trung bình nằm ở khối tứ diện này.""Ý của bố là xây dựng một công việc kinh doanh cũng là đầu tư à?", tôi hỏi."Đó có thể là hình thức đầu tư hữu hiệu nhất nếu như con muốn trở thành một nhàđầu tư giàu có. Khoảng 80% các nhà tỷ phú đều làm giàu từ xây dựng kinh doanh.Hầu hết mọi người đều làm việc cho những người hoặc xây dựng kinh doanh hoặc đầutư vào kinh doanh. Mọi người sau đó lại hỏi: tại sao tay xây dựng kinh doanh mà họđang làm việc cho lại giàu đến thế. Câu trả lời là người đi xây dựng kinh doanh đóluôn luôn đổi tiền bạc lấy tài sản.""Có nghĩa là người xây dựng kinh doanh, tức chủ doanh nghiệp, luôn coi tài sản cógiá trị hơn tiền bạc?", tôi hỏi."Đó chỉ là một phần vấn đề thôi con ạ, bởi vì tất cả những gì mà một nhà đầu tưlàm là đổi thời gian, kinh nghiệm và tiền bạc của mình lấy một chứng khoán mà ngườiấy hy vọng trở thành tài sản. Cũng như con dùng tiền mua một miếng đất đầu tư haycổ phiếu, người chủ doanh nghiệp sẽ trả tiền cho mọi người để xây dựng một tài sảnkinh doanh. Một trong những nguyên nhân chính khiến cho người nghèo và ngườitrung lưu luôn vật lộn với vấn đề tài chính là vì họ luôn coi tiền bạc có giá trị hơn tàisản thực sự.""Như vậy, người nghèo và người trung lưu coi trọng giá trị đồng tiền, trong khingười giàu thì không. Có phải ý của bố là như vậy không?""Chỉ một phần thôi," người bố giàu đáp. "Con còn nhớ quy tắc Gresham chứ?""Quy tắc Gresham à? Con chưa bao giờ nghe tới. Quy tắc đó như thế nào vậy bố?""Đó là một quy tắc kinh tế cho rằng đồng tiền xấu sẽ làm đồng tiền tốt mất di.""Tiền tốt, tiền xấu à?", tôi vừa hỏi vừa lắc đầu không hiểu."Để ta giải thích cho con hiểu," Người nói. "Quy tắc Gresham có hiệu lực từ khicon người bắt đầu biết đánh giá đồng tiền. Vào thời La Mã, mọi người thường cạo xéncác đồng tiền bạc và vàng. Có nghĩa là trước khi trả tiền cho một ai đó, họ cạo bớtmột chút ít vàng hay bạc trền đồng tiền. Do dó, đồng tiền bắt đầu mất giá. Người dânLa Mã cũng không khờ, nên chẳng bao lâu họ nhận ra các đồng tiền cứ mỗi lúc mộtnhẹ đi. Lúc ấy, người La Mã bắt đầu tích trữ những đồng tiền có nhiều hàm lượngvàng và bạc, và chỉ tiêu xài những đồng tiền bị cạo xén. Đó chính là ví dụ về đồngtiền xấu đã làm đồng tiền tốt mất đi. Để dẹp bỏ tệ nạn cạo xén đồng tiền, nhà nước LaMã đã áp dụng biện pháp khắc các rãnh khía nhỏ trên vành đồng tiền. Nếu một đồngtiền có nhiều khía sâu; người ta có thể biết ngay là đồng tiền đó đã bị cạo bớt. Điều trớtrêu là chính chính quyền lại là kẻ đi cạo đồng tiền nhiều nhất.""Thế nhưng đó là thời La Mã. Còn bây giờ thì quy tắc đó làm sao áp dụng được hởbố?""Vào năm 1965, tức cách đây không quá 10 năm, quy tắc Gresham có hiệu lực ởMỹ khi chính phủ quyết định ngưng đúc các đồng tiền bằng bạc. Nói khác đi, chínhphủ bắt đầu đúc ra những đồng tiền xấu, hay những đồng tiền chẳng có giá trị gì cả.Ngay lập tức, người dân tích trữ các đồng tiền bạc thực sự và tiêu xài bằng những đồngtiền giả hay không có giá trị.""Có nghĩa là người dân về bản năng biết tiền của chính phủ không có giá trị gìnhiều," tôi nói."Có thể như thế," Người nói. "Và cũng có thể khiến ta nghĩ rằng dó là lý do tại saomọi người tiết kiệm ít đi và tiêu xài nhiều hơn. Điều bất hạnh là người nghèo và ngườitrung lưu lại mua những thứ có giá trị thậm chí thấp hơn giá trị đồng tiền của họ. Họđổi tiền thành những thứ vô giá trị. Trong khi đó, người giàu đi mua những thứ nhưdoanh nghiệp, cổ phiếu, địa ốc bằng tiền của mình. Khi đồng tiền bắt đầu không còngiá trị thực của nó, người giàu liền đi tìm những chứng khoán an toàn hơn để thay thế.Đó là lý do tại sao mà ta cứ nói đi nói lại với con và Mike,'Người giàu không làm việcvì tiền.' Nếu con muốn giàu, con cần phải biết sự khác nhau giữa tiền tốt và tiền xấu,cũng như giữa tài sản và nợ.""Và giữa chứng khoán tốt và chứng khoán xấu," tôi thêm vào.Người bố giàu gật đầu. "Sở dĩ ta nói 'người giàu không làm việc vì tiền' là vì ngườigiàu đủ khôn ngoan để biết rằng tiền bạc càng ngày càng mất giá. Nếu con chỉ biếtlàm việc cực nhọc vì đồng tiền xấu, không phân biệt được đâu là tài sản và nợ, đâu làchứng khoán tốt và xấu, thế thì con sẽ vật lộn với tiền bạc suốt đời. Điều tréo ngoe tệhại nhất là những người làm việc nặng nhọc nhất và được trả thấp nhất lại bị ảnhhưởng nặng nề nhất vì sự mất giá thường xuyên của đồng tiền. Trước thực tế