Tên khác: cây ung thư,  cây đồng triều, cây bạch vạn hoa, cây bách giải ( họ cỏ vòi voi) 

Đặc điểm thực vật: Cây xạ đen có tên khoa học là Ehretia asperula zoll & mor thuộc họ vòi voi cây thân gỗ, bụi hay cây thảo có lá hình trụ, lá đơn mọc so le, không có lá kèm, trên thân và cả lá bao phủ những lông cứng hoặc mềm.  Hoa hầu như luôn đều,đài hợp nhiều hoặc ít, tồn tại trên quả sau đó lớn lên. Nhị luôn dính với ống tràng, nhưng có phần chỉ nhị hoặc lớn hoặc nhỏ rời nhau. Nhụy gồm hai lá noãn và lúc đàu là bầu trên, 2 ô, với hai noãn trong mỗi ô. Nhưng ngay sau đó, ở đa số cây họ vòi voi,  mỗi ô của bầu lại được sớm phân chia bằng một vách ngăn giả. Do đó bầu nhụy trở thành có 4 ô chứa mỗi ô một noãn. Do đó sự phát triển của các vách trong mỗi ô của bầu làm cho bầu trở nên có 4 thùy, của bầu đó.

Ở Việt Nam, cây xạ đen còn được gọi là cây dót, thân cây gỗ nhỏ cao đến 1m, lá có phiến bầu dục non, đáy tròn, mép có răng hay nguyên, gân phụ 6 cặp, cuống dài 1,7cm.

 Sơ lược về chi Ehretia Cây bụi hoặc gỗ, lá nguyên hay có răng cưa ở mép, cụm hoa ngù hay chùy, đài chia làm 5 phần, tràng hoa hình ống hay hình chuông, hiếm khi hình phễu, hoa mẫu 5 chỉ nhị thò ra, bao phấn hình trứng hay thon dài. Bầu nhụy hình trứng, chia làm 2 ngăn, mỗi ngăn chứa 2 noãn. Vòi nhụy chẻ 2, có 2 đầu nhụy, hình tròn hay thon dài. Quả hạch màu vàng, cam, hay đỏ nhạt, hình cầu, nhẵn, khi chín vỏ quả trong chia làm 2 thùy mỗi thùy có 2 hạt hoặc chia làm 4 thùy mỗi thùy có 1 hạt, hạt cứng.

Đặc điểm phân bố: cây xạ đen được phân bố ở nhiều nước như trung quốc, việt nam, myanmar, thái lan... ở trung quốc, loại cây này thường được mọc ở độ cao từ 1000-1500m. Còn ở nước ta, xạ đen phân bố chủ yếu ở các tỉnh Hà Nam, Quảng Ninh, Ninh Bình, Hòa Bình, vườn quốc gia cúc phương, vườn quốc gia ba vì...mọc tự nhiên ở trong rừng và rất dễ trồng.

Thành phần hóa học: đã phát hiện trong xạ đen gồm có flavonoid, các polyphenol, tanin, acid amin, dường khử, cyanoglycosid, triterpenoid.

hợp chất:

Celasdin-A

Celasdin-B

Celasdin-C

Tác dụng: 

Theo đông y: cây xạ đen có vị đắng chát, tính hàn, có tác dụng hữu hiệu trong điều trị mụn nhọt, ung thũng, tiêu viêm, giải độc, giảm tiết dịch trong sơ gan cổ chướng và đặc biệt trong chữa trị ung thư. Có tác dụng thông kinh lợi niệu. cây dùng trị kinh nguyệt không đều, bế kinh, viêm gan, bệnh lậu.

điều trị, ức chế, và ngăn ngừa sự phát triển của tế bào ung thư, tiêu hạch, tiêu độc, thanh nhiệt, mát gan, hành thủy, điều hòa hoạt huyết, giảm đau, an thần, tăng cường sức đề kháng cho cơ thể.

Nghiên cứu tây y: Viện Quân y 103 do GS. Lê Thế Trung và các bác sĩ của Học viện Quân y đã đi tiên phong trong nghiên cứu, tìm hiểu về cây xạ đen. Từ năm 1987 đoàn bác sĩ Học viện Quân y (do GS.TSKH Lê Thế Trung – Chủ tịch Hội Ung thư TP.Hà Nội dẫn đầu) đã phát hiện cây xạ đen trong chuyến sưu tầm các bài thuốc quý trong dân gian. Sau 12 năm nghiên cứu, hiện Học Viện Quân Y đã chiết suất được từ loài cây này một loại tinh thể có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư.

Qua nghiên cứu về thực vật học, hoá dược, dược lý, nghiên cứu thực nghiệm trên động vật được gây ung thư, các bác sĩ đã phát hiện ở loài cây này tác dụng hạn chế sự phát triển của khối u ác tính. Hơn nữa, theo GS. Trung, hợp chất lấy từ xạ đen nếu được kết hợp với chất Phylamin có thể kéo dài tuổi thọ trung bình của động vật bị ung thư hơn nhiều chất lấy từ cây trinh nữ hoàng cung hay tỏi Thái Lan.

Đến cuối năm 1999, đề tài của các bác sĩ Học viện Quân y được nghiệm thu, cây xạ đen chính thức được công nhận là một trong không nhiều những vị thuốc nam có tác dụng điều trị hỗ trợ bệnh nhân ung thư.

Tuy nhiên, các nhà khoa học đã cảnh báo cho các người bệnh ung thư rằng, với tác dụng ức chế sự phát triển của khối u ác tính, cây xạ đen, với tư cách là một thực phẩm chức năng, chỉ có tác dụng hỗ trợ trong điều trị ung thư, hoàn toàn không phải là thuốc chữa khỏi căn bệnh này. Tất cả các báo cáo khoa học đều khẳng định, cây xạ đen chỉ có tác dụng làm tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể, ức chế tiến triển của tế bào ung thư, không phải là thuốc có thể chữa khỏi ung thư. Sự thần kỳ của cây xạ đen chính là làm hạn chế sự phát triển của các khối u trong cơ thể người bệnh.

Công dụng và liều dùng: 

Ngày 15-20g dạng nước sắc, dùng riêng hoặc có thể phối hợp với các vị thuốc khác

Với phần thân cây xạ đen lấy khoảng 100g xạ đen rửa sạch cho vào ấm đun sôi khoảng 10 đến 15 phút chắt lấy nước uống hàng ngày. Sau đó tiếp tục cho nước đun đến nhạt thì thôi

Lá xạ đen có nhiều hoạt tính xạ hơn thì chỉ dùng 10g rửa sạch cho vào ấm đun sôi khoảng 10 đến 15 phút chắt lấy nước uống hàng ngày. Có thể uống lâu dài xạ đen nếu mắc các bệnh mà xạ đen có khả năng chữa trị

Cây xạ đen được sắc uống như các loại thuốc lá thông thường. Liều dùng tuỳ theo độ tuổi, thể trạng, sức khỏe của từng người.

Nên dùng từ 20-40g/ngày và có thể kết hợp với một số loại thuốc khác có tính thanh nhiệt, giải độc tuỳ theo bệnh nhằm giúp xạ đen tăng cường hiệu quả (nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi muốn dùng kết hợp với loại thuốc khác).

Có thể tham khảo một ví dụ dùng xạ đen hỗ trợ điều trị ung thư bằng hóa chất, tia xạ: xạ đen 30g, cỏ lưỡi rắn 20g, cam thảo dây 6g hãm uống như trà hàng ngày.