Wij zijn niet hetzelfde. Ik hoop dat dat algemene kennis is, maar voor degenen die nog twijfelden, bij deze. Er zijn veel dingen die ons onderscheiden, onze schrijfstijl, liefde voor bepaalde soorten fruit en ook dat we allemaal een ander antwoord hebben op de volgende vraag:

Schrijf je in de eerste, tweede of derde persoon?

Kijk, wat zijn we toch weer origineel. Kijk, wat zijn we toch origineel. Vooral degenen die tweede als antwoord hebben, want dat is het verkeerde antwoord. Ik voel nu dat een van jullie me heel boos aankijkt. En weet je wat, je hebt gelijk. Het is allemaal een kwestie van perspectief. Daarom hier een overzicht van verschillende vertelperspectieven met hun voor- en nadelen.

Eerste persoon

De naam zegt het al, dit perspectief staat voor veel schrijvers en voornamelijk beginners op de eerste plek. Het is een redelijk eenvoudig perspectief, waarbij je letterlijk in de huid van het hoofdpersonage kruipt. Je krijgt zinnen als. "Ik loop aarzelend door de deur. Dit is niet wat ik wil."
Een van de grootste voordelen van dit perspectief, is dat het makkelijk is om de emoties en gedachten van je karakter te beschrijven. Hierdoor is het met name voor beginners iets makkelijker om diepgang te krijgen. Daarnaast kan het je personage ook dichter bij de lezer brengen. Dat maakt het erg geschikt voor verhalen waar het hoofdpersonage en zijn ontwikkeling de hoofdrol spelen. Ook werkt het goed voor horror, omdat in dat genre een sterke connectie tussen de lezer en het personage een must is.

Wat dit perspectief uitdagend maakt, is dat je alles bekijkt door de ogen van je ik-persoon. En je ik-persoon weet als het goed is niet helemaal hoe de wereld werkt, maakt fouten en leest de emoties van anderen soms verkeerd. Lezers hebben dit niet altijd door en dat kan het soms wat ingewikkeld maken, omdat je best expliciet moet zijn als je personage ontdekt dat hij een fout heeft gemaakt.
Een ander nadeel is dat de eerste persoon niet heel geschikt is om verhalen met meerdere perspectieven te schrijven. Want laten we eerlijk zijn, niemand leest de vetgedrukte naam van het hoofdpersonage. Het maakt niet uit hoe groot je hem bovenaan het hoofdstuk zet. Er zal altijd wel iemand verward zijn. Nu is het met twee personages nog wel te doen, maar als je er een stuk of vier aan het woord laat, wordt het behoorlijk chaotisch.

Verder is er nog een grote uitdaging. Je hebt de kans dat je een woord dat begint met de I en eindigt met de K snel te veel gebruikt. En nee, ik bedoel niet het woord ijsblok en helaas Eva, Kim en Julia, ook inhaalstrook is niet het juiste antwoord.

(nu hopen dat iemand met een van die namen dit boek leest en zich afvraagt waarom ik hen persoonlijk aanspreek)

De derde persoon (personaal)
De derde persoon is net als de eerste erg populair. Je schrijft hier vanuit het perspectief van een hij/zij (of in sommige gevallen een ander voornaamwoord). In plaats van in het hoofd van een personage te zitten, kijk je mee over de schouder. Dit geeft de lezer iets meer afstand tot de hoofdpersoon. Vaak wordt dit als een nadeel gezien, maar iedereen die wel eens een detective heeft geschreven, weet hoe fijn het is om informatie van je lezer te kunnen achterhouden.
Maar het is waar dat de afstand tussen de lezer een uitdaging is. Dezelfde gedachten en emoties overbrengen vergt soms wat slim schrijven. Dit kan best lastig zijn, maar wanneer goed uitgevoerd geeft het een zachte en soms poëtische toon aan je verhaal.

Een groot voordeel van de derde persoon is dat je makkelijk voor een tweede hoofdpersonage kunt kiezen. Dit kan in losse hoofdstukken zijn, maar je kunt er veel creatievere dingen mee doen. Zo kun je ook voor een losse verteller kiezen. Dat brengt ons naar het volgende kopje:

Alwetende verteller
Tijd voor chaos. De alwetende of auctoriale verteller, is een personage dat buiten het verhaal staat. Hij kijkt als het ware vanuit een vogelvlucht neer op het boek en heeft toegang tot alle informatie. Dat betekent alle gedachten van alle personages en alle gebeurtenissen op elk moment in de tijdlijn. Dit levert je zinnen op als. "Hij wist niet dat de draak andere plannen had."

Misschien voel je hem al aankomen. Er is zoiets als te veel informatie. Als je de hele tijd van hoofd naar hoofd springt en veel te veel details krijgt, waarvan je niet weet wat je er mee moet, krijg je een chaotische brei. Dit maakt dit een ongelofelijk lastig perspectief om te gebruiken. Je moet een goed gevoel hebben voor welke informatie nodig is en wanneer een perspectief of gedachten belangrijk voor de lezer is.

