Antis magbagting ang alas sais sa hapon, nagadaig run si Selmo ka turuob nga sinamo kang pinang-utod-utod nga lipak, bulbol ka manok, kinihad nga kamangyan kag sarakut nga dahon-dahon. Sa indi maman-an nga rason, nagapanuka si Pilar, ang sawa na nga nagabusong kang tatlo ka bulan, kag nagayamo nga ginalabugay ang anang surok-surok kon mag-abot ang sirum. Nagalibug ang ulo ni Selmo sa kahimtangan ka anang sawa.

Nag-umpisa ang ginabatyag ni Pilar kang magbakal dya ka ginapanamkunan nga sinakol nga ginalibud ni Tya Ida. Naubos run ka laud ni Pilar ang sangka tado nga sinakol, piro nagpundo gid si Tya Ida kang matuipan na nga nagabusong dya. Madumduman ni Selmo nga nagasiga ang kalimutaw ni Tya Ida sa kakunyag nga nagahimas-himas kang busong ni Pilar.

Pagkagat ka sirum kato nga adlaw, wara ti paandam nga daw kinumus ang surok-surok ni Pilar. Halin kato hasta tulad wara mag-untat ang pagpanuka ka anang sawa. Mas tanda pa sa bagting kang lingganay kon magsamput ang pagdigwa ni Pilar kada hapon, wara ti palta. Amo nga nagkupus ang uyahun na, nagwang-isun bangud kabos ang turog kag sustansya sa lawas. Nagsulud sa hunahuna ni Selmo, basi dara lang dya kang pagpanamkun ni Pilar.

Piro kon si Manding Ising nga ingud-balay nanda ang patungkadun kang nagakaratabo, lain ang ginapasibangdan na. Wara ti dugaduga dya kon pahambalun nga ang nagahalit kay Pilar kag ang itum nga ayam nga nagpatay ka mga kanding na, sara lang.

“Hamakun mo,” umpisa ni Manding Ising, “sa pagkaniwang ka mga kanding nga to piro, abaw, pinanghiwa ka karos ang andang mga busong, dayon pinanguot kag pinamuklas ang mga kasudlan. Haw-as tanan, tul-an lang bilin.”

Aswang kuno si Tya Ida nga manogsinakol.

“Nangayo ko kara kauna kana ka tubig,” dugang ni Manding Ising, “kang maghapit ako sa andang balay halin sa iraya. Ay, sus, ano baribad na kanakun? ‘Buong ang banga namun.’ Kon atun pa, indi na gusto magpainum hay basi makayanggaw.”

Kang maglapus dya nga istorya sa baryo Aracay nagkinagubut ang mga tumanduk. Duro ang nakakita sa itum nga ayam nga nagapang-ataki ka mga hinuptan nanda nga sapat. Nanumpa si Manding Ising nga tana mismo nakakita ka ayam nga itum nga tagahawak na ang kataasun nga nagapan-alihid, kang gabii nga nagkaramatay ang anang mga kanding. Nagapanamog tana kato ka ayam kang mabatian na ang pagpangurub, nga kang gintultol na ang ginhalinan, darwa ka nagabaga nga mata ang anang nasapwan. Mayad lang abtik tana maghuyab pasulud sa anang balay, hay kon naalang-alangan, basi sapwan lang nga gindumog ukon gintaban dya ka itum nga ayam.

“Baw, nagkarapungil lang bangkil ko,” dugang ni Manding Ising, “wara takun ka salapo ka amo dya. Kadya pa lang, umpisa nga mag-abot kanday Ida nga ria.”

Maniwang kag hipusun si Tya Ida. Gaparanalum ang mata na ka dya sa pulaw ka himo ka sinakol nga ginalibud na sa Aracay kag, kon Dominggo, ginabaligya na sa banwa. Mabakas dya, kapin hay tana lang man ang ginasarigan ka bana na nga si Tyo Gusting nga masakitun kag indi kaisrot magtindug. Nagaigod lang dya halin kang mapilpilan ka traktura ang batiis na kang nagapananum pa sa Cabariwan. Wara sanda ti bata hay baw-as si Tya Ida.