khôngthể chối cãi về sự mất giá của đồng tiền, người khôn ngoan về tiền bạc phải thườngxuyên tìm kiếm những tài sản có giá trị thực để có thể tạo ra nhiều hơn những đồngtiền bị mất giá. Nếu con không làm chuyện đơn giản đó, con sẽ mãi mãi bị tụt lùi vềphía sau trên phương diện tài chánh."Ngừời bố giàu yẽ lên giấy sơ đồ dưới đây:"Ngày hôm nay, ta an toàn và ổn định hơn bố của con là vì ta cố sức làm việc đểtích lũy ba loại tài sản chứng khoán cơ bản đó. Còn bố con đã chọn lựa làm việc vì sựổn định công việc. Những gì ông đã cố gắng làm việc để đạt tới có thể nhìn thấy trongsơ đồ dưới đây."Sau đó, người bố giàu gạch chéo luôn "công việc'"Cho nên khi ông mất việc, ông mới nhận thấy mình đã cố gắng làm việc để rồikhông có gì cả. Càng tệ hại hơn là ông lại thành đạt trong nghề nghiệp của mình. Ôngđã đạt tới vị trí cao nhất trong hệ thống giáo dục tiểu bang nhưng sau đó lại muốn cảitổ cả hệ thống. Chính lúc đó là lúc sự ổn định an toàn công việc với chính phủ tiểubang không còn nữa. Ta cảm thấy rất tiếc cho bố của con, con ạ. Thế nhưng conkhông thể nào nói cho thông được với một người đã có những giá trị sống riêng củamình và không muốn thay đổi chúng. Ông thà đi ra ngoài tìm một công việc khác hơnlà tự hỏi mình xem một việc làm có thực sự đưa ông đạt tới những gì ông muốn haykhông.""Cho nên bố của con cứ cố chấp dựa vào sự an toàn ổn định việc làm và những tàisản không giá trị. Bố con lại không chịu chuyển đổi thu nhập từ lương của mình sangnhững tài sản có giá trị thực để đem lại cho bố nguồn thu nhập của người giàu - tức làthu nhập thụ động hay thu nhập từ danh mục đầu tư," tôi nói. "Bố con lẽ ra đã có thểthực hiện được điều đó trước khi Người dự định cải tổ hệ thống giáo dục.""Bố con là một người dàn ông dũng cảm, kiên cường, có học thức cao, nhưng lạikhông được đào tạo tốt về mặt tiền bạc. Đó chính là điểm yếu của ông. Nếu bố congiàu có, ông có thể ảnh hưởng hệ thống bằng những vận động đóng góp tiền bạc.Nhưng vì không có tiền, ông chỉ biết cách phản đối và thách đố chính quyền. Hànhđộng dó đã làm cho ông mất việc và thất nghiệp vĩnh viễn ngay trong nghề nghiệpcủa ông."TẠI SAO ĐẦU TƯ KHÔNG RỦI RO"Con đã quyết định rồi," tôi nói. "Con không theo đuổi nghề phi công nữa. Con sẽtìm kiếm một công việc ở một công ty có các chương trình huấn luyện về bán hàng,mà nhờ đó con có thể vượt qua được nỗi sợ bị từ chối, và có thể học được cách bánhàng, giao tiếp mà bố từng khuyên khích con.""Tốt lắm," người bố giàu nói. "Cả hai tập đoàn IBM và Xerox đều có nhữngchương trình huấn luyện nhân viên tuyệt vời. Nếu con muốn trở thành người nhóm C,con phải biết cách bán hàng cũng như hiểu rõ thị trường. Con cũng cần phải có bộmặt thật dày, không ngại khi người khác nói 'không' với con. Nhưng con cũng phải cókhả năng thuyết phục được họ nếu cần thiết. Bán hàng là một kỹ năng rất cần thiết vàcơ bản cho những ai muốn làm giàu, nhất là những người trong nhóm C và càng cầnthiết cho những người trong nhóm Đ.""Con có một câu hỏi rất muốn hỏi bố," tôi nói."Hỏi đi," Người đáp."Làm thế nào mà bố cho rằng đầu tư không rủi ro trong khi hầu hết mọi người đềunói ngược lại?""Dễ thôi con ạ," Người đáp. "Ta có thể đọc hiểu các báo cáo tài chánh trong khihầu hết mọi người không làm được. Sự hiểu biết về tài chính là một trong những kỹnăng cơ bản quan trọng nhất của người đầu tư, nhất là khi con muốn trở thành mộtnhà đầu tư cẩn thận, nhà đầu tư 'bên trong', và nhà đầu tư giàu có. Những ai không cóhiểu biết tài chính sẽ không thể nào nhìn thấy diễn biến bên trong của một cơ hội đầutư. Cũng như vị bác sĩ nhờ các bản chụp tia X để khám nghiệm bộ xương bên trong cơthể con, một bản báo cáo tài chính giúp con khám phá được sự thực bên trong một cơhội đầu tư, đối chiếu các dữ kiện, kiểm tra các nguồn tin thêu dệt, nhìn thấy cơ hội vàđánh giá được mức độ rủi ro. Đọc hiểu báo cáo tài chính của một doanh nghiệp haymột cá nhân chẳng khác nào đọc tiểu sử và lý lịch của doanh nghiệp hay cá nhân đó.""Như vậy, một trong những lý do khiến cho mọi người nghĩ rằng đầu tư là rủi ro làvì họ không hề được dạy đọc hiểu báo cáo tài chính?", tôi ngạc nhiên hỏi. "Và chínhvì vậy, bố đã bắt đầu dạy con và Mike đọc hiểu báo cáo tài chính từ khi tụi con chỉmới được chín tuổi?""Con còn nhớ không, khi con được 9 tuổi, con đã từng nói với ta là con muốngiàu. Khi