Các đêm khó ngủ tôi lại nhớ ngoại và vị nhẫn bùi của món đọt lưới luộc chắm mắm chua ăn tới đâu bụng dạ mát đến đó và tối ngủ không cần đội nón.

Sài Gòn đang vào thời chuyển mùa, mưa thưa dần nhưng lâu lâu lại dội xuống một trận khiến người cứ bần thần, ngày thì bải hoải đêm lại chập chờn. Tỉnh nửa đêm dỗ hoài mắt chẳng nhắm lại được, trằn trọc tới lui một hồi lại nhớ ngoại.

Ngoại đã đi xa gần 20 năm rồi, quê nhà giờ đã đổi thay, căn nhà cũ giờ cũng không còn bụi trúc đung đưa bên cái hàng rào xanh mướt. Tôi trôi dạt Sài thành hơn 10 năm trời, các bon chen thường nhật cứ cuốn đi nên ít khi nào nhớ không kể các đêm chong đèn trắng mắt.

Người già thường hay khó ngủ. Những hôm trái gió trở trời, đêm nghe chiếc giường tre cọt kẹt là thế nào sáng mai cũng thấy ngoại lọ mọ cắp rổ ra hàng rào hái đọt lưới (tên gọi khác là nhãn lồng, chùm bao). Khi đó, tôi lại lẽo đẽo theo sau, tiếng là phụ cầm rổ nhưng thực ra để chờ ngoại hái cho các trái lưới chín vàng ươm, thơm lừng.

Ngoại hay nói cây cỏ cũng là thuốc, nếu biết cách ăn thì quanh năm không phải đi bệnh viện và dây lưới là cây được ngoại tin cậy nhất, có thể chủ trị từ đau mình tới mất ngủ, nóng trong người. Thành ra, ngoại tận dụng hết các hàng rào quanh nhà để trồng lưới, nó không chỉ hữu ích lúc trái gió trở trời mà còn là món ăn thân thuộc trong bữa cơm gia đình tôi.

Đọt lưới có thể nấu canh tôm, thịt, xào nhưng ngoại thường chỉ luộc chấm nước mắm sả bằm hoặc mắm chua.

Mắm chua là đặc sản Tây Ninh được làm từ tép, cá nhỏ (thường là cá lòng tong, rễ tre) trộn với muối, đường tán và thính (gạo rang đâm nhuyễn). Như tên gọi, loại mắm này có vị chua nhẹ nhưng ăn rất đằm bởi vị mặn của muối, béo bùi của cá, tép. Người sành ăn thì thường dùng mắm chua với đậu rồng sống hoặc thịt heo luộc nhưng với ngoại, nó đi kèm với đọt lưới mới là nhứt hạng.

Mắm chua thuần chất thường hơi mặn nên khi mua về, ngoại thường biến tấu một tí. Ngoại đem thơm gọt vỏ, xắt khoanh mỏng vừa ăn, bắc lên bếp ram sơ cho vàng đều hai mặt rồi xé nhỏ, ỉm vào hũ mắm. Được vài ngày, thơm thấm mắm, mắm cũng đằm vị hơn. Trước bữa cơm, ngoại múc mắm ra chén, gia thêm chút đường, ít tiêu xanh và ớt là xong.

Hồi nhỏ tôi không thích ăn đọt lưới luộc vì nó hơi có vị đắng nhẹ, ngoại dỗ nhiều lần mới chịu ăn và đâm ghiền. Nhớ làm sao các bữa cơm trưa của ngày xưa đó. Trên cái chõng bên hè, mâm cơm đôi khi chỉ đơn giản một dĩa đọt lưới luộc xanh mướt, chén mắm chua đỏ lựng ớt và tô nước rau nhưng cả nhà tôi ai cũng gắp, chấm khí thế.

...

Rau lưới luộc giòn rụm, mát rượi, hơi nhẫn hòa với mặn thắm thiết của mắm, chua nhẹ của thơm và loáng một tẹo, dĩa rau hết veo. Lúc này, ngoại múc cho mỗi người lưng chén nước luộc rau và không quên quảng bá: Nước luộc mới mát nè, uống xong tối ngủ khỏi đội nón!

Nhiều hôm dù bụng no căng nhưng vẫn còn thòm thèm tôi lại mè nheo ngoại cạy cơm cháy để kẹp với con mắm ăn chơi. Các con mắm chỉ tầm đầu đũa béo bùi thơm nức được ngoại rải đều lên mặt trong miếng cơm cháy rồi kẹp lại, tôi chỉ việc cầm ra võng nằm đong đưa giả đò ăn bánh rán Đôrêmon.

Dây lưới không phải lúc nào cũng xanh tốt, ra đọt đều đều để ngoại hái. Khi dây tàn, đọt thưa dần, dĩa rau hằng ngày thay bằng rau muống, rau lang. Nhiều khi không phải trái gió trở trời gì nhưng chắc vì nhớ, đến bữa cơm ngoại lại nhắc: Phải chi giờ có đọt lưới chấm mắm chua thì tối nay ngủ ngon phải biết!

Lớn lên, cuộc sống quá nhiều thăng trầm nên chẳng cần trái gió trở trời gì tôi cũng trải qua các đêm dài mất ngủ. Nghĩ chuyện đông chuyện tây, chuyện mình chuyện người chán chê tôi lại nhớ về hồi xưa, nhớ những bữa cơm rau mát rượi giữa trưa hè và nhớ ngoại với câu nói quen thuộc: Đọt lưới mà chấm mắm chua là khỏi lo mất ngủ nghen!

ST.