Thí nghiệm

Mở đầu bài viết là câu chuyện về một thí nghiệm nổi tiếng về số đông:

1. Một nhóm nhà khoa học đặt 5 con khỉ vào một cái lồng, ở giữa để một cái thang và có chùm chuối trên đỉnh thang

2. Mỗi khi một con khi leo lên thang, các nhà khoa học phun nước lạnh vào tất cả những con khỉ con lại.

3. Sau một lúc, mỗi khi có 1 con khi leo lên thang, các con khỉ khác lao vào uýnh nó

4. Sau một thời gian, chẳng có con khỉ nào dám leo lên thang nữa

5. Các nhà khoa học thay 1 con khỉ trong số 5 con khỉ đó bằng 1 con khỉ mới, đương nhiên việc con khỉ này làm đầu tiên là thử leo lên thang, và cũng đương nhiên là nó ăn đòn ngay lập tức, và sau một vài trận đòn thì nó học được là không leo lên thang dù nó cũng chẳng hiểu tại sao.

6. Con khỉ thứ 2 được thay thế, và mọi chuyện cũng xảy ra tương tự, và rồi đến con khỉ thứ 3, thứ 4, thứ 5 cũng vẫn vậy.

7. Cuối cùng còn lại 1 nhóm 5 con khỉ, chưa bao giờ bi phun nước lạnh sẽ vẫn đập con khỉ nào leo lên thang dù chúng nó không hiểu tại sao lại không được leo lên ăn chuối

8. Nếu bọn khỉ này có thể trả lời câu hỏi tại sao chúng nó lại đánh đập con khỉ định leo lên thang, tôi cá rằng câu trả lời sẽ là: “Tôi không biết, từ xưa đến nay mọi người vẫn làm thế”, câu này nghe quen phết.

9. Đừng bỏ lỡ cơ hội chia sẻ với những người khác vì họ có thể đang tự hỏi rằng tại sao chúng ta lại đang tiếp tục làm như cũ nếu có thể có một cách khác tốt hơn

Làm theo số đông là phản xạ… 

Kinh tế ngân hàng chắc phải lắm tiền thì người ta mới đua nhau thi vào chứ, mày cứ thi đi cho mẹ nhờ

Đó là một câu chuyện quen thuộc làm ta liên tưởng đến xã hội hiện tại, không chỉ ở Việt Nam, mà gần như ở đâu trên thế giới cũng vậy, sự sáng tạo hay đi trái với lệ thường và cũng đều sẽ vấp phải những phản kháng của hiện tại. Xưa Galileo vì bênh vực chủ nghĩa Copernicus về thuyết nhật tâm (mặt trời là trung tâm) nên đã bị giáo hội Roma cấm đoán vì nó trái ngược với kinh thánh, Galileo cuối cùng đã phải từ bỏ thuyết đó và sống những ngày cuối đời trong cảnh bị quản thúc tại gia theo lệnh của Toà án dị giáo La Mã. Hay nhẹ nhàng như ngày nay khi một cô bé có ước mơ sẽ trở thành bác sỹ thú y hay một câu bé mơ ước trở thành kỹ sư nông nghiệp(nếu gia đình cậu ở thành phố) thì sẽ bị mọi người, và cả bố mẹ của cô cậu đó bảo là hâm, “theo ngành đấy để cạp đất mà ăn à?”, “con người ta thì mơ ước làm ngân hàng, làm kỹ sư công nghệ thông tin, con nhà mình thì lại thích quanh quẩn với mấy con thú”, “ở thành phố sung sướng không muốn lại muốn ra ngoại thành trồng cây”… vân vân và mây mây… Đó chẳng phải là những chuyện xa lạ, ở bất kì đâu, vì đó là phản xạ tự nhiên của con người của vạn vật, muốn an toàn thì hãy nương nhờ theo số đông, thằng khác không chết thì chắc mình cũng chẳng chết được.

