Có lần đến nhà người bạn chơi, tôi rất ngạc nhiên khi thấy bạn dù đã ngoài 20 tuổi nhưng đi đâu về là cúi đầu chào ông bà, cha mẹ. Khi thấy chúng tôi trố mắt, bạn nói nghiêm túc: "Không phải mình làm màu mè với mấy bạn để xây dựng hình ảnh mà gia đình mình xưa vẫn thế. Nguyên tắc này được xây dựng, giữ vững cho đến ngày hôm nay. Thực sự lúc đầu mình cũng thấy ngại khi bạn bè đến chơi mà mình khuôn sáo, phép tắc quá. Nhưng ai cũng cảm thông nên rất mừng".

Nhìn thấy gia đình bạn như thế, rồi nhìn lại nhà mình, tôi thấy bản thân mình tệ nhiều thứ quá. Chỉ là phép tắc đơn thuần thôi nhưng tôi lại không thực hiện được. Thực sự thì lúc nhỏ, cứ hễ đi đâu chơi, hay đi học là tôi khoanh tay thưa từng người một, song lớn lên chút, ở cái tuổi thiếu niên dở dở ương ương, tự nhiên lại thấy nguyên tắc này "quê quá", "cổ lỗ sĩ quá" nên tôi rút gọn, khoanh tay thưa một lần: "Thưa cả nhà, con đi học mới về". Rồi khi đã là sinh viên, trưởng thành, tôi dần quên mất chuyện này. Mỗi lần về thăm nhà, dù không phải là đứa con hư hỏng, nhưng tôi lại chẳng thèm hỏi thăm ai, thưa gửi ai. Ba mẹ, ông bà góp ý nhiều lần nhưng mình cứ nhớ rồi lại quên. Riết rồi mẹ bảo: "Chỉ việc nhắc con thưa hỏi mà cứ như nhắc tuồng. Ðừng để người ngoài đánh giá con là người kém ngoan". Tôi chống chế rằng đâu phải thưa, chào, hỏi là ngoan, là có giáo dục, là đạo đức. Mẹ không đồng tình, lắc đầu nói: "Mọi việc trong cuộc sống này đều cần có nguyên tắc. Trừ khi con rời xa cộng đồng, cô độc trên đảo hoang hay ở giữa sa mạc".

Cũng từ lần ghé thăm nhà bạn, bạn đã cho tôi thấy giá trị truyền thống là như thế nào nên tôi cố gò theo khuôn phép và bây giờ đã quen với điều đó. Với việc cúi đầu chào từng người lớn, đã khiến cho cả nhà thảng thốt, có người còn hoài nghi tôi "có ý đồ mua chuộc" (xin tiền chẳng hạn), nhưng sau đó thì ai cũng hiểu được tình cảm mình dành cho cả nhà.

Trong những buổi họp mặt bạn bè, tôi cũng hay đề cập đến vấn đề này và lắc đầu than thở về giá trị truyền thống gia đình đang xuống cấp, khi mà học sinh bây giờ chẳng biết thưa, chào người lớn. Cứ bước ra khỏi nhà, hay đặt chân vào nhà là tung tăng tung tẩy, đắm mình trong niềm vui riêng mà quên mất ông bà, cha mẹ đang hiện diện trước mặt. Mặc dù môn Đạo đức (Tiểu học), Giáo dục công dân (THCS, THPT) đều không quên uốn nắn văn hóa này. Bạn bè tôi cho rằng, văn hóa thưa, chào lung lay, sắp mai một là do trẻ nhỏ bị ảnh hưởng bởi văn hóa phương Tây. Tôi nghĩ điều này không đúng. Người phương Tây mặc dù sống rất thực tế, sòng phẳng, lý tính nhưng họ vẫn có giá trị truyền thống gia đình. Bằng chứng là trong phim ảnh, phóng sự, ngoài đời, cứ hễ gặp ba mẹ hay người lớn họ đều chào (hi, hello). Theo tôi, đây là do một phần lớp trẻ thích sống vội, sống "rút gọn". Nhiều khi giao tiếp, họ hay nói chuyện cộc lốc thay vì hoa mỹ. Trong ngôn ngữ viết, họ sử dụng nhiều ký tự viết tắt cho đỡ dài dòng. Trong phong cách sống, họ yêu rất nhanh và không ngần ngại chia sẻ cảnh âu yếm trên mạng xã hội. Còn với những mối quan hệ gia đình, vì cuốn mình vào việc riêng mà người trẻ nhiều lúc bỏ qua những phép tắc cần thiết khi gặp mặt ông bà, cha mẹ, cô chú...

Dù rằng câu chuyện thưa hỏi chưa chắc ảnh hưởng đến đạo đức, nhưng một khi bản sắc văn hóa, phép tắc gia đình bị xáo trộn thì cuộc sống trở nên vô trật tự. Người trẻ dễ bị rơi vào trạng thái tự phụ, thích thay đổi tất cả các giá trị xưa nay, hay xem nhẹ giá trị truyền thống, lịch sử...

Ðể gìn giữ giá trị này thì người lớn cần phải giáo dục con cháu ngay từ lúc nhỏ, tạo ra thói quen tốt, mà không gì hơn là việc làm gương bằng chính cử chỉ thưa hỏi của mình với ai lớn tuổi hơn và duy trì, xây dựng giá trị này từ việc tự nhắc nhở mình, nhắc nhở con cái...

ST.