Tiêu chảy cấp ở trẻ em

TIÊU CHẢY CẤP Ở TRẺ EM

Mục tiêu

1. Trình bày được định nghĩa, phân loại, tầm quan trọng và dịch tể học của bệnh tiêu chảy

cấp ở trẻ em.

2. Trình bày được sinh lý của việc bù nước bằng đường uống, liệt kê và giải thích được

thành phần của dung dịch ORS.

3. Biết đánh giá và phân loại mất nước.

4. Nêu được các nguyên tắc, sử dụng đúng các phác đồ điều trị bệnh tiêu chảy. Trình bày

được các chỉ định kháng sinh trong điều trị tiêu chảy, nêu được vai trò của dinh dưỡng trong

và sau tiêu chảy.

5. Liệt kê và phân tích được các nguyên tắc phòng bệnh tiêu chảy.

1. Dịch tễ học và căn nguyên bệnh tiêu chảy

1.1 Tầm quan trọng của bệnh tiêu chảy

Tiêu chảy là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong cho trẻ em các nước đang phát

triển. Ước tính hàng năm có tới 1.3 ngàn triệu lượt trẻ em dưới 5 tuổi mắc tiêu chảy và 4 triệu

trẻ chết vì bệnh này. Trên toàn thế giới, hàng năm mỗi trẻ mắc 3.3 lượt tiêu chảy. Có khoảng

80% trường hợp tử vong do tiêu chảy xảy ra ở nhóm trẻ dưới 2 tuổi, đỉnh cao nhất là 6-24

tháng tuổi. Nguyên nhân chính gây tử vong của tiêu chảy cấp tính là do cơ thể bị mất nước và

điện giải .

Tiêu chảy là nguyên nhân hàng đầu gây suy dinh dưỡng. Lý do chính của tình trạng này là

bệnh nhi ăn ít đi trong khi bị tiêu chảy và khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng bị giảm,

trong khi đó nhu cầu dinh dưỡng lại tăng do nhiễm trùng. Mỗi đợt tiêu chảy lại góp phần gây

suy dinh dưỡng.

Bệnh tiêu chảy còn là gánh nặng kinh tế đối với các nước đang phát triển vì bệnh thường

được điều trị bằng các dịch truyền tĩnh mạch đắt tiền và các thuốc không hiệu quả.

1.2 Dịch tễ học

1.2.1 Sự lây lan các mầm bệnh tiêu chảy

Các tác nhân gây tiêu chảy thường truyền bằng đường phân-miệng thông qua thức ăn hoặc

nước uống ô nhiễm, hoặc tiếp xúc trực tiếp với phân đã nhiễm khuẩn gây bệnh. Có một số tập

quán tạo thuận lợi cho sự lan truyền tác nhân gây bệnh như: không rửa tay sau khi đi ngoài,

trước khi chế biến thức ăn, để trẻ bò chơi ở vùng đất bẩn có dính phân người hoặc phân gia

súc.

1.2.2. Những tập quán làm tăng nguy cơ tiêu chảy

- Không nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 4-6 tháng đầu, tập quán cai sữa trước 1 tuổi.

- Cho trẻ bú chai: Để thức ăn đã nấu ở nhiệt độ trong phòng. Dùng nước uống đã bị nhiễm các

vi khuẩn đường ruột. Không rửa tay sau khi đi ngoài, sau khi dọn phân hoặc trước khi chuẩn

bị thức ăn. Không xử lý phân (đặc biệt là phân trẻ nhỏ) một cách hợp vệ sinh

1.2.3. Các yếu tố vật chủ làm tăng tính cảm thụ với bệnh tiêu chảy

- Suy dinh dưỡng: Những trẻ suy dinh dưỡng thì bị tiêu chảy kéo dài và nặng hơn, dễ bị tử

vong hơn, nhất là những trẻ suy dinh dưỡng nặng.

