"Hỏi một câu chỉ dốt chốc lát nhưng nếu không hỏi sẽ dốt suốt đời"- Ngạn ngữ Trung HoaThiện, cậu sinh viên mới ra trường mà tôi từng giúp sửa CV tìm việc, gửi tinnhắn cho tôi bảo:- Em có được việc làm đầu đời rồi chị ơi. Mà công việc chán ngắt hà.- Ủa, chán sao?- Việc gì mà suốt ngày ngồi trong văn phòng, cắm mặt với số liệu và mấybảng tính excel không thôi.- Em đã hình dung công việc đầu tiên của mình ra sao?- Em đã nghĩ nó phải như mấy cái video clip của Google, mỗi ngày đi đến sởlàm là một ngày vui, thoải mái vẽ ra ý tưởng đẹp đẽ sáng tạo.Nghe mà chỉ biết than trời.Nhưng bạn đừng nghĩ Thiện kém cỏi hay ngốc nghếch. Em là người thôngminh, có khả năng nắm bắt và giải quyết vấn đề tốt. Em chỉ không có cơ hộitiếp cận với môi trường công sở trước khi tìm việc, cũng không được hướngdẫn, trang bị kỹ lưỡng cho bước chuyển tiếp từ nhà trường ra thế giới thực.Nên em chưa có được những hình dung chuẩn xác về công việc của mình.Quãng thời gian từ lúc rời ghế nhà trường để ra đời tự lực cánh snh là thựcsự khó khăn. Việc không chuẩn bị cụ thể cho cú nhảy này có thể làm ngườitrẻ bị sốc khi bước vào thế giới, đối đầu với bao nhiều điều lạ. Tự tìm việclàm, tự chủ về tài chính, tự đặt nền móng quan trọng cho những điều mangtính ảnh hưởng cả đời của mình: sự nghiệp, công việc, cuộc sống.Bên cạnh đó, xã hội hiện đại lại thiếu những tổ chức hỗ trợ, giúp đỡ ngườitrẻ chuẩn bị cho các bước chuyển tiếp vào đời. Trong lúc chưa thể trông chờvào những chương trình, tổ chức như vậy từ cộng đồng, thì việc chủ độngtìm kiếm mạng lưới hỗ trợ là điều có thể giúp người trẻ đỡ hoang mang lạclối.Người giúp được ta có thể ở ngay bên cạnh mình mà ta không hay biết.Đó có thể là cha mẹ, anh chị, cô chú họ hàng, những người bạn lớn tuổi hơn,hay bác hàng xóm với thâm niên mấy chục năm làm việc.Nếu biết tìm cơ hội gặp mặt hỏi thăm những người đó về công việc của họ,chia sẻ chuyện vui buồn công sở, con đường tìm việc và sự nghiệp của mình,thì Thiện và những người bạn như mình có thể chuẩn bị tốt hơn cho bản thântrên con đường tìm việc.Miễn sao cách hỏi lịch sự và bảy tỏ quan tâm đích thực, thì hầu hết nhữngngười đã từng trải qua thời trẻ tuổi đều sẵn sàng dành ít thời gian để chia sẻ.Ai cũng muốn được làm người tốt, muốn có cảm giác là mình có ích. Chỉcần chuẩn bị khéo léo khi đặt câu hỏi.Trong quyển sách Getting from college to career (tạm dịch: Từ đại học đếnsự nghiệp), tác giả Lindsey Pollak có chia sẻ cách thực hiện một informationinterview - buổi hẹn gặp để phỏng bấn thông tin trước khi tìm việc. Sách viếtrất chi tiết từ cách tìm kiếm những người phù hợp để hỏi, đến cách viết tinnhắn, gửi email hỏi thăm, đến việc chuẩn bị cho buổi hẹn gặp với bảy bướcgồm: xác nhận thông tin một ngày trước buổi hẹn, chuẩn bị phục trang vàmang theo những gì, đến nơi sớm hơn giờ hẹn 15 phút, bắt đầu một cách ấntượng, kết thúc buổi gặp thế nào và viết thư cảm ơn sau đó. Những lờikhuyên trong sách rất hữu ích cho sinh viên sắp hoặc mới ra trường.Nhưng cần hỏi gì trong những buổi hẹn gặp như thế?Kinh nghiệm của tôi là, bạn có thể hỏi những câu đơn giản để tìm hiểu vềmôi trường làm việc, như:- Công việc đầu tiên của anh/chị/cô/chú ra sao, anh/chị/cô/chú có nghĩ rằngđó là công việc tốt không?- Anh/chị/cô/chú có thể chia sẻ cho em/cháu một số mẹo tìm việc không?- Nghề nghiệp hiện tại của anh/chị/cô/chú là gì?- Điều gì anh/chị/cô/chú thích và không thích trong công việc của mình?