Sự tuyệt chủng của con người kinh tế
S
Ự
TU
YỆT
CHỦ
N
GCỦA
C
ONNG
Ư
ỜI
KINH
TẾ
−1−
Chún
g
tô
i
luô
n
m
o
n
g
mu
ố
n
nh
ậ
n
đư
ợ
c
nhữn
g ý
k
iế
n
đ
ó
n
g
g
ó
p
c
ủ
a
q
u
ývịđ
ộ
c
gi
ả
đ
ểs
ác
h
n
g
à
y
c
à
n
g
h
o
à
n
t
h
i
ệ
n
h
ơ
n.
G
ó
pý
v
ề
sá
c
h
,
li
ê
n
h
ệ
v
ề
bả
n
thả
o
v
àb
ả
n
d
ị
c
h
:
p
u
b
l
i
c
a
t
io
n
@
a
l
p
h
a
b
o
o
k
s
.vn
L
iê
n
h
ệvề
d
ị
c
h
v
ụ
bả
n
q
u
y
ề
n
:
c
o
p
y
r
i
ght
@
a
l
pha
b
o
o
k
s
.
v
n
THEMINDOFT H EM A R K E T C o p y rig h t© 2 00 8 b y Micha e l S h er m er . Al l rig ht s r e s e r v e d. S ỰT U Y Ệ TC HỦ N GC Ủ A CO N N G Ư Ờ I K I N HTẾ B ả n q u y ề n ti ế n g V i ệ t© 2 01 0C ô n g t y S á c h Al p h a K h ôn g ph ầ n nà o t ron g x u ấ t b ả n p h ẩ m nà y đư ợ c ph é p s a o c h é p h a y p h á t h à n h dướ i b ấ t k ỳ h ì n h thứ c ho ặ c phư ơ n gt i ệ n n à o m à k h ôn gcó s ự ch o ph é p t r ư ớ c b ằ n g v ă n b ả n củ a C ô n g t y S ác h Al p h a. B ì a : N g u y ễ n Đứ c V ũ Bi ê n t ậ p viê n A lph a B o o k s : Đà o Q u ế A n h −2− MICH A E L SHERME R S Ự TU YỆT CHỦ N G C Ủ A C ON NG Ư ỜI KIN H TẾ K h ư ơngDuy d ị ch NHÀ X UẤ TB Ả N T H ỜI Đ Ạ I −3− Đà n nhí m quâ y q uần bê n nha uđểs ư ở iấm tr o n g mù ađ ông g i árét;n h ưn g kh i n h ữn g chi ếc ga i t r ê n n g ư ờ i c hún g đ âm vàonhau, c h úngbu ộ cp h ải t ản r a .. . Sa u n h iề u l ầ nsátlại r ồi tả n ra , chún g bu ộ c ph ả i tả nra...T ươ ng tự , nh u c ầuh ì nh thàn h x ã h ộ ic ũn gđ ư a co n n g ư ờ iđ ế n g ần nha u h ơ n n h ư ng r ồi b ản tín h ga i gó c v à kh ó ư a l ạ iđẩy h ọ r a x a nha u . C uố i cùn g co n n g ư ờ i c ũngh i ể u cầ n g i ữ m ộ t k h o ả n g c á c h vừ a ph ả i m ớ i m on g g i a o t i ếp đư ợ c v ớ i nhau , kh o ả n g các h đ ó c ũn g chín h l à ch u ẩ n m ự c củ a p h é p lị ch s ự v à hàn h xử . A RTHU R S C H O P E N H A U E R , T ặ n g p hẩm và cặn b ã , II , 31 , 185 1 −4− L ờ i Nh à x u ấ t b ả n C h ủn g hĩ a D uy vậ t bi ện c h ứ n g , t r i ếth ọ c c ủa C hủn g h ĩa Mác –Lêninc h ỉ r arằng: C h ủng hĩ aTưb ả n l à h ìn h thá i k i n htế-xã h ộ i x u ấ th iệ n s a uc h ế đ ộ ph o ngk iế n, trong đ ócáctư l i ệu s ản x u ấ tdo g i a i cấ ptư s ả nch i ế m h ữ uvàdùngl à mp h ư ơngt i ệnđể bó c lộ t l àm t h uê c ủa n g ư ờ il a o đ ộng. Đại c h i ến t h ế g i ớ i T hứ n hấ t v àĐ ạ i c h iế nt h ếg i ớ i T h ứ hai d o C hủngh ĩ aTưb ả ngây r ađể xâ m c h iếm t huộcđịa, t ranh g i à n h t h ịt r ườngkhôngn g o à i m ụ cđ íc h b ó c l ộ tđ ư ợc n h i ều h ơ n .Sự t àn k h ốc c ủa h aic u ộc đ ại c h iế nlàkhông t h ể c h ố i c ã i, k h iến nhâ n l oạingàycàngcả n h g iá cv ớ i C h ủng h ĩatư b ả n .Do vậy,nh i ềunhàki n h t ếh ọ ctưbảnđãv i ết n h i ều l u ậ n t h u yết b i ện m i n h c ho C hủ ng hĩaTư b ảnvà cho r ằng b ả n c h ấtc ủ a C h ủ ng hĩ a T ư b ảnđãthayđổ i. Cuốn S ự tu y ệ t c h ủ n g c ủa c on n g ư ời kin h t ế M i cha e l Shermer làc u ố n sác hđượcb á nr ấ t c h ạy t r ê n t hế g i ới ng a y t ừ k h i m ới x u ất b ả n.Tácg i ả,với n h ữ ngví d ụđư ợ c c h ọn l ọ c, d ẫ n dắt n g ư ờ i đ ọ c t ừlòngtrắc ẩ n( p hig i aicấ p) ,t ớ i s ựtuyệt c h ủ ng của co n ng ư ờiki n h t ếđặtmụcđíchkinh t ế l ê ntr ê n h ế t , c u ố i cùng l à s ựtự d o l ựa c h ọ n ( cóđ ạ ođức? ! ) … t r ong n h u c ầu đời −5− s ố ngcủacánhân, ch í nhlà l ờ icổ sú y k h ô n khé o v à n ồngnh i ệt c h o t h ị t r ườ n gtự d o t h uầntúy–haycụt h ểh ơ nlàlờib i ện minh C h ủngh ĩ aTư b ả nđã kh á c t r ư ớc v àsẽ l àtươ n g l a ic ủ a nhâ n l oạ i. Tr ư ớcthờibu ổ i h ộ i n h ậ pkinhtếtoàn c ầ u,n ư ớ ctaki ê n đ ị n h x âyd ự n g m ộ tn ề nkinhtế t h ị t r ư ờ n gđ ị nh h ư ớngxãh ộ i c h ủ n g h ĩ a ,đâychínhlà m ộ t c u ố nsách c ần đ ọc đ ểhoành ậ p màkhông h ò atan. Cu ố icùn g ,xinđ ư ợ ctrích m ộ t c âutrongNg h ịq u yếtcủa B ộ C h ín h t rị Đ C S VN v ề cô n gtác l ý l u ận t r onggiaiđoạn hi ệ nnay ( Số01 / N Q - TN 21 / 3 /9 2 ) :“ Đ ố i v ớ i c á c h ọ c t h u y ế t khá c– n g o à i C h ủng h ĩ a Má c– Lên i n , v ề x ã h ội , cầ n đư ợ c n g h i ên c ứ ut r ênquan đi ể m k h ác h quan , b i ệ nc h ứ n g ” . Trân t r ọ ng g i ới th i ệucù n gb ạ n đ ọ c. N H À X UẤT B Ả N T HỜI Đ Ạ I −6− MỤ C L Ụ C L ờig i ới t h i ệ u.......... . ............Er r or!Bookma r k
i
n
e
d.
Dẫ
nn
hậ
p:Kinh
t
ế
họ
ccho
m
ọi
ngư
ời................
.
...............
.
9
1
.
B
ư
ớ
cn
hả
yvọt............................
.
.............
.
..........
.
29
2
.
T
rự
c
giá
c
k
i
n
htết
r
o
n
gta................
.
.............
.
........
.
49
3
.
C
h
ủ
ng
h
ĩ
a
t
ưb
ả
n
nhì
n
t
ừ
dướ
ilên..........
.
...........
.