7

Tiêu chảy cấp ở trẻ em

- Sởi: Trẻ đang bị sởi hay mới khỏi bệnh sởi trong vòng 4 tuần thì mắc tiêu chảy nhiều hơn do

bị tổn thương hệ miễn dịch sau sởi hoặc do tổn thương niêm mạc ruột chưa lành hoàn toàn sau

thời gian mắc bệnh.

- Ức chế hoặc suy giảm miễn dịch. Tình trạng này có thể là tạm thời do một số bệnh nhiễm

virus (như sởi) hoặc có thể kéo dài như người bị bệnh suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS).

1.2.4. Tính chất mùa

Có sự khác biệt theo mùa ở nhiều địa dư khác nhau. Ở những vùng ôn đới, tiêu chảy do vi

khuẩn thường xảy ra vào mùa nóng, ngược lại, tiêu chảy do virút, đặc biệt là Rotavirus lại xảy

ra cao điểm vào mùa đông. Ở những vùng nhiệt đới, tiêu chảy do Rotavirus xảy ra quanh năm

nhưng tăng vào các tháng khô và lạnh, ngược lại tiêu chảy do vi khuẩn lại có cao điểm vào

mùa mưa và nóng.

1.3. Căn nguyên của bệnh tiêu chảy

Ngày nay, sử dụng các kỹ thuật mới, các phòng thí nghiệm lớn đã có thể phân lập được tác

nhân gây bệnh trong khoảng 75% các trường hợp tại cơ sở điều trị và 50% các trường hợp

tiêu chảy nhẹ ở tuyến cộng đồng.

1.3.1 Cơ chế bệnh sinh

- Các virus nhân lên trong liên bào nhung mao ruột non phá huỷ cấu trúc liên bào và làm cùn

nhung mao gây bài tiết nước và điện giải ở ruột.

-Vi khuẩn: gây bệnh theo nhiều cơ chế

+ Bám dính niêm mạc:Enterotoxigenic Escherichia Coli (ETEC), V. cholerea

+ Các độc tố gây tiết dịch: V. cholerea

+ Xâm nhập niêm mạc: Shigella, C. jejuni, ETEC

- Đơn bào

+ Bám dính niêm mạc: Giardia, Cryptosporidium

+ Xâm nhập niêm mạc: E. histolitica

1.3.2 Các tác nhân thường gặp nhất gây tiêu chảy cấp tại các nước đang phát triển

Các tác nhân gây bệnh Tỷ lệ % các

trường hợp

Các kháng sinh có

tác dụng*

Virus

Vi khuẩn

Đơn bào

Không tìm

thấy tác

nhân gây

-Rotavirus

-Enterotoxigenic

Escherichia coli

-Shigella

-Campilobacter jejuni

-Vibrio cholerae 01

-Salmonella(non-typhoid)

-Enteropathogenic

Escherichiae coli

Cryptosporidium

15-25

10-20

5-15

10-15

5-10**

1-5

1-5

5-15

20-30***

***

Cotrimoxazol

Cotrimoxazol

Nalidixic acid

Erythromycin

Tetracyclin

***

Cotrimoxazol

***

8

Tiêu chảy cấp ở trẻ em

bệnh

* Chủng nhạy cảm

** Ở những vùng bị dịch hay đang lưu hành dịch

*** Kháng sinh không hiệu quả.

2. Phân loại bệnh tiêu chảy

Tiêu chảy thường được định nghĩa là đi cầu phân lỏng hoặc tóe nước trên 3 lần trong 24 giờ.

Phân lỏng là phân không thành khuôn. Trừ những trẻ bú mẹ, thường đi mỗi ngày một vài lần

phân nhão, đối với những trẻ này xác định tiêu chảy thực tế là phải dựa vào tăng số lần hoặc

tăng mức độ lỏng của phân mà các bà mẹ cho là bất thường.

Người ta đã xác định ba hội chứng lâm sàng khác nhau của tiêu chảy, thể hiện ba cơ chế bệnh

sinh khác nhau, đòi hỏi các biện pháp điều trị khác nhau.

