trung bình nằm ở khối tứ diện này."
"Ý của bố là xây dựng một công việc kinh doanh cũng là đầu tư à?"
, tôi hỏi.
"Đó có thể là hình thức đầu tư hữu hiệu nhất nếu như con muốn trở thành một nhà
đầu tư giàu có. Khoảng 80% các nhà tỷ phú đều làm giàu từ xây dựng kinh doanh.
Hầu hết mọi người đều làm việc cho những người hoặc xây dựng kinh doanh hoặc đầu
tư vào kinh doanh. Mọi người sau đó lại hỏi: tại sao tay xây dựng kinh doanh mà họ
đang làm việc cho lại giàu đến thế. Câu trả lời là người đi xây dựng kinh doanh đó
luôn luôn đổi tiền bạc lấy tài sản."
"Có nghĩa là người xây dựng kinh doanh, tức chủ doanh nghiệp, luôn coi tài sản có
giá trị hơn tiền bạc?"
, tôi hỏi.
"Đó chỉ là một phần vấn đề thôi con ạ, bởi vì tất cả những gì mà một nhà đầu tư
làm là đổi thời gian, kinh nghiệm và tiền bạc của mình lấy một chứng khoán mà người
ấy hy vọng trở thành tài sản. Cũng như con dùng tiền mua một miếng đất đầu tư hay
cổ phiếu, người chủ doanh nghiệp sẽ trả tiền cho mọi người để xây dựng một tài sản
kinh doanh. Một trong những nguyên nhân chính khiến cho người nghèo và người
trung lưu luôn vật lộn với vấn đề tài chính là vì họ luôn coi tiền bạc có giá trị hơn tài
sản thực sự."
"Như vậy, người nghèo và người trung lưu coi trọng giá trị đồng tiền, trong khi
người giàu thì không. Có phải ý của bố là như vậy không?"
"Chỉ một phần thôi,
" người bố giàu đáp. "Con còn nhớ quy tắc Gresham chứ?"
"Quy tắc Gresham à? Con chưa bao giờ nghe tới. Quy tắc đó như thế nào vậy bố?"
"Đó là một quy tắc kinh tế cho rằng đồng tiền xấu sẽ làm đồng tiền tốt mất di."
"Tiền tốt, tiền xấu à?"
, tôi vừa hỏi vừa lắc đầu không hiểu.
"Để ta giải thích cho con hiểu,
” Người nói. "Quy tắc Gresham có hiệu lực từ khi
con người bắt đầu biết đánh giá đồng tiền. Vào thời La Mã, mọi người thường cạo xén
các đồng tiền bạc và vàng. Có nghĩa là trước khi trả tiền cho một ai đó, họ cạo bớt
một chút ít vàng hay bạc trền đồng tiền. Do dó, đồng tiền bắt đầu mất giá. Người dân
La Mã cũng không khờ, nên chẳng bao lâu họ nhận ra các đồng tiền cứ mỗi lúc một
nhẹ đi. Lúc ấy, người La Mã bắt đầu tích trữ những đồng tiền có nhiều hàm lượng
vàng và bạc, và chỉ tiêu xài những đồng tiền bị cạo xén. Đó chính là ví dụ về đồng
tiền xấu đã làm đồng tiền tốt mất đi. Để dẹp bỏ tệ nạn cạo xén đồng tiền, nhà nước La
Mã đã áp dụng biện pháp khắc các rãnh khía nhỏ trên vành đồng tiền. Nếu một đồng
tiền có nhiều khía sâu; người ta có thể biết ngay là đồng tiền đó đã bị cạo bớt. Điều trớtrêu là chính chính quyền lại là kẻ đi cạo đồng tiền nhiều nhất."
"Thế nhưng đó là thời La Mã. Còn bây giờ thì quy tắc đó làm sao áp dụng được hở
bố?"
"Vào năm 1965, tức cách đây không quá 10 năm, quy tắc Gresham có hiệu lực ở
Mỹ khi chính phủ quyết định ngưng đúc các đồng tiền bằng bạc. Nói khác đi, chính
phủ bắt đầu đúc ra những đồng tiền xấu, hay những đồng tiền chẳng có giá trị gì cả.
