Mối quan hệ biện chứng giữa tất nhiên và ngẫu nhiên, ý nghĩa phương pháp luận của vấn đề đó. I - Khái niệm 1. Tất nhiên là cái do những nguyên nhân cơ bản bên trong của sự vật quyết định và trong những điều kiện nhất định nó phải xảy ra như thế, chứ không thể khác. 2. Ngẫu nhiên là cái không do mối liên hệ bên trong mà do các nguyên nhân bên ngoài quyết định, do đó nó có thể xuất hiện hoặc không xuất hiện, có thể xuất hiện như thế này hoặc như thế khác. II - Mối quan hệ biện chứng giữa tất nhiên và ngẫu nhiên Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng: - Mối liên hệ giữa tất nhiên và ngẫu nhiên là khách quan không phụ thuộc vào ý thức của con người. - Tất nhiên và ngẫu nhiên là hai mặt thống nhất và đối lập. Không có tất nhiên thuần túy và ngẫu nhiên thuần túy. Cái tất nhiên bao giờ cũng vạch đường đi cho mình xuyên qua vô số ngẫu nhiên. Còn ngẫu nhiên là hình thức biểu hiện của tất nhiên, bổ sung cho tất nhiên. - Ranh giới giữa cái tất nhiên và ngẫu nhiên có tính chất tương đối, giữa chúng có sự chuyển hóa qua lại: ngẫu nhiên chuyển thành tất nhiên và ngược lại. III. Ý nghĩa phương pháp luận 1. Nếu tất nhiên là cái nhất định phải xuất hiện theo quy luật nội tại của nó, còn ngẫu nhiên có thể xuất hiện và cũng có thể không xuất hiện, thì trong nhận thức phải đạt đến cái tất nhiên và trong hoạt động thực tiễn phải dựa vào cái tất nhiên. 2. Khi nhấn mạnh cái tất nhiên, chúng ta không thể quên cái ngẫu nhiên, không tách rời cái tất nhiên ra khỏi cái ngẫu nhiên. Phải xuất phát từ cái ngẫu nhiên để đạt đến cái tất nhiên và khi dựa vào cái tất nhiên, phải chú ý đến những cái ngẫu nhiên. 3. Tất nhiên và ngẫu nhiên có thể chuyển hoá qua lại, nên phải tạo ra điều kiện để cản trở hay chuyển hoá giữa chúng do yêu cầu cụ thể của thực tiễn.