65
4 . Gấ u t r ú c, sả np hẩ m v à co n n g ư ờ i............ . ........... . 96 5 . H ọ cc á chc h ă mn o mđ ồ n gt i ề n . ............... . .......... . 1 2 8 6 . S ự tu y ệt c h ủn g củ a C o nn g ư ờ i k i n h t ế......... . ..... . 173 7 . G i á t rịcủa đ ạo đ ứ c........................ . ............. . ...... . 2 0 5 8 . V ì sa o t iền khôn gm u a đượ ch ạn hp hú c ? . .......... . 2 4 2 9 . L ò ngtinvàm i nhxác đ ộ ti n cậ y.............. . ........... . 286 1 0 . Kho a h ọcvề nhữn g qu y t ắ c t ốt . ............. . ........ . 3 2 2 −7− 1 1 . Khôn g là mđ iề u x ấu.............. . ............... . .......... . 3 4 2 1 2 . T ự d o l ựac họ n . ................ . ........... . ........... . ...... . 3 7 8 L ời k ế t : M ở c ử at h ếgi ớ i . ............ . ............. . ............. . ........ . 4 0 7 C hỉm ụ c . ............. . ............... . ................ . ............... . .......... . 4 2 9 −8− D ẫ n n hập KIN H T Ế H OC CHO M O I NG ƯỜ I h ú c â m t h á n h M a tt h ew , t r a n g 25 ,d ò n g 1 4 - 2 9 , t h u ậ t lại l ờid ạ ycủaJesusChúa c ứuthế v ềtàin ăn g n h ư P sau: “Vìphàmaiđã c ót h ìsẽđ ượ cchothêmvà s ẽcó d ư t h ừ a; còn a ikhô n gcó,thìn g aycáiđ a n gc ó , c ũ n g s ẽ b ị l ấ y đ i . ” N ếu k h ô n g x é t đ ến n g ữ c ảnh ,c â u n ó i t r ê n kh ô n g t hể h i ệnchúttrí tuệnàoc ủ amột n h à tiê n tr i v ĩđại,n g ườit ừ ng t uyênbốrằng l ò ng n h â n t ừ s ẽ n g ự t rị t hế g i ớ i; s o ng n ế uxét t rongn g ữc ả nh phù h ợ p,cóthể h i ểuJ e sus c ho r ằ ngn ế ub i ế t c á c h đ ầu t ư t i ền c ủ a ( t ín h b ằngđơnvị“talen t s” 1 ) thì c o nngư ờ isẽtrởnên g i àu có h ơ n. M ột n gư ờ i đầ ytớđược t r a oc h on ă mtalents n ếu b i ế t 1 “Ta l ent” v ừ a m ang n g h ĩ at à i n ă n g,v ừ alà m ộ tđ ơ nvị t i ền t ệvàt r ọ n gl ư ợn g c ổ ( t a - l ă n g ) . −9− cách đầ utưsẽđem v ềchoc h ủ m ườit a lents. M ộ t n g ư ờ i đ ầy t ớ đư ợ c tra o ch o h ai ta l ent s n ếub i ết các h đ ầu t ư s ẽđ e m v ề cho c h ủbốntal e n t s.N h ư n gn ế uđư ợ c t r aoc h o m ộ ttalent v à n g ư ờ i h ầ u đ óđemcất k ỹ v à ohộp t h ìc u ốicùngc ũ n g c hỉcót h ểtrả l ạ i một t a len t du y n h ấ tchoc h ủ .Khi đ ó,ôngc h ủ s ẽyêu c ầu ng ườ i đ ầ y t ớ n gạ i r ủ ironàyt r ao m ộtta l e nt đ óchongườib iế tcách b i ến n ăm ta l e n ts t h àn hmư ờ it a len t s –n g h ĩ alàn g ư ờ ik i ếm đư ợ c n h i ềut i ề n n h ấ t l ạ i đ ượcbanthêmc ủ acải. V ậ ylà k ẻ g i àu cànggi à u t hêm. H ẳn l ờ id ạ y c ủ aChúaJesus t h âmsâuh ơ n c â u c h uy ện mangtínhkinh t ế v ềlựa c họn p h ư ơng c á ch đ ầ utư đ úng đ ắn, songtôim u ốn x em l ờidạynày n h ư m ộtn g ụngôn v ềtâmhồn c ủ at h ịtrường.Vàonhữngnăm 1 9 6 0, n hà x ãhộihọcRob e r t K.M e rton đ ãt i ế nhànhmột ng h iê ncứuquymôlớn v ềc á ch thứccácý tư ở n g k h o a h ọcđư ợ ck h á mp h á ,c ô n g n hận t r o n g một t h ịtrư ờ n g ýtư ở ng–ôngcoi k hoa h ọc n h ư m ộtt h ị trư ờ n g . M er t o n n hậnth ấ y c á c kho a h ọc g i a l ỗ ilạc t hườngcó uy t í nl ớ nhơn m ứcxứng đán g đ ơng i ả n bở ihọlà n hững t ê n tuổi l ớ n , tr o n g kh i cá cc ộn g s ự g i ú p v i ệc v à c á c ng hi ê ncứu si n h– n h ữ n g ng ười đ ảmnhận p h ầ n l ớn c ô ngv i ệc– l ạ i c h ẳ ng hề đ ượcb i ếtđ ế n. M ộ t h i ệuứ n g p hổb i ế ntư ơ ng t ự ch o t hấy nh ữ n gýtư ở ng s á ngt ạ o v à n hững c âuda n hng ô n t hư ờ n g đượ c nângt ầ mvàđem l ạ isự v ẻ v angchocá n h ân n ổit i ế n g n h ấ t l i ê n qu a nđến c h ú n g. M e r t o n g ọ i đ â y l à H i ệ n t ư ợn g Matthe w . C á c ch u y ê n gia v ề t h ị trườn g xe m đâ y l à L ợ i th ế t íc h l ũ y . T r o n g n g ữ c ả nh kin h t ế rộn g h ơ n , t ô i s ẽ đ ề c ậ p đ ế n n ó n h ư Hi ệ u ứ n g b á n c hạ y nhấ t . Mộ t sả n p h ẩ m bá n ch ạ y kh i vừ a đư ợ c tun g r a t h ị −10− tr ư ờ n g s ẽ k h i ế n nh ữ n g n g ư ờ i khá c ti n đ â y l à m ộ t sả n p h ẩ m tố t v à mon g muố n s ở h ữ u nó , đ i ề u nà y s ẽ k é o t hê m n h i ề u n g ườ i đ ế n m u a , v àt hôn g đi ệ p c ứ th ế la n tỏ a đ ế n v ô s ố khách hàn g khác . Sả n phẩ m nà y l ậ p tứ c t r ở t hàn h mó n hàn g bán c h ạ y nh ấ t . Trê nt h ư ơn g tr ư ờn g a i c ũn g bi ế t hiệ u ứ n g n à y , t h ế n ê n n h iề u tá c g i ả v à nh à x u ấ t b ả n qu y ế tt â m đ ặ t bằn g đượ c c uố n s á c h c ủ a h ọ và o dan h m ụ c s á c h bá n chạ y nhấ t củ a New Yo r k Times . Kh i sá c h củ a b ạ n n ằ m t r o n g da n h m ụ c nà y , các hiệ u sác h s ẽ l ậ p t ứ c x ế p n ó và o gi á sác h bá n c h ạ y n h ấ t ( đ ôi k h i cò n g h i r õ “D a n h mụ c sác h b á n c h ạ y nhấ t t h e o x ế p h ạ ng c ủ a Ne w Yo r k T i m e s ” ). Cuốn s á ch s ẽđược đặ tngaybênngoài, c á cẩnb ả n x ếp n g ay ngắn n h ưmột k h ố i g ỗ. Đ i ề un à ygiúpc á ck h ác hh à ng t i ề m n ă n g v ừa b ư ớcv à oh i ệu s á ch đ ã n h ậ n r ađ â y l àmột c u ốn đ áng đọc. L ượngmuat ă ng l ê n k h i ến c u ốn s á chlập t ứcđư ợ c c á c biênt ậ pviênm ụ c N e w Y o r k T i m es B o o k Re v iew nâ n g h ạ ng trêndanh m ụcsáchbánc hạ y,đ i ềun à yn h ưmộtthông đ i ệ p tí c h c ực g ửiđ ế n đ ộ c g i ả k h i ến s ố ấ nbảnbánđư ợ cn g àycàng tă n g t h êm , c u ốnsách t r ụhạnglâu hơ n , d o an h s ố bá n t i ếpt ụ c tăngcao h ơ n nữ a. Tấ t c ảx o áy quanhn h ư m ộ t v ò ng t r ò n, v à cáctácg i ả g i à u nh ấtl ạ icànggiàu th ê m . Đểlư ợ n gh ó a H iệ u ứng b á nchạy n hất,n h àxãh ộ ihọc Dunc a nWatts,côngtác t ạ i Đạ ihọc C o lumbi a , cùn g vớ ih a i c ộn g s ựMa tt h ew S a l g an i k v àPe tte rD o dds đ ãt i ế nhành m ộ t t h íng h i ệ mtrong đ ó14ngh