Có lẽ bao nhiêu nước mưa mặn một đời mẹ tần tảo nuôi con trên trời đều đổ dồn xuống mái nhà nhỏ bé này. Mưa rào xối xả dưới mái hiên. Bên ngoài trời đất mù mịt, u ám. Cố căng mắt mà chẳng nhìn thấy gì. Giữa màn nước trắng đục như vừa chợt thấy bóng mẹ ngày xưa vẫn đứng đó...

Tay mẹ xanh gầy cầm bát cơm hứng dưới giọt gianh. Nước mưa trong vắt và lạnh. Hạt cơm thì đỏ quạch. Mấy quả cà trắng cứ lập lờ nổi lên, chìm xuống như đời mẹ. Cả đời mẹ quanh quẩn chỉ có cơm cà chan nước mưa, nước vối. Bây giờ được no đủ thì mẹ đã khuất xa...

Quả cà nho nhỏ lăn theo gót chân

Vào cữ nắng hè ong ong, ủ lửa là lúc nắng già. Ngoài trời, hơi nóng bốc lên ngùn ngụt hoa cả mắt. Người ta bảo đấy là " hoa nắng". Trời đứng gió, lá cây lặng ngắt. Nắng đổ lửa thế cà sai quả lắm. Quả cà nho nhỏ thu hết nắng vào trong. Quả nào quả nấy tròn vo, da căng bóng. Trong bấy nhiêu loại cà, mẹ chỉ kén cà xứ Thanh. Là vì quả vừa phải, trăm quả đều tăm tắp như những viên cuội. Cùi thì dầy mà ruột lại ít hạt.

Từ sáng sớm mẹ đã trở dậy, lập cập cắp thúng ra chợ. Tại đấy, người nhà quê ngược tàu mang về chẳng thiếu thứ gì. Nào khoai sọ, khoai lang, cà pháo, cà bát và cơ man là đỗ. Theo chân mẹ mỏi chân khắp chợ may ra mới mua được mẻ cà vừa ý. Đến xế chiều, nắng xiên khoai lọt qua dàn thiên lý, mát hẳn. Từng chùm hoa chín vàng, thoang thoảng mà lại thơm lâu. Mẹ nhẩn nha pha một ấm chè đặc, hai mẹ con cặm cụi cắt cà. Dao phải sắc như dao cau mới không "ăn" vào thịt cà. Như thế thì nén cà mới không bị ủng, không kháng. Vại muối cà phải là sành Hương Canh, đen nhánh, đanh lì. Qua mỗi mùa hè muối cả chục mẻ nên lớp vỏ sành đã thấm ngấm mấy lần nước muối mặn. Chẳng khác gì ấm pha trà ngấm dầy cao chè. Đá nén cũng phải kén đá cuội to, trơ lì và nhẵn thín. Nước muối mặn mấy cũng không thể ngấm vào. Các loại đá khác khi ngập chìm trong nước muối sẽ thôi ngấm ra, nước đục là cà có vị ngái. Ngay đến vỉ nén cũng phải đan bằng giang đã ngâm kỹ, gác trên gác bếp cho ngấm bồ hóng. Kỹ lưỡng đến thế rồi mẹ mới rải từng lớp cà. Cứ một lớp lại quải đều một lớp muối trắng. Nước đổ vừa xâm xấp mặt cà rồi thả dăm nhát riềng. Xong xuôi đặt vỉ, nén rõ chặt. Mẹ dặn, cứ vài ngày phải xem nước có ngót không. Cốt sao lúc nào cà cũng phải ngập nước. Đến khi vớt ra, để bao lâu cà vẫn trắng phau, không bị thâm tái...

Trong bếp có vại cà, cả nhà đủ sống qua ba tháng hè. Rau đay, rau ngót cũng một tay mẹ trồng trên mảnh vườn nhỏ sau nhà. Bên bờ rào, mồng tơi rậm rì xanh ngắt. Mùa hè nắng nôi, có bát canh rau với dăm quả cà là xong bữa. Lúc tối lửa tắt đèn, hàng xóm chạy sang xin dăm quả. Cả xóm thành ra nghiện cà mẹ muối. Ai cũng bảo muối cà tưởng là đơn giản. Hoá ra phải có " tay " thì cà nén mới giòn, trắng nõn và tuyệt nhiên không có vị chua.

Hũ mắm tép ấm lòng những ngày đông

Vào mùa mưa, cả đám trẻ con xóm bãi kéo nhau ra những con mương đồng làng thả vó tép. Những cái vó nhỏ xíu, với tấm vải màn được buộc khéo léo với khung bằng thanh tre. Đơn giản vậy thôi nhưng lại là dụng cụ hữu hiệu để bắt tôm, bắt tép. Mồi để nhử tép phải là cám được rang chín. Tôi hay ra ngoài bờ dậu hái thêm một ít lá cúc tần đem rang với cám, thính sẽ dậy mùi hơn. Xong đâu đấy, mấy chị em tôi háo hức đứa vác gậy, đứa mang vó, đứa cầm rổ rá hành quân đi cất vó. Sau những trận mưa rào cuối hè là chúng tôi cất được nhiều tép nhất. Những con mương nước lặng, đùng đục là nơi được chọn. Có hôm trở trời, tôm tép còn nổi lờ lờ trên mặt nước, chỉ cần chịu khó một chút là đã có ngay mớ tép tươi. Những con tép nhảy tanh tách trong rá nhìn rất vui mắt. Từ mớ tép mà chúng tôi cất được, mẹ cẩn thận nhặt từng cọng rong, hạt sạn lẫn. Tép được chọn làm mắm thường chỉ là những con tép riu, loại bé nhất trong các loại tép nhưng phải còn tươi.

Xong đâu đấy, mẹ chuẩn bị một cái hũ, cứ một lớp tép lại bỏ vào một lớp thính. Đến hết thì đem nút chặt bằng lá chuối khô để sát cạnh bếp đun. Mắm để cạnh bếp thì nhờ hơi nóng mắm nhanh chín. Bọn trẻ con chúng tôi, suốt cả tháng trời cứ háo hức chờ lúc mẹ mở nút lá chuối. Khi ấy, ba gian nhà sẽ sực nức mùi vị ngọt ngào, thơm lạ lùng. Những buổi chiều đi học về, đói quá chạy ù vào bếp lấy bát cơm nguội ăn với mắm thì tuyệt hảo. Bữa cơm mùa đông, chỉ cần mẹ xới lưng cơm khói còn nghi ngút rồi rưới đều từng thìa mắm tươi hồng, đặc sánh thì tôi ăn chẳng biết no. Nhà nào sang hơn thì món mắm chưng thịt được xem là món ăn khoái khẩu. Chỉ cần một ít thịt ba chỉ băm nhỏ, một ít tiêu, ớt cho vào chưng, ăn với cơm nóng vào những ngày đông thì không thứ cao lương mỹ vị nào bằng.

Đi qua những mùa đông, nuôi dưỡng tuổi thơ tôi là những bát cơm mắm tép của mẹ. Nhiều lúc thoảng nghe những cơn gió lạnh tràn về lại thấy nhớ quá dáng mẹ bên bếp lửa bập bùng. Của ngon vật lạ, mâm cao cỗ đầy rồi cũng qua đi nhưng món mắm tép thì vẫn cứ vướng vất trong tiềm thức. Nhận ra rằng, dù đi bất cứ nơi nào thì quê hương vẫn để lại trong lòng mỗi người con những thứ hiện hữu thân thương nhất.

ST.