Cái một chứa đựng cái tất cả

Tại Làng Mai chúng ta thấy không gian là một ý niệm và ý niệm về không gian được tạo ra bởi ý niệm về thời gian, về vật thể và về tâm thức. Không gian có ba chiều: chiều ngang, chiều dọc và chiều sâu. Nhưng còn có một chiều thứ tư, gọi là thời gian. Nhà Bác học Einstein có nói tới "time space continuum" bốn chiều.

Nếu quan sát kỹ chúng ta thấy không gian được làm bằng thời gian và thời gian được làm bằng không gian, không gian được làm bằng vật thể và vật thể được làm bằng không gian. Trong ánh sáng của khoa học hiện đại, chúng ta có thể thấy rõ: Không gian trước hết là một ý niệm, ý niệm không gian không thể tách rời khỏi ý niệm thời gian, ý niệm không gian không thể tách rời khỏi ý niệm vật thể và nhất là không thể tách rời ra khỏi ý niệm về tâm thức. Do đó không gian không phải là một thực tại khách quan mà chúng là một sáng tạo của tâm thức. Không gian chứa đựng thời gian, chứa đựng vật thể và chứa đựng tâm thức. Nếu lấy thời gian, lấy vật thể, lấy tâm thức ra thì không gian không còn là không gian nữa. Vì vậy cho nên không gian không phải là một pháp vô vi.

Kinh Hoa Nghiêm có nói: Cái một chứa đựng cái tất cả. Đứng về phương diện không gian thì cái một chứa đựng cái tất cả. Một vi trần chứa đựng tam thiên đại thiên thế giới, mà vi trần tức là vật thể nên vật thể có liên hệ tới không gian. Khoa học cho biết rằng nơi nào có vật thể cô đọng nhiều thì ở nơi đó không gian cong lại. Vì vậy, vật thể và không gian tương tức, ảnh hưởng lẫn nhau. Nói rằng không gian không bị ảnh hưởng của vật thể là sai. Không gian là vật thể, vật thể là không gian. Sắc và không rất gần với nhau, nó là nhau, cái một chứa đựng cái tất cả.

Trích từ Làng Mai nhìn Núi Thứu - Thầy Nhất Hạnh