2.1. Tiêu chảy phân lỏng cấp tính

Thuật ngữ này nói đến bệnh tiêu chảy khởi đầu cấp, kéo dài không quá 14 ngày (thường dưới

7 ngày), phân lỏng hoặc tóe nước, không thấy máu. Tiêu chảy phân lỏng cấp tính gây mất

nước. Bệnh nhân có thể bị nôn và sốt. Thức ăn đưa vào cơ thể giảm cũng góp phần gây suy

dinh dưỡng. Tử vong xảy ra là do mất nước. Các tác nhân quan trọng gây bệnh ở trẻ em tại

các nước đang phát triển là: Rotavirus, ETEC, Shigella, Campylobacter Jejuni, Cryptosporidia

và ở một nơi còn gặp Vibrio cholerae 01, Salmonella và Enteropathogenic Escherichia Coli

(EPEC).

2.2. Hội chứng lỵ

Đây là bệnh tiêu chảy thấy có máu trong phân. Tác hại chính của lỵ gồm: bệnh nhân chán ăn,

sụt cân nhanh, niêm mạc bị tổn thương do sự xâm nhập của vi khuẩn. Bệnh còn gây ra các

biến chứng khác nữa. Nguyên nhân quan trọng nhất của lỵ cấp là Shigella các vi khuẩn khác

như Campylobacter Jejuni và ít gặp hơn là E.coli xâm nhập (ETEC) hoặc Salmonella.

E.Histolytica có thể gây ra hội chứng lỵ nặng ở người lớn nhưng ít gây bệnh hơn cho trẻ em.

2.3. Tiêu chảy kéo dài

Là bệnh tiêu chảy khởi đầu cấp tính nhưng kéo dài bất thường (ít nhất là 14 ngày). Bắt đầu

mỗi đợt có thể là tiêu chảy phân lỏng cấp hoặc là hội chứng lỵ. Bệnh nhân thường bị sút cân

rõ rệt. Lượng phân đào thải cũng có thể nhiều gây nguy cơ mất nước. Không có tác nhân vi

9

Tiêu chảy cấp ở trẻ em

sinh vật riêng biệt nào gây tiêu chảy kéo dài. E. Coli bám dính (EAEC), Shigella và

Cryptosporidia có thể có vai trò quan trọng hơn so với các tác nhân khác.

Yếu tố nguy cơ của tiêu chảy kéo dài: suy dinh dưỡng, cho ăn sữa động vật hoặc các loại sữa

công nghiệp (hoặc sữa đậu nành), tuổi nhỏ (< 18 tháng), tổn thương hệ miễn dịch, tiêu chảy

gần đây.

3. Sinh lý bệnh tiêu chảy phân nước, mất nước, bù nước

3.1. Nhắc lại sinh lý ruột

Bình thường nước và điện giải được hấp thu ở nhung mao và được bài tiết ở các hẽm tuyến

của liên bào ruột điều đó tạo ra luồng trao đổi hai chiều của nước và điện giải giữa lòng ruột

và máu. Bất kỳ sự thay đổi nào của luồng trao đổi này đều gây ra giảm hấp thu hoặc tăng bài

tiết làm tăng khối lượng dịch xuống ruột già. Nếu lượng dịch này vượt quá khả năng hấp thu

của ruột già thì tiêu chảy sẽ xảy ra .

Khi tiêu chảy xảy ra, sự hấp thu muối natri bị cản trở. Nhiều công trình nghiên cứu cho thấy

rõ ràng rằng sự hấp thu natri nếu có hiện diện của glucose (phân hủy sucrose hoặc tinh bột

nấu chín) sẽ tăng gấp 3 lần. Dựa trên đặc điểm này mà các loại dịch bù trong tiêu chảy cần

phải có hai chất muối natri và đường gluose. Các chất điện giải quan trọng khác như

bicarbonate, citrate và kali được hấp thu độc lập với glucose trong tiêu chảy .Hấp thu

bicarbonate hay citrate làm gia tăng hấp thu natri và clo.