ì nn g ườiđ ă ngkýl à m t h à nhv i ê n một tr a n g web ,nơihọ c ó t h ể n g h e , x ếph ạ n g v àt ả i v ề cá c ca k h ú c d o cá c ba n n h ạ cvôda n htrì n h b à y. M ộ t nhó m t h ành vi ê nđư ợ cchob i ếttên c ủa c á c c a k h ú c v à ba n n h ạ c,trongkhi −11− nhóm t hứhaichỉđư ợ cb i ếtsố l ầ nmỗib à ih á tđư ợ ctải về . Các nhàn g hiên c ứu đ ã g ọi đ â y l àđ iề uk i ện “ả n hhưởng x ãh ộ i” . H ọ muốn bi ế tth ô n gtin v ềsố n g ư ờ i t ải m ộtcak h úc v ề c ó ả nh hư ở n gđ ế nqu y ết đ ịnht ả iho ặ c khôn gt ả inó v ềc ủ acácc h ủ t hể k h áckh ô n g . Đ úng n h ưdự đ o á n , s ố li ệ ub i ểuthị l ư ợ n g t ả i v ề đã ả nh h ư ở ngđ ế n n h ữ n g t h àn h v i ê n t h u ộc nhó m c h ịu“ảnh hư ở n gxãhội”: n hữ n g b àih á t c ósố n g ư ờ itải v ề nh i ềuhơnt i ếp tụcđượccácthà n h v iê n m ớ i t ả i v ề n h i ềuhơ n , tr o ng k h i l ựa c họ n c ủ a n h ó m b i ếttênbài h á tvàb a nn h ạ clại ch o kế t q uả c ực kỳkhácb i ệt. Đ i ềunàykhô n gcóng h ĩa l à ch ất l ư ợ n gc ủ a m ột c u ốn s á c h,một c a k h ú c h ay b ấ tkỳ s ả n p hẩmn à okháck h ông có ả n h h ư ở ngt ớ i quy ết đ ị n hc ủ an g ư ờ i mu a . T ất n h iên , n ó có ảnh h ư ở ng v à ản hhưởng đ ó c ó t h ểlư ợ n gh ó ađược.N h ư ng hóarakhin g ư ờ itiêud ù ngđ ư ara l ự a c h ọnc h ủquan d ự at r ên đ á n h g i áma n g tí n h t ư ơng đ ối c ủ acáck h ác h h à ngkh á cthì ảnhhư ở n g c ủ asựxếp l o ạ i k h ác h q u a n v ề c h ấ t l ư ợ n gsản phẩm t hườngtrởnên m ờn h ạ t. N hữ n g t h ịtrường nơi v i ệc bu ô nbán d i ễnra dự atrên nh ữ n gb ả ng x ếp h ạ ng , x ế plo ạ ivà da n hmục hà n g b á n c hạy nhấtdườngn h ư v ậnhà n h t h e oý muốn c ủ ariê n gnó,g i ống như m ộtcơthểc h un g .Th ự c c h ấ t , đ â y m ới c hỉlàmột t r ong nh ữ n gh i ệuứng s ẽ đ ượ cđề c ậ p t r ong c u ố nsáchnày,minh c hứ n g c homức đ ộảnh h ư ở ngc ủ a tâmh ồ n t ớ it h ịtrường,và r ộ n g h ơn nữ alà s ự t ồn tạitinh t hầnriêngcủathịtrư ờ n g.H ã y cùngsuyn g ẫ m m ộ t c âu c h u yệ n k i nh t ếkhácquabàih ọ c v ề s ự t i ếnhóacóliênqu a nđ ế nH i ệ u ứ ng b á nc h ạ y n h ấ t. Ø Ø Ø −12− Hãy t ư ở n gtư ợ n gbạn l àmộtchủnhàbă n g s ở h ữ u m ộ t l ư ợ ngti ề n h ữuh ạ n c ót h ể ch o vay .Nếub ạ n ch o n h ữ n g k h á c h hàn g c ómức đ ộr ủ i r o c a o v ay , t hực s ựb ạ n đ angch ơ i m ộ t ca n hbạcl i ềul ĩ n h v ì co n n ợc ủ a b ạ ncót h ể kh ô n g t rảđư ợ c n ợ vàtài s ản c ủabạn c ũ ng t i êut á n.Đ i ều n à yt ạ ora m ột ng h ị ch l ý : N hữngn g ư ờ i cầ nt i ền ch í nh l à n hữngn g ườicómức đ ộ r ủi r o c a o n h ấ t v à v ì t hế kh ó lò n g va yđược tiề n,trongkhi đ ó nh ữ ngng ườ iítcầnt i ền n h ấ tl ạ i c ó m ức đ ộ r ủ i r oth ấ p n hất– vàt h ế l à n g ư ờ i gi à u c àn g g i à u t h ê m . H a i n h à t â m l ýhọct i ến hoaJohnToobyvàLedaCosmides đ ãgọiđ â y l à Nghịc h l ý ch ủ nh à b ă n g ,và h ọđãápd ụ n g n ó v à o m ột v ấn đ ềs â us ắ ch ơ n: c h ú n g t a nê nk ế tbạn vớ iai?Họcho r ằ ng Ng h ị c h l ý c h ủ nhà b ă n g“c ũ n gtươ n g t ự n hư m ột v ấn đ ềnghiêmtrọ n g m à t ổ t i ên c h ú n g t agặp p h ải tron g qu á t r ì n h t h í c h n g h ivới cu ộ csố ng: l ú c m ộ tn g ườin g uyên th ủ y c ầ nđượcgi ú pđỡ n h ấ tc ũ n g l à l úc ngư ờ i đ ócó mứ c đ ộ rủ irocao,và v ìt h ế k h ôn g cò n đ ủh ấ p d ẫ nđểđượct r ợ g i ú p ”. N ếuxemc u ộcsốngg i ố n g n h ư m ột n ềnkinh t ếvà nh ững ng u ồnlực l àb ấ t c ứt h ứ g ì c h ú n gta s ẵncóđểgiúp đ ỡngư ờ i k h ác– đ ặ c b i ệtb a o g ồm tìnhbạn–t h e o lo gi c c ủa N g h ịchlý c h ủnhà b ă n g , s ẽ c ó n hữnglựach ọ n r ấtkhókhănkhi đán h g i á mức đ ộ ti n c ậy c ủ a n hữ n g n g ư ờ ichúngtag ặ p.Theo t h uyết t i ếnh ó a , l òn g v ị t h a l à v ấnđềl ớ nhơnđư ợ c đ ặt r aởđây: t ạ i saotôip h ải h y s i n h g e n ec ủ a tôi v ì gene c ủ an g ườik h ác? H o ặ c man g t í n hkỹt h u ật h ơn,vị t h a l à h à n h đ ộnglàmgi ả mkhả n ă n g sin h t ồ nc ủ at ô i đ ồng t h ờ ilàm t ă n g k h ảnăngsinh t ồn c ủ a n gư ờ i k h ác. −13− Các lýthu y ết chu ẩn m ực c h o r ằ n g c ó h ai c o nđư ờ n gt i ến hóa dẫ n t ớisự v ịt h a: l ự ac h ọ n t h e o hu y ế tt h ố ng ( mộtgiọt máu đ ào h ơ nao n ư ớ c l ã) v àvị t h at ư ơ ng h ỗ(cóđicó l ạ i). Giúp đ ỡnhữ n g ng ười g ầ ng ũ i t h ânth i ếtho ặ c n hữ n g ng ư ờ isẽ đ ề n đ á p l òn gvị t h a c ủ at ô i ng h ĩalàtôi đ angg i úp c h í nh m ì nh. Vìthế, s ựl ự a c h ọ nsẽhư ớ ngđ ế n n h ữ ngngư ờ icóxu h ư ớ n g v ị t h aở mứ c đ ộnào đ ó .Bịg iớ i h ạ n bở ic á cng u ồnl ự c,chúngta k h ô n g t hể g iúp đ ỡtất c ả m à p hải đ á n hg i ám ứ c đ ộr ủ i r o c ủa mỗingư ờ i,và s ẽ c ómộtsốn g ư ời í t r ủ i r ohơn n hữngngư ờ i k h ác . M ộ t l ầ n n ữa N ghịchlýc h ủ n h à b ă n gl ạ ixảy r a :N h ững ngư ờ i n g uy k h ố n n hất l ạiítcó c ơmayđư ợ c g i ú p đ ỡnhấ t , v à thếlàn g ư ờ i g i àucànggiàuthêm.N h ư ngkhôngp h ải k h in à o c ũ n g v ậy,cón h ữngng ườ ib ạ nlúcsóngêmb i ể n l ặ ngg i ả v ờ t ỏ ra v ị t h a, n hư n g k h it r ời n ổigiôngbãothì h ọchẳng b u ồ nc ứ u g iú p c h ún g t a . N gượcl ạ i, n h ữ n g n gư ờ ibạnthựcsự l à n h ữ ng ngư ờ i l uôn b ả o v ệlợiích c ủ achúng t amà khônghề đ òihỏisự đ ề n đ áp.