Ang suruklan ginagamitan kang aritmitika sa adlaw-adlaw nga pangabuhi. Bisan ang mga tawo rudto sa iraya nayon nga wara makaeskwela ukon may gamay nga grado sa eskwelahan maaram sa paggamit kang numero.

May pundasyon ang mga katawhan nga ginagamit ang numero sa pagkuwenta kag ansyano sa Kinaray-a nga paghangup. Bisan ang bata nga gamay pa ginapaintra ka obra kag ginapabulig ka paisip sa mga ginaobra nanda. Ginagamit pirme ang mga pamaagi sa aritmitika nga amo kadya ay:

1.    Dugang – add

2.    Buhin – minus

3.    Bahin – divide

4.    Pamuad – multiply

Kon atun pagahambalan ang surukol, duro ti pamaagi nga masukol ang sangka bagay sa natural nga pagsukol kag indi run kinahanglan nga ibaklun pa. Kag kon ano man ria ang ginasukol may paaman nga barabanta. Ginatanto kamayad, kag kon kaisa mayad pa nga magsobra indi lang magkulang ukon magkabos.

Ang naagyan nga pangabuhi sa uma malisud pero duro ang mga karahamut-an nga hunahunaun kag tanhaga nga inagyan. Makayuhum kaw run lang nga magpinsar sa nag-agi nga nalampuwasan. Kag ria nga inagyan daw sa aso lang nga naglabay. Para nga madugangan pa ang naman-an magpamangkot lang kamo sa mga kamal-aman para nga makasugid man sanda kang andang inagyan.

Ang pangabuhi kang mga tinuig 1960 kag 1970. Ang pagsukol nga naagyan kag paghanas sa mga bata. Ang mga ginikanan ginahimo ang mga bata nga manogbuul, manoghatud, manogpamaan, manogdalagan, kag manogbulig sa tanan nga obra para makatimbang.

Ang pamalay sa uma nagadistansyahanay. Kon kaisa nagatukad dulhog anay antis makaabot sa iningud. Makuon ang nanay sa bata nga:

1.    “Huram anay to kang gaas nga bali darwa ka tudlo hay wara ti sulud atun kingki.” Anhaw nga darwa ka tudlo lang? Ang darwa ka tudlo nga gaas makahusto run ria sa bali darwa ka gabii nga pagsindi. Hay pag-abot sa adlaw kang Martes tyenda sa Sibalom. Si nanay makapaninda kag makapamaligya kang laswahun para may ibakal ka mga kinahanglanun sa balay (gaas, habon, ginamus, baog, asin, posporo kag mantika).

Anhun bay pagsukol kang dawra ka tudlo? Ang botilya nga lapad kang Tanduay may higot ria sa liug kag may takup. Darhun ria ka bata rudto sa balay kang iningud. Sa marayo pa lamang magsinggit run ra nga, “Manding Purit, ayam mo.” Kon may tawo ang balay, nagasabat ria nga, “Dali parapit dya”. Ang hambal ka bata “Manding Purit, kuon ni Nanay mahuram kuno ako kang gaas nga bali darwa ka tudlo. Dyaay ang akun surudlan.” Si Manding Purit mabuul kang anang gaas sa litrohan kag hinayhinay nga tughongan ang lapad para wara ti usik ang gaas, tantuon na ria nga bali darwa ka tudlo. Isuklon sa anang tudlo. Ang pagsukol hulas lang. Ginatungtong ang botilya kang lapad sa ibabaw kang matapan. Ang darwa ka tudlo nga katung-anan kag turodo itupad sa botilya nga nagatongtong sa tapan, lantawun ang kataasun kang darwa ka tudlo nga ang gaas nagatupong sa linya kang tudlo. Mintras nga ginahulat ang gaas, kon natabuan nga nagakaun ang tagbalay kang saging nga tinanuk ginaagda gid ria nga magkaun anay. Ang bata nagapasalamat nga may dara run nga gaas mag-uli. Hambalan ni Manding Purit nga, “Andam ha nga indi maula ang gaas mo.”

2.    “Naubusan kita kang posporo. Dali pangayo anay to kang sugi bisan lima lang ka nahut.”

3.    “Wara ti langkay ang atun udag. Pangayo anay to ka ginamos sa iningud sangka kutsara lang.”

4.    “Pangayo to kang hilo bisan tatlo lang ka dupa itakud ko ang buton kang bayo mo.”

5.    “Panaw isli ang huram ta nga bugas kang bali tatlo ka pulak.”

6.    “Angkat anay ka habon nga “Argo” sangka bilog para barato lang. Ang “Bluewheel” mahal ra.”

Kanami lang kang mga iningud bisan ano oras basta may rudyan lang, wara gid pagbaribad. Kinahanglan nga maaram gid kaw man magbalus sa andang kaayad kag may paghidait sa iningud. Hay madali-dali sanda.

