ÿþPh§n II  

Måc 4:  

NHîNG ¶C TÍNH KHOA HÌC TRONG PH¬T GIÁO  

Cách ây 18 nm, Fritjof Capra xu¥t b£n cuÑn ¡o cça V­t Lý (The Tao of Physics). CuÑn này téc thÝi nÕi ti¿ng, c£ hai giÛi khoa hÍc và bình dân Áu tán th°ßng cuÑn sách này. Ph£n éng trên th­t ra cing dÅ hiÃu, vì có thà nói ây là l§n §u tiên mÙt v­t-lý-gia ã vi¿t mÙt cách bình dân dÅ hiÃu à °a ra và so sánh khá nhiÁu nhïng sñ giÑng nhau giïa nhïng quan niÇm mÛi cça khoa v­t-lý-hÍc các h¡t nhÏ và tri¿t lý tôn giáo ông Ph°¡ng, ·c biÇt nh¥t là ¡o Ph­t. Sau ó Gary Zukav xu¥t b£n cuÑn iÇu Vi Cça Các Th§y V­t-Lý (The Dancing of Wu-Li Masters), và Michael Talbot, cuÑn HuyÁn NhiÇm hÍc và V­t-Lý MÛi (Mysticism and the New Physics). Hai cuÑn này vi¿t theo °Ýng h°Ûng giÑng nh° cça Capra nh°ng không có gì ·c biÇt h¡n, và cing không nÕi ti¿ng b±ng cuÑn The Tao of Physics.  

Có mÙt iÃm chung trong c£ ba cuÑn sách nêu trên: muÑn gi£i thích mÙt sÑ hiÇn t°ãng trong ngành V­t- Lý các h¡t nhÏ ß méc nng l°ãng cao (high energy particle physics), các khoa hÍc gia ph£i nhÝ vào nhïng quan niÇm xa x°a cça các tôn giáo ông Ph°¡ng, nh¥t là ¡o Ph­t. Nói cách khác, tri¿t lý Ph­t-Giáo ã giúp các khoa hÍc gia gi£i quy¿t °ãc mÙt sÑ khó khn trong ngành v­t-lý mÛi. Trong khi ó, g§n ây, mÙt sÑ ph­t-tí, có l½ có m·c c£m tr°Ûc nhïng hào quang ti¿n bÙ cça khoa hÍc v­t ch¥t, l¡i theo con °Ýng ng°ãc l¡i, tìm cách dùng khoa hÍc à "chéng minh" mÙt sÑ quan niÇm trong Ph­t Giáo, cho r±ng nh° v­y là à làm tng uy tín cça Ph­t Giáo. Tôi cho r±ng ¥y là mÙt hành Ùng ng°ãc chiÁu.  

Trong bài này tôi s½ cÑ g¯ng trình bày à các Ùc gi£ th¥y rõ ph§n nào mÙt sñ thñc: nhïng cn b£n, ph°¡ng pháp kh£o céu khoa hÍc, nhïng tiêu chu©n kh£o céu trong khoa hÍc thñc nghiÇm v..v.. Áu có thà tìm th¥y trong nhïng kinh iÃn Ph­t Giáo, ch°a kà tÛi mÙt sÑ thành qu£ trong khoa hÍc tân ti¿n ngày nay ch³ng qua cing chÉ là khám phá l¡i nhïng iÁu mà éc Ph­t và các Ç tí truyÁn thëa ã khám phá ra të h¡n 2000 nm vÁ tr°Ûc. Nh°ng tr°Ûc h¿t, có l½ chúng ta cing nên duyÇt qua vài nh­n Ënh vÁ Ph­t Giáo và Khoa-HÍc cça mÙt sÑ ng°Ýi có tên tuÕi trong cÙng Óng quÑc t¿.  

1. Albert Einstein, nhà khoa-hÍc nÕi ti¿ng nh¥t th¿ k÷ 20 vÁ thuy¿t t°¡ng Ñi trong v­t-lý, ã phát biÃu nh° sau:  

"N¿u có mÙt tôn giáo nào thích nghi °ãc vÛi nhïng nhu c§u khoa hÍc tân ti¿n thì ó là Ph­t Giáo." (If there is any religion that would cope with modern scientific needs it would be Buddhism).  

2. Sir Edwin Arnold, ng°Ýi nÕi ti¿ng vÁ cuÑn th¡ Ánh Sáng Á Châu (The Light of Asia), kh³ng Ënh r±ng:  

"Tôi th°Ýng nói, và tôi s½ còn nói hoài, là giïa Ph­t-Giáo và Khoa- hÍc tân ti¿n có mÙt mÑi giàng buÙc trí théc g§n gii." (I have often said, and I shall say again and again, that between Buhism and modern Science there exists a close intellectual bond.)  

