Một phóng viên từng hỏi Tô Hoài: "Sức đâu mà nhiều chữ thế", ông cười tủm tỉm trả lời: "một phần là trời cho, một phần là đọc lượm lặt chữ của nhân gian. Suốt đời tôi chỉ là một người nhặt chữ. Văn chương nghệ thuật thì vô cùng nhưng suy cho cùng phải là người giỏi chữ. Anh có tư tưởng lớn lao đến đâu mà không giỏi chữ, anh không thể trở thành nhà văn". Sau 70 năm làm "người nhặt chữ", Tô Hoài đã để lại cho ta một gia tài đồ sộ với số đầu sách lên đến gần 200. Ông xứng đáng là một cây đại thụ của văn chương. Tô Hoài là nhà văn xuất sắc của văn xuôi Việt Nam hiện đại. Ông sáng tác theo xu hướng hiện thực, thiên về phản ánh những sự thật của cuộc sống đời thường trong những trang viết bình dị, tinh tế và đầy chất thơ, đặc trưng tiêu biểu là tác phẩm "Vợ chồng A Phủ". Đọc "Vợ chồng A Phủ" người đọc không thể nào quên được Mị - một cô gái với sức sống tiềm tàng mãnh liệt.

Truyện ngắn "Vợ chồng A Phủ" được trích trong tập truyện "Tây Bắc", viết năm 1952. "Vợ chồng A Phủ" là kết quả của chuyến đi thực tế Tây Bắc của Tô Hoài. Chuyến đi kéo dài 8 tháng thực sự là một dấu mốc quan trọng trong cuộc đời tác giả. Mị là nhân vật chính trong tập truyện này. Mị là một người con gái trẻ trung, xinh đẹp, tài hoa, có tính cách mạnh mẽ, tự chủ. Cũng như nhiều cô gái khác, Mị khát khao yêu và đã có người yêu theo sự lựa chọn trái tim mình. Mị vốn là cô gái có trái tim vị tha, nhân hậu. Ở nhà với cha mẹ, Mị là một người con rất hiếu thảo, nết na, chăm chỉ. Hầu như Mị có đầy đủ những phẩm chất tốt đẹp để được hưởng một cuộc sống bình yên, hạnh phúc. Vì món nợ của cha mẹ, Mị bị bắt về làm con dâu gạt nợ cho nhà thống lí. Thời gian đầu, vì quá đau khổ nên đêm nào Mị cũng khóc. Cô gái dần trở nên chai lì, lạnh lùng, vô cảm. Nhưng sức sống của Mị bỗng được hồi sinh lại trong đêm tình mùa xuân.

Biểu hiện đầu tiên của sự hồi sinh sức sống trong lòng Mị là chi tiết "Mị nghe tiếng sáo vọng lại, thiết tha, bồi hồi". Người đàn bà vô cảm, thờ ơ với tất cả, nay không chỉ chú ý lắng nghe tiếng sáo từ xa vọng lại, cô còn hình dung ra bóng dáng người lấp ló đầu núi thổi sáo gọi bạn tình, còn nhận ra sắc thái thiết tha, bồi hồi của tiếng sáo, thậm chí người đàn bà âm thầm câm lặng ấy đã "nhẩm thầm bài hát của người đang thổi". Bằng cách ấy, cô đã trở về với quá khứ, nhớ lại những giai điệu ngọt ngào từ thuở xa xôi, đã bắt đầu mở lòng mình để đón nhận và hòa vào âm thanh nồng nàn của tình yêu gửi trong tiếng sáo. Sau đó, Mị lén lấy rượu ra uống. Cảnh Mị uống rượu được miêu tả thật tinh tế, thể hiện chân thực những biến đổi âm thầm mà dữ dội trong tâm hồn người đàn bà tưởng như đã nguội tắt sức sống. Cô "uống ừng ực từng bát" - uống như để say, để quên, uống như một người đang chết khát, uống như muốn dùng cái men say của rượu để dìm đi những nuối tiếc, khát khao và phẫn uất đột ngột bùng cháy trong lòng, uống như muốn mượn cái đắng cay của rượu để làm vơi đi những cay đắng trong lòng. Mị uống rượu và lại nghe "văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng". Từ "văng vẳng" không chỉ gợi tả tiếng sáo ở xa, nó còn là những âm thanh của hoài niệm đưa Mị trở về với tiếng sáo và bài hát của người bạn tình năm xưa, khiến Mị như trở lại với cô gái xinh đẹp tài hoa thuở nào, "uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thổi sáo". Có bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị. Người đàn bà tưởng như không còn sợi dây liên hệ với cả hiện tại và quá khứ, không thiết nghĩ đến tương lai, nay lịm mặt - sống về ngày trước với bao nhiêu khát vọng tình yêu, khát vọng tuổi trẻ ảo giác của quá khứ mãnh liệt đến mức gần như xóa mờ những bất hạnh của hiện tại khiến Mị thấy phơi phới trở lại, lòng đột nhiên vui sướng. Mị bất ngờ nhận ra mình trẻ lắm. Mị vẫn còn trẻ. Ý thức được mình hãy còn trẻ, lòng cũng như trẻ lại. Mị bỗng muốn được đi chơi, được đi đến đám vui, những cuộc vui, hòa vào không khí rạo rực của mùa xuân, của tình yêu, của hạnh phúc. Nhưng ý muốn được đi chơi trong đêm hội mùa xuân như mọi người đàn bà khác ở Hồng Ngài lại khiến Mị nhớ ra bao nhiêu năm nay, A Sử không bao giờ cho Mị đi chơi, mà Mị cũng chẳng thiết đi. Nhớ đến điều đó, Mị cũng đồng thời nhận thức sâu sắc tình trạng phi lí trong cuộc hôn nhân của mình khi A Sử và mình không có lòng với nhau mà vẫn phải ở với nhau. Cái thực tế đau khổ mà cô đã quen, đã thờ ơ chấp nhận đến mức không còn tưởng đến sự chết nữa, nay bỗng trở nên phi lí tới mức không thể chấp nhận. Mị đột ngột muốn chết, nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho hết ngay. Chết để không phải nhớ lại quá khứ và những ước mơ, khao khát của mình, "nhớ lại chỉ thấy nước mắt ứa ra". Muốn chết là biểu hiện mãnh liệt nhất, dữ dội nhất của sự thức tỉnh lòng ham sống, lòng khát khao hạnh phúc, niềm khát khao ấy tạo ra sự xung đột gay gắt với tình trạng vô nghĩa lí của thực tại khi bắt đầu nhận ra nỗi cay đắng, phẫn uất trong lòng mình, cảm thấy không thể tiếp tục chấp nhận kiếp sống tủi nhục đau đớn, cũng có nghĩa là Mị đã thoát ra khỏi tình trạng lầm lũi vô cảm sau bao năm nay.