“Nhữngbạn b èx ấ u t hườngđ e o m ặ t n ạ t r ung t h ành”, To o b y v à C o smide s p h â n t í c h ,“ N ếubạn s ốngởt h ờ ing u yên t h ủ y v àkhông c óaiq u antâmsâu s ắ cđ ế nl ợ iíchc ủ a b ạ n,khi đó bạ n r ấtdễbị t ổn t hư ơ n g t r ướccác s ựk i ệnbất n gờ–t r ở t h à n h co n t i n c ủasốm ệ n h . ” M ô i t r ường s ốngcàng t ồ i t ệ,càng c ầ n t h i ếtphải c ó n hữngngư ờ ibạn t hực s ự,và t ro n gquák h ứ, môi t r ườngs ố ngcủac o n n g ười k h ô n ghề g iố n gmộtchu y ến dã ng o ạ iêmđềm. T i ế nhóa làmộtquátrìnhc h ọnlọc t h e ok h ảnăng t h ích nghivàh àn h x ửt h eoNghịchlý c h ủ nh à b ă n g , tr o ng đ ó c h ú n g taph ả i(1) c ốgắ n gđểđược n h ữ ngngư ờ i x ungquanhg h in h ận sự t hành t hực v àđángt i n c ậ y ,(2)tr a u d ồ i n hữ n g t h u ộ c t í nh −14− đư ợ cưachuộ n g n hất tr o ng c ộ n g đ ồ ng , ( 3 ) tha m gi a n h ữ ng h o ạt đ ộ n g c ộng đ ồ n g n h ằm n h ậ nd i ệnvàc ủ ng c ố n hững t h u ộ c tí n h t h iê nvềxãhội,(4)tr á n h nhữ ngh o ạ t đ ộ n g c ộ n g đ ồnggây mấtuy t í nvàđểlạit a it i ến g ,(5) ch úýđ ế nnhững đ ặcđ i ểm đ á n g t i ncậyởngư ờ ikhácvà(6)r è nk h ả n ă n g p h â nb i ệ t b ạn bè c h â n t h àn h v à bạ nbèh ờ i h ợt . V ì t h ế ,To o b y v àC o sm i d es k ếtl u ậ n , N g h ị c h l ý c h ủnhàbă n g , g i ảith í ch c hovấn đề t h u ộc l ĩ nh v ựct â mlý h ọct i ếnh ó a : “ N ế ub ạ ncó t ầ mquan t rọngđ ặ c b i ệtho ặ c du y n h ấ t vớ i a i đ ó–dùvì b ất c ứ l ýdo n à o– n gư ờ i đó c ũ n gsẽ c ósựquan t â mtr ê n m ứcthông t hường đ ối vớ i s ự t ồ ntại c ủ a b ạn k h igặpkhók h ăn. S ựquan t â mấy k h i ếnngư ờ i đó t r ởnênquan t r ọng v ớib ạ n.Lýdoai đ ó“ đ ầutư” v à obạn c h ínhlà v ì b ạnc ũ n g “ đầ utư” v à o n gư ờ i đ ó. H ơn n ữ a , k h i n h ận ra đ i ềunàyởmức đ ộ n à o đ ó,cót h ể sự qu a n tâ m b a n đầ uhọ d à nhchobạnsẽ gi at ă ng.” V ớ isự g i a t ăngnà y ,n g ư ờ in g h è o c ó thểt r ởnêngiàucónhờ s ựph á ttr i ể n n ềnt ả ng t ì nh b ạ n. Ø Ø Ø N ăm 1 8 59 ,C h a r l esD ar w i n xu ấtbảnc u ốn N gu ồ n gố c c á c l o à i . C u ố nsá c hg â yt r a n hcãiđ ế n m ứcvào n ăm1861, H i ệp hội vìt i ế n b ộ k ho ahọc An h p hảidà n h m ộtph ầ nđ ặ c b i ệt t r ong c u ộchọpthư ờ n g ni ê nthảo lu ận v ềnó.Ngư ờ i t atrao đ ổi, p hân tí c h t ốtxấu,vàcóýki ế n g a y g ắ t c h ỉ t r íc hc u ốns á chc ủ a Darwinquánh i ềulýthuyết v à ô n g c h ỉn ê n “ đư a r a d ẫnch ứ ng v àđể c h ú ngyê n ”.N h àki n htế c h ín h t r ịvàh o ạ tđộngxãhội H e nr y F a wcet t- n g ư ờ i b ạ n đ ồng t h ờ ilà đ ồn gsực ủ aDarwin– đã v i ếtt h ư c h oôngsauc u ộchọp,miêu t ảt h ái đ ột i ếpnhận c ủ ag iớ i k h o ah ọ c vớ ihọc t hu yế t n à y(Darw i nthườngkhông −15− t h a m d ựnhững s ựk i ện n hư v ậ y v ì l ýdo s ứckhỏe y ếu v à b ậ n bịu gi a đ ì n h).D a rwin đ ã t r ả l ờ i F a w c e t t,g i ả ithí c h m ối quan hệ k hă n g kh í t g i ữalýt h u yết v à t h ực t i ễn: Kh o ả n g b a mư ơ in ă mt rư ớ c, cón h iề u t r a n h l u ậ ncho rằn gcác nh à đ ịac h ấ tc h ỉ đư ợ cphép q u a n s á t c h ứ k h ô n g ph á t t r i ể n thàn h l ý thuy ế t , v à t ô i n h ớrõcón g ư ờ i đ ã n ó icứ đ àn à y t h ì c onn g ư ờ i c h ỉcóc á ch x uốn g m ồđ ế mc á t sỏ i v à m ô tả mà u s ắ cc ủ ac hún g. T hậ tkỳ l ạn ế u a i đ ó khô n g t h ấ y b ấ t cứ q u a n sá t nà oc ũn g ph ả in hằ m ủn g h ộh oặ cph ả n b iệ n m ộ t q u a n đi ể m nà o đ ó ,n ế u mu ốn n ócóích. Tôi đ ãdùngcâunóinàyđểminh họ a tr o ng b à i b á o đ ầ u tiên v i ết c hochot ạ p c h í Sci e n t i f i c Am e r ica n đ ó t ô iph át tr i ể n n óth à n h m ộtngu y ên t ắ c m angt ê n Châ m n g ô n c ủ a Dar w i n ,t h ể h i ệ nởýsaucùng: b ấ t c ứ qua ns á tn à o c ũn g p h ả i n h ằ m ủn g h ộh o ặ cp h ả nb i ệ n m ộ tq u an đi ể m nà o đ ó, n ế u m u ốn n ó c ó ích. Châmn g ônc ủ a Da rwi nt r ở t h à nhtr iế t lýkhoahọcc ủ a c u ốn s á c h này : n ếu m u ốnc á cquansátt r ở nê nhữu í c h , c h úng p h ả iđư ợ c k i ểm c hứng t r ư ớ c m ộtqu a nđ i ể m n à ođó–lu ậ nđ ề , môhình,g i ảt h u y ết h a y k i ểum ẫ u.C á c s ự k iệ n k h ô ng t hểtự p h á t ng ô n n ênc h ú n gc ầ nđượcg i ả imãqua l ă n gk ín hý t ưở n g , vìn h ận t h ức d ựa t rênquann i ệm. Khoahọc l àsựkếthợp t u y ệt v ờ i g i ữ a s ố l i ệuvà l ýthuyết – g i ữa n h ậ n t hứcvàquann i ệm–chúngcùngnhau t ạo t h ành n ề n t ả ng v ữngchắc c ủa kh o ahọc,công c ụmạnhn hấ tcon ngư ờ itạo r a n hằmtìmh i ểusự v ậ n h à nhcủa t hếg i ớ i .Nếu k h ô n g cò n t á c hrời l ýt h u y ết,quann i ệm vớ isốl i ệu, n hận t h ức −16− c h ú n g t a s ẽ đ ạ t đ ế n c á ch nh ì nn hậ n kháchquan c ủa Archimede–nh ì n b ằ n g đ ô i m ắ t c ủa Ch ú a– v ềb ả nthânvà thế g i ới. Trongc u ốnsá c hnàytôisẽph ả n b á c m ộtquanđ i ểm đ áng mỉamai c h o r ằ ngD a r w i n v àhọct h uy ếtc ủ aôngkhô n g có c h ỗ đ ứ ngtrong l ĩ nh vự ckhoahọc x ãhội, đ ặ cb i ệt k h i n g h iê ncứu v ềhà n hvixãhội v à k i n h t ế củ a c o n n gư ờ i. Tr ong k h i n h i ều nhàk h oahọck ị c h li ệtp h ả n đ ối vi ệc đ ưa Thu y ế t sán g t ạ ohay T h u y ế tt h i ế tkế thôn g min h 2 v à o gi ả ngd ạ ytrongg i ờSi n h h ọ c tạic á ct r ư ờ n g cô ng , đ ồ n gth ờ i đ iên đầ uvìt ì nht r ạnggiáo d ụ c k h o ahọct hả m h ạ ivà s ốl ư ợ ng ítỏi n h ữ n g n g ư ời c hấ p n h ậ n họct h uy ếtcủa D ar w in (c h ưa đ ầy m ộ tnửa d ânsố M ỹ t i n v ào sựt i ếnh ó ac ủ aconn gư ời), h ầ uhếtcácnhàkh o a h ọc k h á c– c h ủ y ếulàcácnhàkhoa h ọcxãh ộ i– đ ãlênánb ằ ngt ấ tcảm x ú cmãnhl i ệtdành c hoĐ ấ n gsá n g t ạ o n h ằ m c h ống l ạ inỗ l ực đưa t ư t ưở n g t iến h ó avàocác l ĩ n h v ực k i n ht ế , x ãhộivà t â m l ý . G i ờđ â y c h ún g t a c ó t hể h iể u n g uyênnhânc ủ a s ự p h ả n đ ối này– ch í n hsựcân b ằ n g t r on g t h u yếtt i ếnhóavà c á cquan đ iể m c ựcđoan v ềdi t r uy ền đ ãd ẫ nđ ế n n hữ n g c u ộc t ha n h s á t ngư ờ i t h i ểun ă n g t r í t uệt ạ iM ỹ , v à k h i ếnĐứcQ u ố cxãt ạ ora T h u y ế t ư us i n h 3 -ng u ồngốccủasựt h ả m s á tngư ờ i D o T h ái. 2 T h u y ế t s án gt ạ o(C r eat i on i sm)làhọc th u yết c h ủ đ ạoc ủ aThiênchúagi á o , ch o rằ n gThiênchúat ạ o r a th ếgi ới . Thu yết t h i ế tkế t h ô ng m in h ( I n te l li g e n t De s i g n) đ ư ợ cđ ư aranh ữ ngnăm19 8 0t i ế p t ụ c khẳ ng đ ị n hđ i ề unà y .Thiênchúagi á o k ị chl i ệ tp hả n đ ốiTh u y ế t t i ế n h ó a ( Ev o l u t ionT h e o ry )c ủ aDa r w i nvàởnh i ều n ơ i, h ọ cthu y ế t này v ẫ n b ịc ấ mg iả ng d ạ yth e o y ê u c ầ u c ủ aN h àt h ờ . 