Masadya nga nagaistoryahanay ang darwa ka mag-amiguhay nga sanday Ikat kag Tibor samtang nagasakay sa marka bao nga sarakyan paagto sa suba para mamunit. Sa andang pagbyahi, nakalabay sanda sa malapad nga taramnan.

“Pre, nakabakal kaw run kang bag-o mo nga balay?” siryoso nga pamangkot ni Ikat kay Tibor.

Natingala si Tibor sa pamangkot kang amigo. “Wara takun ti plano magbakal kang bag-o nga balay, Pre. Mal-am run ta, indi ko run ra mapuslan kon magbakal ako kag sara pa wara ko ti inogbakal,” sabat ni Tibor sa amigo.

“Kinanlan mo gid magbakal, Pre, samtang aga pa para makapili kaw. Nakabakal run gani takun,” pamirit nga hambal ni Ikat kay Turib. “Bakanti pa ang sa ingud kang balay nga ginbakal ko, amo run lang to bakla para ingud lang ta.”

Natingala gid si Tibor kag wara ka intyindi sa ginapanghambal kang amigo. “Ano ginawakal mo, Pre, man. Daw kanami man to kang balay mo andut nagbakal kaw pa gid haw?”

Nagyuhum lang si Ikat. “Ah, basta gusto ko magbakal mong. Gusto mo baklun ko ang balay nga ingud sa ginbakal ko para kanimo?”

Sa wara ti duro nga paminsar, nagsugot si Tibor sa ginhambal ni Ikat piro sa anang hunahuna, lahuglahug lang dya nga ginahambal kang amigo kag ana lang dya ginapasugtan. Nakaaabot man gid sanda sa suba kag nagparapamunit asta maghapon.

“Hay, kanami lang kang kabuhi bisan mal-am run ta, ge?” gulpi nga hambal ni Ikat samtang nagahulat sanda nga may madawi nga isda. “May oras man gihapon kita maglingaw-lingaw. Indi kataraka lantaw-lantawun ang palibot ilabi run gid ang dyang suba. Dumduman ko pa kauna kang wara pa ti kurinut ang mga itsura ta, wara kita gadiritso sa iskwilahan. Pirmi kita rugya gatambay kag ikian lang kita wara ka gradwit.”

Natingala gid si Tibor sa ginapangwakal ni Ikat. Sa buhay nanda nga pag-amiguhay, amo to ang pinakauna nga wara na maintyindiahan kang klaro ang ginapanghambal kang amigo.

“Tsk, tsk, nalingaw man ka pamati ang mga isda sa istorya mo, Pre, ba. Wara run sanda ti plano magpadawi, mamati run lang sanda kanimo,” palahug nga sabat ni Tibor sa amigo. “Ano natabo kanimo, Pre, man? Di kaw angayan magdrama. Wara sa itsura mo,” dugang ni Tibor kag dayon kadlaw sa amigo nga ginbaslan man kang kadlaw ni Ikat.

Nalingaw ang darwa sa pagpamunit bisan wara ti bitbit nga dawi sa andang pag-uli. Ginhatud ni Ikat si Tibor sa andang balay.

“Pre, bilin ko lang anay ang bunit ko kanimo,” kuon ni Ikat. “Hapitun ko lang sa sunod simana ta nga skidyul sa pamunit.”

“Sigi, Pre. Sa sunod di kaw magdrama para makadawi ta,” nagakadlaw nga hambal ni Tibor sa amigo.

Nagpadayon sa byahi si Ikat pauli sa anang balay. Bitbit ang bunit ni Ikat, nagsulud si Tibor sa anang balay nga may pagkatingala gihapon sa mga ginpanghambal kang amigo.

Pagkasunod nga adlaw, balik sa normal nga hirikutun si Tibor. Timpla ka kapi, pungko sa anang umba-umba nga bangko kag magbasa kang balita. Nagaisarahanun lang si Tibor sa anang balay. Masami ang nagapadura kang anang kamingaw amo ang maimaw na ang anang amigo nga si Ikat. Ana napinsaran nga bisitahun ang amigo para paman-an na kon ano ang plano sa masunod nga bulan hay rapit rud lang ang anang kaadlawan. Gusto na imbitarun si Ikat sa anang balay kag ang anang mga kabataan kag kaapuhan.

Nag-agto si Tibor sa balay kang amigo. Ang mga kabataan kag kaapuhan ni Ikat nakakilala gid kay Tibor. Ginakabig nanda si Tibor nga myimbro kang andang pamilya. Si Tibor ang andang pangarwa nga tatay kag lolo. Samtang marapit run si Tibor sa geyt kang balay ni Ikat, may nagsug-alaw kana nga sara sa mga bata ni Ikat. Nagdalagan dya parapit kay Tibor nga nagahibi.

“Wara run si Tatay, Tay Tibor,” hambal kang bata ni Ikat kay Tibor.

Daw tinampa nga wara kamaan ang nabatyagan ni Tibor. Wara gid tana mag-ikspiktar nga amo dya ang matabo sa amigo. Wara gid ka limug si Tibor piro nagailig ang luha sa anang mga mata. Ana amat-amat naintyindihan ang ginapangwakal kang amigo samtang rugto sanda sa suba kag nagsakit gid ang anang baratyagun hay wara man lang tana ti ginhimo para sa amigo.