Ngay lập tức, người dân tích trữ các đồng tiền bạc thực sự và tiêu xài bằng những đồng
tiền giả hay không có giá trị."
"Có nghĩa là người dân về bản năng biết tiền của chính phủ không có giá trị gì
nhiều,
” tôi nói.
"Có thể như thế,
" Người nói. "Và cũng có thể khiến ta nghĩ rằng dó là lý do tại sao
mọi người tiết kiệm ít đi và tiêu xài nhiều hơn. Điều bất hạnh là người nghèo và người
trung lưu lại mua những thứ có giá trị thậm chí thấp hơn giá trị đồng tiền của họ. Họ
đổi tiền thành những thứ vô giá trị. Trong khi đó, người giàu đi mua những thứ như
doanh nghiệp, cổ phiếu, địa ốc bằng tiền của mình. Khi đồng tiền bắt đầu không còn
giá trị thực của nó, người giàu liền đi tìm những chứng khoán an toàn hơn để thay thế.
Đó là lý do tại sao mà ta cứ nói đi nói lại với con và Mike,
'Người giàu không làm việc
vì tiền.' Nếu con muốn giàu, con cần phải biết sự khác nhau giữa tiền tốt và tiền xấu,
cũng như giữa tài sản và nợ."
"Và giữa chứng khoán tốt và chứng khoán xấu,
” tôi thêm vào.
Người bố giàu gật đầu. "Sở dĩ ta nói 'người giàu không làm việc vì tiền' là vì người
giàu đủ khôn ngoan để biết rằng tiền bạc càng ngày càng mất giá. Nếu con chỉ biết
làm việc cực nhọc vì đồng tiền xấu, không phân biệt được đâu là tài sản và nợ, đâu là
chứng khoán tốt và xấu, thế thì con sẽ vật lộn với tiền bạc suốt đời. Điều tréo ngoe tệ
hại nhất là những người làm việc nặng nhọc nhất và được trả thấp nhất lại bị ảnh
hưởng nặng nề nhất vì sự mất giá thường xuyên của đồng tiền. Trước thực tế không
thể chối cãi về sự mất giá của đồng tiền, người khôn ngoan về tiền bạc phải thường
xuyên tìm kiếm những tài sản có giá trị thực để có thể tạo ra nhiều hơn những đồng
tiền bị mất giá. Nếu con không làm chuyện đơn giản đó, con sẽ mãi mãi bị tụt lùi về
phía sau trên phương diện tài chánh."
Ngừời bố giàu yẽ lên giấy sơ đồ dưới đây:"Ngày hôm nay, ta an toàn và ổn định hơn bố của con là vì ta cố sức làm việc để
tích lũy ba loại tài sản chứng khoán cơ bản đó. Còn bố con đã chọn lựa làm việc vì sự
ổn định công việc. Những gì ông đã cố gắng làm việc để đạt tới có thể nhìn thấy trong
sơ đồ dưới đây."
Sau đó, người bố giàu gạch chéo luôn "công việc'
"Cho nên khi ông mất việc, ông mới nhận thấy mình đã cố gắng làm việc để rồi
không có gì cả. Càng tệ hại hơn là ông lại thành đạt trong nghề nghiệp của mình. Ông
đã đạt tới vị trí cao nhất trong hệ thống giáo dục tiểu bang nhưng sau đó lại muốn cải
tổ cả hệ thống. Chính lúc đó là lúc sự ổn định an toàn công việc với chính phủ tiểu
bang không còn nữa. Ta cảm thấy rất tiếc cho bố của con, con ạ. Thế nhưng conkhông thể nào nói cho thông được với một người đã có những giá trị sống riêng của
mình và không muốn thay đổi chúng. Ông thà đi ra ngoài tìm một công việc khác hơn
là tự hỏi mình xem một việc làm có thực sự đưa ông đạt tới những gì ông muốn hay
không."
"Cho nên bố của con cứ cố chấp dựa vào sự an toàn ổn định việc làm và những tài
sản không giá trị. Bố con lại không chịu chuyển đổi thu nhập từ lương của mình sang
những tài sản có giá trị thực để đem lại cho bố nguồn thu nhập của người giàu - tức là
thu nhập thụ động hay thu nhập từ danh mục đầu tư,
" tôi nói. "Bố con lẽ ra đã có thể
thực hiện được điều đó trước khi Người dự định cải tổ hệ thống giáo dục."