Nagsaylo ang mag-asawa rugya sa Aracay kang magtaliwan ang laon nga tiya ni Tya Ida ka sarang-tuig. Kananda ginpasubli ang sangka puna nga taramnan ka paray kag ang lupa nga ginatindugan ka andang balay. Sa Cabariwan sanda kauna nagaistar, mga tatlo ka oras ang karayuun sa Aracay, hay tagarugto ang pamilya ni Tyo Gusting.

“Ti, kamusta run pamatyag ni Pilar?” pangusisa ni Manding Ising samtang nagapanilhig sangka aga.

“Amo gihapon,” sabat ni Selmo. “Umpisa alas sais, manuka, dungan sa mga kutuk-kutuk nga mahinay piro batiun gihapon.”

“Ay, sus” saligbat ni Manding Ising, “amo bay ra kuon nanda nga kon hinay pamati mo, rapit. Piro kon tunog, rayu.”

Wara run magsabat si Selmo, ang ginapaminsar ang sawa nga nagaparangluya. Basi mahar-asan si Pilar tungud sa nagakaratabo, amo dya ang ginakahadlukan na, hay saku ang burobugtaw na kon makabati kang gamay nga kinulas.

Darwa ka panalgan ang balay nanda nga himo sa kawayan kag pawud. Ang salug ka dya kawayan man, kag ang idalum tigdas nga lupa. Ang dalum ka kwarto nga ginaturugan nanda, taraguan ka mga binis-ak nga kahoy kag wara dya ti kudal.

“Baw, Selmo,” hanihani ni Manding Ising, “kon maisug kaw, basi matapna mo ang nagahalit kay Pilar.”

Hinali nga nagduyu si Selmo kag nagsinyas dya kay Manding Ising nga magpadayon. Nagakiriwi ang baba ni Manding Ising sa anang panugidun. Indi makapati si Selmo sa nabatian, piro sa pinsar na, wara man ti sayud kon tirawan na. Wara run tana magduha-duha nga buhatun dayon dya kar-on sa gabii.

Pagkatapos igma, lagilagi naghanda si Selmo. Ginbaid na ang talibung nga pirmi ginataklus. Amo dya ang ginagamit na sa pagtigbas ka mga ilahas nga hilamon agud hawanan ang taramnan. Kapira run man dya nadagaan ka dugo ka mga man-ug nga nasug-alaw na sa bukid kon mangahoy. Kon tana lang ang pasugtan, ihulid na ang talibung kon magturog, kapin pa sa kadya nga panyimpo nga ginaaswang ang sawa na. Si Pilar lang ang nagapamalabag hay basi magdaman ang bana kag tana ang malabuan.

Nagsaka man si Selmo ka tatlo ka lahing nga niyog agud himuon nga lana. Ginpili na ang bunga nga nagaatubang sa murud-an hay kuon ni Manding Ising mas baskug ang birtud ka bunga nga una masirakan ka adlaw. Sangka bungbong nga garapon ang nahimo na nga lana. 

Duro ang kaun ni Selmo kang igma. Daw maagto dya sa gira sa kadaragkul ka hamal na ka kan-un kag lab-ok ka tubig. Kitaun nga nagapriparar dya sa matabo kar-on sa gabii. 

Wara run magpamaan si Selmo kay Pilar hay basi dakpun ka hadluk ang sawa kag mabalahuba ang ginatuyo na himuon. Hinali lang tana nadura pagsamput kang alas tres sa hapon imaw ang binaid nga talibung kag ang sangka garapon nga lana. Si Pilar tana nagahuray-ad man gihapon sa pagpamawi ka purus halin sa pira ka gabii nga pamulaw kag panuka. Wara dya ti hinalung-ung nga rugyan si Selmo sa dalum-balay nanda.