Ik zou beginners echt afraden om een alwetende verteller te gebruiken, zelfs ik aarzel om het te doen. Maar de regel van zo'n verteller is denk ik vooral om hem subtiel te gebruiken. Als je die kunst onder de knie hebt, krijg je een heel sprookjesachtig gevoel. Daarnaast kun je een aantal interessante dingen met je informatie doen.

De tweede persoon
De tweede persoon staat voor de meeste schrijvers niet op de tweede plek en ook niet op de derde of vierde. Dat komt omdat vanuit een jij/u perspectief meestal niet lekker leest. Zinnen als "Jij bent het daar niet mee eens." wekken vaak een "hoezo?" reactie bij lezers op. Want de meeste schrijvers kunnen de gedachten van lezers niet lezen. Al doen we erg ons best om je het tegendeel te laten geloven.

Maar ik kan de tweede persoon niet helemaal afschrijven. Er zijn een aantal creatieve manieren om hem te gebruiken. Bijvoorbeeld in brieven, poëzie of een schrijftips boek. Ook een aantal hoofdstukken van het horrorboek wat ik met Miriam schreef, gebruiken hem. Er is namelijk een superkracht van de tweede persoon: Je spreekt de lezer direct aan.

Ik raad niet aan om een heel boek in dit perspectief te schrijven, maar als je wat ervaring hebt, kan het een leuke uitdaging zijn om er een keer wat met hem te experimenteren.

Ik denk dat we genoeg over perspectief hebben gebabbeld. De hoogste tijd voor iets anders. Daarom gaan we het even over tijd hebben. Gelukkig hebben we maar twee die gebruikelijk zijn. Verhalen in toekomstige tijd schrijven, was blijkbaar geen goed idee.
Omdat de meesten van jullie niet onsterfelijk zijn en weten wat tijd is, zal ik het kort houden.

Tegenwoordige tijd
Schrijven in tegenwoordige tijd zorgt ervoor dat je direct in de scene wordt geplaatst. Het is relatief eenvoudig om te schrijven en verkleint de afstand met de lezer. Veel nadelen zijn er ook niet. Het werkt gewoon.

Verleden tijd
Deze tijd geeft een poëtisch gevoel. Het is een beetje alsof iemand terugkijkt en je het verhaal vertelt, of als een herinnering die voor je ogen flitst. Hij is wel iets lastiger dan de tegenwoordige tijd, maar het is een uitdaging die ook voor de meeste beginners wel te doen is.

Nu hebben we alles besproken. Maar wat gebeurt er als je alles door elkaar gooit? Naast dat je heel veel lezers boos maakt, krijg je waarschijnlijk een smerige pastinaak puree. De regel is dat als je een tijd en perspectief kiest dat je daarin blijft schrijven. Dus je gaat niet van de eerste persoon, naar de derde en wisselt ook nog eens van tijd.

Maar zoals in alles met schrijven zijn er wat uitzonderingen. Zo kun je wisselen van tijd, zolang je dit heel bewust doet. Soms zie je bijvoorbeeld dat er hoofdstukken in een boek zijn die in het verleden zijn gebeurd. Het kan een creatieve keuze zijn om deze ook in verleden tijd te schrijven. Maar voorkom dat je vaak van tijd wisselt en dit midden in hoofdstukken doet. Dit wordt al snel slordig. Bij twijfel: blijf in de tijd die je kiest.

Voor de twee populairste vertelperspectieven is de regel eigenlijk hetzelfde. Al is hier de regel iets strenger. Eerste en derde persoon gebruik je niet door elkaar. Nu zijn er nog steeds een aantal schrijvers die heel hard hun best doen om me fout te bewijzen (en met succes), maar dit is iets waar sommige uitgevers je boek op zullen afwijzen.

Voor alwetend perspectief is het iets flexibeler, maar als je het gebruikt, zorg ervoor dat je het minstens een paar keer doet. Het is een beetje slordig om het voor een regel in je hele boek te gebruiken. *Kijkt zwetend weg*
En voor tweede persoon... tja... ik weet niet hoe tweede persoon werkt of hoe ik het moet uitleggen. Maar volgens mij kun je hem prima met de eerste combineren. Zolang je maar consistent bent.
En dat is eigenlijk de hoofdregel van alles wat ik in dit hoofdstuk heb gezegd. Tijd en perspectief kunnen eenvoudig zijn en je hoeft er niets creatiefs mee te doen. Meestal zal ik dat zelfs afraden omdat het onnodig ingewikkeld is. Maar als je regels breekt, zorg er dan voor dat je het bewust doet en consistent blijft.