3.2 Cơ chế tiêu chảy phân nước

- Tiêu chảy xuất tiết: Khi bài tiết dịch (muối và nước) vào lòng ruột không bình thường sẽ gây

ra tiêu chảy xuất tiết. Việc này xảy ra khi hấp thu Na+ ( ở nhung mao ruột bị rối loạn trong khi

xuất tiết Cl- ở vùng hẽm tuyến vẫn tiếp tục hay tăng lên. Sự tăng bài tiết này gây nên mất

nước và muối của cơ thể qua phân lỏng.

- Tiêu chảy thẩm thấu: Niêm mạc ruột non được lót bởi lớp liên bào bị "rò rỉ", nước và muối

vận chuyển qua lại rất nhanh để duy trì sự cân bằng thẩm thấu giữa lòng ruột và dịch ngoại

bào. Vì vậy tiêu chảy thẩm thấu xảy ra khi ăn một chất có độ hấp thu kém và độ thẩm thấu

cao.

3.3. Hậu quả tiêu chảy phân nước.

Phân khi bị tiêu chảy chứa một số lượng lớn Na+ , Cl- , K+ và bicarbonate. Mọi hậu quả cấp

tính do tiêu chảy phân nước là do mất nước, điện giải, càng tăng thêm nếu có nôn và sốt. Tất

cả sự mất mát này gây mất nước (do mất nước và NaCl), gây toan chuyển hoá (do mất

bicarbonate) và thiếu Kali. Tuy nhiên điều nguy hiểm nhất vẫn là mất nước vì gây giảm lưu

lượng tuần hoàn, truỵ tim mạch, tử vong nếu không điều trị ngay.

3.4 Liệu pháp bù dịch

3.4.1 Bù dịch bằng đường uống.

3.4.1.1 Sử dụng dung dịch ORS

Thành phần dung dịch ORS

Thành phần g/l Nồng độ mmol/l

10

Tiêu chảy cấp ở trẻ em

Natri clorua

Trisodiumcitrate,

dihydrate

Kali clorua

Glucose ( anhydros)

3.5

2.9*

1.5

20.0g

Sodium

Chloride

Citrate

Potassium

Glucose

90

80

10**

20

111

* hoặc Natri bicarbonate 2.5g ** Hoặc bicarbonate 30mmol

- Thành phần của ORS rất thích hợp với bệnh nhân bị tiêu chảy do tả hay các loại tiêu chảy

khác. Công thức ORS phù hợp để bù dịch mà không sợ ảnh hưởng đến chức năng thận chưa

hoành chỉnh ở trẻ nhỏ, ngoài ra ORS còn hiệu quả trong trường hợp mất nước ưu trương hay

nhược trương. Do đặc điểm này mà ORS đã được xử dụng điều trị có hiệu quả hằng triệu

trường hợp tiêu chảy do nhiều nguyên nhân và lứa tuổi khác nhau.

- Tuy nhiên dung dịch ORS không làm giảm khối lượng phân, số lần đi tiêu chảy hay thời

gian tiêu chảy trong khi đó bà mẹ (hay cả cán bộ y tế) lại quan tâm rất nhiều về số lần và khối

lượng tiêu chảy vì vậy cần phải thuyết phục bà mẹ lợi ích cũng như hạn chế của xử dụng

ORS trong điều trị tiêu chảy.

- Lợi ích của bù dịch bằng đường uống so với truyền dịch: ORS đơn thuần bằng đường uống

có thể phục hồi được 95% các trường hợp tiêu chảy mất nước trung bình. ORS có thể xử

dụng rộng rãi, rẻ tiền , không cần các phương tiện vô trùng , bà mẹ tham gia tính cực vào

điều trị .