"Bố con là một người dàn ông dũng cảm, kiên cường, có học thức cao, nhưng lại
không được đào tạo tốt về mặt tiền bạc. Đó chính là điểm yếu của ông. Nếu bố con
giàu có, ông có thể ảnh hưởng hệ thống bằng những vận động đóng góp tiền bạc.
Nhưng vì không có tiền, ông chỉ biết cách phản đối và thách đố chính quyền. Hành
động dó đã làm cho ông mất việc và thất nghiệp vĩnh viễn ngay trong nghề nghiệp
của ông."
TẠI SAO ĐẦU TƯ KHÔNG RỦI RO
"Con đã quyết định rồi,
" tôi nói. "Con không theo đuổi nghề phi công nữa. Con sẽ
tìm kiếm một công việc ở một công ty có các chương trình huấn luyện về bán hàng,
mà nhờ đó con có thể vượt qua được nỗi sợ bị từ chối, và có thể học được cách bán
hàng, giao tiếp mà bố từng khuyên khích con."
"Tốt lắm,
” người bố giàu nói. "Cả hai tập đoàn IBM và Xerox đều có những
chương trình huấn luyện nhân viên tuyệt vời. Nếu con muốn trở thành người nhóm C,
con phải biết cách bán hàng cũng như hiểu rõ thị trường. Con cũng cần phải có bộ
mặt thật dày, không ngại khi người khác nói 'không' với con. Nhưng con cũng phải có
khả năng thuyết phục được họ nếu cần thiết. Bán hàng là một kỹ năng rất cần thiết và
cơ bản cho những ai muốn làm giàu, nhất là những người trong nhóm C và càng cần
thiết cho những người trong nhóm Đ."
"Con có một câu hỏi rất muốn hỏi bố,
” tôi nói.
"Hỏi đi,
” Người đáp.
"Làm thế nào mà bố cho rằng đầu tư không rủi ro trong khi hầu hết mọi người đều
nói ngược lại?"
"Dễ thôi con ạ,
" Người đáp. "Ta có thể đọc hiểu các báo cáo tài chánh trong khi
hầu hết mọi người không làm được. Sự hiểu biết về tài chính là một trong những kỹnăng cơ bản quan trọng nhất của người đầu tư, nhất là khi con muốn trở thành một
nhà đầu tư cẩn thận, nhà đầu tư 'bên trong'
, và nhà đầu tư giàu có. Những ai không có
hiểu biết tài chính sẽ không thể nào nhìn thấy diễn biến bên trong của một cơ hội đầu
tư. Cũng như vị bác sĩ nhờ các bản chụp tia X để khám nghiệm bộ xương bên trong cơ
thể con, một bản báo cáo tài chính giúp con khám phá được sự thực bên trong một cơ
hội đầu tư, đối chiếu các dữ kiện, kiểm tra các nguồn tin thêu dệt, nhìn thấy cơ hội và
đánh giá được mức độ rủi ro. Đọc hiểu báo cáo tài chính của một doanh nghiệp hay
một cá nhân chẳng khác nào đọc tiểu sử và lý lịch của doanh nghiệp hay cá nhân đó."
"Như vậy, một trong những lý do khiến cho mọi người nghĩ rằng đầu tư là rủi ro là
vì họ không hề được dạy đọc hiểu báo cáo tài chính?"
, tôi ngạc nhiên hỏi. "Và chính
vì vậy, bố đã bắt đầu dạy con và Mike đọc hiểu báo cáo tài chính từ khi tụi con chỉ
mới được chín tuổi?"
"Con còn nhớ không, khi con được 9 tuổi, con đã từng nói với ta là con muốn
giàu. Khi ấy, ta đã bắt đầu dạy con những điều sơ đẳng như: không bao giờ làm việc
vì tiền, học cách tìm kiếm cơ hội chứ không phải việc làm, và học cách đọc hiểu báo
cáo tài chính. Hầu hết mọi người tốt nghiệp đều di tìm việc làm chứ không phải cơ
hội? Mọi người đều được dạy phải cần mẫn làm việc để lên lương thay vì kiếm được
nhiều thu nhập hơn từ các tài sản địa ốc hay danh mục đầu tư. Và hầu như mọi người
đều không được dạy cách cân đối tài khoản, thậm chí càng ít được dạy cách đọc và
lập báo cáo tài chính. Do đó cũng chẳng ngạc nhiên gì khi họ cho rằng đầu tư là rủi
ro."