ấy, ta đã bắt đầu dạy con những điều sơ đẳng như: không bao giờ làm việcvì tiền, học cách tìm kiếm cơ hội chứ không phải việc làm, và học cách đọc hiểu báocáo tài chính. Hầu hết mọi người tốt nghiệp đều di tìm việc làm chứ không phải cơhội? Mọi người đều được dạy phải cần mẫn làm việc để lên lương thay vì kiếm đượcnhiều thu nhập hơn từ các tài sản địa ốc hay danh mục đầu tư. Và hầu như mọi ngườiđều không được dạy cách cân đối tài khoản, thậm chí càng ít được dạy cách đọc vàlập báo cáo tài chính. Do đó cũng chẳng ngạc nhiên gì khi họ cho rằng đầu tư là rủiro.""Một doanh nghiệp phải có báo cáo tài chính, một chứng chỉ cổ phiếu là một sựphản ánh báo cáo tài chính. Mỗi miếng địa ốc kinh doanh cũng phải có một báo cáotài chính, và mỗi người trong chúng ta cũng có một bản báo cáo tài chinh cho riêngmình," người bố giàu nói."Mỗi chứng khoán và mỗi người ư?", tôi hỏi. "Kể cả bố con và mẹ con ư?"."Đúng vậy," Người nói. "Bất cứ mọi thứ - cho dù đó là một doanh nghiệp, mộtmiếng địa ốc hay con người, hễ có sự giao dịch tiền bạc đều cần phải có một bản tómtắt thu chi và cân đối tài chính cho dù ý thức hay vô thức. Những người không nhậnthấy được tầm quan trọng của báo cáo tài chính thường là những người có ít tiền nhấtvà gặp nhiều vấn đề tiền bạc khó khăn nhất.""Như vậy, khi bố nhìn vào một doanh nghiệp, bố sẽ nhìn vào báo cáo tài chính củadoanh nghiệp đó chứ không phải là giá cổ phiếu của doanh nghiệp đó trên thị trườngchứng khoán?""Chính xác. Cách đầu tư đó được gọi là đầu tư theo trường phái nền tảng. Hiểu biếttài chính là cơ sở của trường phái đầu tư đó. Khi ta nhìn vào báo cáo tài chính của mộtdoanh nghiệp, ta có thể nhìn thấy điểm mạnh và điểm yếu của doanh nghiệp đó. Ta cóthể thấy ngay doanh nghiệp đó đang phát triển hay suy thoái, bộ máy quản trị trongdoanh nghiệp đó đang làm tốt công việc của mình hay đang tiêu xài lãng phí tiền bạccủa nhà đầu tư. Cùng cách tiếp cận dó, ta đều sử dụng với một cao ốc văn phòng haymột căn hộ cho thuê.""Khi bố đọc hiểu báo cáo tài chính, bố có thể biết cơ hội đầu tư đó sẽ rủi ro hay antoàn chứ?", tôi hỏi."Ta biết," Người đáp. "Báo cáo tài chính của một người, một doanh nghiệp hay mộtmiếng địa ốc có thể cho ta biết nhiều thứ khác hơn nữa. Nhưng việc đọc báo cáo tàichính sẽ giúp cho ta biết ba điều quan trọng hơn.""Ba điều gì vậy?""Thứ nhất, hiểu biết tài chính sẽ giúp ta biết đâu là những thông tin quan trọng.Ta có thể xem từng dòng báo cáo để biết ở đâu đó có sai sót, hoặc ta có thể làm gì đểcải thiện tình hình kinh doanh. Hầu hết những người đầu tư đều quan tâm đến giá, tỷsố p/e (tức tỷ lệ giữa giá cổ phiếu và lợi nhuận doanh nghiệp trên mỗi cổ phiếu). Tỷ sốp/e của một cổ phiếu là chỉ số về hiện trạng kinh doanh đối với một người đầu tư bênngoài. Người đầu tư bên trong cần biết những chỉ số khác mà ta sẽ dạy cho con.Những chỉ số đó sẽ giúp con biết được các hệ thống bên trong một doanh nghiệp cóhoạt động tốt và hiệu quả hay không. Nếu con không có hiểu biết tài chính, con sẽkhông thấy được sự khác nhau đó. Do đó, con sẽ cho đầu tư là rủi ro.""Còn điều thứ hai là gì?""Đó là khi ta xem xét một cơ hội đầu tư, ta có thể biết cơ hội đó sẽ phù hợp vàochỗ nào trong báo cáo tài chính của riêng ta. Như ta đã nói, đầu tư là một kế hoạch.Ta muốn xem xét báo cáo tài chính của một doanh nghiệp, cổ phiếu, quỹ hỗ tương,trái phiếu hay địa ốc sẽ ảnh hưởng đến báo cáo tài chính của ta thế nào. Ta muốn biếtcơ hội đầu tư đó có đưa ta đến được nơi ta muốn hay không. Ta có thể phân tích làmthế nào có thể tham gia cơ hội đầu tư đó với nguồn vốn hiện có của ta. Khi ấy, nếu tabuộc phải đi vay để đầu tư, ta muốn biết chuyện gì sẽ xảy ra và ảnh hưởng lâu dài củanó.""Điều thứ ba là gì hở bố?""