"Sóng" được in trong tập "Hoa dọc chiến hào", xuất bản năm 1968 của nữ nhà thơ tình nổi tiếng Xuân Quỳnh. Bài thơ nói về tâm trạng, tình yêu mãnh liệt của người con gái khi yêu. Rạo rực đến xôn xao, khát khao đến khắc khoải, tình yêu được vẽ lên qua hình tượng sóngvới những âm điệu dập dồn, chìm nổi, miên man như hơi thở chạy suốt cả bài.

Sắc điệu trữ tình của bài thơ được gợi lên từ hình tượng sóng. Cả bài thơ là những con sóng tâm tình xôn xao trong lòng người con gái đang yêu khi đứng trước biển ngắm nhìn những con sóng vô hồi, bất tận. Sóng là một hình tượng ẩn dụ, đó là sự hóa thân của cái tôi trữ tình của nữ sĩ, lúc thì hòa nhập, lúc sự phân thân của "em" - người con gái đang yêu một cách say đắm. Sóng đã khơi gợi một hồn thơ phong phú, hồn nhiên, sôi nổi. Thông qua hình tượng sóng, Xuân Quỳnh đã có một cách nói rất hay để diễn tả tâm trạng của người con gái.

Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh nhẹ nhàng mà sâu lắng, mãnh liệt nhưng vẫn đằm thắm dạt dào nữ tính. Nhà thơ đã mượn hình tượng sóng để diễn tả tình yêu. Đây không phải là một điều mới. Cách đây gần ba trăm năm Nguyễn Du cũng đã nhắc đến con sóng khi viết về mối tình Kim - Kiều:

Sóng tình dường đã xiêu xiêu

Và hơn một lần Xuân Diệu cũng đã có câu thơ nói về sóng:

Anh xin làm sóng biếc

Hôn mãi cát vàng em

Nhưnh Xuân Quỳnh không bắt chước hay vay mượn hình tượng thơ trong các tác phẩm khác mà hoàn toàn có lý do riêng của mình khi kết hợp sóng và tình yêu:

Dữ dội và dịu êm

Ồn ào và lặng lẽ

Sông không hiểu nổi mình

Sóng tìm ra tận bể.

Đây là một nhật xét xác đáng, hiểu theo cả hai nghĩa tả thực và tượng trưng. Ai đã từng đến với biển hẳn không thể không suy ngẫm về trạng thái vừa ngỡ rất quen thuộc lại vừa kì lạ của nó: Biển trong giông bão, nhưng con sóng gầm gào sủi tung bọt trắng nổi bật trên nền trời và mặt nước xám xịt… Còn biển lúc đẹp trời, sóng nhấp nhô xanh, dịu dàng êm ả dạt vào chân cát.Hai đối cực ấy khiến cho ai đứng trước biển cũng phải ngỡ ngàng và băn khoăn liên tưởng tới tâm trạng con người, tới chính mình. Khí chất của Sóng gợi độc giả liên tưởng đến tâm hồn người phụ nữ, đến những con sóng lòng dào dạt ở người phụ nữ đang đắm say yêu. Vậy thì có sự so sánh nào tốt hơn là so sánh sóng biển với tình yêu.

Rồi "Sông" hoặc "Sóng" không hiểu nổi mình. Nhưng dù là "sông" hay "sóng" thì đều chỉ chung cái ước vọng khao khát kiếm tìm, vươn tới sự lớn lao, khoáng đạt, tự khám phá và khẳng định mình: "Sóng tìm ra tận bể". Hình ảnh sóng tiếp tục xuất hiện:

Ôi con sóng ngày xưa

Và ngày sau vẫn thế

Nỗi khát vọng tình yêu

Bồi hồi trong ngực trẻ

Sóng ở đây đươc dùng như một hình ảnh ẩn dụ để diễn tả sự "dữ dội và dịu êm" của lòng người, của khát vọng tình yêu tuổi trẻ. Biển vẫn ngàn năm cồn cào, xáo động, không ngưng nghỉ, không đổi thay, vẫn trẻ trung và bất diệt. Điều này khiến nhà thơ không khỏi suy tư đến khát vọng tình yêu, tuổi trẻ của con người. Khát vọng tình yêu là vô hạn, vượt qua thời gian, không gian, là nhịp sóng dào dạt, bồi hồi. Lời thơ như một lời tâm sự giản dị mà thâm trầm. Đứng trước biển, Xuân Quỳnh thể hiện khát vọng tình yêu của con người, mở lòng mình giữa biển trời bao la. Nhân vật trữ tình thứ hai xuất hiện:

"Trước muôn trùng sóng bể

Em nghĩ về anh, em

Em nghĩ về biển lớn

Từ nơi nào sóng lên?"