3 Thu y ế t ư u s i nh ( E u g e n i c s ) p h á t si n h t ừ qu a n đ i ể m c ự c đoa n v ề d i t r uy ền . H itl e r t ừ n g tu y ê n b ốn h iề u l ầ n : “ Chú ng t a p hả i t ạ o r a m ộ t gi a i c ấ p ư u v i ệ tn hất , c ók h ả nă n g t h ố n g t r ị tr o ng n h iề u th ế k ỷ . Độ i qu â n c ủ a c h ú ng t a p hả i đượ c l ự a c họ n t r ê n −17− Do đ ó,cácnhàk h oa h ọc x ãhộisau Th ế ch i ến I I đ ãp h ả n đối mọiý t ư ở n g d ù n g qu a nđ i ểmt i ếnhóađể n g hi ê n cứ uh à nhvi con n gư ờ i,và c h ỉtậptrung đ ưa r a n h ữ n g g i ải t h íc h t h iê nvề vănhóa - x ã h ội. Tôi c ũ ngsẽtranhl u ậnvềh ọ c t h u y ế t C o nn g ư ờ i k i nh t ế , x e m co n n g ư ờ i n h ư n h ữ ng t hực t hểkinhtếvô c ùngd u ylý,có tí n htư l ợivà t ựdoý c híl u ônsốngíchk ỷ , c h ạyth e ol ợ i í c htối đa v àb i ếtcáchđưa r a l ựac h ọnh i ệuqu ả . K h iquanđ i ểmt i ến hóavàcáclý t h u y ết t âmlýhọc h i ện đ ạiđư ợ c s ửd ụ ngđể nghi ê n cứ uhànhviconn g ườitrênt h ị tr ườ n g , c h ú n g t asẽ t hấy họcth u y ết C onn g ư ờ i ki n h t ế–hòn đ át ả n gc ủ akinh t ế học tru y ền t hống– t h ườngsai l ầmvàthi ế u t h u yế tp h ụ c m ột cách đ á n g t i ế c . Hó a ra , co n n g ư ờ ilànhữ n gs i n h v ậ t c ựckỳb ấ tduy l ý ,và nh ữ n gc ả m x ú c s âuth ẳ m,vôthứcđư ợ c t i ếnhóa c ù ng thờigi a nvĩnhh ằ n g c h i p hối c o n n gười nga n gb ằ ng( t h ậmchí nh i ều h ơ n )so v ớ inhữnglogic v à lý t r íhìnhthành t rongthế g i ớ i h i ệ n đạ i. Qua n đ iể m t h ứ b a tô i k h ôn g đ ồ n g t ì n h , v ố n đư ợ c nh à s ử h ọ c ng ư ờ i An h Th om a s Car l yl e đ ư a r a 1849 , xe m kin h t ế h ọ c nh ư m ộ t “ k h o a h ọ c ả m đ ạm” . S u ố t m ộ t t h ế k ỷ r ưỡ i sau đó , h ầ u h ế t mọ i n g ườ i đ ề u ng h ĩ v ề kin h t ế h ọ c n h ư th ế , c h ỉ t h ấ y n ó l à mộ t lĩ n h vự c lo a y h o a y t r o n g n h ữ n g m ô hìn h t oán h ọ c , p h â n t í c h t à i ch í n h v à x e m co n n g ư ờ i v ề m ặ t l ý t h u y ế t gi ố n g n h ư n h ữ n g c ỗ má y c ự c k ỳ d u y l ý v à í c h k ỷ . T h ự c t ế , n g uyê n tắ c c ủ a họ c thu y ế t ư u s in h , đ ể h ọ v à co n cá i t r ở thà nh tầ n g lớ p qu ý tộ c c ủ a h i ệ n t ạ i v à t ư ơ n g lai , kh ô n g ch ỉ ở n ư ớ c Đứ c m à trê n toà n t h ế g i ớ i". −18− kh i x e m x é t c ả b a qua n điể m này , c h ún g t a s ẽ t hấ y kin h t ế h ọ c k h ô n g h ề ả m đ ạ m . T r ướ c h ế t , n ó đ an g tr ả i qu a c u ộ c c á c h m ạ n g v ĩ đ ạ i nh ấ t k ể t ừ k h i đư ợ c Ada m Sm i t h đ ặ t n ề n m ó n g v à o nă m 177 6 b ằ n g t á c p h ẩ m S ự g i à u c ó c ủ a cá c q u ố c g i a . S ự gia o tho a vớ i c á c l ĩ n h vự c kh á c đ ã t h ổ i là n gi ó m ớ i v à o m ô n k h o a họ c c ũ k ỹ nà y , h ìn h t h àn h n ê n k in h t ế h ọ c t i ế n hóa , kin h t ế h ọ c h ỗ n hợp , k in h t ế h ọ c h à n h v i , kin h t ế h ọ c t hầ n kin h v à m ộ t k h á i n iệ m tô i gọ i l à kin h t ế h ọ c đ ạ o đ ứ c . T h ứ hai , qua n tr ọ n g hơ n , c o n người , cá c d o an h ng h i ệ p, c á c qu ố c gi a luô n c ó m ố i qua n t â m sâ u s ắ c v ề t à i c h ín h . V ề p h ư ơ n g diệ n nà y , k in h t ế h ọ c kh ô n g h ề ả m đ ạ m . H ã y t h ử xế p ha i ngư ờ i c ấ p t i ế n v à h a i n g ư ờ i b ả o t h ủ v à o c ù n g m ộ t p h òng , đ ề ngh ị h ọ t ran h l u ậ n s ò n g p h ẳ n g v ề c á c vấ n đ ề kinh t ế n h ư c h ă m só c s ứ c k h ỏ e toà n c ầ u , t ư n h â n c un g c ấ p dị ch v ụ côn g c ộ ng , lợ i– h ạ i c ủ a vố n h ỗ t r ợ n ư ớ c ng o à i , hay n h ữ n g ư u điể m tư ơn g đố i c ủ a v iệ c đ án h thu ế ngan g bằ n g và đ án h t h u ế l ũ y t i ến , b ạ n s ẽ t h ấ y k h ôn g kh í t ra n h luậ n t r ở nê n nón g b ỏ n g c h ứ khôn g h ề ả m đ ạ m. Ø Ø Ø Tôi đ ã d àn h b am ư ơ i n ăm tr o ngcuộc đ ờ i n g h iê n c ứukhoa họcđểt ì mh i ểunhững v ẫ nđề gâ y t r a n h c ã i n h ư t i ếnhóa, s á ng thế,sựnóngl ê ntoàn c ầ u,t h ả m s á t,phânb i ệ t c h ủ ngtộc q u a c h ỉ s ốIQ, p h â nb iệ t c hủ n g t ộctrong t h ể t h ao , ph â n b i ệ t g i ớ i tí n hquak h ả n ă n g n h ậ n t hứ c , n h ữ ngg i ả t h uy ết v ề â m m ư u đ ằ n g sau cá c s ự k i ện Tr â n C h â u C ả ng, 11 t h áng 9 , v ụ á m s á t −19− J F K, RFKvàM L K 4 , cá c l o ạ i d ư ợ c p hẩm t h a ythếvà b ổsung, sựđ ầ u t h aichu yể nk i ếpvàcả v ề C húa t r ờ i , t ô n g i á o . T ô i n h ậ n thấy khibị c h ọc gi ậ n , ki n h t ếhọc c ũ ng d ễ x ú c đ ộ n g k h ô ng t h uakémgìcáckh o a h ọck h ác.Nếu c ần s ựđ án h gi á k h ách quan v ề cá c s ựv i ệc– n hất l àk h icác s ựv i ệc k h ô n g t h ể t ự p h át ngô n– chún g t a c ó t h ể đế n vớ i ki nh t ếhọc. S ực ầ n t h i ết nghi ê n c ứuquyl u ật v ề h àn h v i c o n ng ư ờ i t r o n g ki n h t ế c ũ ng g i ố n g n h ư v i ệc cá c nh àv ậ t l ý ,h ó ahọc,si n hhọc p h ả ingh i ê n c ứucácquyl u ật t ự n h i ê n; v à b ởikinh t ếhọc l à l ĩnh v ựcđư ợ c h ầ uhếtmọingư ờ id à nh t ì n h c ả m,khinghiên c ứunóchúng t a p h ả icốgắ n g kh ô n g ch ế g i ễu,thanph i ềnhaykhinh b ỉnhững hà n h v i c ủ aconn g ư ờ i m à p h ả ithấuh i