Amo dya ang bilin ni Manding Ising kana nga antis mag-alas tres sa hapon, nakapwisto run tana nga may tabon nga panyo ang mata agud indi maabtan kang pagtakup ka dulum. Dya para makita na ang hayup ukon tawo nga tagadulum nga nagaduaw kay Pilar. Kang makapwisto, wara run maghurohulag si Selmo. Nangadi dya, nangayo tabang sa mga santos kag angheles sa anang himuon kadya nga gabii.

Kang mabatian na ang pagpamugo ni Manding Ising kang anang mga manok sa andang pugadan, nag-amat-amat ka hulag si Selmo. Man-an na rapit run lang dya mag-orasyon. Sa amo dya nga tyimpo sa andang lugar, ligum run sa kadulum ang palibot pag-abot kang alas singko. Gin-uba ni Selmo ang ginasuksok nga bayo, puroy kag brip. Naghublas hay amo dya ang bilin kana. Ginbuksan na ang garapon ka lana kag namanyos ka bilog nga lawas, halin sa punta ka anang buhok hasta sa punta ka anang mga tingayun kag dapa-dapa. Kang makatapos, ginhukas na ang tabon nga panyo sa mata dayon nanilag. Bisan isug nga tawo, nagakuba-kuba ang dughan ni Selmo hay indi na mapaktan kon ano ang anang ginahulat.

Magluwas sa sanag ka kingki sa ibabaw ka balay nga ginsindihan ni Pilar, puraw garhum ang makita ni Selmo sa palibot. Sa kilid ka balay, makita na ang andang ayam nga si Polding nga maisug nga nagaronda, kag wara makatalupangud ukon makapanimaho kana.

Hinali nagtaghol si Polding. Maabtik dya nga ayam, hay bisan gamay lang nga kulas nga lain sa anang pamatian, indi mahimo nga indi dya maglahay. Madulum piro makita ni Selmo ang nagapadulong nga itum nga baboy paagto kana sa idalum ka balay. Ginalagas dya ka ngurub ni Polding. Kang makasuhot dya sa idalum ka balay, hinali dya nga nagtigbaliw sa tawo. Nahangyus si Selmo sa anang nasaksihan.

“Kaina kaw pa dya?” ang diritso nga pamangkot kana kang bag-ong abot nga wara run magturuk kana, nagalingling run dya sa giha ka salug nga kawayan. Abi na aswang man si Selmo.

Naglaghung lang si Selmo bilang paghuud, nahadluk nga makilala ang limug na. Mabatyagan ni Selmo ang kahadluk nga daw kuryinti nga naglatay sa bilog na nga lawas. Tuod ang hambal ni Manding Ising, may nagaaswang kay Pilar. Amo nga indi nanda makita hay rugya gali sa kadudulman ka dalum-balay nanda nagahukmung.

Ginhumatadan ni Selmo ang imaw na. Nagauba man dya kag nagakanang-kanang sa lana ang bilog nga lawas. Malangsa ang dapug na, daw sinamo nga dunot nga hasang ka isda kag tai ka karbaw. Gin-agwanta ni Selmo ang baho kag nagpadayon pakuno-kuno nga ang nagabusong man ang anang tuyo.

Nanilag si Selmo sa ginahimo ka aswang. Nakita na kon paano dya nagtangra kag naglabug ang dila nga naglusot sa giha ka salug paibabaw. Rugya nag-umpisa ang pagpanuka ni Pilar.

Hinali nga nabandug ang kaugut ni Selmo sa anang nakita. Amo gali dya ang ginahimo ka aswang sa anang sawa kada gabii. Gulpi na gindakup ang malabug nga dila kag hana nga habluton kag utdon. Ugaring wara na pa maguraputan, nagkuru dya pabalik sa baba ka aswang. Gin-atubang tana ka aswang nga nagabalingaso ang mata. Gintapi ka aswang ang anang alima kag gindakup ang butkun agud wakliun kag bariun. Sa pagkapurus ka aswang. Nagsiyagit si Selmo sa kasakit. Madasig tana nga nakapanginpadlus tungud sa kadanlug ka anang butkun.