"Mị lấy ống mỡ, xắn một miếng bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng", rồi Mị quấn lại tóc với cái váy hoa chuẩn bị đi chơi. Đây là những chi tiết cụ thể nhưng lại hàm chứa ý nghĩa ẩn dụ sâu sắc: đó vừa là sự thể hiện niềm mong ước được sống một một sống tươi sáng, mới mẻ, đẹp đẽ hơn, vừa là những hành động đấu tranh lặng lẽ, tự phát nhưng thật quyết liệt của Mị với số phận. Nhưng sự hồi sinh của Mị đã bị vùi dập thật độc ác. A Sử trói đứng Mị vào cột nhà bằng sợi dây trói tàn bạo và bằng cả mái tóc thanh xuân của cô, xong hắn tắt đèn, đóng cửa, để Mị đứng trong căn phòng giam đầy bóng tối. Cuộc đời một lần nữa đóng lại tăm tối trước mặt cô. Tuy nhiên, ảo giác rạo rực về tình yêu và tuổi trẻ vẫn nương theo tiếng sáo rập rờn đưa Mị đi theo những cuộc chơi, những đám chơi khiến Mị hầu như không biết mình đang bị trói. Mị quên cả hiện tại với cây trói và phòng giam đầy bóng tối. A Sử trói được thân xác Mị nhưng đã không còn kiềm giữ được tâm hồn người con gái nhận ra mình vẫn còn thanh xuân và khát khao được hưởng tình yêu, hạnh phúc trong tuổi thanh xuân. Chỉ đến khi Mị vùng bước đi, sợi dây trói thắt vào tay chân đau không cựa được, Mị mới tỉnh lại và trở về hiện thực phũ phàng, nghiệt ngã. Trong cảm nhận cay đắng của Mị lúc đó, tiếng sáo tượng trưng cho tình yêu và hạnh phúc đột ngột biến mất, Mị không nghe tiếng sáo nữa. Bây giờ chỉ còn nghe tiếng chân ngựa đạp vào vách, nhai cỏ, gãi chân là những âm thanh của thực tại, đưa Mị trở lại với sự liên tưởng đau đớn bởi kiếp sống "không bằng con ngựa của mình".
Vậy mà, dù trở lại với hiện thực tàn nhẫn, suốt đêm mùa xuân ấy, quá khứ vẫn nồng nàn tha thiết trong nỗi nhớ của Mị trong hương rượu tỏa, tiếng sáo rập rờn, tiếng chó sủa xa xa...Mị phải sống trong giằng xé đau đớn giữa những khát khao cháy bỏng vừa hồi sinh và thực tại phũ phàng đang hiện hữu ngay trong sợi dây trói và căn buồng giam đầy bóng tối. Sức sống cùng những khát vọng đã trở lại và cũng đã bị vùi dập tàn nhẫn, nhưng sau đêm hội mùa xuân ấy, có lẽ nó sẽ còn mãi ấm ảnh.

Thông qua nhân vật Mị nhà văn đã thay toàn dân tố cáo cái thế lực phong kiến đã áp bức, bóc lột và chà đạp nên quyền sống cơ bản của con người. Cũng qua nhân vật ấy Tô Hoài đã ca ngợi khát vọng sống mãnh liệt, khát vọng tự do hạnh phúc của những con người nghèo khổ ấy, đồng thời thể hiện sự đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau, tình giai cấp của dân tộc Việt trong những khó khăn gian khổ.