Ang kabudlay ang ginaisip kang tatay nga nagapangabudlay. Pirmi gid ria nagapadumdum sa anang kabataan nga, “Tipigi ninyo ang akun kinabudlayan. Puruta ang kan-un. Indi man ay ninyo pag-usiki ang grasya hay nabahut run ang ginhawa ko sa pagpangabudlay.”  Amo karia hinungdan nga ginapurot gid ang kada kan-un nga nagahulog, ginapurot gid ang bugas nga nagaasik. Kon magtig-ang, hinay-hinay sa pagsukub kang bugas nga wara ti uyang.

Ang kabudlay sa pag-obra hasta matipon ang uyas:

1. Magpreparar kang binhi

2. Magpreparar kang sabudan para sa sabod

3. Araduhon ang lupa, magpakahon, ibasbasan ang kahon, ihabay ukon iligisun

4. Gabot kang sabod sa husto nga edad (ang nakalampas sa edad ginatubuan kang buko)

5. Tanum hasta mahil-ub

6. Manghilamon kag ipanggabuton ang mga takay-takay

7. Ibasbasan ang kahon kon naglabug tubo ka kugon para indi malumus ang paray sa binit

8. Patubigan kon kinahanglan, buhangan kon nagaparanubra ang tubig sa kinahanglan

9. Bataw-batawun ang tanum hasta run gid nga mamunga

Pagkatapos nga natanum ang sabod, naglagtum kag nagarabong ang paray. Ginapalantap-lantap lang ang tubig sa paray para nga indi malumus ang tanum nga nagatunton ang bag-o na nga gamot sa lupa. Ang kada kinahon may buhangan gid ria para kontrolado ang tubig nga kinahanglan sa paray. Ginabasi ria kang mangunguma sa dalagan kang panahon kag sa sitwasyon kang tanum.

Ang mangunguma maaram magbana-bana kon ano ang mayad nga indi magmasakit ang paray ka tamasok. Ang tamasok ang sakit kang paray nga naghalin sa tubig nga nagapundo ukon wara pag-ilig. Hay kon ang tubig nga wara pag-ilig kon masirakan kang adlaw nagainit. Sa kainit nagarangga ang puno kang paray kag ginadapuan kang sakit nga tamasok. Ang paray nga napatay tungud sa tamasok, ginalunuban ukon ginaislan ang paray nga nagkaramatay. Kon indi malumban, nagapal-ak ang tanum nga lantawun.

May hilamon nga nagalumus sa paray. Amo karia ginatawag nga takay-takay. Ginapanghulbot gid ria mintras nga gamay pa lamang. Amo karia ang nagapatay kang paray kon maharunan kang malapad nga dahon kang takay-takay.

Ang tawag nga manog-uma ukon mangunguma bukun ti hulas tungud sa pagkaduro nga obligasyon. Malawig ang tiyempo sa pagmintinar kag pag-atipan kang tanum hasta gid nga magbunga, magpaani, kag mahitso ang patubas. Maduro nga balhas kag kabudlay ang nagailig sa lawas.

Ang mga tinaga nga ginausar kon ang paray nagabunga:

1. kabsugan – busog

2. pamukad – bukad

3. urubasun – ubas

4. rulubkun – lubuk

5. aranyun – ani (husto run sa edad, gurang kag layo)

Ang pagbunga kang paray nagaumpisa sa kabsugan. Bisan gani ang bata nga nagbahul sa uma nakaobserbar nga ang paray nagabusong kag ginatawag nga kabsugan. Nakakita ikaw kang paray nga nagabusong? Nagahabok gid karia ang pinakatunga kag kapatapusan nga dahon kang paray. Suno sa anang panahon, nagaamat-amat ria ka lusot ang uhay, gatadlung paibabaw kag nagatindi lantawun. Anhaw ra nga nagatindi gid? Ang rason nga nagatadlung ang uhay tungud hay wara pa ti sulud ang pinasi sa uhay. Sa tion nga magpamukad, natural na ria nga nagauntayan mintras nga nagahimo pa lamang anang sulud ka paray kag amo karia ginatawag nga bugas.

Ang bukad kang paray mahamot kag manami lantawun. Ano ang itsura kang paray nga nagabukad? Ang kada pinasi sa anang inuhay may nagagwa nga puti kag darwa ka bilog nga nagabitay-bitay. Manami lantawun hay nagahulag-hulag kon ihuyup-huyupun kang hangin. Sa tion nga nagabukad ang paray kag kon manami ang tiyempo, madasig nga manudlan ang mga pinasi kang mga uhay. Hay ang bukad nga puti nahimo nga panlud, amo run karia ang pag-umpisa nga nagaporma ang bugas sa sulud kang pasi. Sa indi magbuhay nagabuyok gid ang mga inuhay, amat-amat magtungli paidalum hay nagatagbung. Ang bahin kang uhay nga nauna manudlan amo ang pinakatangkap.  Ang pinakaurihi manudlan amo ang sa may abaga dapit kang uhay.