3. Bertrand Russell, nhà tri¿t-hÍc và toán-hÍc nÕi ti¿ng hoàn c§u, trong cuÑn LËch sí tri¿t hÍc Tây Ph°¡ng (History of Western Philosophy) ã vi¿t:  

"..Ph­t-Giáo là mÙt tÕ hãp cça tri¿t lý suy céu và tri¿t lý khoa hÍc. Ph­t Giáo çng hÙ ph°¡ng pháp khoa hÍc và theo ph°¡ng pháp này à tÛi mÙt céu cánh có thà gÍi là thu§n lý. Ph­t Giáo còn i xa h¡n khoa hÍc vì khoa hÍc bË giÛi h¡n bßi nhïng dång cå v­t lý." (..Buddhism is a combination of both speculative and scientific philosophy. It advocates the Scientific method and pursues that to a finality that may be called rationalistic...It takes up where science cannnot lead because of the limitations of the latter's physical instruments.)  

4. Ti¿n s) Radhakrishnan:  

"N¿u Ph­t Giáo h¥p d«n Ñi vÛi trí óc tân ti¿n ó là vì Ph­t Giáo có tinh th§n khoa hÍc, thñc nghiÇm, ché không ph£i là dña trên b¥t cé giáo iÁu nào" (If Buddhism appealed to the modern mind it was because it was scientific, empirical and not based on any dogma.)  

5. Ti¿n s) Graham Howe, nhà Phân Tâm HÍc nÕi ti¿ng cça Anh QuÑc. ã nói nh° sau:  

"Íc mÙt chút vÁ Ph­t Giáo ta cing có thà nh­n théc °ãc r±ng, të 2500 nm tr°Ûc, Ph­t Giáo ã bi¿t vÁ nhïng v¥n Á mÛi vÁ tâm lý nhiÁu h¡n là chúng ta th°Ýng bi¿t tÛi. HÍ nghiên céu nhïng v¥n Á này të lâu và cing ã tìm ra ph°¡ng théc gi£i quy¿t chúng. Ngày nay chúng ta chÉ khám phá l¡i trí tuÇ thông thái cÕ x°a cça ông ph°¡ng." (To read a little Buddhism is to realize that the Buddhists knew, 2,000 years ago, far more about modern problems of psychology than they have been given credit for. They studied these problems long ago and found the answers also. We are now rediscovering the ancient wisdom of the East.)  

Chúng ta hãy tìm hiÃu t¡i sao nhïng nhân v­t nÕi danh trên, và nhiÁu nhân v­t khác nïa mà tôi không thà kà h¿t ra ây, l¡i °a ra nhïng nh­n Ënh nh° v­y.  