ểuchú n g. C hophéptôi g iả i t h íchlýdotôi b ư ớ c c hâ n v ào l ĩnh vự cn à y . G iữ a n hữngn ă m 1 9 7 0 , t hời đ i ểm m à p he t ự d ođang t h ắ ng t h ế t rên l ĩ n hvựch ọ c t h u ậ t , t ô i t rở t h àn h s i n h v i ên Đ ạih ọ c Peppe r d i ne– m ộ tt r ư ờ n g đ ạih ọ c C ô n g g iá o t h e o k h uynh hư ớ n g b ảo t h ủ . T ô iđ ăn gký v à o đâ y v ìbản t h â n t ô i t h e o đ ạ o Thiênc h ú agi á odòngPhúcâ m ,cónguyện v ọ n gt r ở thành g i ả n g vi ê n đ ạ ih ọ c , v à t hầnh ọ c c ó l ẽlà lĩ n hv ự cp h ùh ợ p n h ấ t vì Đ ạih ọ c P epperdinecóKhoaTh ầ nhọc rấ t n ổi tiế n g ( v i ệc ngôi t r ư ờ ngđ ặ t t r ê nnh ữ ngng ọ n đ ồ iMalibuk hổ ngl ồ , n h ìnra Thái B ì n h D ươ n gcũngkhông h ềgì ) .Tôi s ớmb iế tđểtrở t h à n h t i ếnsỹ t hầ nh ọ c ,cần p hải t h àn h t h ạ o b ố ntử n gữ– H e b rew, H i 4 Vụ á m s á t J F K , R F K v à ML K : V ụáms á t T ổ n g th ố n g Mỹ Jo h nF. Ke nned y vào năm 196 3tạiDall a sbangTe x a s ; V ụ á m s át T h ượ ngn g h ị s ĩ R o b e r t F .K e n n e dy năm19 6 8 ; V ụ á m s á t M a r t in L u the r K i n g,n ă m196 8 . −20− Lạp,LatinvàXyri. Vớ itô i , h ọct i ếng TâyBanNhađã đủ khó k hă n , t hế nê nsự l ựa c h ọ n ng h ề n g hi ệp n à y qu ả l à k hôn g ổ n. Khic á cthầy c ảnhbáo t ô i v ềtư ơn g la i m ờ m ị tc ủ a ng àn ht h ầ n h ọ cvàchamẹ b ắt đ ầu l ol ắ n g khôn g b iết s a u n à y t ô isẽk i ếm s ố ngb ằ ngnghề gì , t ô i qu y ết đ ịnhchu y ển san g l ĩ n hvực t â m lý h ọ c,n ơ it ô i k há m p h á n hữ n g ng ô n n gữc ủ akhoa h ọcvà đ ã thànhcôn g .Thầnh ọ cd ự a t r ê n n h ữn gcâuhỏi l o g i c,tra n hlu ậ n tr i ếthọc v à ph ả nb i ệ nvăn c h ư ơ n g . Kh o ahọc l ạidựa v ào nhữngdữ l i ệuk i n h ngh i ệm,p hâ nt í chth ố ngkêvà x â ydự n g lý t h u y ết.V ớ i l ố itưduyc ủ a t ô i,khoa h ọ c p h ùh ợ phơnnhiề u. Tôib iế tđếnkinh t ế họ c l ần đ ầu t i ê n v à o n ăm c u ố i đ ại h ọ c, k h i t h ấ y n h i ềusi n hvi ê ntrongkhoaTâmlýcùngđọc m ộ tc u ố n sáchdàycộp m a n g t ên A t la s nhú n v a i , tác ph ẩmcủa t i ể u t h u y ết gia - t r iết g i a A yn R a n d . T ô i c h ưatừngnghe t ênc u ốn sáchc ũ ngn h ư t á c g i ả ,vảl ạ i đ ộdàiđ á n g sợ c ủa n ó k h iế n t ô i nh i ều t h án g l iền k iê n quyế ttránhxa b ất c hấpb a o l ờ i tán dư ơ n g , c hođếnkhisứcép x u ng q uanhkh i ến t ô im i ễn c ưỡ ng c ầ m n ó l ê n . K hó k h ăn v àk i ên n h ẫ n l ắ m t ô i m ới v ư ợ t qu ađ ư ợc mấyt r ămtrang đầu t i ên ,cũnglàlúccâuchu y ện v ề c h à n g t r ai bíẩndámlàmn g ư n g đ ộngcơcủa t hếg i ới t h ự c s ự l ô i cu ốntôi, k h iến tô i sa ymêl ư ớ t qu a h àn g n g à n tra n g sá c h. G i ố n g n h ư n h i ều n g ư ờ i,tôi đ ánhgiárấtcaot á cphẩm Atlas n h ún vai . N ăm 1991, Thưv iệ n Qu ốc h ội p hốih ợ p vớ i C â u l ạ c bộCuốn sá c h c ủ a t h á n g t iếnhànhk h ả osát đ ộc g i ả v ề nh ững c u ốnsách“ t ạ o n ên s ự k h á c b i ệ t ” tron g c uộc đ ờ ihọ. K ết q u ả , Atlasn h únv a i x ế p t h ứ h a i c h ỉ sa u Ki n h T h ánh . T r i ếtlý c h ủ ng h ĩakháchquan c ủ aRand d ựatrên b ốnngu yê n t ắc c ơ b ả n: −21− (1) Siêu h ì n hl u ậ n : T h ựctế k h ác h q u a n ; ( 2 )N h ận t hức l u ậ n: Lý l ẽ ; (3) Đ ạo đ ứcl uậ n:T í nh t ưl ợ i;(4)C h í n ht r ị l u ậ n:Tư b ả n c h ủ n ghĩa. C hodù g i ờđ â y t ô i kh ô ng c ò n đ ồngt ì nh v ới v i ệcbà coit í n h t ư lợ i l à đ ặcđ i ểmc ủ aph ạ m trùđạo đ ức ( k h o ah ọ c đ ã c h ỉ r õ ,ngo à ití n hích k ỷ ,bon c h e n , t hamlam,ch ú ngta c ò ncó thểdi d ư ỡ ng đ ức v ị t h a, tin h t h ầ nh ợ pt á c v ànhân á i ) ,cuốn sáchc ủ aRand t hực s ựđãđưa t ô iđến c hâ n t r ời r ộ n glớnc ủ a ki n h d o a n h,thịt r ư ờ ngvàkinh t ếhọc. Tôikhôngdámchắc l i ệu n hững g i át r ị c ủ akinh t ếhọc nghi ê n cứ ut h ị t r ư ờ n g t ự d o v à s ự k hắt k h e v ề tà i c h í n h đ ã t h u yế t p h ụ ctôitinvàotínhc h ân x á c c ủ a c h ú n g h a y d o t ô i có t h iênhư ớ n gtươ n gh ợ p v ới t hế g i ớ i q uann à y . C ó l ẽ l à c ả h a i , dù b ạnn g h ĩ t h ến ào . C hamẹ t ô ic h ín hlà n h ữ ngn g ư ờ i v ô c ù n g k h ắ t k h e v ềtàich í n hsong lạ i h ế t sức t ựdo v ềm ặ t x ã h ội.Là sản p hẩm c ủac u ộc Đạ isuyt ho ái,luônmang t r o ngmình n ỗi ám ả nh“táin g hèo”,hain g ư ờ i đ ã b ỏdở đ ạihọc v à là m v i ệ c c ầ n m ẫn c hođ ế n c u ối đờ i.S u ố t t h ờ i t hơấu,t â mt r ítôiinh ằ n nh ữ n g n g uy ê n t ắckinh t ế k h ắtk h e:làmv i ệc c h ăm c h ỉ,đềc a o trá c hn h i ệmcá n h ân, t í nh t ựqu y ế t ,tực h ủ v ềtàic h ín h , c h ính qu y ền n hỏgọn v à t h ịtrường t ựdo.Mặc d ù c h amẹtôikhông hề s ù n g đ ạ o(n h ư n h i ề un g ười b ả o th ủngàynay), h ọ v ẫnh ế t sức h à oh i ệpgiúp đ ỡnhữ n g ng ườikémmay m ắnhơn– t ham lamlà t ố t , n h ư ngnhânáicòn t ốthơn. Sa u kh i t ố t ng h i ệ p t r ư ờn g Pepperdine , t ô i bắ t đ ầ u n g hiên c ứ u sa u đ ạ i họ c v ề t â m l ý h ọ c t h ự c n g h i ệ m t ạ i Đ ạ i h ọ c b a ng C a l i f o r n i a , Fu ll e r t on . L ú c nà y , t ô i đ ã t ừ b ỏ ni ề m ti nt ô n g i áo, tr ở nê n sa y m ê v ẻ đ ẹ p th ế tụ c củ a th ờ i đ ạ i Kha i sáng ,đ ắ m −22− mì n h tr o n g n h ữn g phư ơ n g phá p nghiê n c ứ u ch ặ t ch ẽ và nh ữ n g c h â n l ý nhấ t t h ờ i c ủ a k h o a h ọc . Nh ư n g ha i n ă m h u ấ n l u y ệ n n h ữ n g ch ú c h uộ t đ ể chún g n h ấ n v à o cá ct h an h theo đún g tầ n su ấ t v à c ư ờ n g đ ộ c ủ a tá c độn g , s ự n h iệ t tìn h t ô i dà n h ch o loạ i kho a h ọ c nà y n gà y mộ t ha o m òn , v à kha o kh á t n g h i ê n c ứ u th ế gi ớ i t h ự c càn g l ú c càn g l ớ n dần . Tô i đ ế n v ă n ph ò n