- Điều gì anh/chị/cô/chú ước rằng mình đã biết lúc bằng tuổi em/cháu?Việc sử dụng các buổi hẹn gặp để tìm kiếm thông tin như thế này cũng cóthể được áp dụng trong những trường hợp khác. Ví dụ, bạn đang thích mộtnghề nào đó nhưng không biết mình có phù hợp với nó hay không. Làm saobiết chắc là công việc đó đúng như mình tưởng tượng. Có thể bạn có hứngthú với một lĩnh vực ngành nghề nào đó bởi vì bạn biết ai đó làm trong nghềnày, nghe nói về ngành này, hoặc có dịp tiếp xúc sơ lược với nó. Nhưng đócũng chỉ là một vài ấn tượng ban đầu, những ý niệm chung chung. Từ bênngoài, ta chưa thể nào biết được những ưu điểm và khó khăn của ngành, chỉthấy được bề ngoài hào nhoáng, mà chưa biết được những mặt trái, góckhuất, những thách thức, những bất lợi vất vả đặc thù riêng của ngành.Không ít bạn trẻ nói với tôi rằng em rất thích làm du lịch, được đi nhiều, tiếpxúc với nhiều người, hiểu biết về phong tục, văn hóa, vân vân. Nhưng họkhông biết rằng người làm du lịch như làm dâu trăm họ, chín người mười ý,phục vụ người khác, ngày nghỉ ngày lễ đều phải làm việc trong khi ngườikhác đang vui chơi nghỉ ngơi. Một số bạn khác không thích công việc vănphòng, thích làm nghề tự do, những nghề đang lên, có vẻ khá hấp dẫn nhưchụp ảnh, viết lách, làm phóng viên báo chí... Nhưng những nghề không làmviệc trong văn phòng thì cần có sức khỏe, lúc nào cũng phơi mặt ngoàiđường, đi sớm về tối không có giờ giấc cụ thể. Mặt khác, làm việc tự do cókhó khăn riêng là không có cấp trên hỗ trợ, mà chỉ có khách hàng tạo áp lực.Nhiều khi không ai hướng dẫn, không ai chịu trách nhiệm thay cho mình, thunhập lại không ổn định, tài chính bấp bênh. Không có hiểu biết về ngành,không có đam mê với nghề, không có ý chí mạnh mẽ, làm sao trụ lại nhữnglúc khó khăn.Đối với những trường hợp như vậy, chỉ là sự thích do ý chủ quan của bảnthân mà chưa có tìm hiểu. Nên sau này giả sử được nhận vào làm, nếu ý chítốt thì trụ vững, không thì lại bỏ nghề và lang thang lạc lối như cũ. Do vậy,điều ta có thể làm để giảm bớt những cú sốc này là tìm những người trongngành mình biết, hoặc nhờ quan hệ bạn bè, người quen giới thiệu, để hẹn gặpnhững người làm trong lĩnh vực này, và hỏi thăm thông tin.Những câu hỏi tham khảo là:- Anh chị bắt đầu sự nghiệp của mình trong lĩnh vực này như thế nào?- Công việc thường ngày của anh chị là gì?- Ưu và nhược điểm của công việc này theo anh chị là gì?- Để làm tốt công việc này/thành công trong lĩnh vực này thì cần những kỹnăng, tố chất gì?- Anh chị có lời khuyên nào cho người mới vào nghề không?Một cách khác tuy không thường xuyên được sử dụng nhưng rất hữu ích làtìm kiếm ai đó có thể cho mình đến thăm văn phòng làm việc của họ. Nhữngbuổi tiếp xúc thế này giúp bạn hiểu rõ hơn về môi trường công sở và chuẩnbị tốt hơn cho công việc tương lai. Những cơ hội để tìm hiểu thêm về côngviệc mình muốn làm là ở mọi nơi. Chỉ cần chủ động, bước ra khỏi vòng trònan toàn của mình và hỏi, tìm kiếm sự giúp đỡ, sẽ luôn có ai đó giúp bạn.Công việc là một hành trình khổ luyện. Tìm kiếm công việc mình yêu thíchcũng là một quá trình gian khổ. Khi chuẩn bị kỹ, ta sẽ tránh được rất nhiềunhững bối rối, thất vọng hay khủng hoảng sau này khi bước vào thế giới.Và dù cho đã tìm ra được công việc mình yêu thích, đừng nghĩ đó là hết.Công việc ta yêu thích bây giờ có thể sau này sẽ không còn phù hợp. Cứ saumỗi chặng đường ta lại thay đổi, lại lớn lên. Đó là lúc cần xác định lại hướngđi mới cho công việc. Nhận lấy nhiều trách nhiệm hơn, tìm kiếm cách thứcđể làm mới công việc, chuyển sang một vị trí khác, phòng ban khác. Hoặclựa chọn thay đổi công ty, tìm kiếm môi trường làm việc khác. Điều đó là tấtyếu. Ta phải liên tục định hướng nghề nghiệp trong suốt quá trình phát triểncủa mình.Hướng nghiệp là công việc cả đời.