Sông bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau

Sóng biển, anh và em quấn quýt vào nhau, nhờ đó người đọc có thể nhận ra mối quan hệ giữa anh và em. Câu thơ mở ra thật hay như một lời nũng nịu. Tình yêu đến bên ta tự lúc nào ta cũng không biết nữa. Nhân vật em cũng vậy. Khi nhận thức được tính vĩnh hằng của sóng, em muốn tìm ra nguồn gốc của sóng, của tình yêu, đúng hơn là nơi tình yêu bắt đầu. Nếu qui luật của sóng là qui luật tự nhiên, dù có khó đến mấy, con người cũng có thể tìm ra nguồn gốc thì tình yêu lại là thứ mà ta chỉ có thể cảm nhận chứ không thế nhìn thấy hay định nghĩa nó được. Và Xuân Quỳnh kết thúc câu hỏi đó bằng sự thừa nhận không thể cắt nghĩa tình yêu bằng cái lắc đầu đầy nữ tính.

Con sóng dưới lòng sâu

Con sóng trên mặt nước

Ôi con sóng nhớ bờ

Ngày đêm không ngủ được.

Nhịp sóng vang động cả bề sâu, về xa, bao trùm cả không gian, thời gian. Sóng không ngủ dù trong lòng sâu hay trên mặt nước, những con sóng dữ dội hay dịu êm đều là biển tràn dâng nỗi nhớ. Chỉ bốn câu thơ mà Xuân Quỳnh đã để lại cho điệp từ "con sóng" trở đi trở lại, vang ngân như một điệp khúc, kết hợp cùng thủ pháp đối khiến lời thơ ngập tràn tiếng sóng, lắng sâu vào lòng người đọc. Ngẫm về sóng để nghĩ, hiểu thêm mình, mượn sóng để nói lời tình yêu. Bởi vật nỗi nhớ của sóng cũng chính là nỗi nhớ của em, nỗi nhớ được nhân đôi càng cồn cào vời vợi:

"Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức".

Tiếng sóng biển dạt dào, khắc khoải khôn nguôi ấy cũng chính là tiếng sóng của lòng em đó! Sóng không ngủ ư ? Lòng em cũng luôn luôn thao thức, trở trăn nỗi nhớ. Nỗi nhớ ăn sâu vào tiềm thức, "xáo trộn cả thực và mơ". Xưa nay, có tình yêu nào không được đo bằng nỗi nhớ?

Những suy tưởng trước son sóng nhớ bờ ấy khiến người co gái (em) đằm sâu hơn trong nỗi nhớ thuỷ chung của chính mình:

"Dẫu xuôi về phương bắc

Dẫu ngược về phương nam

Nơi nào em cũng nghĩ

Hướng về anh - một phương".

Không còn em và sóng, chỉ còn em và anh với dấu nối tình yêu. Chỉ có con sóng lòng ngầm ẩn, không có con sóng thực. "Chỉ còn anh và em. Cùng tình yêu ở lại" (Xuân Quỳnh) Em luôn hướng về anh dù ở đâu, đi đâu, về đâu; như trăm ngàn con sóng kia luôn hướng về bờ cát dù ở muôn trùng khơi xa vời, cách trở. 

Lời thơ ở đây vẫn luôn chảy dạt dào theo mạch suy tưởng, vẫn trào dâng theo nhịp sóng:

"Ở ngoài kia đại dương

Trăm ngàn con sóng nhỏ

Con nào chẳng tới bờ

Dù muôn vời cách trở".

Dường như những con sóng ấy, chở cả niềm tin, niềm hy vọng lớn lao vào tình yêu, hạnh phúc tràn đầy của trái tim ngươờ phụ nữ. Trái tim ấy đang đắm say yêu, đang chất chứa một khát vọng khôn cùng về tình yêu bất diệt.

Sang khổ thơ thứ 8, nhịp hthơ chợt chùng lại, thấm đẫm suy tư:

"Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa…"

Sóng biển cồn cào không bao giờ ngưng nghỉ, nỗi khát vọng tình yêu mãi mãi bồi hồi trong ngực thanh xuân. Cái khát vọng ngày càng dâng lên mãnh liệt khôn cùng trong trái tim người nữ thi sĩ của tình yêu và hạnh phúc đời thường:

"Làm sao đựơc tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ".

Biển sóng ngoài kia thôi nhấp nhô và lặng dần đi nhường chỗ cho biển lòng suy gẫm. Vì tình yêu người ta ước muốn tan ra thành trăm ngàn con sóng nhỏ để yêu giữa đại dương mênh mông, hòa nhập với tình yêu cộng đồng. Hai chữ ngàn năm ẩn chứa khát vọng vĩnh viễn hóa tình yêu như con sóng kia để thành biển bất tử.

Cả bài thơ, mười một lần nhắc đến từ sóng, XQ cho ta thấy rõ vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu. Với tình yêu chân thành, thắm thiết, người phụ nữ muốn sống hết mình, sống trọn vẹn trong tình yêu đẹp. Yêu là ngày nhớ đêm, mong người phụ nữ khát khao được hòa nhập gần gũi trong tình yêu ấy. Họ yêu thật nồng nàn, say đắm, thủy chung.

Bài thơ đã khép lại mà những con sóng dạt dào, khắc khoải vẫn vỗ nhịp trong lòng độc giả, vẫn cất tiếng ngân vang một tâm hồn, một tình yêu bất diệt. Sóng sẽ mãi mãi còn nổi sóng!