"Một doanh nghiệp phải có báo cáo tài chính, một chứng chỉ cổ phiếu là một sự
phản ánh báo cáo tài chính. Mỗi miếng địa ốc kinh doanh cũng phải có một báo cáo
tài chính, và mỗi người trong chúng ta cũng có một bản báo cáo tài chinh cho riêng
mình,
” người bố giàu nói.
"Mỗi chứng khoán và mỗi người ư?"
, tôi hỏi. "Kể cả bố con và mẹ con ư?"."Đúng vậy,
" Người nói. "Bất cứ mọi thứ - cho dù đó là một doanh nghiệp, một
miếng địa ốc hay con người, hễ có sự giao dịch tiền bạc đều cần phải có một bản tóm
tắt thu chi và cân đối tài chính cho dù ý thức hay vô thức. Những người không nhận
thấy được tầm quan trọng của báo cáo tài chính thường là những người có ít tiền nhất
và gặp nhiều vấn đề tiền bạc khó khăn nhất."
"Như vậy, khi bố nhìn vào một doanh nghiệp, bố sẽ nhìn vào báo cáo tài chính của
doanh nghiệp đó chứ không phải là giá cổ phiếu của doanh nghiệp đó trên thị trường
chứng khoán?"
"Chính xác. Cách đầu tư đó được gọi là đầu tư theo trường phái nền tảng. Hiểu biết
tài chính là cơ sở của trường phái đầu tư đó. Khi ta nhìn vào báo cáo tài chính của một
doanh nghiệp, ta có thể nhìn thấy điểm mạnh và điểm yếu của doanh nghiệp đó. Ta có
thể thấy ngay doanh nghiệp đó đang phát triển hay suy thoái, bộ máy quản trị trong
doanh nghiệp đó đang làm tốt công việc của mình hay đang tiêu xài lãng phí tiền bạc
của nhà đầu tư. Cùng cách tiếp cận dó, ta đều sử dụng với một cao ốc văn phòng hay
một căn hộ cho thuê."
"Khi bố đọc hiểu báo cáo tài chính, bố có thể biết cơ hội đầu tư đó sẽ rủi ro hay antoàn chứ?"
, tôi hỏi.
"Ta biết,
" Người đáp. "Báo cáo tài chính của một người, một doanh nghiệp hay một
miếng địa ốc có thể cho ta biết nhiều thứ khác hơn nữa. Nhưng việc đọc báo cáo tài
chính sẽ giúp cho ta biết ba điều quan trọng hơn."
"Ba điều gì vậy?"
"Thứ nhất, hiểu biết tài chính sẽ giúp ta biết đâu là những thông tin quan trọng.
Ta có thể xem từng dòng báo cáo để biết ở đâu đó có sai sót, hoặc ta có thể làm gì để
cải thiện tình hình kinh doanh. Hầu hết những người đầu tư đều quan tâm đến giá, tỷ
số p/e (tức tỷ lệ giữa giá cổ phiếu và lợi nhuận doanh nghiệp trên mỗi cổ phiếu). Tỷ số
p/e của một cổ phiếu là chỉ số về hiện trạng kinh doanh đối với một người đầu tư bên
ngoài. Người đầu tư bên trong cần biết những chỉ số khác mà ta sẽ dạy cho con.
Những chỉ số đó sẽ giúp con biết được các hệ thống bên trong một doanh nghiệp có
hoạt động tốt và hiệu quả hay không. Nếu con không có hiểu biết tài chính, con sẽ
không thấy được sự khác nhau đó. Do đó, con sẽ cho đầu tư là rủi ro."
"Còn điều thứ hai là gì?"
"Đó là khi ta xem xét một cơ hội đầu tư, ta có thể biết cơ hội đó sẽ phù hợp vào
chỗ nào trong báo cáo tài chính của riêng ta. Như ta đã nói, đầu tư là một kế hoạch.
