Cây mưa đêm mùng Sáu làm cho người ta nhớ đến những đứa trẻ đi bắt cua đêm ở suối Đá, xã Thanh Sơn, huyện Định Quán, Đồng Nai. Mưa, suối có cua đồng để soi, chúng có tiền phụ giúp cha mẹ nghèo.

Quả vậy, mưa là có cua đồng. Sáng mùng Tám, ngoài chợ đã có bán cua, đông khách và giá bán được chị hàng cua lịch sự: "Thông cảm bữa nay giá hơi cao một tí". Cao một tí nghĩa là 110.000 đồng/kg so với mọi khi 80.000 đồng. Chị bán cua bán luôn cả rau đay. Và tôi nghĩ ngay đến việc kiến tạo cho buổi trưa một tô canh cua rau đay. Cả nhà tôi không ai "chịu" biết ăn canh cua rau đay, chê nhớt. Thực ra, họ không chịu biết ăn món đó là vì nó đã không tượng "hình" trong trí nhớ họ suốt thời thơ ấu với một người mẹ chỉ thích canh cua rau mồng tơi. Thứ rau nhiều nhớt làm nên cái thành ngữ "nghèo rớt mồng tơi" phải cất công tìm mới hiểu nghĩa gộp từ "nghèo rớt" + "nhớt mồng tơi". Một kiểu như "tuyệt cú" + "cú mèo" thành tuyệt cú mèo, ngày nay có thể thay bằng từ "đỉnh".

Cua đồng vẫn còn nhiều trong tự nhiên, mừng ghê. Nên để tránh từ "đồng" như cá rô đồng, cá lóc đồng, từ lâu bị hiểu thành: "Tổ tiên chúng tôi là "đồng", còn chúng tôi đã là "nhà" từ lâu", nên gọi là cua ruộng – món ăn được kể là bán chạy nhất nơi quán Bửu Việt – người bước lên những nấc thang bếp xịn bằng sự phát triển cái lẩu cua đồng.

Nhắc đến cua đồng ở một đất nước có thật nhiều đồng, chắc chắn là có rất nhiều người Việt đang còn cất tại một trong các hộc ký ức của mình hình ảnh một thời mò cua. Cua đồng sống ở trong hang đào ở các bờ ruộng. Nên những người đi mò cua ruộng cũng là những người đi giải quyết các lỗ mội để giữ nước trong ruộng. Cua đồng có mai màu vàng sẫm, nhỏ cỡ bao diêm. Chúng có quanh năm trong ruộng, trở thành một thú giải trí của lũ trẻ những ngày không phải đến trường. Thú ấy càng ngậy cõi nhớ hơn bởi cái mùi thơm khi đem cua nướng theo ta suốt đời... Hồi nhỏ người lớn hay nói trăng Rằm cua ốp nhưng không giải thích tại sao. Sau này mới biết cua ốp vì trăng sáng chúng không dám đi ăn, bèn ở trong hang nhịn đói, coi như là một đợt detox cho thanh cảnh cõi đời.

Sách vở nói cua đồng quyến rũ bạn tình bằng hoá chất (pheromones), thị, thính giác, hoặc tạo rung – giống như hẹn hò bằng điện thoại di động chế độ rung của con người! Thậm chí, con cáy đực (fiddler crab) còn có một cái càng to đùng để chat và quyến rũ bạn tình. Chúng có lẽ thua con người chuyện tán tỉnh là không biết đến internet.

Trở lại chuyện cái lẩu cua ruộng làm nên danh phận của Bửu Việt. Lẩu cua đồng ai cũng có thể ra chợ mua cua, nhờ người bán làm, rồi về chế biến. Tệ như chị Đậu thì hỏi bác Google. Nhưng đẳng cấp của cái lẩu đình đám kia lại khác. Ở đó như đang dạo làng hoa Sa Đéc mấy ngày Tết. Màu vàng rực rỡ bông bí già, màu tím hoa lục bình, màu trắng và bordeaux bông so đũa, màu xanh đậu bắp, màu xanh vàng bông điên điển. Những khối chả thịt với riêu cua vuông vuông, những cọng rau cần nhận chả. Rồi còn thấy mình như đang ngồi giữa đồng nướng cua. Những cái mai cua đỏ au. Rời làng hoa Sa Đéc, bạn có thể tiếp hiệp hai với một mâm rau muống, khổ qua, mướp. Đường biên giới của nấu nướng, nghệ thuật và sản vật bản địa trong món lẩu đã mờ – xu hướng ẩm thực nóng nhất của năm 2016. Năm 2017 vẫn vậy, nhưng để không còn những bữa ăn buồn tẻ, còn phải có những câu chuyện ngày xưa bắt cua đồng ra sao. Soi cua ở mương như thế nào. Mùa nào cua nhiều. Nhớ về những mùa nước nổi cua nhiều ơi là nhiều không kịp vớt... Và nếu như có mưa ven sông, khí quyển bữa ăn lẩu cua đồng càng đượm... Nhưng cũng có khách lại nói: "Không còn mùi cua đồng".

ST.