Đó là điều mà ta muốn biết cơ hội đầu tư này có an toàn không và có kiếmtiền được cho ta hay không. Ta có thể biết ngay cơ hội đó sẽ làm cho ta giàu lên haybị lỗ. Nếu ta bị lỗ, hoặc ta không thể giải quyết được lý do làm ta mất tiền, vậy thì cớgì ta phải đầu tư vào nó? Điều đó sẽ rất rủi ro.""Như vậy, nếu như bố không kiếm được tiền, bố sẽ không đầu tư?", tôi hỏi."Trong phần lớn các trường hợp là như vậy," Người đáp. "Mặc dù đơn giản chỉ cóthế, ta lại gặp không biết bao nhiêu người bị lỗ, mất tiền mà vẫn cứ nghĩ mình là nhàđầu tư. Nhiều người đầu tư vào địa ốc và tháng nào cũng bị lỗ, nhưng vẫn cứ nóicứng: "Chính phủ sẽ cho phép tôi trừ các khoản lỗ này vào thu nhập chịu thuế." Nóinhư thế chẳng khác nào như nói: "Nếu anh mất 1 dồng, chính phủ sẽ trả lại cho anh30 xu." Rất ít chủ doanh nghiệp và nhà đầu tư biết cách tận dụng các ưu đãi của chínhphủ, thế nhưng trên thực tế vẫn có người làm được. Tại sao không kiếm được 1 đồngmà còn được hưởng thêm 30 xu ưu đãi từ chính phủ? Những người làm được như thếmới là những nhà đầu tư thực thụ.""Mọi người làm như thế thực sự à? Họ mất tiền mà vẫn cứ nghĩ đó là đầu tư?""Hơn thế nữa, họ còn coi việc mất tiền để được giảm thuế thu nhập là một ý tưởnghay. Con có biết sẽ dễ dàng đến thế nào khi đi kiếm một cơ hội đầu tư làm mất tiềnkhông?", Người hỏi."Con nghĩ rất dễ. Thế giới này đầy ắp những cổ phiếu, quỹ hỗ tương, bất động sảnvà doanh nghiệp kinh doanh không kiếm được tiền.""Hiểu biết tài chính là một kỹ năng rất cơ bản của một người đầu tư làm giàu.Kỹ năng cơ bản khác là đầu tư để sinh lời. Không bao giờ được có ý nghĩ đầu tư với ýđịnh mất tiền để được giảm thuế trong đầu con cả. Con đầu tư chỉ vì một lý do duynhất là kiếm tiền, con nhớ chứ?""SỔ LIÊN LẠC GIA ĐÌNH"Khi gần kết thúc bài học trong ngày, người bố giàu nồi,"Bây giờ con hiểu được lỷdo tại sao ta đã yêu cầu con lập báo cáo tài chính cho riêng con thường xuyên chứ?"Tôi gật đầu,"Cũng như khi phân tích báo cáo tài chính của các doanh nghiệp kinhdoanh và bất động sản. Bố luôn nói là bố muốn con suy nghĩ bằng báo cáo tài chính.Bây giờ thì con hiểu được rồi.""Khi con còn đi học, hàng tháng con đều có sổ liên lạc để về trình bố mẹ. Cuốihọc kỳ, con có học bạ ghi lại kết quả học tập của con. Báo cáo tài chính là học bạ củacon khi rời trường, vấn đề ở chỗ, vì mọi người không được dạy đọc hiểu hay lập báocáo tài chính, họ không biết làm thế nào sau khi rời trường. Nhiều người có điểm rớttrong báo cáo tài chính của riêng họ mà họ vẫn không hay biết chỉ vì họ có một việclàm lương cao và một ngôi nhà đẹp. Nếu như ta có thể cho điểm, bấy kỳ người nàokhông được độc lập về tài chính ở tuổi 45 sẽ đều bị ta cho rớt hết. Ta nói như vậykhông ác ý đâu, mà vì ta muốn mọi người tỉnh giấc và làm một điều gì đó khác hẳn,trước khi họ đánh mất đi tài sản quan trọng nhất của mình là thời gian.""Như vậy bố làm giảm rủi ro nhờ khả năng đọc hiểu báo cáo tài chính," tôi đáp."Một người cần phải kiểm soát được báo cáo tài chính của mình trước khi bắt tay đầutư.""Đúng vậy," Người nói. "Cả quá trình mà ta nói với con về sự kiểm soát bản thâncon cũng chính là sự kiểm soát báo cáo tài chính của con. Nhiều người muốn đấu tưbởi vì họ đang kẹt nợ. Đầu tư chỉ vì mục đích kiếm được nhiều tiền để con có thể trảnợ, mua một căn nhà to hơn hay một chiếc ô tô đời mới chỉ là kế hoạch của một kẻngu. Con đầu tư vì một mục đích duy nhất: tích lũy tài sản mà qua đó chuyển đổi thunhập từ lương của con thành thu nhập thụ động hay thu nhập từ danh mục đầu tư.Mục đích chuyển đổi thu nhập đó chính là mục tiêu duy nhất của một nhà đầu tư thựcthụ. Nhưng để đạt được mục tiêu đó đòi hỏi con phải có nhiều hiểu biết sâu sắc về tàichính chứ không chỉ là chuyện cân đối thu chi."CHƯƠNG 16Bài bọc đầu tư số 14:Hiểu biết tài chánh theo cách đơn giản – những điều cơ bảnMột nhà đầu tư chuyên nghiệp cần phải có khả năng đọc hiểu nhiều bản báo cáotài chinh khác nhau, trong đó chủ yếu là bản tóm tắt thu nhập và bản cân đối tàichính.Tôi không là chuyên viên kế toán, thế nhưng tôi đã tham dự nhiều khóa học về kếtoán. Hầu hết trong các khóa, điều làm tôi ngạc nhiên nhất là các vị giảng viên đều chỉtập trung vào một bản báo cáo mà không hề đề cập đến mối quan hệ giữa hai bản báocáo đó. Nói cách khác, các vị ấy không bao giờ giải thích tại sao bản báo cáo này lạiquan trọng đối với bản báo cáo kia và ngược lại.Người bố giàu cho rằng mối quan hệ giữa hai bản báo cáo đó nói lên tất cả. Ngườisẽ nói,"Làm sao con hiểu được báo cáo này mà không có báo cáo kia? Làm sao concó thể cho đó là tài sản hay nợ mà không có cột thu nhập hay cột chi phí?". Người tiếptục,"Không phải chỉ vì được liệt kê trong cột tài sản mà có thể gọi thứ ấy là tàisản." Tôi nghĩ câu nói đó là quan trọng nhất. Người nói,"Lý do khiến cho mọi ngườigặp khó khăn về tiền bạc là vì họ mua nợ nhưng lại liệt kê trong cột tài sản. Nhiềungười gọi căn nhà của mình là tài sản, nhưng thực chất nó chỉ là