Lola, ano run to natabo sa nagapangaluyag kanimo kauna?” pamangkot ni Kikay sa anang Lola.

Mahilig dya si Kikay mamati sa sugidanun ni Lola Ahi. Libayun dya kang anang Lolo nga dyan nagaistar sa ginpahimo nga gamay nga balay kang anang mga kabataan sa likod kang balay nanda. Mahilig man si Lola Ahi mag-istorya parti sa mga aswang, kapri, mantiw, trabungko kag iba pa nga idalmunun nga gusto gid pirmi ipaistorya ni Kikay kana.

Sangka adlaw, nami ang purupungko nanday Lola Ahi kag ni Kikay sa salug nga kawayan, kag kaprisko gid sa pamatyagan ang hangin nga nagalusot sa giha kang salug. Ginarupay run ang mata ni Kikay piro gusto na pa mamati ka padayon kang istorya ni Lola Ahi. Nadumduman na nga kang nagligad nga adlaw ang sugidanun nanda pagkatapos mag-igma.

“Lola, luwas kay Lolo, may iban pa nga nangaluyag kanimo kauna?” pamangkot ni Kikay.

“Huud, piro basi indi ikaw magpati kanakun,” sabat ni Lola Ahi kana.

“Andut indi bi ako magpati, La, haw? Luwas lang siguro kon indi gid man mapatihan,” may paglango-lango nga sabat ni Kikay.

“Dali dya bala sa ingud ko hay istoryahan ta ikaw kang sangka manopangaluyag ko kauna,” hambal ni Lola Ahi. “Kita mo ang bubon dyan sa pihak sa tubang kang lupa ninyo?” padayon na nga pamangkot.

“Huud, La. Mariit man ra dyan kuno hambal nanda,” sabat ni Kikay. “Gin-agtunan namun kang san-o rugyan, daw puro dahon dyan kang mga kamagong. Piro sinaw ang tubig nga nagailig sa tubudan. Siguro halin ria sa mga gamot kang lunok dyan sa babaw na,” dugang nga sugid ni Kikay.

Ang bubon nga ginahambal ni Lola Ahi ginakuno nga mariit hay siuk run kag antis kaw makaabot rugto, manaog ikaw anay sa daw barabanglid. Siguro mga lima hasta sa anum ka mitro ang taas kag natabunan dya ka daragkul nga mga lunok sa babaw kag mga kamagong sa dalum. Pagnaog sa barabanglid, makita ang tatlo ka bubon nga daw tagsangka mitro ang lapad kag dalum piro masulug ang tubig. May makita nga nagalutaw-lutaw nga mga dahon bangud nga wara run kadya ti may nagalimpyo hay wara run man ti nagagamit kang bubon. Puro run may mga bomba kag awang ang mga panimalay nga rugyan kauna nagasag-ub kag nagapanglaba.

“Kauna dyan kami kara nagasag-ub kag nagapanglaba,” umpisa ni Lola Ahi. “Manami dyan hay linung kag limpyo ang tubig. Sangka adlaw, dara ko ang galunan hay ginsugo ako ni anhing apoy nyo nga to nga magsag-ub sa bubon. Ti, hay isug kabay takun. Wara takun nahadluk mag–isarahanun hay hambal nanda mariit gani kuno ang lugar nga ra. Nami gid ang tuwad-tuwad ko magsarok kang tubig halin sa bubon kang gulpi lang may nanamyaw kag nanguhit ka likod ko” 

“Mayad nga aga kanimo, Ne,” panamyaw kang laki.

“Ay!” singgit ni Lola Ahi.

Nahanguyus si Lola Ahi kag ikian lang dya makadalin-as sa bato nga ginapatungan na. Ginbalikid na kon sin-o ang laki nga nanamyaw kag nanguhit kang anang likod. Mataas ang laki, naka-amirikana dya nga dinumaan nga kolor karamilo kag nakakalo.

“Sin-o kaw?” pamangkot ni Lola Ahi.

“Sa sunod ko lang isugid kon sin-o ako, piro indi kaw lang mahadluk kanakun hay wara man ako ti lain nga tuyo kanimo,” hambal kang laki. “Pirmi ko ikaw makita nga nagasag-ub rugya piro kadya lang ako nangisug magpakita kanimo.”

“Ha! Basi kita mo man ako kon magrigos ako rugya. Sin-o ikaw haw?” pamangkot ni Lola Ahi nga ginakulbaan hay masami tana rugya magrigos. Kon sin-o man tana nga tawo dya, basi ginalinglingan tana magrigos. Piro wara man dya ti makita hay nakatapis man tana magrigos.

“Indi kaw magkabalaka hay bukut ako amo kara nga klasi ka tinuga. May rispito ako ilabi run gid sa mga bayi,” sabat kang laki nga nagayuhum kana.

Umpisa kato nga adlaw, kada sag-ub ni Lola Ahi sa bubon, rugyan man pirmi ang laki nga gulpi lang manamyaw kon nagasarok tana kang tubig kag masami tana mangusyan. Mabuut man dya nga laki kag hilig mag-istorya kay Lola.

Sangka adlaw wara nagpakita ang laki. Natingala si Lola Ahi hay wara ti nanamyaw kana. Kang hana run tana magsaka sa barabanglid, gulpi lang may nanawag kana.

“Ne, mauli kaw run?” pamangkot kang laki.

“Ay, dyan kaw gali?” sabat ni Lola Ahi. “Indi man ay ako pagpangusyi. Pirmi lang timo nagatuhaw nga wara takun kamaan nga dyan kaw run gali sa likod ko. Daw tamawo kaw nga kis-a kadasig madura sa panuruk ko kon maglisinsya ikaw nga mauli run. Abi ko indi ikaw magpakita kadya nga adlaw. Diin ikaw naghalin?” 

