Ang kayug

Sa pag-ani kang paray, kayug ang ginagamit. May kayug nga para sa wala, kag may kayug nga para sa tuo. Nagadependi sa ayon nga nasahuan sa pag-ani. Ang kayug may karaptan nga kahoy nga ginatawag nga pakaw. Sa tunga gawa kang pakaw may nakaangut nga matarum kag malapad nga salsalun para ipangkutul kang uhay. Ginabaid ang kayug para magtarum sa tion nga maghabol, hay kon matarum ang kayug madasig mag-ani.

Ang pagkaput kang kayug ginasal-ut sa tunga ka darwa ka tudlo, sa ulut kang siringsingan kag katung-anan, nga ginakaptan ang pakaw. Kon ang apat ka tudlo nagakaput kang pakaw, sa atun pa, ang tarum kang kayug nagalusot sa tunga kang apat ka tudlo sa sagwa kang alima. Amo run karia ang pagkaput sa kayug kon mag-ani.

Anuhon bay pag-ani? Ang darwa ka tudlo nga tingayun kag siringsingan nagakaput kang pakaw ka kayug, mintras nga ang darwa ka tudlo nga katung-anan kag ang turudo amo ang nagadawo kang uhay ka paray nga ginatugro kang sangka alima. Pagkadawo kang inuhay dayon kutul kang kayug kag ang kamumuo nga tudlo nagabulig kang kaput kang uhay nga ginaani. Kon mabuta ang alima sa naani nga paray, amo ria ang ginatawag nga sangka gamul. Ang importanti nga indi magkarahulog ang inuhay nga ginakutul kang kayug.

Pananglitan ang imong alima buta run ka balisangka gamul, indi run ria madugangan pa tungud hay magkaradagdag ang mga inuhay. Ang kapasidad kang alima nga nagakaput kang kayug kag inani limitado. Kon mabuta ang alima ka sangkagamul, amo run karia pagsulud sa tabig nga nagataklus sa kilid kang lawas. Sigihun gid nga ani hasta magduro ang inanyan.

Kada butang kang sangka gamul sa sulud kang tabig ginadapun sanda hasta magbahul ang sangka upong. Ang pagbutang kang inupong sa sulud kang tabig nagaanib-anib ang posisyon. Ginasampaw ang inupong nga nagapalibot sa sulud kang tabig hasta nga mabuta. Anhaw nga ginaanib ang pagbutang kang inupong nga uhay? Sa amo karia nga paagi indi magumon ang inani, masudlan gid kamayad ang tabig nga gasunson. Kon ang pagbutang kang inupong sa sulud kang tabig sangka direksyon lang, indi magbalansi tungud hay ang karaptan kang uhay tama kamag-an, kon imo ria nga ihakwatun nagagumon ang uhay kang paray kag sambangian ang bug-at ka tabig. Kinahanglan nga nagapatipuron ang pagbutang kang inupong para masunson gid ka husto, kag sa tion nga ihakwatun balansi ang kabug-atun sa sulud kang tabig. 

Ang kada isara nga nagaani may responsibilidad nga ihakuton na gid ang anang inanyan kag itugday sa turugdayan. Ang kayug indi pag-ihamlagan para nga matipigan kag indi madagdag hay basi malapakan.

Ang kayug ginabaligya nga wara ti pakaw. Duro nga mga disinyo, pili kaw lang. May bahul, may gamay, may rudyan nga indi tam-an ka bahul, indi tam-an ka gamay. Kon sin-o man makabakal karia sanda mismo ang nagabutang kang pakaw suno sa kabahulun nga anda nagustuhan. Kinahanglan nga lig-un ang pagbutang kang pakaw nga indi mahukas kon ikayug kang paray.

Ang adlaw nagtunod, nakauli run ang mangurani nga may suhol. Pag-abot sa balay, ang kayug ginasulud sa tabig nga wara ti sulud, ipreparar para sa sunod nga adlaw nga mag-ani. Ang kayug gamay, pero kon indi matipigan, dali ang disgrasya. Busa, ang tanan nakamaan kang ginatawag nga pag-amlig kag paglikaw sa kataragman. Sa balay ang kayug ginasal-ut anang tarum sa dingding nga tadtad. Indi gani, isal-ut sa atup nga kugon kag himat-unan para nga kon kinahanglan dali lang ibul-un. Rudyan karia ginabutang ang kayug para sa atubangun nga tag-arani.

- Sundi ang kasugpon kang atun sugidanun