A) Chúng ta bi¿t r±ng Ñi t°ãng kh£o sát cça khoa v­t-lý-hÍc là v­t ch¥t. Khi kh£o sát v­t ch¥t, các khoa hÍc gia th°Ýng dùng nm giác quan nh° m¯t, tai, mii, l°ái, thân à bi¿t vÁ nhïng Ñi t°ãng cça giác quan nh° hình t°Ûng, âm thanh, mùi, vË, c£m giác qua sñ ti¿p xúc, và nhïng thé còn l°u l¡i trong ý théc. Ngoài ra nhïng kh£o sát khoa hÍc th°Ýng °ãc ·t trong nhïng khái niÇm vÁ thÝi gian, ph°¡ng h°Ûng, v­n tÑc di chuyÃn, thé tñ, và sÑ l°ãng, cÙng vÛi nhïng dång cå o l°Ýng do con ng°Ýi phát minh à áp éng nhïng nhu c§u kh£o sát. N¿u chúng ta bi¿t vÁ Duy-Théc HÍc trong Ph­t Giáo thì chúng ta th¥y r±ng các khoa hÍc gia chÉ dùng có 16 ph§n trm cça sÑ 100 Pháp °ãc phân lo¡i thành 8 Tâm Pháp, 51 Tâm-Sß-Hïu Pháp, 11 S¯c Pháp, 24 Tâm-B¥t-T°¡ng-¯ng Hành Pháp, và 6 Vô-Vi Pháp (Xin Íc ¡i-Thëa Bách Pháp Minh Môn Lu­n), ngh)a là các khoa-hÍc-gia chÉ xí dång tÛi 11 S¯c Pháp trong ó có 5 cn là nhãn cn, nh) cn, tÉ cn, thiÇt cn, và thân cn (m¯t, tai, mii, l°ái, và thân thÃ); và 6 tr§n là s¯c tr§n, thinh tr§n, h°¡ng tr§n, vË tr§n, xúc tr§n, và Pháp tr§n (hình t°Ûng, âm thanh, mùi, vË, c£m giác do ti¿p xúc, và bóng dáng cça 5 tr§n trên còn l°u l¡i trong ý théc khi các cn không còn ti¿p xúc trñc ti¿p vÛi tr§n nïa), cÙng vÛi 5 tâm pháp trong sÑ 21 tâm-b¥t-t°¡ng-°ng hành pháp là thÝi gian, ph°¡ng h°Ûng, v­n tÑc di chuyÃn, sÑ l°ãng, và thé tñ (thÝi, ph°¡ng, th¿ tÑc, sÑ, và thé Ç). Þ ây tôi không có ý Ënh i sâu vào thiên lu­n 100 Pháp ¡i thëa mà chÉ muÑn nói lên iÃm cÑt y¿u nh° sau: khi mà khoa hÍc không thà ti¿n h¡n °ãc nïa vì nhïng giÛi h¡n tñ t¡i cça 5 cn 6 tr§n và cça nhïng dång cå o l°Ýng thì Ph­t Giáo v«n ti¿p tåc i xa h¡n, bßi l½ Ph­t Pháp, ngoài sñ kh£o sát nhïng Ñi t°ãng v­t ch¥t còn chú trÍng nhiÁu ¿n nhïng v¥n Á tâm linh, cho nên ã v°ãt qua, i ra ngoài nhïng giÛi h¡n v­t lý cça khoa-hÍc. Do ó chúng ta có thà nói Ph­t Giáo là mÙt Siêu-Khoa-HÍc (Super-science) °ãc thành l­p trên cn b£n trí tuÇ Bát Nhã (trí tuÇ nh­n théc °ãc thñc t°Ûng cça v¡n Pháp). Trong Ph­t Giáo, Duy-Théc HÍc cho chúng ta mÙt hÇ thÑng tri¿t lý, phân tâm hÍc r¥t §y ç và ti¿n bÙ h¡n b¥t cé hÇ thÑng nào trong khoa hÍc hiÇn ¡i.  

B) N¿u chúng ta ã quen vÛi cách vi¿t mÙt b£n phúc trình khoa hÍc thì chúng ta th¥y r±ng, ngay ß ph§n §u cça b£n phúc trình chúng ta ph£i liÇt kê nhïng iÃm sau ây: tên ng°Ýi phå trách chính và các phå tá n¿u có, thÝi gian và n¡i làm thí nghiÇm, Ñi t°ãng cça thí nghiÇm, nhïng v­t liÇu và dång cå máy móc dùng à làm thí nghiÇm, tr°Ûc khi vi¿t ph§n chính cça b£n phúc trình. iÁu này h§u nh° là mÙt m«u mñc chung trong giÛi khoa hÍc.  

Nay ta thí i vào c¥u trúc cça các kinh iÃn Ph­t Giáo.  

T¥t c£ kinh Ph­t Áu °ãc b¯t §u b±ng mÙt ph§n thông tñ mà ngay §u tiên là 6 iÁu tin chéng hay 6 iÁu thành tñu (låc-chçng-chéng-tín hay låc-chçng-thành-tñu): Tín, Vn, ThÝi, Chç, Xé, Chúng. MuÑn hiÃu rõ h¡n chúng ta hãy l¥y mÙt thí då: Kinh Thç Lng Nghiêm. Kinh Lng Nghiêm b¯t §u b±ng: "Tôi nghe nh° v­y, mÙt thÝi nÍ, Ph­t ß t¡i tËnh xá Kó Hoàn, thành Th¥t La PhiÇt, cùng 1250 ¡i Tó Kh°u ..." "Nh° v­y" biÃu thË mÙt kh³ng Ënh áng tin (Tín), "Tôi nghe" biÃu thË nguÓn gÑc cça sñ hiÃu bi¿t (Vn), "MÙt thÝi nÍ" chÉ Ënh thÝi gian tính (ThÝi), "Ph­t" chÉ éc Ph­t Thích Ca Mâu Ni, vË hóa chç cça ¡i chúng và là ng°Ýi thuy¿t Kinh (Chç), "T¡i ..." chÉ n¡i thuy¿t Kinh (Xé), "Cùng vÛi ...." chÉ nhïng ng°Ýi nghe Ph­t thuy¿t Kinh (Chúng). Nh° v­y, ph§n thông tñ chéng tÏ tính ch¥t xác thñc cça Kinh, và 6 iÃm kà trên ã dñ ph§n bÑ trí hÇ thÑng cça toàn Kinh và biÇn chéng à d«n khßi lòng tin t°ßng cça ng°Ýi hÍc Ph­t, cho nên °ãc gÍi là 6 iÃm thành tñu. Cái tinh th§n chính xác, rõ ràng, minh b¡ch cça Kinh Ph­t cing là cái tinh th§n mà các khoa hÍc gia ngày nay òi hÏi ph£i hÙi ç trong b¥t cé mÙt công cuÙc thí nghiÇm nào.  