“Dyan lang ako kaina pa garing namayha ako magpakita kag indi ako kamaan kon paano maglisinsya kanimo,” hambal kang laki.

“Ano haw ilisinsya mo?” pamangkot ni Lola Ahi.

“Malisinsya daad ako kon pwidi ako makapangaluyag kag makabisita sa balay ninyo kar-on sa gabii,” sabat kang laki.

“Amo lang man ra gali, namayha gid ikaw. Sigi, agto lang rugto kar-on,” hambal ni Lola Ahi. Ginpasugtan na man ang laki hay daw mabuut man dya.

Kang pag-uli ni Lola Ahi sa balay nanda, ginsugid na sa anang ginikanan nga may maabot tana nga bisita. Wara man nangara ang ginikanan na. Pag-abot kang mga alas otso sa gabii, may nanuktok sa andang balay. Ginbuksan dya kang anang tatay, piro nagbalik dya kag naghambal nga wara man kuno ti tawo sa sagwa. Ginpabay-an rud lang nanda basi hangin lang kuno. Pagkaburubhay may nanuktok liwat. Si Lola Ahi run ang naghambal nga tana run lang ang mabukas kang gawang.

Pagbukas na kang gawang nakita na ang laki, nagayuhum dya kag nanamyaw kang mayad nga gabii kana. Ginpasulud na ang laki piro wara run dya nagsulud. Hambal na sa sagwa ka gawang lang tana matindug hay indi man kuno tana magbuhay rugto kag mauli man dayon. Gusto na lang tumanun ang ginhambal na kaina nga mabisita tana kag basi amo run to ang una kag urihi na nga pagbisita. Gusto na daad kuno mangaluyag piro indi pwidi hay basi mangara ang anang ginikanan.

Natingala ang ginikanan ni Lola Ahi kon sin-o ang kaistorya na hay ginlingling nanda wara man dya ti imaw. Nagaisarahanun lang nga nagatindug sa gawang kag ginaistorya ang kaugalingun.

“Ne, mauli run ako hay gabii run,” lisinsya kang laki.

“Sa diin ikaw haw nagauli? Kadya ko lang nadumduman nga wara pa gali ako kamaan kon diin ang balay ninyo,” pamangkot ni Lola Ahi.

“Dyan lang kami gaistar rapit sa bubon,” sabat kang laki.

Natingala si Lola hay daw wara man dyan ti panimalay rapit sa bubon. Nautod ang pagpaminsar na kang naghambal ang laki.

“Diin ang imong ginikanan? Luyag ko maglisinsya kananda basi hambalun nanda nga wara ako ti tahod,” hambal kang laki. 

Daw nadura sa bungug ni Lola Ahi ang ginapaminsar na kaina parti sa ginaulian kang laki.

“Aguy, pasinsyahi gid ako. Nalipat ako tawgun sanday nanay kag tatay hay nawili ako ka istorya kanimo. Dali lang gid, tawgun ko lang sanda,” hambal ni Lola Ahi.

Dalidali gintawag ni Loloa Ahi ang anang mga ginikanan.

“Tay, mauli run ang bisita ko. Malisinsya daad tana kaniyo nga mauli run. Indi man tana magbuhay hay gabii run,” hambal ni Lola Ahi.

“Ne, sin-o kaistorya mo kaina pa?” sabat ni tatay na. “Kaina pa kami galingling ni nanay mo sa gawang, wara man ikaw ti imaw?”

“Indi, Tay, ah. Rugyan lang tana sa gawang nagatindug sa tubang ko. Wanhaw nga indi nyo ra makita bay?” sabat ni Lola Ahi.

“Ne, kaina pa kami dya nagatiid piro wara gid kami ti may nakita nga iba nga taho,” sabat ni nanay na.

Pagbalikid na sa gawang, nakita na nga nagayuhum ang laki kag nagasinyas nga mapanaw run tana. Tawgun na pa daad piro gulpi lang dya nadura sa dulum.

Ginhambalan tana kang mga ginikanan na nga sa sunod indi tana mag-istorya sa mga tawo nga indi na kilala. Ang pagpati nanda tamawo to ang laki nga naluyag kana. Mayad lang man kuno hay mabuut. 

Umpisa kato, wara run nagpakita ang laki kana. Ginlantaw na kon rugyan ang balay nga ginhambal ka laki sa may unahan ka bubon piro wara tana ti makita. Puro lang dya daragkul nga mga lunok kag kamagong.

“Hasta kadya wara ko gid naman-an ang mistiryo kang laki nga to. Ang suksok na nga amirikana, paborito na kuno to nga bayo hay amo ra ang sami na nga suksok kon magkitaay kami sa bubon,” padayon nga istorya ni Lola ahi kay Kikay.

“Ti, La, wara run gid to magpakita kanimo?” pamangkot ni Kikay.

“Wara run. Amo run to ang urihi na nga pakita kang nagbisita tana sa balay,” sabat ni Lola Ahi.

“Nalingaw ako sa istorya mo, La,” sabat ni Kikay. “Nagapati ako kanimo nga may nagaistar dyan hay kang nag-agi kami dyan ka mga migo kag miga ko, may nakita ako nga bata nga nagasipal piro indi makita kang mga imaw ko. Sigi Lola, maturog ako anay. Sa sunod liwat istorayahan mo ako ka mga inaswang kag parti sa,” hambal ni Kikay antis magpirung kang anang mga mata.

- Katapusan -