Ang mga ginagamit sa pagsukol:

Sa kalabugun: purgada, dangaw, barangit, dupa, yarda, metros, bara, tikang, lapak

Sa kadamulun: purgada, sandapal ukon sangka dapal - ginatawag nga bali apat ka tudlo

Sa kadalumun: bara, tagatuhod, tagahita, tagahawak, tagaliug, lapaw sa ulo, metros, pye

Sa kataasun: purgada, dangaw, barangit, dupa, yarda, metros, kutub sa tuhod, hita, liug, lapaw sa ulo, sangka layon nga kawayan

Suruklan kang mga sastre

Ang modesta ukon sastre amo ang mananahi kang mga bayo. Sa kauna nga tiyempo kalabanan sa nagapanahi wara ti “tape measure” nga ginagamit. Maaram sanda magtabas kag magpanahi sa andang kaugalingun nga kaaram. Ang pagsukol kang kabahulun kang bayo kag ang tila nga tarabasun ginapaagi lang sa dangaw. Manomano nga pagsukol. Ang alima may bahul nga sangka gutlo, sangka dangaw, sangka barangit, kag kuritan kang lapis. Ang makina nga ginausar amo ang de mano. Ang sangka alima nagapabuyong kang makita kag ang sangka alima nagakaput kang ginatahi. Kon matapos ka tahi ang sangka bistida, bali pisos karia anang suhol.

Sa urihi naggwa run ang makina nga de sikad. Naghulas run ang obra kang mga sastre hay madasig run ang andang pagpanahi tungud hay darwa run ti alima ang nagakaput kang tarahiun. Nagaimprobar gid man ang dalagan kang panahon.

Suruklan kang mga manograra

Ginapaagi man sa dangaw-dangaw kon ano kabahulun andang gusto. Kinahanglan nga ang pag-isip kang sukdap mabalansi pag-abot sa pamusod kang andang ginarara. Bisan ang purugwan kang manok nga mata-mata kinahanglan husto ria sa isip nga ginsukol suno sa tamanyo nga ginahimo ukon ginpahimo.

Suroklan kang gugma

Sa tanan nga bagay may aritmitika gid nga ginagamit tungud hay bisan ano nga obra kon kulang sa sukol indi mag-angay sa husto nga human. Bisan ang sukol kang paghigugma kon may resiko ang pagtao sa nahigugmaan nagabangian ang baratyagun kag sa urihi nagabug-at ang relasyon. Ang pamatyag mo nga nagapaguyod, mabug-at, kag bisan nagarugusrus, indi pa pagbuy-an.

Ang husto nga sukol, amo kadyaay. Ang nagahigugma magtao kang 100 % sa ginatugruan. Ang hinigugma nga nagabaton kinahanglan nga ibalik na gid ang 100% nga ana nabaton. Nagabunga ria kang kalipay para sa tanan sa panimalay. Ang kalipay nagatiner sa balay nga may dalisay nga paghigugmaanay tungud hay parehas ang sukol, sukub, kag relasyon sa gugma.

May sitwasyon nga nagakaratabo halin kauna hasta tulad. Ang sukol nga itao mo sa hinigugma bali 80% lang hay ang bisyo may 20% nga ginaagtunan. Tapos ang hinigugma nagareklamo hay kulang ang gugma nga nabaton ka bali 20%. Ang hinigugma ginbalik na ang anang pangako nga gugma bali 100% tungud hay wara tana ti bisyo sa anang kaugalingun. Sa tanto na nga tugro kang bug-os nga gugma, naubusan hay pirme lang kulang ang ana nga ginabaton. Sin-o bala nagaantos? Indi bala nagaresulta dya kang pagresiko ka baratyagun​? Ang nagakaratabo, ang asawa wara run nagbugno sa bana, maaslum run ang yuhum. Ang bana makuon man kay asawa, siguro may iba ikaw nga ginareserba. Ind bala nga bahul ang away kag gamo sa relasyon.  

Indi gid magtingala sa sukub pa lamang nga 80% nga gugma kulang gani ria. Sa diin bay mabuul kang idugang na sa kulang? Ang 20% ginasakagap kang hinigugma hay indi man tana mag-intra sa pamulang, sigarilyo, inum, kag sugal. Gahipus lang ria matuod pero sa sulud kang dughan buta kang kunsomisyon, reklamo kag wara ti pautwasan. Sa kabuhayun nahimo run lang nga 50% ang ana nga nabaton tungud hay nagmuad run gid ang bisyo ka anang pinalangga. Sa simple nga paglantaw, mahayag kag makita ang relasyon nga bangian. Parehas lang dya kang nagarara nga nagbangian ang pamusod ka ana nga ginarara kag kon kaisa indi pa mahuman. Mayad pa ang sastre hay maaram maglunub kag magsursi ka mga gisi sa panaptun nga rulumban.

Nakatalupangud bala kita? Ang gugma nga bug-os wara ti kaagaw. Bilog nga ginatugro kag bilog nga ginabaton. Mayad pa nga magsobra nakapahugut ria sa relasyon hasta sa katubtuban.

Husto bala nga 100% ang ginatugro natun sa atun hinigugma? Malabug bala ang suruklan ta kag bahul ang atun surukban?

Kinahanglang nga mabalik ang husto nga sukol, sukub, kag takus nga gugma. Rudyan karia masukol kag matungkad ang kadalumun kang putli nga paghigugma paagi sa bug-os nga debosyon sa kada isara. Ang ginaulian kang kalipay kag paghidait rudyan sa balay nga ang gugma ang nagabugkus sa relasyon ka nagahigugmaanay.