Gindapit tana kang bata ni Ikat pasulud sa andang balay kag ginpapungko. Daw natagban ka ispiritu ang itsura ni Tibor kag makita kana nga indi na mabaton ang natabo sa amigo. Ang mga kabataan kag kaapuhan ni Ikat sarasara nga nagparapit sa andang ginakabig nga tatay kag lolo sa pagbisa kag pagharuk nga may kasubu. Wara sa balay ang bangkay ni Ikat hay gindiritso dya sa punirarya. Nagtinir si Tibor para hulatun ang pag-abot kang amigo. Samtang tana nagapungko, ang isara sa mga kabataan ni Ikat nagdawo kang sobri kay Tibor. Sulat ang nakasulod sa sobri. Ginbuksan dya ni Tibor kag ginbasa. Ang sulat nagakuon:

“Pre, sa pira ka adlaw basi indi run ako kaimaw kanimo mamunit ukon maglagaw man. Ikaw lang bahala sa bunit ko, ah, biribisita kaw man dya sa balay para may tatay kag lolo man gihapon ang mga bata kag apo ko. Pasinya lang kon nag-una ako kanimo piro man-an kaw maabot man imo oras amo gani ginbakal ko ang bakanti nga pantyon ingud sa akun. Amo run pa gid to ang bag-o ta nga balay kag amo dya ang rigalo ko sa nagahirapit mo nga kaadlawn. Indi kaw magdali sunod kanakun. Imawi anay ang pamilya ko. Salamat.”

 Ikat

Nagdugang ang turo kang luha ni Tibor sa sulat kang amigo. Sa anang tagipusuon, nagpromisa tana nga sundon ang bilin ni Ikat. Amo man rugto na naintyindihan ang parti sa pagbakal kang balay. Pantyon gali ang buut hambalun ni Ikat kag ginbaklan na gid man si Tibor ingud kana.

Pista-minatay kadya nga adlaw. Mga alas-kwatro sa hapon, nagsaka si Nina sa ikarwa nga panalgan kang andang balay kag bitbit ang darwa ka platito nga buta ka ibos kag kalamay-hati nga ana ikuyang para sa mga kalag. Pagsulud na sa kwarto gintungtong na sa lamisita ang darwa ka platito. Manaog liwan tana para magbuul ka sangka baso nga tubig. Hana run tana manaog kang nasiplatan na sa bintana nga may bayi nga nagapungko sa idalum ka tipolo sa tupad kang andang kusina. Nagatalikod dya kag sa daw may ginahulat. Basi mangalag, sa pinsar na.

Dali-dali tana nga nanaog kag mag-agto sa kusina. Ginsalud na ang baso sa gripo kang andang banga. Samtang nagahulat nga mabuta, ginlili na sa giha kang tadtad nga dingding ang bayi. Dyan gyapon nagapungko kag ginakuris-kuris ang layung nga sanga kang tipolo sa lupa. Ginbalikid na ang nagagabang nga baso kag ginsarado ang gripo. Gintakpan na ka platito ang baso kag gintungtong dya sa banggirahan. Naggwa tana sa kusina para agtunan ang bisita.

Nagbalikid dya kana. Si Nay Inyang gali, ang laon nga pakaisa ni tatay na. Ginparapitan na dya.

“Kaina kaw pa, Nay?” ang bugno na kay Nay Inyang.

“Bag-o pa lang man. Si nanay mo?” ang balos nga pamangkot kana.

“Nagdulhog sa ubus. Naghatud ka pamahaw ni Tatay. Sulud anay, Nay. Pamahaw anay ka ibos kag kalamay-hati,” ang agda na sa mal-am nga laon.

“Kar-on lang kon kaabot si nanay mo. Dya lang ako mahulat,” ang sabat ni Nay Inyang kag padayon nga nagakuris-kuris ka sanga nga layung sa lupa.

“Ay, ti, dya kaw run lang mahulat? Tuay run man gali si Nanay, nagapaagto.” Gintudo na ang nagapasamput nga nanay.

Nagsulud si Nina sa kusina para bul-un ang tubig sa banggirahan. Wara na pa dya mahatud sa ibabaw. Kang hana run tana magsaka, amo man ang pagsulud ni Manding Sayong nga nanay na.

“Nakapanguyang kaw, Ni?” ang pamangkot ni Manding Sayong samtang ginabukad ang dara nga alat.

“Huud, Nay, ihatud ko run lang dya ang tubig. Igo gid dya guro hay nakatunga run ang mga kalag,” ang lahug nga sabat ni Nina.

“Sin-o tana, Ni, sagi mo kaistorya sa idalum ka tipolo kaina? Nakita ta ikaw kaina nga nagakutib-kutib baba mo kag nagakumpas.”

“Ay! Dyan gali si Nay Inyang sa gwa. Kaina pa dyan kara hulat na kanimo,” ang sabat na.

“Ay, iwan-iwan timo, Ni, man? Buhay run tana napatay si Nanay mo Inyang!” ang sabat ni Manding Sayong nga wara misuk-misuk nga nagaturuk kay Nina.

“Ha?! Ka san-o pa?” Kinulbaan si Nina.

“Buhay run. Pagpanaw mo bala kato sa Manila haw. Pulo run ka tuig ang nagligad,” ang sabat ni Manding Sayong nga sa daw indi makapati sa ginsugid ni Nina.

Nagpangligbos ang bulbol ni Nina sa nabatian. Hinadlukan. Indi run dya maghatud ka tubig sa ibabaw. Gin-imawan dya ni Manding Sayong. Ginpatong ni Nina ang sangka baso nga tubig sa lamisita, sa tunga kang darwa ka platito. Dayon budu-budu ni Manding sayong kang ana pangagda sa mga patay.

- Katapusan -