g t ư v ấ n v i ệ c l à m củ a t r ư ờ n g v à h ỏ i x e m l iệ u t ô i c ó t h ể l à m đư ợ c v iệ c g ì vớ i t ấ m bằn g t h ạ c sỹ . H ọ hỏ i t ô i : “ An h đư ợ c đà o tạ o đ ể l à m gì? ” T ô i tr ả l ờ i c h u a ch á t : “ Đ ể h u ấ n l u y ệ n c h u ột. ” “Ngoà i r a an h cò n là m đư ợ c g ì n ữ a? ”- h ọ c ă n v ặ n. “ À ” ,t ô i l ụ c t ì m t r o n g tr í n h ớ , “t ô i c ó th ể n g hiê n c ứ u v à v i ế t l á ch. ” Tron gsổ g i ớ i thi ệ u v i ệ c l à m c ó m ộ t côn g v i ệ c l i ê n quan đ ế n nghiê n c ứ u v à v i ế t lác h t ạ i mộ t t ạ p ch í th ư ơ n g m ạ i d à nh ch o ngàn h côn g ngh iệ p x e đạp , t h ứ tô i h oà n toà n m ù t ị t. Nh i ệ m v ụ đ ầ u ti ê n c ủ a tô i l à th a m d ự b u ổ i họ p b á o d o h ã ng Cycle s Peu g e o u t v à Michel in Ti r e s t ổ c h ứ c n hằ m v i n h danh Joh n Mari n o , t a y đu ac huyê n n ghi ệ p vừ a p h á k ỷ lụ cđ ạ p xe x u y ê n lụ c đ ị a t ừ Lo s A n g e le s t ới N e wY o r k . T ìn h yê u t h ể t h ao lậ p t ứ c bùn g lê n t r on gt ô i , nga y c u ố i tu ầ n đ ó t ô i t ha m g i a c uộ c đu a đ ầ u t i ên , v à s u ố t h a i n ă m ti ế p t h e o tô i h ọ c h ỏ i v ề ngàn h x u ấ t bản , cá c kiế n t hứ c k i n h t ế l i ê n q u a n đ ế n bán hàn g , ma rk et i n g v à m ô n t h ể t ha o x e đạ p . T ô i v i ế t báo , bán q u ản g c á o v à đạ p x et ớ i n h ữ n g n ơ i x a n h ấ t c ó th ể .C u ố i n ă m 198 1, t ô i r ờ i tò a s o ạ n , t r ở t hà n h m ộ t ta y đ u a c h u y ê n n g h i ệ p đượ c n h ậ n tà it r ợ củ a cá c côn g ty , đồn g t hờ i h ư ởn g l ư ơn gt r ợ g i ả n g mô n t â m l ý h ọ c t ạ i Đạ i h ọ c Gle n dal e . M ộ t n gày v à on ă m1 9 8 1 , sau b u ổ i t ậplu y ệnd à i,Marino k ể v ới t ô i v ề Andrew G alamb o s ,một n hà v ậtlýđã ng h ỉ h ư u , đ ang −23− tổ c h ứccáckhóahọcri ê n gtại V i ệnD o a n h ng h i ệp T ự d o , d ưới v ỏbọcm an g t ên“ kho ah ọ clý t r í ” .Khóahọc n h ập m ô ncómã số V -50.B u ổi h ọc E c o n101bàn v ề t h ị t r ư ờ ng t ựdo,vềthế gi ớ i mạnh mẽ , đ ầ y s ức s ống,phânrõtr ắ ngđ e n , t r o n g đ ó A d am S m ith t ố t, K a r l M a r xxấu; s ởhữu t ư n h â n tí c hcực, s ởhữu t ậ p thể t i êu c ực; n ềnk i nh t ế t ự d o h i ệuqu ả , nề nkinh t ếhỗnhợp phihiệuq u ả.Khóa h ọcn à y rấ tnổit i ếngở qu ậ nCam, b ang C a l i fo r n i a ( h àn g x ó m c ủa t ô iởL o s A n ge l es t hư ờ n g g ọiđâylà “B ứ cmànCam” ) ,đ â y c ũ n g l àt h ờ iđ i ểm R o n aldReag a n đ ắccử t ổ ng t hốngvàđ ư ờ nglối b ả o t h ủ đ ang t h ắ ng t hế. T r o ng k h i Randủng h ộ s ựcanth i ệpcógiới h ạ n c ủ anhà n ước,Galamb o s l ạichủ t h uyế t t ư n hâ n h ó a t ấ tcả t àisản x ã hội n h ằ mkh i ến nhà n ư ớ ct r ở n ê n k h ô ng c ầ n t h i ếtvàtựtiêub iế n.Tài s ảnđư ợ c G a l a mb o s p h â n c h i a thàn h b a l o ạ i:ngu y ênt hủ y ( b ả n t h ân c u ộcsốngconn g ư ờ i),sơ cấ p(suyng h ĩ ,ýtư ở ng)và t h ứ c ấ p (phá t si n h t ừ t à isảnnguyênt h ủyvà s ơ c ấp,vídụqu y ềnsử d ụ ng đấ tvà h à nghóa h ữuh ì nh ) .Dođó,Ga l ambos đ ị n h ng h ĩ a c h ủ n g h ĩatưb ả nn h ư“ m ộtc ấ u t r ú c x ãhội c ó k hản ă n gb ả o v ệ tất c ảcácl o ạ itàisảncánhân m ột cá c h tri ệtđể.” Vậ y l à ,để nhậnd i ệnmột x ãh ộ i t ựdo t hực s ự, c h ú n gta đ ơ n g i ả n c h ỉcần “t ì mra p h ư ơ n g t hức t hích hợ pđể h ì nht h à nh c h ủn g h ĩ atư bản.”Trongxã h ộitự d o nà y, c h ú n g t ađ ề ulàc á cnhàtưbản. Ý t ư ởn g củ a Ga l a mb o s khô n g c ó g ì l ạ l ù n g tron g l ị c h s ử vậ n động , phá t tri ể n củ a c h ủ n g hĩ a t ự do . B ả n ng ã l ớ n g i ú p ôn g thàn h côn g tro n g s ự nghi ệ p giản g dạ y nh ư n g c ũ n g khi ế n ôn g c ó nh ữ n g phá t ng ô n th ổ i ph ồ n g c á i t ô i c á n h â n , n h ư k h i ôn g ch i a t ấ t c ả c á c n gà n h kho a họ c thàn h b a l o ại : v ậ t lý , sinh họ c v à “ kh o a họ c l ý t r í” . Tr í tu ệ tu yệ t vớ i c ó th ể kh i ế n ôn g đ ạ t −24− đ ế n đỉn h ca o sán g t ạ oở nhi ề u l ĩ n hv ự c họ c thu ật , nh ư ng c ũ n gt h ư ờ n g k hi ế n ôn g v à h ọ c vi ê n rố i t u n g t ro n g m â u th u ẫ n , nh ư vi ệ c chún g tô i vừ a p h ả i c a m k ế t khôn g tiế t l ộý t ư ở n g c ủ a ôn g r a n g oài , đ ồ n g t h ờ i l ạ i đ ư ợ c khuy ế n k h í c h m ờ i m ọ ct hê m h ọ c vi ê n . (“ B ạ n đ ă n g k í đi , khó a họ c tu yệ t l ắ m!” “ N ó n ó i v ề c á i g ì th ế ? ” “ Cá i n à y t h ì t ô i k h ô n g t i ế t l ộ đ ư ợ c ! ”) Ôn g c ò n c ó kh ả n ă n g g i ản g b à i s a ys ư a hàn g g iờ l i ề n mà k h ôn g c ầ n nh ì n tà i l iệ u , nh ư n g kh i ha i gi ờ ké o d à i t h àn h ba, r ồ iba l ạ i k é o thà n hb ố n , n g ư ờ i n g h e c ũ n g b ắ t đ ầ u p h á t n g ấ y! N g h i ê m t r ọ n g n hất , l ý thuyế t c ủ a ô n g khô n g đ ả mb ả o y ê u c ầ u t i ê n qu yế t c ủ a m ộ t ng u y ê n l ý k i n h tế : n ó q u á x a r ờ i t h ự c tế . N h ữ n g đị n h ng hĩ a ôn g n ê u r a thậ t ha y , t h ậ t tốt , nh ư ng đi ề u g ì s ẽ xả y r a n ế u ch ú n g t a k h ô n g th ốn g n h ấ t v ề hàn h vi x â m p hạ m qu y ề n s ở h ữ u ? H i ể n nh i ê n c â u tr ả l ờ i s ẽ là: “Tro n g mộ t x ã hộ i t h ự c s ự t ự do ,t ấ t c ả n h ữn g tran h c h ấ p nh ư th ế s ẽ đượ c gi ả i q u y ế t ê mt h ấ mb ằn g trọn g tài. ” Đ iề u c ó v ẻ c h ỉ l ý t ư ở n g v ề mặ t l ý t h uy ế t , khôn g h ơ n k h ôn g k é m , nh ư ng cá i tô i c ầ n l à n hữ n g s ố l i ệ u t h u đư ợ c t ừ c á c t h ự c n g h i ệ m x ã hộ i đư ợ c t i ế n hàn hở th ế g i ớ i th ự c t ạ i. Galamb o s c ó b ả o t r ợ c h o mộ t nh à k h o a họ c tr ẻ m a n g tên J a y S t uar t Snel s o n , v à tô