- Hạn chế của bù dịch bằng đường uống:

+ Đi tiêu phân xối xã( trên 15ml/kg/giờ )

+ Nôn nhiều : trên 3 lần / giờ

+ Mất nước nặng: trong khi chờ đợi truyền dịch cần phải cho uống hay truyền dịch qua ống

thông mũi dạ dày.

+ Không uống được hay từ chối uống: do viêm miệng do nấm hay herpes

+ Bất dung nạp đường glucose: ít gặp, uống ORS có thể gây tiêu chảy nặng thêm.

+ Chướng bụng hay liệt ruột: do xử dụng thuốc cầm tiêu chảy, thiếu kali

+ Pha và cho uống ORS không đúng cách: pha đậm đặc ORS hay cho uống nhanh có thể gây

nôn, cần hướng dẫn bà mẹ pha đúng cách ORS

3.4.1.2.Dung dịch pha chế tại nhà

Khi tiêu chảy xảy ra thì điều trị tại nhà bằng đường uống xử dụng các dung dịch tại nhà rất

quan trọng để đề phòng mất nước: dung dịch pha chế tại nhà phổ biến nhất là nước cháo

muối.

3.4.2. Truyền dịch tĩnh mạch

Cần thiết đối với các trường hợp mất nước nặng, bù lại khối lượng tuần hoàn một cách nhanh

chóng và điều trị shock.

- Dung dịch tốt nhất: Ringer lactat.

- Các loại dịch dùng được: Dung dịch muối sinh lý, dung dịch Darrow pha loãng 1/2

4. Đánh giá bệnh nhân tiêu chảy

4.1. Đánh giá tình trạng mất nước

11

Tiêu chảy cấp ở trẻ em

Nhìn:

- Toàn trạng

- Mắt

- Khát

- Tốt, tỉnh táo

- Bình thường

- Không khát

- Vật vã, kích thích

- Trũng

- Khát, háo nước

- Li bì, hôn mê

- Rất trũng

- Không thể uống

Sờ véo da - Mất nhanh - Mất chậm - Mất rất chậm

Quyết định -Không có dấu mất

nước

- Nếu có ³ 2 dấu hiệu

Mất nước nhẹ hoặc

trung bình

- Có ³2dấu hiệu: Mất

nước nặng

Điều trị - Xử dụng phác đồ

A

- Xử dụng phác đồ B - Xử dụng phác đồ C

4.2 Đánh giá những vấn đề khác của bệnh nhi

Lỵ , tiêu chảy kéo dài, suy dinh dưỡng.

4.3. Xét nghiệm

- Soi phân: Nếu thấy hồng cầu và bạch cầu đa nhân trung tính chứng tỏ nhiễm vi khuẩn xâm

nhập như Shigella. Nếu thấy kén hoặc đơn bào Giardia hoặc E. histolitica chứng tỏ chúng là

nguyên nhân gây bệnh.

- Cấy phân và kháng sinh đồ.

- pH phân, các chất khử

- Điện giải đồ.

- Công thức máu

5. Điều trị tiêu chảy

5.1 Phác đồ điều trị A: Điều trị tiêu chảy tại nhà

Ba nguyên tắc điều trị tiêu chảy tại nhà:

1. Cho trẻ uống nhiều dịch hơn bình thường phòng mất nước:

- Dung dịch pha chế tại nhà, dung dịch ORS, nước trong.

- Số lượng ORS cần uống sau mỗi lần đi ngoài:

> 24 tháng : 50-100ml.

2-10 tuổi : 100-200ml.

> 10 tuổi : Uống tùy thích.

- Tiếp tục cho uống cho đến khi hết tiêu chảy.

2. Cho trẻ ăn nhiều thức ăn giàu dinh dưỡng để đề phòng suy dinh dưỡng.

- Tiếp tục cho bú sữa mẹ thường xuyên.

3. Đưa trẻ tới cán bộ y tế nếu không khá lên sau 3 ngày hoặc có một trong các triệu chứng

sau:

- Đi tiêu nhiều, phân nhiều nước.