Nagkaran-karan si Pilar sa ibabaw kang mabatian ang siyagit ni Selmo kag ang pagriningkadol sa dalum-balay. Wara man ti untat ang taghol ni Polding.

Kang makabuhi si Selmo, ginsumbag na ang aswang sa ulo kag gindamhagan dara pilpil ka liug na. Sa pagkadanlug ka lawas na nga indi maguraputan, daw tubig lang nga nagadahog sa dahon ka dagmay. Parihas sanda nga nanghapulas ka lana, gani bisan ano nga dakpanay, indi magakpan ang kada sara.

Malawig ang dumugay ka darwa, nga daw wara ti paagtunan, hasta nakapkapan ni Selmo ang talibung nga ginpabinit na kaina. Gindakup na dya kag ginhunos sa anang tagub, ang anang bag-ong baid nga katarum nagainggat sa sirak ka kingki sa giha ka salug. Kang hana dakpun ka aswang ang liug na agud kug-un, hinali na nga ginhayaw kag ginlabo ang talibung. Maabtik nga naglikaw ang aswang, piro nabatyagan ni Selmo nga nagdulot ang tarum ka talibung sa lawas ka aswang. Wara na lang maman-i kon diin ayon ang naigo.

Gulpi nagpisik kag nagtiyabaw ang aswang, dayon na sapo kang kilid nga may nagasagawak. Napilasan ni Selmo ang aswang! Man-an na nga dalum ang dulot ka anang talibung, hay rugto na ginpaupok ang kaugut kag kakulba sa halit nga ginabatyag ka anang sawa.

Nagluya ang panghulag kang aswang, kag hinali nagtigbaliw dya sa itum nga baboy, kag nagdalagan pagwa sa dalum-balay paagto sa marabong nga mga tanum. Ginlagas dya ka taghol ni Polding hasta nga nadura sa kadulum kang kagab-ihun.

Kang masunod nga adlaw, naghapit si Selmo sa balay nanday Tya Ida agud magbakal ka sinakol. Piro gusto na usisaun ang natabo sa mal-am nga bayi. Si Pilar nakabangon kag nagapanaw-panaw run nga daw ginhuypan lang ang ginabatyag.

Wara maabti ni Selmo si Tya Ida. Kuon kang kaingud nga aga pa kaina maghalin ang mag-asawa pauli sa Cabariwan. Grabi ang sakit ni Tyo Gusting, sa Cabariwan anay mapaamulya agud rapit sa mga paryinti ka bana na nga makabulig kananda. Nag-akupar sanda ka sarakyan nga nag-abat kaina. Si Tyo Gusting ginyayungan hay daw wara dya ti animo.

Natuipan ni Selmo nga si Tyo Gusting ang aswang. Kon matabo, ang bati na, si Tya Ida ang masalo ka surundon ka anang bana. Piro para sa mga kasimaryo ni Selmo, ang importanti wara run sa andang baryo ang mag-asawa.

Nangin matawhay liwan ang pagpangabuhi sa Aracay kang maghalin kanday Tya Ida kag Tyo Gusting. Nagduro kag nagtarambuk ang mga kanding ni Manding Ising. Umpisa man kato, ginkudalan ni Selmo ang dalum-balay nanda kag ginlimpyuhan dya. Nagmayad ang pamatyag ni Pilar kag nagbalik ang kabaskug ka anang lawas.

Pagligad kang pira pa ka bulan, mahilway nga nagbata si Pilar ka lapsag nga laki. Kag ang makangiridlis nanda nga inagyan, naalimunaw sa kakunyag sa pag-abot ka bag-o nga katapo ka andang pamilya.

- Katapusan -