i đ ã c ó c ơ hộ i g ặ p an h nga y kh i k ế t thú c khó a họ c V-50 .S nelso n từ n g giản g d ạ y t ạ i Việ n D o anh n g h iệ p T ự do , n h ư n g s a u m ộ t t rậ n c ã i c ọ v ớ i G a lambos (tron g hàn h x ử x ã h ộ i , G a l ambo s t h ư ờn g g â y r a nhữn g s ự c ố nh ư vậy , khi ế n A y n R a n d v à cá c n h à t ự d o ch ủ nghĩ a h à ng đ ầ u k h á c r ấ t phi ề n l ò n g ) S n e l s o n t ự mìn h l ậ p r a H ọ c v i ệ n v ì s ự tiế n b ộ c ủ a co n ng ư ời . N h ằ m tr á n h x a G a l a mb o s v à h ư ớ ng −25− đ ế n g ầ n k i n h t ế họ c c hín ht h ố n g h ơ n , Sne l so n đ ã d ự a vào da n h t i ế n g c ủ a T r ư ờ n g K in h t ế Áo , n hấ t l à cá c t r ư ớ c tá c c ủ a nh à kin h t ế h ọ c n g ư ờ i Á o n ổ i ti ế n g L u d w i g v o n Mi s e s . Thông qu a hàn g l o ạ t cá c n g uyê n l ý k i n h t ế v à v í d ụ lịc h s ử , S n e l s o n đ ã c h ứ n g m in h t h ị tr ư ờ n g t ự d o t ư b ả n ch ủ n g h ĩ a c hắ c c h ắ n l à p h ư ơ n g ti ệ n h i ệ u q u ả nh ấ t đ ểt h ú c đ ẩ y h ò a bì n h , t h ị nh vượn g , t ự d o v à v i ệ c t ư n h â n hó a gi á o d ụ c , gia o t hông , liên l ạ c ,y tế , a n n i n h v à v ôsố l ĩ n h v ự c khá c s ẽ đ e m l ạ i l ợi í c h l ớ n nh ấ t c h o đ ạ i đ a s ố n gư ờ i d â n. Thờ i gi a n nà y t ô i , Ma r in o v à mộ t ng ư ờ i b ạ n c ù n g độ i đ u a t ê n l à L o n Hal d ema n đ ã k i n h doan h n iề m đ a m m ê đ ạ p x e bằn g cách l ậ p r a C uộ c đ u a xuyê n ch â u M ỹ – m ộ t c u ộ c đ u a x e đ ạ p xuyê n l ụ c đị a dà i gầ n n ă m n g à n k i -lô - mé t khô n g n g h ỉ . Ch ú n g t ô i n h ậ n đư ợ c s ự t à i t r ợ t ừ nh i ề u côn g t y v à k ý h ợ p đ ồn g v ớ i h ãn g A B C Spo r ts . Và i lầ n x u ấ t hiệ n t rê n c h ư ơ n g t r ìn h T h ế g iớ i t h ể t h ao g i ú p t ô i đ ủ n ổ i tiến g v à t ự ti n m ở mộ t c ử a hà n g x e đ ạ p t ạ i Ar c adia , b a n g Californi a man g tê n S h e r m e r Cy c le s . T ô i c ũ n g t r au d ồ i s ự ngh i ệ p d ạ y h ọ c b ằn g c ác h m ở cá c khó a họ c mớ i v ề Thuy ế t t i ế n hó a v à L ị c h s ử cá c t ư t ư ởn g k i n h t ế t ạ i Đạ i h ọ c Gle n dal e . Tôi c ũ ng lậ pra m ột n h ó m đ ọcsách v àth ả o l u ận h à ng t h á n g m a ngtên“ H ội M ặ tt ră ng ”–đ ặ t t h eonhómn g hiêncứu n ổ i t i ế n ghồi t hế k ỷXVIIIH ộ iM ặ tt răn g Bi r m ingh a m .Nhóm này tậ ptrungt h ả o l uậ n n h ữ ngc u ốn sá c h n hư Hà nh v ic o n n g ư ờ i,ch í n hnóđãtruyềnc ả m h ứ ngcho t ô ihướngđ ế nmục tiêucao c ảmàt á c g i ả Lu d w i g v o nM i se s đặ t r a :“ C h ú ngta p h ả itìmhiểuquy lu ật v ềhành v iconn g ư ờ ivàsựtươ n gtác tro n g x ãhội g i ố n g n h ư c ácnhà vậ tlýt ì m h i ểu qu y luậ tc ủ a t ự −26− nhiên ” . T ô i g ọi đ â y l à C hâ m n g ô n củaMises, đ ó c h í nhlà m ộ t tro n gh a ingu y ê n t ắc đ ị n hhư ớ n g c hotưduy c ủa t ô i k h i vi ế t c u ốnsáchnày. N ăm1987, tôiqu y ết đ ị n htừ b ỏ n hữ n g c u ộcđ u a x e đ ạ pđể hoàn t h ànhc h ư ơ n g t r ì nh ng h i ên c ứu s i n h , v ớimong m u ố n đem n hữ n gýtư ở n g c ủ a m ì n h đ ónggópcho đờ i. T ô i c h u y ển l ĩ nh v ực nghiê n c ứ utừ t â m l ýhọcs a nglị c h s ử, v à n ăm1991tôi l ấ yđư ợ c tấm b ằngti ế n sỹlị c hsửkhoah ọ c t ạ i Đ ạ i học C l arem on t . T ô i bắ tđầug i ả ngdạy t ạ i Đ ạihọc O c id e ntal, m ột trư ờ ng c h u y ênvề n g hệt h u ật t ự d o , niê n khó a b ốnnă m , t ạ i LosAngele s .Từ đ ó, t ô i q uantâm đ ếnnhững v ấ nđề kh o a học l ớ nlao h ơ n , đ ặc bi ệtlàn g u y c ơc ủ a s ự p hảnkhoah ọ cvà b ấ t duylý t r ongxã h ộingàynay. N ă m1 99 2 ,c ùn g v ớ i K i m– v ợtôi – v àh ọ a s ỹPat L i nse, t ô i t h à nh l ậ p H ội H o à i n g hi , x u ấtbản tạp chí H o à i ngh i i ả ngd ạ y n h i ề u c h uyênđềt ạ i H ọcv i ện C ô n gnghệC a l i f o rnia. P h ư ơngchâm c ủ a HộiHo à inghilàkimc h ỉnam t h ứ h ai c h o c u ốnsáchnày, b ắtn g u ồn t ừb à il u ậnc ủ a B ar uc h S p i n o z a, tr i ế tgiangư ờ i H à Lan , v i ết n ăm1667 t r ư ớ ckhiqua đ ờ i, Tractatu s Polit i c us, t r ong đ ó ô ng g i ả i t h í c h p h ươ n g pháp nghi ê n c ứunh ữ n g m ô n k h o ahọc m a ng n h i ề uy ế utố c ả mxúc như c h ín h t r ịvàkinh t ế. T ôin g h i ê nc ứ u đố it ư ợ ng củ an h ữ n gm ô n k h o a h ọ cn à y v ớ i tin h thầ n t ự d o g i ốn g nh ư t r o ng t o á nh ọ c , tô i cầ n mẫ n l àmvi ệ ckhô n gp hả i đ ểc h êbai, t h anv ã nh a y l ê nánn h ững hàn h v ic ủ a co n ngư ờ imàđểt hấ u h i ể u c h ú n g ;vàvìt h ết ô i −27− ng h i ên cứ u n h ữ n g cả m xú c hỷ ,n ộ , ái, ố , ghe ng h é t, tham vọn g, t i ế c nuố ckhôngp h ả iđể ch ứ ngtỏsự đồ i b ạ i c ủ a bả n c h ấ t co nn g ư ờ i m à xe m chún g nh ưn h ữn g th u ộ c tín h c ố h ữ u c ủ a c on n g ư ờ i, g iố n g n h ư nóng , l ạnh , sấ m , ch ớp l à bả nc h ấ t c ủ atựn h i ê n v ậ y. D i ễn đạ t sú c tí c hhơn,đ i ềucốtl õ i t ácg i ảm u ố n n ó i là : “ T ô i m i ệt m à i n g hiê nc ứ ukhô n gp hả iđể n h ạobá n g, kêuca h a y k hi n h b ỉ n hữnghànhvic ủ a co n n g ư ờ i,màđể h i ể uđư ợ c c h ú n g. ” T ô i n ân g c â unóinàylênthành Cá chn g ôn c ủ a Spi n o za đ ólà c h uẩ n m ựccần hư ớ n gđ ế nkhinghiên c ứu các v ấ nđền ặ n g v ềcảmtínhtrongk h oa h ọc,tôngiáovàđ ạ o đ ứ c.Đ i ềunày t hể h i ện r ấ t r õ t r o ngbộ ba t á c p h ẩ mc ủ atô i : Vì saoconn g ư ờ i t i nn h ữ n g c h uy ệ n hoan g đư ờ n g , Cá cht h ứ c c ủ a đứ c t i n v à Kho a họ c v ề T h i ệ n v àÁc.Khi n g hiêncứu k in h tếh ọ ct i ế nhóa,tôi c ũ ngluôntâmn i ệmđ i ều n ày.Vìthế, ki n h tếhọcd àn h c h o t ất c ảchúngta. −28−
Bạn đang đọc truyện trên: AzTruyen.Top