- Ăn hoặc uống kém. - Sốt. - Khát nhiều

- Nôn liên tục. - Có máu trong phân.

5.2 Phác đồ điều trị B - Bệnh nhân mất nước nhẹ hoặc trung bình

- Lượng dung dịch cho uống trong 4h đầu: Nhân trọng lượng cơ thể của bệnh nhân (kg) với

75.

- Khuyến khích mẹ tiếp tục cho con bú

- Quan sát trẻ cẩn thận và giúp mẹ cho trẻ uống ORS.

- Sau 4h đánh giá lại theo bảng đánh giá rồi chọ phác đồ A hay B hay C để điều trị tiếp.

5.3 Phác đồ điều trị C: điều trị bệnh nhân mất nước nặng

- Truyền tĩnh mạch dung dịch Ringer lactat 100ml/kg, chia số lượng và thời gian như sau

Tuổi Lúc đầu cho 30ml/kg trong Sau đó truyền 70ml/kg trong

Trẻ nhỏ dưới 12 tháng 1 giờ 5 giờ

Trẻ lớn hơn 30 phút 2 giờ 30 phút

- Ngay khi bệnh nhân có thể uống được, cho uống 5ml/kg/giờ dung dịch ORS.

12

Tiêu chảy cấp ở trẻ em

- Sau 6 giờ (trẻ nhỏ) hoặc 3 giờ (trẻ lớn) đánh giá lại bệnh nhân bằng bảng đánh giá, sau đó

chọn phác đồ điều trị phù hợp để tiếp tục điều trị.

- Nếu không thể chuyền dịch được có thể bù nước bằng ống thông dạ dày dung dịch ORS

20ml/kg/giờ trong 6 giờ. Cứ 1-2 giờ đánh giá lại tình trạng bệnh nhân, nếu sau 3 giờ tình

trạng mất nước không tiến triển tốt chuyển bệnh nhân lên tuyến trên để truyền dịch tĩnh mạch.

5.4 Điều trị tiêu chảy kéo dài

5.4.1. Dinh dưỡng điều trị

- Giảm tạm thời số lượng sữa động vật (hoặc đường lactose) trong chế độ ăn.

- Cung cấp đầy đủ năng lượng, protein, vitamin, muối khoáng cho cơ thể.

- Tránh cho trẻ những thức ăn hoặc nước uống làm tiêu chảy nặng thêm.

- Đảm bảo chắc chắn cung cấp đầy đủ thức ăn cho trẻ trong thời kỳ lành bệnh để hồi phục tình

trạng SDD.

5.4.2. Điều trị thuốc

- Phân có máu hoặc cấy phân dương tính đối với Shigella nên dùng kháng sinh để điều trị

Shigella.

- Nếu thấy kén hoặc các đơn bào ký sinh như Giardia, E.histolitica trong phân phải cho điều

trị một đợt kháng đơn bào thích hợp.

6. Dinh dưỡng điều trị bệnh tiêu chảy

Trong xử trí bệnh bệnh tiêu chảy, ngoài việc bù nước và chất điện giải, cho ăn là khâu không

kém quan trọng để phòng ngừa suy dinh dưỡng. Cách dinh dưỡng hữu hiệu nhất là tiếp tục

cho trẻ ăn trong lúc tiêu chảy và cho trẻ ăn thêm trong hai tuần sau khi đã ngưng tiru chảy.

Nhiều công trình nghiên cứu cho thấy 60% các chất dinh dưỡng vẫn được hấp thu trong giai

đoạn cấp của tiêu chảy.

