II. Vai trò của phương thức sản xuất đối với sự tồn tại và
phát triển của xã hội
1. Phương thức sản xuất là gì?
- Sản xuất vật chất được tiến hành trong những điều kiện tất
yếu nhất định:
+ Điều kiện địa lý.
+ Điều kiện dân số.
+ Phương thức sản xuất.
Trong ba nhân tố đó thì phương thức sản xuất là nhân tố
quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội.
- Phương thức sản xuất là cách thức tiến hành sản xuất ra
của cải vật chất trong một giai đoạn nhất định của lịch sử.
2. Phương thức sản xuất và nhân tố quyết định tính chất, kết
cấu của xã hội, quyết định sự vận động, phát triển của xã hội
- Trong mỗi xã hội, phương thức sản xuất thống trị như thế
nào thì tính chất của chế độ xã hội như thế ấy; kết cấu giai cấp và
tính chất của các mối quan hệ giữa các giai cấp, cũng như các
quan điểm về chính trị, pháp quyền, đạo đức, triết học v.v, đều do
phương thức sản xuất quyết định.
- Phương thức sản xuất quyết định sự chuyển biến của xã hội
loài người qua các giai đoạn lịch sử. Khi một phương thức sản xuất
mới ra đời, thay thế phương thức sản xuất cũ đã lỗi thời thì mọi
mặt của đời sống xã hội cũng có sự thay đổi căn bản từ kết cấu
kinh tế đến kết cấu giai cấp, từ các quan điểm tư tưởng xã hội đến
các tổ chức xã hội. Lịch sử xã hội loài người đã biết đến năm
phương thức sản xuất kế tiếp nhau từ thấp lên cao, tương ứng với
nó có năm xã hội cụ thể: cộng sản nguyên thuỷ, nô lệ, phong kiến,
tư bản chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa (mà chủ nghĩa xã hội là
giai đoạn thấp). Do đó, lịch sử xã hội loài người trước hết là lịch sử
của sản xuất, lịch sử của các phương thức sản xuất kế tiếp nhau
trong quá trình phát triển. Việc thay thế phương thức sản xuất cũ
bằng phương thức sản xuất mới diễn ra không đơn giản, dễ dàng.
Đó là quá trình cải biến cách mạng. Phương thức sản xuất mới
muốn trở thành phương thức sản xuất thống trị thì phải trải qua
cách mạng xã hội và gắn liền với chế độ chính trị.
Từ đó có thể rút ra kết luận: Cái chìa khoá để nghiên cứu
những quy luật của lịch sử xã hội không phải tìm thấy ở trong óc
người, trong tư tưởng và ý niệm của xã hội, mà là ở trong phương
thức sản xuất của xã hội, trong mỗi giai đoạn nhất định của lịch
sử.