để xây dựng và bảo vệ đất nước. Cũng không nên đồng hóa bsắc VH dtộc với một số hình thức, yếu tố bên ngoài của nền VH mà đây là sự thống nhất giữa nội dung và hình thức, giữa trình độ tư duy, tinh thần độc lập tự cường, ý chí và bản lĩnh dtộc với các hình thức biểu hiện bên ngoài của nó. Bảo vệ và phát huy bsdt của VH trước hết cần bảo vệ và phát huy truyền thống yêu nước, đoàn kết dtộc, khẳng định ý chí và bản lĩnh của con người Việt Nam hiện đại trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đồng thời bảo vệ và phát huy các tài sản VH vật thể và phi vật thể, các giá trị tinh hoa VH, xây dựng môi trường VH lành mạnh, thúc đẩy sự phát triển của đất nước trong thời kỳ mới.

* Để xây dựng và phát triển nền VH: chúng ta phải xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn mới có đủ phẩm chất, năng lực; xây dựng môi trường VH lành mạnh, đáp ứng nhu cầu của mọi tầng lớp nhân dân; phát triển sự nghiệp văn học nghệ thuật; bảo tồn, phát huy các di sản VH; phát triển sự nghiệp giáo dục-đào tạo và KHCN; phát triển đi đôi với quản lý tốt hệ thống thông tin đại chúng; bảo tồn, phát huy và phát triển VH các dtộc thiểu số; thực hiện tốt chính sách VH đối với tôn giáo; mở rộng hợp tác quốc tế về VH; củng cố, xây dựng và hoàn thiện thể chế VH.

Đoàn thanh niên: phải xây dựng đời sống VH, tinh thần tốt đẹp, lành mạnh, phong phú ở cơ sở, thực hiện CVĐ "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống VH"; hoạt động thông tin tuyên truyền, cổ động triển lãm ở cơ sở; hoạt động văn nghệ quần chúng ở cơ sở; phát triển mạng lưới thư viện; công tác bảo tồn, phát huy các di tích lịch sử VH; tổ chức và quản lý các hoạt động lễ hội trên địa bàn cơ sở.

* Một số vấn đề VH đặt ra trong giai đoạn CNH, HĐH hiện nay:

- Về thời đại:

Nền VH chuyển đổi sâu sắc trong đó chứa đựng nhiều mâu thuẫn.

Đây là thời kỳ sắp xếp lại lực lượng trên phạm vi toàn cầu. Mâu thuẫn giai cấp, dtộc, sắc tộc, tôn giáo diễn ra đa dạng. Các quốc gia dtộc vừa hợp tác vừa cạnh tranh. Xu thế hòa bình là xu thế chung của nhân loại tiến bộ.

Thời đại chuyển từ cách mạng KHCN cũ sang mới, hướng tới sinh thái và nhân văn, tập trung ở 4 khu vực: công nghệ sinh học; công nghệ vật liệu mới; năng lược; khoa học quản lý.

Xu thế toàn cầu hóa, khu vực hóa đã tác động tới tất cả các lĩnh vực của đời sống XH, qua đó để xác định những giá trị chuẩn mực trên phạm vi toàn cầu hoặc khu vực.

- Về dtộc:

Là thời kỳ phát triển KT thị trường định hướng XHCN.

Giải phóng tiềm năng về TNTN, vốn, KHCN.

KT thị trường tác động vào quá trình dân chủ hóa về KT.

Kích thích năng lực sáng tạo của cá nhân và cộng đồng.

Mặt trái: phân hóa XH ngày càng sâu sắc, phân hóa đô thị và nông thôn, phân hóa giàu nghèo; suy thoái đạo đức, lối sống, chủ nghĩa cá nhân; VH đặc biệt là lối sống bị biến dạng tạo nên một XH tiêu dùng, coi trọng vật chất, lãng phí, cạn kiệt tài nguyên.

- Thực trạng VH địa phương: đánh giá trên các lĩnh vực: việc cải thiện nâng cao đời sống VH; giải quyết các vấn đề XH bức xúc (tệ nạn XH); vấn đề phong tục tập quán(chấn hưng phong tục tập quán truyền thống, xây dựng đạo đức, lối sống mới); vấn đề giáo dục, y tế