Una nga Bahin

“Lola, wara man kaw nagapangimon nga duro ti mga sawa-sawa si Lolo?” ang pamangkot kang isara sa mga apo nga nagakarapol kay Dina, nga nagapungko sa tumba-tumba nga siya samtang nagasursi kang bayo.

“Andut nga mangimon gid takun kan haw?" ang sabat ni Dina. "Sabaw lang man anda. Balik man tana kanakun ang pataw!”

Mestisa Katsila si Dina. Ang tatay na, bata kang prayle sa sangka daraga nga Bisaya. Lantyog dya nga bayi, maputi nga nagabanaag sa kaambung hay bayug ti uyahun kag nagapulagang ang anang bagiing. Malabug kag malagtum ang buhok na nga nagaulway panaog sa anang balikawang. Ang anang mga batiis kag mga butkun, mga tanos kag mapino nga daw mga rabanos. Malagbug kag matadlung ang mga tudlo na nga daw mga kandila.

Amo dya ang kabangdanan kon andut raku nga mga soltero sa andang banwa kag sa palibot nga mga kabanwahan ang luyag gid magpamasyar kanana kang daraga pa tana. Matahum nga babayi si Dina.

Si Nando isara sa mga pinakamasupug nga manogpangaluyag ni Dina. Ugaring si Dina wara ti luyag kanana. Ano abi hay ahaw lang tana nga tagabaryo. Pero bukut likum sa kadam-an nga si Nando sangka bantog nga manogpangalap. Kilala man dya nga manogbulong sa anda lugar. Gani amo man dya ang rason nga wara man ti luyag bisan ang pamilya ni Dina. Para kananda, si Nando sangka babaylan. Nagakalambot dya sa marayu kag masiuk nga mga lugar sa pagpanglughut kang mga kweba, gikab, giab, kag buho agud mangalap kang mga anting-anting kag kinaadman nga magamit na sa pagpamulong.

May sangka bes nga nakasulud tana sa kweba nga may pagkaraku kag pagkanamit nga mga pagkaun nga ginakuyang sa malabug nga lamesa. May darwa ka sahi kang kan-un nga ginkuyang sa lamesa. Ang una, tapul nga daw makagaranyat gid turukun. Ang ikarwa, puti ugaring daw mga ulod nga nagadihok-dihok. Wara na ginkaun ang tapul hay kuno indi tana makauli kon amo dya ang kan-un na.

Naagyan na man makasulud sa sangka gikab nga ang tanan nga butang nagalutaw sa hangin. Gusto na dab-uton ang krusipiho nga bulawan. Ugaring sa kada na dab-ot, nagapisik dya kag indi na madakup. Kang urihi may nakita tana nga nagalutaw nga bata-bata nga bato. Dali-dali na dya nga gintumbo kag gindakup. Gintipigan na gid dya hay amo dya kuno ang nagatugro kanana kang gahum sa pagpamulong.

Talagsa lang sa santuig nagaparigos si Nando. Kon Biyernes Santo lang. Magluwas kadya, nagapanarapo lang tana agud kuno nga indi maglusaw ang anang panimad-un.

Sangka adlaw, kang naglugdang run ang kainit sa hapon, nag-ilis si Nando. Nagsuksok dya kang anang barong hay maagto sa balay nga bahul agud mamasyar kay Dina. Naman-an na gid nga wara ti luyag si Dina kanana pero pursigido gid tana nga pangasaw-un dya.

Kang didto run tana sa balay nga bahul, ginpasaka man tana kag ginpadayon pero gin-atubang kang mara-gana. Hilmunun ang malas-ay nga pagbaton kana. Ginpapungko si Nando sa siya nga kahoy nga ang giding kang sarandigan mauti nga ginlukitan kang mga madahon nga bulak, kag may mapino nga law-it nga uhay. Nagaturuk si Nando kay Dina, nga nagapungko atubang kana, nga nagasuksok kang kimona nga bordada kag saya nga yano nga malabug kag nagalambot sa anang kitin.

Sa pihak nayon kang lamesita, nga mauti man nga ginlukitan kang desinyo nga terno sa mga siya, may natungtong nga burobandihado nga buta kang mahining nga mga pakinhasun bilang dekorasyon. Daw nagabalikid si Dina sa bintana ayon samtang nagapanguyab kang anang pamaypay nga bordado kang maduagun nga mga bulak. Wara nagatampad sa anang bisita.

Nag-umpisa si Nando sa pagbungat kang anang baratyagun nga buhay run nahuput. Pero ang anang mga tinaga daw nag-urumpok lang sa pamatin-an ni Dina. Daw nagapabungul lang dya. Kang urihi nga manoglisensya run si Nando nga mauli, ang mangay nga wara ti sulud, hinali nga naghulag kang kinaugalingun. Nagkamang dya sa lamesita, kag dayon nahulog sa salug.

Nakita dya ni Dina. Ugaring daw gin-udum tana kag wara makahulag. Wara dya makatikab kang anang baba. Nakita na liwat nga nagkamang ang mangay kag nagsaka sa anang saya tubtub nga nakalambot dya sa anang sabak.

Kang makapanaog run si Nando, naghinay-hinay si Dina nga magsid-ing sa bintana nga nagapalipud sa kurtina. Ginsunod na katuruk si Nando nga nagaparayu, hasta nga naalimunaw dya sa anang panurukan.

Pagkagabii, wara maturugi si Dina. Ginapanuruk na lang pirme ang bayhun ni Nando. Nagaburubaliswa tana sa anang baratangan nga daw indi matim-us. Nagasabtanay run ka pamalo ang mga sanggol sa likod kang andang balay kang napirungan tana.

- Sundi ang kasugpon kang atun sugidanun