SỰ THẬT BẤT NGỜ VỀ Ý NGHĨA CỦA BÀI ĐỒNG DAO “CHI CHI CHÀNH CHÀNH”

Tuổi thơ của tất cả những đứa trẻ Việt Nam đều gắn liền với các bài vè dân gian nổi tiếng, trong đó có bài "chi chi, chành chành" nhưng tôi, cũng như tất cả những người bạn xung quanh mình, đều nhớ nó trong vô thức, không hề hiểu ý nghĩa mà cũng chẳng biết nó đúng hay sai.

Có lẽ bởi vè dân gian, được truyền miệng từ người này sang người khác nên lâu dần, chúng ta cứ đọc nó như một thói quen khó bỏ, chứ ý nghĩa sâu xa, nguồn gốc của những câu vè thì lại ít ai biết. Người viết xin trích lại một dị bản có vẻ như là xưa nhất của bài đồng dao này như sau:

“Chu tri rành rành
Cái đanh nổ lửa
Con ngựa đứt cương
Ba vương tập đế
Cấp kế đi tìm
Hú tim bắt ập”

- Câu đầu: Chu tri rành rành có nghĩa là bố cáo cho thiên hạ được biết

- Câu thứ 2: Cái đanh nổ lửa nói về tiếng súng đại bác đầu tiên của chiến hạm Catinat bắn vào Đà Nẵng năm Bính Thìn 1856 trong chủ trương gây hấn của người Pháp.

- Câu thứ 3: Con ngựa đứt cương diễn tả sự rối loạn của triều đình Huế sau khi vua Tự Đức băng hà vào năm Quí Mùi 1883. Lúc đó, ngoài Bắc đang đánh nhau với quân Pháp, trong triều thì quyền thần chuyên chế không còn trật tự, kỷ cương gì nữa.

- Câu thứ 4: Ba vương tập đế chỉ vào việc Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường chuyên quyền làm bậy, giết hại công thần. Tháng 9 năm 1884 Tường và Thuyết đổi di chiếu của vua Tự Đức, đem Dục Đức giam vào nhà tối, không cho ăn uống để chết đói, đổ cho tội thông mưu với Pháp, lập Hiệp Hòa lên làm vua. Hơn 4 tháng sau, Tường và Thuyết đầu độc vua Hiệp Hòa, đưa Kiến Phúc, lúc đó mới 15 tuổi lên ngôi. Được hơn 6 tháng, Kiến Phúc ngộ độc chết, Tường và Thuyết lập Hàm Nghi mới 12 tuổi lên ngôi báu. Chỉ trong vòng chưa đầy một năm mà có tới 3 ông vua thay nhau lên ngôi, câu “ba vương tập đế” chỉ vào những biến cố này.

- Câu thứ 5: Cấp kế đi tìm nói về việc Tôn Thất Thuyết vì bị Thống Chế De Coursy xử ép nên đêm 22 tháng 5, 1885 liều đánh úp dinh Khâm Sứ và đồn Mang Cá ở Huế. Việc thất bại, Thuyết đem vua đi trốn rồi truyền hịch Cần Vương đi khắp nơi. Quân Pháp một mặt lo dẹp loạn, một mặt cấp tốc cho người đi tìm vua Hàm Nghi về để yên lòng dân.

- Câu cuối: Hú tim bắt ập chỉ vào việc tên Trương Quang Ngọc làm phản, cùng với suất đội hầu cận vua Hàm Nghi là Nguyễn Đình Tình, nửa đêm 26 tháng 9, 1888 cùng 20 thủ hạ xông vào chỗ vua tạm trú ở làng Tả Bảo, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình, bắt sống và đem nộp nhà vua cho Pháp lãnh thưởng (sau đó vua Hàm Nghi bị đày đi Algérie, Pháp thưởng cho Ngọc hàm lãnh binh, Tình được thưởng hàm quan võ, còn tất cả thủ hạ kẻ được thưởng hàm suất đội, người được thưởng tiền).

Không gì khác hơn, mặc dù là một bài đồng dao của trẻ thơ nhưng nó phản ánh một giai đoạn lịch sử rất cụ thể. Đó là giai đoạn nhà Nguyễn làm mất nước!

- Nguồn: Trương Tửu / Kinh Thi Việt Nam; Nghiên cứu lịch sử.