Ta muốn xem xét báo cáo tài chính của một doanh nghiệp, cổ phiếu, quỹ hỗ tương,
trái phiếu hay địa ốc sẽ ảnh hưởng đến báo cáo tài chính của ta thế nào. Ta muốn biết
cơ hội đầu tư đó có đưa ta đến được nơi ta muốn hay không. Ta có thể phân tích làm
thế nào có thể tham gia cơ hội đầu tư đó với nguồn vốn hiện có của ta. Khi ấy, nếu ta
buộc phải đi vay để đầu tư, ta muốn biết chuyện gì sẽ xảy ra và ảnh hưởng lâu dài của
nó."
"Điều thứ ba là gì hở bố?"
"Đó là điều mà ta muốn biết cơ hội đầu tư này có an toàn không và có kiếm
tiền được cho ta hay không. Ta có thể biết ngay cơ hội đó sẽ làm cho ta giàu lên hay
bị lỗ. Nếu ta bị lỗ, hoặc ta không thể giải quyết được lý do làm ta mất tiền, vậy thì cớ
gì ta phải đầu tư vào nó? Điều đó sẽ rất rủi ro."
"Như vậy, nếu như bố không kiếm được tiền, bố sẽ không đầu tư?"
, tôi hỏi.
"Trong phần lớn các trường hợp là như vậy,
" Người đáp. "Mặc dù đơn giản chỉ có
thế, ta lại gặp không biết bao nhiêu người bị lỗ, mất tiền mà vẫn cứ nghĩ mình là nhà
đầu tư. Nhiều người đầu tư vào địa ốc và tháng nào cũng bị lỗ, nhưng vẫn cứ nói
cứng: "Chính phủ sẽ cho phép tôi trừ các khoản lỗ này vào thu nhập chịu thuế." Nói
như thế chẳng khác nào như nói: "Nếu anh mất 1 dồng, chính phủ sẽ trả lại cho anh30 xu." Rất ít chủ doanh nghiệp và nhà đầu tư biết cách tận dụng các ưu đãi của chính
phủ, thế nhưng trên thực tế vẫn có người làm được. Tại sao không kiếm được 1 đồng
mà còn được hưởng thêm 30 xu ưu đãi từ chính phủ? Những người làm được như thế
mới là những nhà đầu tư thực thụ."
"Mọi người làm như thế thực sự à? Họ mất tiền mà vẫn cứ nghĩ đó là đầu tư?"
"Hơn thế nữa, họ còn coi việc mất tiền để được giảm thuế thu nhập là một ý tưởng
hay. Con có biết sẽ dễ dàng đến thế nào khi đi kiếm một cơ hội đầu tư làm mất tiền
không?"
, Người hỏi.
"Con nghĩ rất dễ. Thế giới này đầy ắp những cổ phiếu, quỹ hỗ tương, bất động sản
và doanh nghiệp kinh doanh không kiếm được tiền."
"Hiểu biết tài chính là một kỹ năng rất cơ bản của một người đầu tư làm giàu.
Kỹ năng cơ bản khác là đầu tư để sinh lời. Không bao giờ được có ý nghĩ đầu tư với ý
định mất tiền để được giảm thuế trong đầu con cả. Con đầu tư chỉ vì một lý do duy
nhất là kiếm tiền, con nhớ chứ?"
"SỔ LIÊN LẠC GIA ĐÌNH"
Khi gần kết thúc bài học trong ngày, người bố giàu nồi,
"Bây giờ con hiểu được lỷ
do tại sao ta đã yêu cầu con lập báo cáo tài chính cho riêng con thường xuyên chứ?"
Tôi gật đầu,
"Cũng như khi phân tích báo cáo tài chính của các doanh nghiệp kinh
doanh và bất động sản. Bố luôn nói là bố muốn con suy nghĩ bằng báo cáo tài chính.
Bây giờ thì con hiểu được rồi."