nợ." Nếu bạn còn nhớquy tắc Gresham, bạn có thể biết tại sao chi tiết nhỏ nhặt ta hay bỏ qua đó lại có thểkhiến cho một đời người luôn vật lộn với tài chính thay vì được tự do về mặt tiền bạc.Người bố giàu còn nói,"Nếu con muốn giàu qua nhiều thế hệ, con và con cháu củacon phải biết sự khác nhau giữa tài sản và nợ. Con cần phải biết sự khác nhau giữamột thứ có giá trị và một thứ không có giá trị."Sau khi tập 1 phát hành, nhiều người hỏi,"Thế ý của ông ta là đừng nên mua nhàà?". Câu trả lời: "Không, ý của ông ta không phải như vậy." Người bố giàu chỉ muốnnhấn mạnh vào tầm quan trọng của sự hiểu biết tài chính. Người nói,"Đừng gọi mộtthứ nợ là tài sản, cho dù thứ đó là căn nhà của con đi nữa." Nhiều người khác cũng đãhỏi,"Nếu tôi trả hết nợ mua nhà, căn nhà đó có trở thành tài sản không?" Một lần nữa,câu trả lời trong phần lớn trường hợp là: "Không đâu. Không phải vì anh trả hết nợ màcăn nhà trở thành tài sản." Lý do của câu trả lời đó nằm ở "lưu lượng tiền mặt" củabạn. Đối với hầu hết mọi người, cho dù bạn không còn nợ mua nhà, vẫn còn các chiphí khác và thuế đất mà bạn phải trả. Trong thực tế, bạn không bao giờ có quyền sởhữu đất của bạn cả, mà mọi mảnh đất đều thuộc quyền sở hữu của chính phủ. Đó là lýdo tại sao mà người ta gọi địa ốc là 'real estate' (chữ 'real' trong tiếng Anh xuất phát từchữ 'royal' của tiếng La Tinh, nghĩa là 'hoàng gia'). Nếu bạn không tin điều đó, cứ thửđừng trả thuế đất xem, bạn sẽ biết ngay ai là chủ sở hữu cho dù bạn còn hay đã trả hếtnợ thế chấp.Người bố giàu rất thích làm chủ các ngôi nhà. Người cho rằng căn nhà là nơi antoàn để cất tiền của bạn, nhưng nó không nhất thiết là tài sản. Trong thực tế, một khiđã tích lũy đủ bất động sản, Người và gia đình đã dọn về sống trong một ngôi nhà tolớn và tuyệt đẹp. Chính những tài sản bất động sản kia đã tạo ra lượng tiền mặt chophép Người mua được tòa biệt thự to lớn ấy. Ý của Người là không nên gọi nợ là tàisản, củng như không nên mua nợ mà vẫn cho rằng nó là tài sản. Đó chính là mộttrong những sai lầm lớn nhất của mọi người. Người nói,"Nếu một thứ là nợ, con tốthơn cứ gọi nó là nợ và theo dõi thật kỹ."LƯU LƯỢNG TIỀN MẶT CỤM TỪ QUAN TRỌNGĐối với người bố giàu, những từ quan trọng nhất trong kinh doanh và đầu tư chínhlà "lưu lượng tiền mặt". Người nói,"Cũng như một ngư dân phải theo dõi sự lên xuốngcủa triều cường, một nhà đầu tư và một doanh nhân phải theo dõi sít sao bất kỳ thayđổi nào trong lưu lượng tiền mặt. Những người và những doanh nghiệp thường gặpkhó khăn về tài chính là vì họ không kiểm soát được lưu lượng tiền mặt của mình."HIỂU BIẾT TÀI CHÍNH THEO CÁCH ĐƠN GIẢN CỦA NGƯỜI BỐ GIÀUNgày hôm nay, các kế toán viên làm phần công việc sổ sách và tôi vẫn dùng các sơđồ đơn giản của người bố giàu làm hướng dẫn. Cho nên, nếu các bạn có thể hiểu cácsơ đồ dưới đây, bạn sẽ có nhiều cơ hội hơn trên con đường làm giàu. Hãy để phầncông việc chuyên môn cho các kế toán viên. Việc mà bạn cần quan tâm là kiểm soátcác con số tài chính và hướng dẫn chúng trên con đường làm giàu của bạn.BÀI HỌC Số #1: Chính hướng di chuyển của tiền bạc sẽ quyết định một thứ là tàisản hay là nợ. Nói cách khác, không phải vì những người môi giới địa ốc gọi nhà củabạn là tài sản thì nó sẽ là tài sản.Đây là sơ đồ lưu lượng tiền mặt của một tài sản. Người bố giàu định nghĩa tài sảnlà 'thứ đem tiền đến cho bạn'.Còn đây là sơ đồ lưu lượng tiền mặt của nợ. Người bố giàu định nghĩa nợ là 'thứlàm bạn mất tiền'.PHÁT SINH RẮC RỐINgười bố giàu cũng nói với tôi,"Rắc rối phát sinh bởi vì phương pháp kế toán chophép chúng ta có thể liệt kê cả tài sản và nợ trong cột tài sản." Người vẽ lên giấy sơ đồdưới đây và nói,"Rắc rối nằm ở đây."Người nói,"Trong sơ đồ này, chúng ta có một căn nhà trị giá 100.000 đô. Người sởhữu căn nhà đã trả trước 20.000 đô, và mượn nợ thế chấp 80.000 đô. Làm thế nào conbiết căn nhà này là tài sản hay nợ? Căn nhà chẳng lẽ được coi là tài sản chỉ bởi vì nóđược kê trong cột tài sản?"Câu trả lời dĩ nhiên là không. Để muốn biết nó là tài sản hay là nợ, bạn cần phảinhìn vào bản tóm tắt thu nhập.Người bố giàu vẽ tiếp sơ đồ sau và nói,"Căn nhà này là nợ. Con có thể bảo đó lànợ bởi vì các khoản được kê trong cột chi phí trong khi ở cột thu nhập không có gìcả."BIẾN NỢ THÀNH TÀI SẢNSau đó, người bố giàu thêm vào hai hàng trong sơ đồ - 'thu nhập cho