6.1. Nuôi dưỡng trong khi bị tiêu chảy

Nuôi dưỡng trước

khi tiêu chảy

0-3 tháng 4-5 tháng > 6tháng

Bú mẹ

Sữa động vật

Sữa công nghiệp

Tiếp tục

Tiếp tục nhưng

pha loãng 1/2 trong 2

ngày

Tiếp tục

Tiếp tục nhưng

pha loãng 1/2 trong 2

ngày, nếu không thì cho

thức ăn mềm

Tiếp tục

Tiếp tục cho

ăn như thường

Thức ăn mềm

hoặc thức ăn đặc (#)

Không Tiếp tục nếu bình

thường đã cho ăn

Tiếp tục

hoặc bắt đầu nếu

chưa cho ăn

(#): Những thức ăn này không cho trong khi đang bù nước nhưng phải cho ăn lại ngay sau

đó.

6. 2. Nuôi dưỡng trong thời kỳ hồi phục và theo dõi

Cho trẻ ăn thêm mỗi ngày một bữa trong 2 tuần lễ sau khi bị tiêu chảy. Nếu trẻ bị suy dinh

dưỡng (SDD) hoặc tiêu chảy kéo dài đang hồi phục thì cần kéo dài hơn thời gian cho ăn thêm

bữa phụ cho tới khi tình trạng SDD được khắc phục.

7. Thuốc kháng sinh và các thuốc khác trong tiêu chảy

13

Tiêu chảy cấp ở trẻ em

7.1. Kháng sinh: Kháng sinh không được cho một cách thường qui trong tiêu chảy cấp. 95%

các trường hợp tiêu chảy ở trẻ em được điều trị thành công chỉ bằng bù dịch bằng đường

uống và cho ăn. Kháng sinh được chỉ định cho trong lỵ do shigella và trong tả.

Lỵ trực trùng: Chọn loại thuốc đang còn đáp ứng với vi khuẩn ở tại địa phương:

-Cotrimoxozole (bactrim):50mg/kg cân nặng/ngày chia 2 lần trong 5-7ngày hoặc Acid

Nalidixic (Negram): 50mg/kg/ngày trong 5-7 ngày.

Tả: Tetracyclin 30mg/kg/ngày trong 3 ngày hoặc Erythromycin 30-40mg/kg/ngày trong 3

ngày.

7.2. Thuốc chống ký sinh trùng: Trong tiêu chảy có thể xử dụng những thuốc để điều trị một

số bệnh nhiễm trùng khác như viêm phổi, viêm màng não mủ, viêm tai giữa hay sốt rét. Chỉ

điều trị lỵ míp khi điều trị lỵ shigella không khỏi hay thấy trong phân có đơn bào amíp ăn

hồng cầu. Điều trị trùng roi (Giardia) khi tiêu chảy kéo dài trên 14 ngày và có kén hay đơn

bào trùng roi ở trong phân.

Điều trị Giardia: Metronidazole (Klion, Flagyl): 15mg/kg/ngày trong 7-10 ngày.

7.3. Các thuốc không nên dùng trong tiêu chảy: Các thuốc chống nhu động ruột như

immodium, các thuốc chống nôn như promethazine, các thuốc hấp phụ như actapulgite,

smecta, than hoạt là những thuốc không có ích trong điều trị tiêu chảy. Các kháng sinh như

sulfaguanidine, neomycine, streptomycine, neomycine cũng không có giá trị gì trong điều trị

tiêu chảy.

8. Phòng bệnh tiêu chảy

Điều trị đúng một trường hợp tiêu chảy gồm phục hồi nước bằng dịch uống (ORT) và nuôi

dưỡng có thể làm giảm tác hại của tiêu chảy như mất nước, suy dinh dưỡng và nguy cơ tử

vong. Tuy nhiên dù tần suất các đợt tiêu chảy đã giảm đáng kể thì vẫn cần phải có các biện

pháp làm giảm lan truyền vi khuẩn gây tiêu chảy và làm tăng sức đề kháng của cơ thể trẻ để

chống lại các tác nhân gây bệnh.

Có 7 biện pháp được xác định như là những mục tiêu tuyên truyền.

