"Tuổi thanh xuân thường bị phí phạm khi người ta còn trẻ."(George Bernard Shaw)Một cô bé sinh viên từng kể với tôi về câu chuyện thi đại học của mình.Em bảo những năm phổ thông em học rất giỏi, lúc nào cũng đứng đầu khốilớp. Cả thời cấp ba, em luôn mơ ước sau này được vào đại học Ngoạithương. Em cũng tự tin vào học lực của mình, nên đã nộp đơn thi vào trườngnày. Năm em thi, Ngoại thương đột ngột nâng điểm sàn. Em chỉ thiếu nửađiểm để vào ngành mình thích. Vì đã dồn hết tâm sức vào Ngoại thương vàkhông hề chuẩn bị phương án dự phòng nên em bị sốc rất nặng. Em miễncưỡng nộp đơn nguyện vọng hai vào một trường đại học khác. Nhưng khivào học em cũng không thể hòa nhập được với bạn bè. Trong lòng vẫn mơtưởng tới Ngoại thương, em không thấy hứng thú gì với chương trình họchiện tại. Em nghĩ nếu mình học đúng trường, đúng ngành mình thích thì chắcmọi sự đã khác.Danh tiếng của Ngoại thương quả là không thể chối cãi. Trường đại họchàng đầu trong khối các trường về kinh tế, được mệnh danh là Harvard củaViệt Nam, là đích đến của bao nhiêu sĩ tử trước mỗi kỳ thi đại học.Cuộc trò chuyện với cô bé sinh viên làm tôi nhớ lại ngày xưa của mình. Lúcnộp đơn thi đại học, chẳng biết hướng nghiệp là gì, cũng chẳng được ai tưvấn cho. Chọn thi Ngoại thương vì một lý do rất chi là..."dốt": Vì một ngườichị tôi ngưỡng mộ cũng đang học trường đó.Hồi đó cứ nghĩ Ngoại thương là một cái gì đó cao xa sang chảnh và tuyệt vờiông mặt trời lắm. Nhưng thực sự không hề biết chính xác trường đào tạonhững gì và học xong rồi sẽ làm nghề gì.Đến khi vào trường rồi mới biết, rằng học Ngoại thương là:Là hai năm đầu ở trường, sĩ số lớp vắng gần phân nửa so với ngày đầu nhậphọc do bọn bạn cùng lớp đua nhau bỏ đi du học.Là nếu học ở Ngoại thương cơ sở II tại Sài Gòn, thì có khả năng thất vọngcao với chất lượng cơ sở vật chất. Diện tích trường bé xíu. Năm đầu đại họccủa tôi trường còn không có cả cơ sở riêng, phải học ké với Cao đẳng kinh tếđối ngoại.Là cảm giác xa vời lạ lẫm khi học cùng trường với toàn người nổi tiếng. Nhỏđó mới đăng quang hoa hậu. Đứa kia thì người mẫu. Đứa nọ là diễn viên.Đứa khác MC dẫn chương trình truyền hình nổi tiếng. Đứa nữa thì ca sĩ, mỗilần nó thử giọng là tiếng của nó vang lên khắp cả trường, đứng ở tầng nămnghe rõ giọng nó từ tầng một.Những đứa khác không trong giới showbiz thì bỏ học đi làm, kinh doanhthành công, doanh nhân các kiểu. Rồi nhiều đứa khác nữa đạt giải hết cuộcthi này tới cuộc thi nọ nào ý tưởng sáng tạo nào đại sứ môi trường nào nhàthiết kế nào nhà quảng cáo trẻ.Còn vô số sinh viên khác nữa trong lớp thì lúc nào cũng nhanh nhẹn hoạt bátdư thừa năng lượng. Mỗi lần vào lớp thuyết trình chúng nó đứng nói suốtbuổi, tranh luận tới cùng, tự tin thể hiện chính mình, không ngại làm trò điênrồ. Nghe mà chóng hết cả mặt.Ngó lại bản thân mình, sáng cắm đầu đến lớp, chiều quay mặt về nhà. Nằmtrong thành phần thường dân của Ngoại thương. Đôi khi tôi tự hỏi không biếtmình có vào nhầm trường không.Học Ngoại thương đôi khi cũng hơi áp lực. Áp lực ở chỗ mỗi lần được hỏihọc trường gì mà nói ra tên đó là người đối diện trầm trồ khen ngợi, ồ dântrường đó năng động lắm nha, giỏi giang lắm nha. Chỉ biết cười trừ khôngbiết nói gì. Vì thời đó tôi thấy mình chả có tí gì giống vậy. Vì biết nhiều đứabạn của tôi cũng trầm hiền im im. Toàn bọn không biết cách thể hiện bảnthân, cũng chưa biết vì sao mình rơi xuống trái đất. Vẫn nhiều trăn trở đờisinh viên. Vẫn sáng đạp xe lên giảng đường, ăn mì gói, bánh mì, cơm bụi.Phát tờ rơi, phụ bàn, dạy thêm, mưu sinh lăn lộn với cuộc sống.Học Ngoại thương là ngỡ ngàng nhận ra một sự thật phũ phàng rằng mìnhchả học được gì nhiều. Cả thời sinh viên, tôi thấy mình nếu có tiến bộ chútnào thì phần lớn là do chơi chung với bọn bạn giỏi giang cần cù. Ai đã họcqua Ngoại thương rồi đềi biết rằng danh tiếng của trường có được khôngphải nhờ vào chất lượng đào tạo, mà chủ yếu là từ sinh viên. Điểm đầu vàocao, thì bản thân sinh viên đã giỏi