"Khi con còn đi học, hàng tháng con đều có sổ liên lạc để về trình bố mẹ. Cuối
học kỳ, con có học bạ ghi lại kết quả học tập của con. Báo cáo tài chính là học bạ của
con khi rời trường, vấn đề ở chỗ, vì mọi người không được dạy đọc hiểu hay lập báo
cáo tài chính, họ không biết làm thế nào sau khi rời trường. Nhiều người có điểm rớt
trong báo cáo tài chính của riêng họ mà họ vẫn không hay biết chỉ vì họ có một việc
làm lương cao và một ngôi nhà đẹp. Nếu như ta có thể cho điểm, bấy kỳ người nào
không được độc lập về tài chính ở tuổi 45 sẽ đều bị ta cho rớt hết. Ta nói như vậy
không ác ý đâu, mà vì ta muốn mọi người tỉnh giấc và làm một điều gì đó khác hẳn,
trước khi họ đánh mất đi tài sản quan trọng nhất của mình là thời gian."
"Như vậy bố làm giảm rủi ro nhờ khả năng đọc hiểu báo cáo tài chính,
" tôi đáp.
"Một người cần phải kiểm soát được báo cáo tài chính của mình trước khi bắt tay đầu
tư."“Đúng vậy,
” Người nói. "Cả quá trình mà ta nói với con về sự kiểm soát bản thân
con cũng chính là sự kiểm soát báo cáo tài chính của con. Nhiều người muốn đấu tư
bởi vì họ đang kẹt nợ. Đầu tư chỉ vì mục đích kiếm được nhiều tiền để con có thể trả
nợ, mua một căn nhà to hơn hay một chiếc ô tô đời mới chỉ là kế hoạch của một kẻ
ngu. Con đầu tư vì một mục đích duy nhất: tích lũy tài sản mà qua đó chuyển đổi thu
nhập từ lương của con thành thu nhập thụ động hay thu nhập từ danh mục đầu tư.
Mục đích chuyển đổi thu nhập đó chính là mục tiêu duy nhất của một nhà đầu tư thực
thụ. Nhưng để đạt được mục tiêu đó đòi hỏi con phải có nhiều hiểu biết sâu sắc về tài
chính chứ không chỉ là chuyện cân đối thu chi."CHƯƠNG 16
Bài bọc đầu tư số 14:
Hiểu biết tài chánh theo cách đơn giản – những điều cơ bản
Một nhà đầu tư chuyên nghiệp cần phải có khả năng đọc hiểu nhiều bản báo cáo
tài chinh khác nhau, trong đó chủ yếu là bản tóm tắt thu nhập và bản cân đối tài
chính.
Tôi không là chuyên viên kế toán, thế nhưng tôi đã tham dự nhiều khóa học về kế
toán. Hầu hết trong các khóa, điều làm tôi ngạc nhiên nhất là các vị giảng viên đều chỉ
tập trung vào một bản báo cáo mà không hề đề cập đến mối quan hệ giữa hai bản báo
cáo đó. Nói cách khác, các vị ấy không bao giờ giải thích tại sao bản báo cáo này lại
quan trọng đối với bản báo cáo kia và ngược lại.
Người bố giàu cho rằng mối quan hệ giữa hai bản báo cáo đó nói lên tất cả. Người
sẽ nói,
"Làm sao con hiểu được báo cáo này mà không có báo cáo kia? Làm sao con
có thể cho đó là tài sản hay nợ mà không có cột thu nhập hay cột chi phí?". Người tiếp
tục,
"Không phải chỉ vì được liệt kê trong cột tài sản mà có thể gọi thứ ấy là tài
sản." Tôi nghĩ câu nói đó là quan trọng nhất. Người nói,
"Lý do khiến cho mọi người
gặp khó khăn về tiền bạc là vì họ mua nợ nhưng lại liệt kê trong cột tài sản. Nhiều
người gọi căn nhà của mình là tài sản, nhưng thực chất nó chỉ là nợ." Nếu bạn còn nhớ
quy tắc Gresham, bạn có thể biết tại sao chi tiết nhỏ nhặt ta hay bỏ qua đó lại có thể
khiến cho một đời người luôn vật lộn với tài chính thay vì được tự do về mặt tiền bạc.
Người bố giàu còn nói,
“Nếu con muốn giàu qua nhiều thế hệ, con và con cháu của
con phải biết sự khác nhau giữa tài sản và nợ. Con cần phải biết sự khác nhau giữa