"Kẻ tự giúp mình thì trời sẽ giúp cho."- Khuyết danhTrong quyển sách mà tôi yêu thích, Nơi dòng sông chảy qua của NormanMaclean, có kể về hồi ức gia đình của nhà văn Mỹ này. Một câu chuyện cảmđộng về tình cảm gia đình, tình anh em, tình yêu với thiên nhiên châu Mỹhùng tráng và dữ dội. Những con người mạnh mẽ, dũng cảm, hòa mình vớithiên nhiên và chinh phục thiên nhiên.Sách hay một cách nhẹ nhàng, phù hợp với những người muốn tìm hiểu vềvăn hóa Mỹ. Nhưng điều làm tôi nhớ nhiều hơn về quyển sách, là khi gấplại, tôi không dứt khỏi được cảm giác bứt rứt, tiếc nuối về cái chết của nhânvật người em trai. Nhân vật này lấy nguyên mẫu từ em trai ruột của chính tácgiả. Đây là một phóng viên rất xuất sắc. Tài năng, cá tính, ngang tàng, mạnhmẽ, vừa đẹp đẽ và tinh tế như một nghệ sĩ, lại phóng khoáng oai hùng kiểunhững con người thời kỳ khai hoang mở cõi.Nhưng cái kết của sách, cũng như ngoài đời thật, người em tên Paul Macleanbị đánh chết ở một góc phố nhỏ tại Chicago. Cảnh sát nghi ngờ nguyên nhânlà vì những khoản nợ do bài bạc và có mối quan hệ mờ ám với xã hội đen.Cái chết của người em trai thân thiết là nỗi ám ảnh lớn ảnh hưởng sâu đậmđến cuộc đời Norman sau này.Điều khiến tôi băn khoăn là những rắc rối của Paul đã được nhìn thấy từtrước đó rất lâu. Trong sách, Norman từng kể về việc vào trại tạm giam đểbảo lãnh Paul ra tù vì tội uống rượu và quậy phá. Khi ông đề nghị giúp đỡ,Paul cúi mặt im lặng, từ chối không nói gì cả. Hoàn toàn im lặng và chỉngẩng đầu lên khi chắc rằng Norman không nói gì nữa. Thái độ này làm tácgiả nhớ đến tính cách cứng rắn của người em đã được hình thành từ bé, khibị người cha ép ăn cháo yến mạch. Ông kể: "Từng buổi sáng trôi qua, tôi vàmẹ tôi kinh hãi chứng kiến vị mục sư Scotland cố ép đứa con nhỏ của mìnhăn cháo bột yến mạch. Cha tôi cũng kinh hãi, lúc đầu là vì đứa con ruột củaông không chịu dùng thức ăn của Chúa, và sau một thời gian là vì đứa connhỏ xíu của ông tỏ ra cứng rắn hơn ông. Khi vị mục sư nổi điên lên, đứa bécúi đầu trên đĩa thức ăn và chắp tay như thể cha nó đang đọc kinh trước bữaăn. Chỉ có một biểu hiện cho thấy nó cực kỳ giận dữ: môi nó sưng lên. Chatôi càng phát hỏa thì món cháo càng nguội lạnh. Cuối cùng thì cha tôi bùngnổ." Và khi tác giả cố lựa lời để đề nghị giúp đỡ lúc Paul đang gặp rắc rối,điều ông đối mặt là cái cúi đầu tương tự.Tôi có đứa em họ, nói theo thành ngữ tiếng Anh, thì nó là "black sheep ofthe family - chỉ một thành viên bất thường, kỳ quặc và đem lại tai tiếng chogia đinh". Trong nhà ai cũng bảo nó là đứa có tài. Từ hồi nhỏ, nó đã để lộnăng khiếu hội họa trời cho và mọi người đều tin tưởng nó sẽ có một tươnglai xán lạn khi đi theo ngành thiết kế. Nhưng không hiểu sao thời trưởngthành của em họ tôi là một thảm họa. Nó luôn rơi vào cảnh thất nghiệp và nợnần. Mỗi lần như vậy nó đều mượn tiền hết người này tới người khác khôngchừa một ai. Một hôm, tôi có việc ghé qua nhà nó, thấy trên tường ghi nhữngdòng chữ tự nhắc nhở bản thân: "Dậy sớm ngồi thiền" - "Đọc nhiều sách,không chơi game" - "Giặt quần áo ngay khi tắm xong" Bỗng nhiên thấy tộinghiệp, hóa ra nó cũng có chút suy nghĩ, biết tự nhắc nhở động viên chínhmình. Nhưng rồi hết lần này tới lần khác cho nó mượn tiền, tiền thì một đikhông trở lại mà cuộc sống của nó thì mãi chẳng thấy khá hơn. Cả gia đìnhdòng họ tôi đã nhiều lần tìm cách vực em tôi dậy mà vẫn thất bại. Ngay cảngười kiên nhẫn nhất với nó là chú tôi giờ cũng lắc đầu bỏ mặc.Nghĩ đến những người như em họ tôi, đến em trai của Norman Maclean, tôitự hỏi gia đình hay bạn bè của họ có thể làm được gì? Hầu như là không gìcả. Những người như vậy, tận sâu bên trong họ cực kỳ yếu đuối và