thuê' và 'thunhập cho thuê ròng'. Người nói,"Sự khác nhau chính là ở từ khóa 'ròng'. Thay đổi đótrên báo cáo tài chính đã làm căn nhà từ nợ trở thành tài sản."Sau đó, người bố giàu thêm các con số để tôi có thể hiểu rõ hơn. "Chẳng hạn tổngchi phí cho căn nhà này vào khoảng 1.000 đô, bao gồm tiền trả nợ, thuế đất, bảohiểm, điện nước và trùng tu sửa chữa. Con cho thuê mỗi tháng được 1.200 đô. Nhưvậy, thu nhập ròng mỗi tháng của con là 200 đô. Điều đó chứng tỏ căn nhà là tài sản.Nhưng nếu cùng mức chi phí và con chỉ cho thuê mỗi tháng được 800 dô, con sẽ bị lỗ200 đô. Như vậy, cho dù thu nhập cho thuê của con mỗi tháng là 800 đô, căn nhà đóvẫn là nợ. Thế mà ta vẫn nghe mọi người nói,"Nhưng nếu tôi bán căn hộ đó cao hơnlúc tôi mua, thế thì nó sẽ trở thành tài sản." Đúng vậy, nhưng điều đó chỉ xảy ra vàomột lúc nào đó sau này. Tuy nhiên nhiều khi giá nhà lại giảm trên thị trường. Do đóhành dộng theo câu tục ngữ 'Đừng đếm gà con trước khi trứng nở'là một thái độ khônngoan về tiền bạc."CHÍNH PHỦ THAY ĐỔI LUẬTSau đợt cải cách luật thuế vào năm 1986, hàng tỷ đô la bị mất trắng trên thị trườngđịa ốc ở Mỹ. Rất nhiều tay đầu cơ phá sản bởi vì họ dám chấp nhận mua bất động sảngiá cao trên cơ sở tin tưởng giá địa ốc sẽ luôn leo thang và chính phủ cho phép họgiảm thuế thu nhập từ các khoản lỗ thụ động. Sự cải cách thuế đơn giản đó đã khiếncho hàng triệu người quay lưng với thị trường địa ốc và chuyển sang thị trường chứngkhoán. Sẽ xảy ra một sự chuyển giao khác trong tương lai hay không? Và lần này thayvì bất động sản mà sẽ là cổ phiếu và trái phiếu? Chỉ có thời gian mới trả lời đượcnhững câu hỏi đó, thế nhưng lịch sử luôn có khuynh hướng lặp lại. Và khi lịch sử lặplại, sẽ có hàng triệu người bị mất tiền nhưng cũng sẽ có những nhà đầu tư khác biếtchuẩn bị sẵn sàng đối mặt với thay đổi. Và chính những nhà đầu tư biết chuẩn bị, cókhả năng đã kiếm được hàng triệu đô từ số tiền bị mất của hàng triệu người khôngchuẩn bị khác.RỦI RO LỚN NHẤTNgười bố giàu nói,"Người đầu tư rủi ro nhất là người không kiểm soát được báocáo tài chính của mình. Người đầu tư rủi ro nhất là người không có gì ngoài nợ mà cứcho là tài sản, tiêu xài bằng thu nhập họ kiếm được, và nguồn thu nhập duy nhất củahọ là từ sức lao động của họ. Họ rủi ro là vì họ thường là những người đầu tư tuyệtvọng."Trong các buổi thuyết trình về đầu tư, mọi người thường tranh luận với tôi căn nhàlà tài sản của họ. Vừa mới đây, một người đàn ông đã đến nói với tôi,"Tôi mua cănnhà với giá 500.000 đô, nhưng giờ đây nó trị giá 750.000 đô." Tôi hỏi ông ta,"Làm thếnào anh biết điều đó?". Ông ấy trả lời,"Vì người môi giới địa ốc của tôi bảo thế."Khi ấy, tôi hỏi tiếp,"Người môi giới của anh sẽ bảo đảm với anh mức giá đó trong20 năm chứ?"Ông ta trả lời,"Tại sao lại không. Anh ta nói đó là gỉá trung bình của các ngôi nhàlân cận vừa mới bán hôm nay."Và đó cũng chính là lý do tại sao mà người bố giàu nói rằng những người đầu tưtrung bình không kiếm được tiền trên thị trường. Người nói,"Người đầu tư trung bìnhthường đếm gà con trước khi trứng nở. Họ mua những thứ khiến họ mất tiền hàngtháng, nhưng vẫn cứ gọi chúng là tài sản chỉ vì các ý kiến bên ngoài. Họ nghĩ căn nhàcủa họ sẽ lên giá trong tương lai, hoặc hành động của họ trông có vẻ như bán ngôinhà ngay lập tức khi người môi giới của họ bảo họ trị giá căn nhà như thế. Con có baogiờ bán một căn nhà ở giá thấp hơn mà người môi giới hay giám đốc ngân hàng nghĩhay không? Ta đã từng bị như vậy con ạ. Do căn cứ những quyết định tiền bạc trênsuy nghĩ chủ quan và sự mong đợi, mọi người thường mất sự kiểm soát tình hình tàichính của mình. Đối với ta, điều đó rất rủi ro. Nếu con muốn giàu, con phải kiểmsoát sự hiểu biết cũng như nguồn tiền bạc của con. Dĩ nhiên, chẳng có gì sai cả vớiniềm hy vọng giá của một tài sản nào đó sẽ tăng lên trong tương lai một khi conkhông đánh mất sự kiểm soát của con đối với tiền bạc trong hiện tại." Người bố giàucòn nói thêm,"Nếu những người đó chắc chắn giá sẽ tăng lên, tại sao họ không đimua cùng một lúc 10 căn nhà đó nhỉ?"Hiện tượng đó còn diễn ra ở những người hay nói như thế này,"Tài sản về hưu củatôi hôm nay trị giá 1 triệu đô. Đến khi tôi về hưu, tàỉ sản đó sẽ trị giá tới 3 triệu đô."Một lần nữa, tôi lại hỏi,"Làm sao anh biết được điều đó?". Những gì tôi học được từngười bố giàu về những người