8.1. Nuôi con bằng sữa mẹ

- Nuôi con bằng sữa mẹ đảm bảo được vệ sinh,

- Sữa mẹ chứa các thành phần miễn dịch bảo vệ cho trẻ khỏi mắc các bệnh nhiễm trùng đặc

biệt là bệnh tiêu chảy.

- Sữa mẹ luôn luôn thích hợp với trẻ, dễ tiêu hóa và hấp thu.

- Sữa mẹ là thức ăn hoàn hảo, đủ chất, đủ thành phần dinh dưỡng và nước đáp ứng cho nhu

cầu bình thường của trẻ trong 4 - 6 tháng đầu

- Nuôi con bằng sữa mẹ rẻ tiền.

- Nuôi con bằng sữa mẹ giúp cho đẻ thưa hơn.

- Những trẻ bú mẹ sớm làm tăng tình cảm mẹ con và sớm xác lập vị trí của đứa trẻ trong quan

hệ gia đình.

8.2. Cải thiện tập quán cho trẻ ăn dặm

Ăn dặm là một quá trình tập cho trẻ quen dần với chế độ ăn của người lớn. Ăn dặm là một

giai đoạn nguy hiểm vì trẻ không có thức ăn đủ giá trị dinh dưỡng, thức ăn cũng như nước

uống có thể bị ô nhiễm bởi vì sinh vật gây bệnh, trong đó có nhiều tác nhân gây tiêu chảy.

8.3. Sử dụng nguồn nước sạch cho vệ sinh và ăn uống

14

Tiêu chảy cấp ở trẻ em

Hầu hết các tác nhân bệnh tiêu chảy lây lan theo đường phân - miệng, thông qua thức ăn,

nước uống bị ô nhiễm hoặc lây trực tiếp từ người này sang người khác. Cung cấp đủ nước

sạch giúp vệ sinh được tốt hơn như rửa tay, rửa thực phẩm, dụng cụ chứa thức ăn được sạch

sẽ. Những việc này có thể ngăn ngừa được lây lan tác nhân gây bệnh tiêu chảy.

8.4. Rửa tay

Rửa tay đặc biệt có hiệu quả trong việc phòng lây lan Shigella, một nguyên nhân quan trọng

nhất gây lỵ.

8.5. Sử dụng hố xí

Phân người phải được xử lý làm sao để không dính vào tay và làm ô nhiễm nguồn nước. Cách

tốt nhât là mọi người thường xuyên sử dụng hố xí hợp vệ sinh.

8.6. Xử lý an toàn phân trẻ nhỏ

Ở nhiều nơi, người dân thường cho phân trẻ em là vô hại. Nhưng thực tế trẻ em hay bị nhiễm

trùng các vi sinh vật gây bệnh đường ruột và phân trẻ em là một nguồn bệnh nguy hiểm lây

lan cho người khác. Đối với trẻ đang tiêu chảy hay bị nhiễm trùng không triệu chứng thì phân

trẻ lại càng nguy hiểm.

8.7. Tiêm phòng sởi

Những trẻ em mắc bệnh sởi hay mới khỏi bệnh sởi trong vòng bốn tuần đầu thì dễ mắc tiêu

chảy hay bệnh lỵ nặng và dễ tử vong.

TÀI LIỆU THAM KHẢO .

1. WHO – Lỵ- tiêu chảy kéo dài -tiêu chảy phối hợp – Những hiểu biết về bệnh tiêu chảy-Bộ

Y Tế- Chương trình CDD quốc gia .1990

2. Programme for the Control of Diarrhoeal Diseases. A manual for the treatment of

diarrhoea.World Health Organization, Geneva. Document WHO/CDD/SER/80.2 Rev.

3. Phan Kim Ngân, Ỉa chảy kéo dài- Tài liệu giảng của bộ môn Nhi, Đại học Y Huế.

4. Bộ y tế-Xử trí lồng ghép các bệnh các bệnh thường gặp ở trẻ em, Nhà xuất bản y học,

2003

15