nhạycảm. Họ không muốn được cứu, họ từ chối sự giúp đỡ. Khi có ai đó nói gìđến họ thì họ hoặc im lặng cho qua hoặc nổi nóng cự cãi. Rốt cuộc conngười luôn trưởng thành theo cách của anh ta. Người khác, dù thân thiết thếnào, cũng khó mà can thiệp được.Một người em khác của tôi bảo rằng hồi nó bị trầm cảm vì thất tình, nó đãchìm trong tuyệt vọng vào vũng lầy cảm xúc, lẩn quẩn không lối thoát. Đãcó những lúc nó rất muốn được cứu thoát khỏi cái hố mà nó đã sa vào. Nórất mừng vì rốt cuộc cũng đã sáng mắt ra và tự kéo mình lên được. Rồi nóhỏi tôi: "Không biết những người như vậy, có khi nào họ mong muốn đượcgiúp đỡ mà không được. Không biết có khi nào họ đang kêu cứu mà mìnhkhông biết. Và không biết liệu mình có thể làm gì để giúp đỡ họ không?Trong quyển Nơi dòng sông chảy qua, tác giả cũng tự hỏi mình một câutương tự. Ở cuối truyện, tác giả kể Paul bị đánh đến chết bằng báng súng vàvứt xác vào một hẻm nhỏ. Cái chết làm người cha của ông không bao giờ đivững được nữa. Một lần, cha ông hỏi: "Con có nghĩ là lẽ ra, cha đã có thểgiúp nó?" Norman trả lời ông cũng bằng một câu hỏi: "Cha có nghĩ là lẽ ra,con đã có thể giúp nó?"Nhưng câu trả lời của tôi là không. Với đứa em họ của tôi, dù cả gia đìnhđưa tay ra cứu cho nó thoát khỏi nợ nần hết lần này đến lần khác, nó lại ngựaquen đường cũ. Với Paul, anh đã từ chối sự giúp đỡ ngay cả khi anh cần nónhất. Người ta không thể cứu một người không tự cứu chính mình. Bản thânngười đó không tự nỗ lực thì không ai có thể giúp họ được.Như bao nhiêu người khác trên đời. Một bạn trẻ phát hiện ra mình gaynhưng không chấp nhận bản thân mình và rơi vào trầm cảm vì mặc cảm tự ti.Một người đàn ông mập đến 100 ký mà vẫn không lên kế hoạch giảm cân.Một cô gái yêu người đàn ông đã có gia đình, rồi có con với anh ta, bị anh tachửi rủa đối xử thậm tệ mà vẫn không từ bỏ. Một cậu bé khép kín im lặngmải mê cá độ bóng đá, chán nản khi làm việc và lười biếng không muốn laođộng. Trong quá trình tư vấn hướng nghiệp, có không ít trường hợp ngườinhà của họ nhờ tôi giúp đỡ, tư vấn. Nhưng tôi luôn thấy rằng: Rất khó đểgiúp nếu người được giúp không chịu hợp tác. Chỉ mình mới cứu được mình.1Điều mà họ thiếu là nắm thế chủ dộng để thay đổi cuộc đời. Đối với tôi,nguyên tắc thành công đến từ một điều cơ bản: sống trong thế chủ động. Cầngì thì lên tiếng. Muốn gì thì đấu tranh. Kiến thức do học tập. Thành tựu nhờlao động. Chẳng có cái gì ở trên đời này tự nhiên mà có. Chủ động lèo lái thìmới có cơ may đưa con thuyền cuộc đời cập bến bờ mơ ước. Dù sóng gió,dông bão xảy ra trên hải trình vạn dặm, có giữ vững bánh lái, cầm chắc taychèo thì mới đến được đất liền. Sống mà không viết tự cứu lấy mình, sốngthụ động buông thả, thì cũng giống như một con bè trên dòng nước lớn, đểmặc sóng gió xô đâu trôi đó, được chăng hay chớ, rồi sẽ mệt nhoài vì dôngbão cuộc đời.Cách sống thụ động có nhiều biểu hiện. Như một trường hợp mà tôi từng hỗtrợ là một kiể. Khuyến khích là được sách thi lúc đọc lúc không. Hướng dẫnxong cũng không biết nói lời cảm ơn. Biết tôi có rất nhiều sách mà khôngmở lời mượn. Không bao giờ chủ động trò chuyện cập nhật tình hình. Đợikhi nào tôi hỏi thăm mới lên tiếng. Nếu tôi không hỏi cũng không biết là emấy đang gặp khó khăn để tìm cách giúp đỡ.Nguồn lực trong đời không thiếu. Người tốt ở đời rất nhiều. Không lên tiếngchẳng ai biết mà giúp. Chẳng xuống nước thì không thể biết bơi. Sống thụđộng thì chẳng khác gì đời cây cỏ. Như thế khác nào tự đào hố chôn mình.Sống ở thế chủ động là chủ động học tập, chủ động hỏi han, chủ động giúpđỡ người khác, chủ động gợi ý người khác giúp đỡ mình, chủ động cứu giúpmình. Chứ em không cứu mình thì ai cứu được em.