đầu tư trung bình là họ thường 'đếm gà con trước khitrứng nở.' Hoặc họ đặt cược hết mọi thứ vào một sự kiện nào đó sẽ xảy ra trong tươnglai. Trong hầu hết trường hợp, nhiều trứng gà không nở mà cũng chẳng có sự kiện nàonhư thế xảy ra. Thế nhưng những nhà đầu tư chuyên nghiệp không hành động hay suynghĩ như thế. Những người này biết rất rõ rằng có nhiều hiểu biết tài chính sẽ giúp chohọ có nhiều biện pháp kiểm soát hơn trong hiện tại, và nếu không ngừng học hỏi họcó thể kiểm soát được nhiều hơn trong tương lai. Các nhà đầu tư chuyên nghiệp cũngthừa biết rằng thậm chí đôi khi một số trứng bị rớt vỡ hay bị ăn mất, hoặc một sự kiệnnào đó họ mong đợi có thể trở thành tai họa không lường.TẠI SAO MỌI NGƯỜI KHÔNG KIỂM SOÁT ĐƯỢC CHUYỆN TIỀN BẠC CỦAMÌNHMọi người rời khỏi trường đều không biết cách lập báo cáo tài chính cho mình,thậm chí cách cân đối tài khoản ngân hàng của mình. Họ không bao giờ được dạy làmthế nào kiểm soát được chuyện tiền bạc. Cách duy nhất mà bạn có thể biết người nàycó kiểm soát được tiền bạc của chính mình hay không là nhìn vào bản tóm tắt tàichính của họ. Không phải vì một người có công việc lương cao, nhà lớn, xe đẹp màngười ấy biết kiểm soát được tiền bạc của mình. Nếu mọi người đều hiểu một báo cáo,tài chính, họ có thể kiểm soát được tiền bạc của mình.Chẳng hạn, đây là sơ đồ tiền mặt khi bạn viết một chi phiếu từ tài khoản ngân hàngcủa bạn.Còn đây là sơ đồ tiền mặt khi bạn chi tiêu bằng thẻ tín dụng.Khi mọi người viết chi phiếu, họ đang làm giảm tài sản. Và khi chi tiêu bằng thẻ tíndụng, họ đang làm tăng nợ. Nói cách khác, thẻ tín dụng càng khiến cho mọi người dễlún sâu hơn vào nợ. Hầu hết mọi người không nhìn thấy những diều này bởi vì họkhông dược dạy cách lập và phân tích một báo cáo tài chính cá nhân cho mình.Ngày hôm nay, bản tóm tắt tài chính của nhiều người giống như sơ đồ dưới đây.Trừ phi người ấy làm một điều gì khác để thay đổi, nếu không chắc chắn người ấysẽ rơi vào một cuộc sống nô lệ vì tiền bạc. Tại sao tôi lại nói là 'nô lệ'? Bởi vì bất cứmột khoản chi tiêu nào của người ấy cung đang làm cho người khác đang giàu lên.BẠN ĐANG LÀM GIÀU CHO AI?BÀI HỌC SỐ #2: Tối thiểu phải có hai báo cáo tài chính mới nhìn thấy được trọnvấn dề.Người bố giàu nói,"Nhà đầu tư chuyên nghiệp phải nhìn tối thiểu 2 bản tóm tắt tàichính cùng lúc nếu muốn thấy được sự thực.""Hãy luôn nhớ chi phí của con sẽ là thu nhập của người khác. Những người khôngkiểm soát được tiền của mình sẽ làm giàu cho những người kiểm soát được tiền củahọ."NGƯỜI ĐẦU TƯ LÀM GÌNgười vẽ một sơ đồ khác và nói,"Ta sẽ minh họa cho con thấy người đầu tư làmgì. Ta lấy ví dụ giữa ngân hàng và con chẳng hạn."Tôi quan sát sơ đồ một lúc rồi nói,"Nợ thế chấp mua nhà của con sẽ được kê tronghai bản tóm tắt tài chính: một bên xuất hiện trong cột tài sản, và bên kia xuất hiệntrong cột nợ."Người bố giàu gật đầu,"Con giờ đây đã thấy được bản tóm tắt tài chính thực sự rồiđấy.""Đó là lý do tại sao mà bố nói tối thiểu phải cần hai bản tóm tắt tài chính khácnhau mới thấy được toàn cảnh," tôi nói. "Mỗi một chi phí của con sẽ là thu nhập củangười khác. Và mỗi một khoản nợ của con sẽ là tài sản của người khác."Người gật đầu,"Điều đó giải thích tại sao mọi người rời trường mà không được dạycách suy nghĩ bằng các báo cáo tài chính, thường trở thành con mồi của những ngườikhác.Mỗi lần họ sử dụng thẻ tín dụng, họ đang tự chất thêm nợ cho mình trong khi vunđắp thêm tài sản của ngân hàng.""Và khi một vị giám dốc ngân hàng nói với con,'Căn nhà là tài sản của anh', họthực sự không nói dối với con mà chỉ không nói thật tài sản đó thuộc về ai. Trong khinợ mua nhà là nợ của con, đó là tài sản của ngân hàng," tôi thêm vào, và cảm thấy sâusắc hơn trước ý nghĩa quan trọng của các báo cáo tài chính.Người bố giàu gật đầu và nói,"Bây giờ hãy thêm vào các hướng đi của lưu lượngtiền mặt, con sẽ thấy tài sản đó - tức nợ thế chấp của con thực sự hoạt động như thếnào.""Trong thí dụ này, nợ thế chấp lấy tiền ra khỏi túi của con và bỏ vào túi của ngânhàng. Đó là lý do tại sao nợ thế chấp là nợ của con và là tài sản của ngân hàng. Điềuta muôn nhấn mạnh ở đây là khoản nợ thế chấp ấy nằm trong cùng một hợp đồng vayhợp pháp giữa con và ngân hàng.""Như vậy ngân hàng đã tạo ra một tài sản từ nợ của con," tôi nói. "Những gì màmột người đầu tư làm là tích lũy một tài sản mà người khác trả giùm cho họ. Chẳnghạn như nhà đầu tư làm chủ sở hữu các căn hộ cho thuê. Mỗi tháng, tiền họ thu đượctừ tiền thuê nhà, cũng như tiền trả nợ đối với ngân hàng vậy."Người bố giàu gật đầu và cười. "Con đã thấy được vấn đề rồi dấy. Giờ đây, chắchẳn con đã quyết định tham gia vào phía bên nào rồi phải không? Thế nhưng chưa hếtđâu. Còn có chiều ngược lại nữa." Người vừa nói vừa vẽ ra sơ dồ dưới đây."