… nhưng là phản xạ có điều kiện

Đi ngược lại với đám đông bao giờ cũng khó. Và khó có nghĩa là vẫn đi được

Như mấy con khỉ mới, đương nhiên việc không trèo lên thang ăn chuối của nó cũng có 1 lý do, đấy là nếu trèo lên thì nó sẽ bị đánh, đấy chính là điều kiện cho phản xạ của nó, có điều khác với điều kiện mà các con khỉ ban đầu đã được học, đấy là bị phun nước lạnh. Câu hỏi đặt ra là “Liệu những con khỉ mới trèo lên có bị phun nước lạnh nữa không” thì câu trả lời là “Chưa chắc”. Môi trường và các điều kiện có thể thay đổi, vì vậy việc làm theo những điều hiện tại có thể không còn đúng nữa. Nếu có một con khỉ mới dám vượt qua sự đánh đập mà can đảm leo lên, thì nó sẽ được hưởng một chùm chuối thơm ngon trong khi các con kia thèm rỏ dãi. Ngày xưa có thể bác sĩ thú y hay kỹ sư nông nghiệp là nghèo. “Bây giờ? Chưa chắc”. Bác sỹ thú y đang là một trong những nghề hot nhất tại các nước phương tây, còn nước ta cũng đã có nhiều gương kỹ sư nông nghiệp trở thành triệu phú (link dẫn chứng ở cuối bài). Vậy tại sao chúng ta lại phải lao đầu vào Đại học kinh tế, ngân hàng, công nghệ thông tin trong khi chúng ta không thực sự yêu thích và đủ khả năng, thậm chí là tại sao phải lao đầu vào đại học?

Đi theo con đường đúng thì không cần phải lúng túng

Điều đó không có nghĩa rằng tôi khuyên các bạn học thấp thôi, mà là cần căn cứ vào khả năng và sở thích của mình, tìm đến những sự tư vấn phù hợp để có được một quyết định đúng đắn. Không ít người trong số bạn bè tôi, có người học 2 năm đại học, có người học xong cả 4 năm mới cảm thấy nuối tiếc vì mình đã lựa chọn nhầm con đường đi. Cái giá phải trả là không rẻ, tuy nhiên 3,4 năm so với đời người thì cũng không phải là quá dài, lựa chọn lại cũng không hề muộn, quan trọng là tìm được nghề nghiệp phù hợp với khả năng, sở thích và phấn đấu hết mình vì nó, cơ chế hiện tại tôi nghĩ là cũng không đến mức dìm chết những người thực sự giỏi.

Đi theo đám đông là một cách khác để nói là tôi quá lười biếng để tự đi theo trái tim và có giấc mơ của riêng mình

Đọc đến đây có thể nhiều bạn sẽ vứt thẳng vào mặt tôi bài Thạc sỹ bằng ưu không tìm được việc, Tiến sỹ chạy xe ôm, blah blah… Vâng tôi cho rằng họ cũng chưa thực sự giỏi. Bằng cấp nó chỉ chứng tỏ là bạn đã trải qua đào tạo,không chứng tỏ là bạn có thể dùng được kiến thức đó, càng không chứng tỏ là bạn có khả năng thuyết phục người khác là bạn có thể dùng được nó. Điều kiện mỗi thời một khác, Thạc sỹ ngày xưa có thể rất cao giá, nhưng giờ nhiều như lợn con, phải biết rằng có thể có thế hệ khỉ muốn ăn chuối chỉ cần có võ giỏi hơn mấy con khác, nhưng có thế hệ khỉ phải vừa giỏi võ vừa có áo mưa, tuỳ điều kiện mà thay đổi cho phù hợp.

Ai theo đám đông thì cũng sẽ không đi xa hơn đám đông đó. Ai bước một mình nhiều khả năng sẽ tìm thấy những nơi chưa ai từng đặt chân tới bao giờ – Albert Einstein

Sự khác biệt ngày nay cũng đang dần được đón nhận nhiều hơn, đánh đập ít hơn, hình thành nên nhiều dạng khác biệt, lúc này để thực sự nổi bật, còn phải biết cách khác biệt sao cho khác những cái khác biệt khác. Không phải cứ mặc áo hở rốn ra đường là sẽ trở thành hiện tượng như xưa nữa, dù nó vẫn là khác biệt so với nhiều người. Đây chỉ là ví dụ, không có nghĩa tôi khuyên rằng nên hở nhiều hơn, dù có thể có rất nhiều người thích điều này, nhưng  tôi nghĩ trong đó không có bố mẹ và những người muốn tốt cho các bạn (vì có thể bị cảm lạnh!).

Khác biệt hay là thiệt!

Vì vậy quan trọng nhất vẫn là hiểu rõ được về bản thân mình, hiểu được chỉ số liều và ham muốn thành công của mình tới đâu, hiểu rõ được hoàn cảnh, khả năng của mình khác với người khác thế nào, hiểu được bây giờ khác với trước đây ra sao. Với những bạn thích an toàn, thì theo đám đông cũng không phải là ý tưởng quá tôi, nhưng với bạn có chỉ số liều cao, mong muốn thành công lớn, thì đừng làm theo số đông, hãy can đảm bị đánh đập, hãy mang áo mưa và đừng mặc áo hở rốn ra đường!