sẵn, chẳng đào tạo nhiều thì chúng vẫn cứtự vươn lên thành công trong cuộc sống.Học Ngoại thương là mỗi khi ai đó nói sinh viên Ngoại thương chảnh hay tựtin quá mức thì muốn gân cổ lên cãi. Muốn nói rằng mình đây cũng Ngoạithương, có dám chảnh, có tự tin đâu. Vẫn sống bình lặng làm việc bìnhthường, nói năng lựa trước lựa sau sợ đụng chạm mất lòng. Vẫn nhiều lo sợ,vẫn mặc cảm tự ti, vẫn run khi đứng trước nhà tuyển dụng, vẫn đầy hoangmang lo lắng trên đường đời. Làm gì có vụ đóng cốp cái mác Ngoại thươnglên người mà được quyền chảnh, được quyền ỷ lại.Học Ngoại thương cũng là khi nghe tin sinh viên Ngoại thương đòi lươngtháng nghìn đô mới chịu đi làm thì tự hỏi liệu trường mình có đứa điênkhùng dữ vậy sao ta. Thấy mấy đứa bạn khác toàn có đầu óc biết suy nghĩthực tế mà. Tự hỏi xong rồi tiếp tục cắm mặt vào bàn giấy với mức lương vàitriệu đồng một tháng.Lớp đại học của tôi mỗi lần họp mặt vẫn cứ bảo nhau: "Thú thật với mày bốnnăm ở trường mình tao thấy mình chả được cái gì. Chỉ được cái có chúngmày làm bạn." Thực ra đó không phải là lỗi của các thầy cô hay của bangiám hiệu, tôi biết các thầy cô cũng đã cố gắng hết sức trong khả năng củamình. Họ cũng mệt mỏi không kém vì những hạn chế trong hệ thống đào tạo.Nhưng nếu em nào mười tám tuổi đến hỏi tôi có nên thi vào Ngoại thươngkhông thì câu trả lời vẫn là có. Vì không vào Ngoại thương thì làm gì biếttrường nào khác, so đi tính lại thì Ngoại thương là tốt nhất trong khối kinh tếrồi. Vì vào trường mà có bọn bạn giỏi thì mình cũng được học hỏi theo.Vì dân Ngoại thương, mỗi đứa một màu nhưng mà lại có một điểm chung.Đó là giờ bắt gặp ai cựu Ngoại thương ở ngoài đời, tôi vẫn biết chắc rằng dùmình có thể thích không thích người đó, chơi được với họ hoặc không,nhưng sẽ luôn công nhận rằng họ sâu sắc, rằng họ có khả năng nhìn nhậnvấn đề, họ làm được việc, và không "thiếu muối" vớ va vớ vẩn.Có học Ngoại thương mới biết dù có tốt nghiệp trường gì đi chăng nữa, thìcó rất nhiều người sau khi ra trường vẫn lạc lối chả biết đời mình sẽ đi đâuvề đâu, và nhiều người khác không thể nào được gọi là thành công theochuẩn mực thông thường.Tôi kể cho cô bé đang mở vào Ngoại thương nghe câu chuyện của mình, nóirằng ngay cả Harvard của Việt Nam còn thế, thì đừng trông chờ gì vào sựhọc ở các đại học khác. Tôi nói, học trường gì không hề quyết định sự thànhbại của em. Điều quyết định rằng em có thành công khi ra đời hay không, đólà khả năng tự học. 1Bốn năm đại học, điều hối tiếc lớn nhất của tôi là không chủ động tiếp thukiến thức. Chỉ biết học theo chương trình của trường, học giỏi các môn ởtrường là đủ. Mà quên đọc sách, quên tự học, quên đào sâu nghiên cứunhững gì mình quan tâm. Ra trường ngơ ngác bấn loạn. Kiến thức ở trườnghầu như bỏ xó, phải học việc lại từ đầu, mà cái cần phải học nhiều nhất là kỹnăng xã hội.Bốn năm đại học, điều hối tiếc thứ nhì là không làm nhiều. Không tham giacác câu lạc bộ sinh viên, không tổ chức chương trình, không biết chỗ nào đểhoạt động thiện nguyện. Giờ ra trường rồi mới thấy vô số điều có thể làm lúcmình còn là sinh viên. Sau ra trường ngây ngây thơ thơ, phải vác mặt đi họclại những thứ ở trường không dạy.Cho nên em mười tám tuổi ơi, kỳ tuyển sinh lần này, nếu em đậu Ngoạithương, hay đậu đúng trường mình muốn, thì đừng vội cho đó là thành công.Nếu rớt đại học cũng đừng thất vọng. Không quan trọng là mình học trườnggì, quan trọng là mình tự học thế nào. Thành công không hề ưu tiên nhữngngười dán mác Bách khoa, Kinh tế, Ngoại thương, hay du học.Người thầy trong quyển sách Điều nhỏ nhặt tạo nên số phận (tác giả AndyAndrews) nêu ra câu hỏi: Hình thức học tập tuyền túy nhất là gì? Rồi ông tựtrả lời: "Hình thức thuần túy nhất của việc học tập là từng cá nhân tự nhận raai là người tiếp tục hành trình tìm kiếm tri thức bên ngoài lớp học, với niềmđam mê ngập tràn để có sự hiểu biết."Than ôi, khi nhận ra chân lý đó, thì tôi đã hết thời sinh viên của mình, đã rấtnhiều thời gian lãng phí trôi qua.