Ồ," tôi thốt lên. "Các khoản tiết kiệm định kỳ của con là tài sản của con, trong khichúng là nợ của ngân hàng.""Đúng đấy," Người đáp. "Thế con còn thấy gì khác từ sơ đồ này?"Tôi quan sát sơ đồ một hồi và khẽ trả lời,"Con không thấy gì khác nữa cả. Con chỉthấy những gì mà bố vẽ như thế thôi."Người mỉm cười nói,"Đó là lý do tại sao con cần phải thực tập đọc hiểu các báocáo tài chính. Càng thực tập, con sẽ càng khám phá và học hỏi được nhiều hơn. Nhấtlà những thứ mà con không thể thấy dược bằng mắt thường.""Thế con không thấy dược điều gì hở bố?", tôi hỏi."Điều con không thấy từ các sơ đồ của ta là những ưu đãi thuế chính phủ cho connếu con mua nhà bằng nợ thế chấp với ngân hàng, nhưng sẽ đánh thuế con khi con cólãi tiết kiệm," Người nói."Và cũng có nghĩa là chính phủ sẽ cho phép con được giảm thuế nếu con tích lũynợ và đánh thuế con nếu con tích lũy tài sản?", tôi hỏi.Người gật đầu,"Bây giờ con hãy nghĩ xem chính sách đó của chính phủ sẽ ảnhhưởng đến suy nghĩ và tương lai tài chính của mọi người thế nào. Người bình thườngchắc chắn sẽ hân hoan được mắc nợ và chẳng thèm quan tâm đến việc tích lũy tàisản.""Tại sao họ lại làm thế hở bố?," tôi vừa hỏi vừa cảm thây hết sức kinh ngạc trướclời nói của Người.Người cười tủm tỉm,"Như ta đã nói, nhà đầu tư chuyên nghiệp phải có suy nghĩvượt ngoài giới hạn của giá. Nhà đầu tư chuyên nghiệp đọc các con số để thấy đượcbản chất của vấn đề, và nhờ đó có thể nhìn ra được những điều mà người đầu tư trungbình không thấy. Nhà đầu tư chuyên nghiệp phải nhìn thấy được tác động ảnh hưởngcủa các quy định chính phủ, thuế, luật doanh nghiệp, luật kinh doanh và luật kế toán.Một nguyên nhân khiến cho việc tìm kiếm thông tin đầu tư chính xác trở nên khókhăn là vì để có thể thấy được toàn bộ sự việc, con cần phải có kiến thức tài chính củamột kế toán viên và kiến thức luật của một luật gia. Nếu con chịu khó đầu tư thời gianhọc hỏi, con sẽ tìm thấy những cơ hội đầu tư ngàn vàng mà rất ít người thấy được.Con cũng sẽ hiểu được lý do tại sao người giàu mỗi lúc một giàu hơn, trong lúc ngườinghèo và người trung lưu càng làm việc cực hơn, trả nhiều thuế hơn và mắc nhiều nợhơn. Một khi con hiểu được tại sao, con sẽ quyết định đứng vào phía bên nào trongKim tứ đồ. Quá trình đó không khó con ạ, mà chỉ cần tốn chút ít thời gian để đầu tưhọc hỏi."CẢI THIỆN KẾT QUẢBạn càng đọc nhiều báo cáo tài chính, báo cáo năm và các bản cáo bạch chừngnào, sự thông minh và hiểu biết về tài chính của bạn sẽ càng tăng lên chừng nấy. Đếnmột lúc nào đó, bất thình lình bạn sẽ thấy được những gì mà một người đầu tư trungbình không có khả năng thấy được.Tất cả chứng ta đều biết rằng quy trình lặp di lặp lại chính là cách chúng ta học hỏithực sự và ghi nhớ được những gì đã học. Cách đây không lâu, tôi nghe một cuốnbăng phỏng vấn Peter Lynch. Tôi đã nghe nó hàng chục lần nhưng cứ mỗi lần nghe,tôi lại phát hiện thêm một điều mới mẻ. Hơn 30 năm qua, người bố giàu đã bắt tôi đọccác báo cáo tài chính. Kết quả là ngày nay tôi suy nghĩ hoàn toàn tự động bằng ngônngữ của các báo cáo tài chính.Khi chúng ta học cưỡi xe đạp, chúng ta muốn rèn luyện hành động đó thành mộtphản xạ vô thức. Một khi thành công, chúng ta không cần phải suy nghĩ hay nhớ cáchđạp xe như thế nào trong khi chúng ta cưỡi nó. Lái xe ô tô cũng như vậy, chúng ta cóthể vừa lái vừa nói chuyện với ai dó, hay vừa ăn bánh mì, hoặc vừa suy nghĩ đếnchuyện trong sở làm, hoặc vừa nghe đài vừa hát trong suốt thời gian chúng ta lái xe.Phản xạ vô thức đó có thể áp dụng trong việc đọc hiểu các báo cáo tài chính y nhưvậy.Điều làm mất thời gian nhất trong khi tìm kiếm một cơ hội đầu tư tốt chính là việcphân tích các con số. Học cách đọc hiểu báo cáo tài chính là một quá trình khá chánngắt và buồn tẻ, nhất là khi bạn bắt đầu. Thế nhưng, quy trình ấy sẽ mỗi lúc một dễdàng hơn và nhanh hơn khi bạn thực tập. Quy trình, ấy không chỉ dễ dàng hơn, mà