I. TÌM HIỂU CHUNG:

1. Tác giả:HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNG

-  Là một người con của xứ Huế.

- Là một trong những nhà văn chuyên về bút ký.

-  Văn phong: “Nét đặc sắc … tài hoa” (tr197)

- Tác phẩm tiêu biểu: (Sgk)

2. Tác phẩm:

 -  Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác: Là bài bút kí đặc sắc, viết tại Huế (1981), in trong tập sách cùng tên

 -  Kết cấu: Tác phẩm gồm ba phần

  +  Phần 1: Sông Hương ở thượng nguồn

  + Phần 2: Sông Hương ở ngoại vi thành phố Huế

   + Phần 3: Sông Hương giữa lòng thành phố Huế.

-  Vị trí văn bản: chỉ là một đoạn trích trong bài bút kí dài về dòng sông Hương thơ mộng của xứ Huế.

II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN:

1.  Vẻ đẹp của sông Hương ở thượng lưu:

- Sông Hương - “bản trường ca của rừng già”

  + Con sông vừa “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như những cơn lốc vào đáy vực bí ẩn”, vừa “dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ  của hoa đỗ quyên rừng”

à từ ngữ tạo hình, gợi tả chính xác đặc điểm của sông Hương ở thượng lưu với vẻ đẹp vừa hùng vĩ, man dại, vừa trữ tình say đắm lòng người.

  +“rừng già đã hun đúc” cho nó “một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”

à nhà văn đã khéo léo so sánh sông Hương như một “cô gái di – gan phóng khoáng và man dại”, đã nhân hóa sông Hương thành một sinh thể sống động.

2.  Vẻ đẹp của sông Hương ở đồng bằng:

- Sông Hương được thay đổi về tính cách:

  + “mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”

  + Hiểu biết về địa lí đã giúp tác giả miêu tả tỉ mỉ về sông Hương với hình ảnh:

  o “Chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm”,

  o “ dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi”.

- Cảnh đẹp như bức tranh có đường nét, có hình khối:

“Nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lưu Bảo”

- Người đọc còn bắt gặp vẻ đẹp đa màu mà biến ảo, phản quang màu sắc của nền trời Tây Nam thành phố: “sớm xanh , trưa vàng, chiều tím”.

- Sông Hương lại có vẻ đẹp trầm mặc chảy dưới chân những rừng thông u tịch với những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn.

=> Đó là vẻ đẹp mang màu sắc triết lí, cổ thi khi đi trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ, có vẻ đẹp “vui tươi” khi đi qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô Kim Long, có vẻ đẹp “mơ màng trong sương khói” khi nó rời xa thành phố để đi qua những bờ tre, lũy trúc và những hàng cau thôn Vĩ Dạ.

-  Đoạn tả sông Hương khi đi qua thành phố đã gây được nhiều ấn tượng:

      + Đấy là hình ảnh chiếc cầu bắc qua dòng sông Hương:

“Chiếc cầu trắng in ngấn trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non”

      + Nhà văn như thổi linh hồn vào cảnh vật:

         o “đường cong ấy làm cho dòng sông như mềm hẳn đi, như một tiếng vâng không nói của tình yêu”,

       o “Tôi nhớ sông Hương, quý điệu chảy lững lờ của nó khi ngang qua thành phố”.

      + Dường như sông Hương không muốn xa thành phố:

    o “Rồi như sực nhớ lại một điều gì đó chưa kịp nói. Nó đột ngột đổi dòng rẽ ngoặt sang hướng Đông Tây để gặp lại thành phốở góc Bao Vinh… khúc quanh này thật bất ngờ…”

    o Đấy là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”.

- Sông Hương trở lại “để nói một lời thề trước khi về biển cả”. Tác giả liên hệ: “Lời thề ấy vang vọng khắp khu vực sông Hương thành giọng hò dân gian, ấy là tấm lòng người dân Châu Hóa xưa mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở”.

3. Vẻ đẹp sông Hương được khám phá dưới góc độ văn hóa:

- Tác giả cho rằng có một dòng thi ca về sông Hương. Đó là dòng thơ không lặp lại mình:

   + “Dòng sông trắng- lá cây xanh”

                           (Chơi xuân-Tản Đà)

   + Trường giang như kiếm lập thanh thiên

                          (Cao Bá Quát).

   + “Con sông dùng dằng, con sông không chảy

       Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”

                                      ( Thu Bồn)

- Tác giả gắn sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế:

“Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya… Quả đúng vậy, toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được hình thành trên mặt nước của dòng sông này”.

- Tác giả tưởng tượng: “trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya”.

à Phải có độ nhạy cảm về thẩm âm, hiểu biết về âm nhạc của xứ Huế, tác giả mới có sự liên tưởng này.

- Với ngòi bút tài hoa cộng với sự rung cảm mạnh mẽ, HPNT nhớ tới Nguyễn Du:

“Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này với một phiến trăng sầu.Và từ đó, những bản đàn đã đi suốt đời Kiều”.

4. Vẻ đẹp sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử:

- Tên của dòng sông Hương được ghi trong “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi; “Nó được ghi là linh giang”

- Dòng sông ấy là điểm tựa, bảo vệ biên cương thời kì Đại Việt.

- Thế kỉ XVIII, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân, gắn liền với tên tuổi của người anh hùng Nguyễn Huệ.

- Nó đọng lại đến bầm da, tím máu “nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX”.

- Nó đi vào thời đại của Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.

- Nó chứng kiến cuộc nổi dậy tổng tiến công tết Mậu Thân 1968.

àSông Hương – chứng nhân của lịch sử, gắn liền với  với lịch sử của Huế, của dân tộc.

5. Nhan đề:

Bài tùy bút kết thúc bằng cách lí giải tên của dòng sông: sông Hương - sông thơm. Cách lí giải bằng một huyền thoại:

     - Người làng Thành Chung có nghề trồng rau thơm. Ở đây kể lại rằng vì yêu quí con sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi.

à Huyền thoại ấy đã trả lời câu hỏi: ai đã đặt tên cho dòng sông?

      - Đặt tiêu đề và kết thúc bằng câu hỏi “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”

à để nhằm mục đích lưu ý người đọc về cái tên đẹp của dòng sông mà còn gợi lên niềm biết ơn đối với những người đã khai phá miền đất này.

- Mặt khác không thể trả lời vắn tắt trong một vài câu mà phải trả lời bằng cả bài kí dài

à ca ngợi vẻ đẹp, chất thơ của dòng sông.

6. Nét đẹp của văn phong HPNT:

-  Tác giả đã soi bằng tâm hồn mình và tình yêu quê hương xứ sở vào sông Hương khiến đối tượng trở nên lung linh, đa dạng như đời sống tâm hồn con người.

-   Sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú cộng với sự uyên bác về các phương diện địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật đã tạo nên áng văn đặc sắc này.

-  Ngôn ngữ phong phú, giàu hình ảnh, bộc lộ cảm xúc, sử dụng nhiều biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa.

-   Có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, chủ quan và khách quan. Chủ quan là sự trải nghiệm của bản thân. Khách quan là đối tượng miêu tả- dòng sông Hương.