C) i thêm vào chi ti¿t, n¿u chúng ta Íc cuÑn hu¥n thË cho khoa hÍc (Instruction Book of Science) chúng ta th¥y ph°¡ng pháp kh£o céu khoa-hÍc °ãc ·t trên mÙt sÑ tiêu chu©n nh° sau:  

1. Ñi t°ãng cça thí nghiÇm (The objects of the experiment)  

2. V­t liÇu, dång cå c§n thi¿t à làm thí nghiÇm (The materials,instruments and tools necessary for the experiment)  

3. Lý thuy¿t vÁ thí nghiÇm (The theory of the experiment)  

4. Ph°¡ng pháp và ti¿n trình thí nghiÇm (Methods and steps to work out the experiment)  

5. K¿t qu£ thí nghiÇm (Results of the experiment)  

6. Nhïng iÁu c§n à ý và coi chëng khi làm thí nghiÇm (Requisites for attention and precautions in working out the experiment)  

7. K¿t lu­n à kiÃm chéng giá trË cça lý thuy¿t và nhïng k¿t qu£ thñc dång cça nó (Conclusion to verify the validity of the theory and its practical results)  

Íc Kinh Lng Nghiêm, chúng ta th¥y trong Kinh có nhïng ph§n sau ây:  

1. Nguyên nhân Ph­t thuy¿t Kinh (Ph§n Thông Tñ)  

2. Ñi t°ãng cça tu ch¡n-tâm (7 th°Ýng trå xé cça Tâm)  

3. Lý thuy¿t tu ch¡n-tâm (ChÉ rõ Tính Th¥y, Tóm thu 4 Khoa và 7 ¡i vÁ Nh°-Lai T¡ng à phát khßi ch× ch¡n-ngÙ)  

4. Ph°¡ng pháp và các trình Ù tu chéng (25 ph°¡ng pháp viên thông và 7 Thánh vË).  

5. Lãi ích cça sñ tu t­p, Ñi vÛi cá nhân và chúng sinh (Tuyên nói Tâm Chú, khai thË nhïng lãi ích)  

6. Nhïng iÁu c§n à ý và coi chëng khi tu t­p (Khai thË ch× h° vÍng cça 7 loài à khuy¿n khích tu hành chánh Pháp và phân biÇt các ¤m ma)  

7. K¿t lu­n (Ph§n l°u thông, công éc trì Kinh, °ãc Phúc, tiêu tÙi, trë ma)  

Chúng ta có thà th¥y ngay nhïng iÃm giÑng nhau vÁ ph§n c¥u trúc cça cuÑn hu¥n thË vÁ khoa hÍc và cça cuÑn Kinh Ph­t.  

Làm b£ng so sánh trên, tôi không có ý Ënh chéng tÏ Khoa HÍc và Ph­t Giáo giÑng nhau c£ vÁ hình théc l«n nÙi dung, mà chÉ muÑn tÏ rõ mÙt iÁu: Kinh Ph­t °ãc x¿p ·t mÙt cách r¥t khoa hÍc. iÁu này th­t ra cing dÅ hiÃu, vì nhïng ph°¡ng pháp tu t­p trong Ph­t Giáo và nhïng ph°¡ng pháp kh£o céu khoa hÍc Áu ·t trên nhïng cn b£n giÑng nhau:  

1. Không à cho tình c£m chi phÑi.  

2. Hoàn toàn khách quan.  

3. Phân tách mÍi v¥n Á mÙt cách có hÇ thÑng.  

4. K¿t qu£ dña trên thñc nghiÇm.  

Ngoài ra Jeremy W. Hayward, mÙt v­t-lý-gia nÕi ti¿ng vÁ nhïng thuy¿t trình cça ông vÁ Ph­t Giáo và t°¡ng quan cça Ph­t Giáo vÛi nhïng truyÁn thÑng Tây Ph°¡ng và khoa hÍc, trong cuÑn Shifting Worlds, Changing Minds: Where the Sciences and Buddhism Meet cing °a ra 4 tiêu chu©n mà mÙt hÇ thÑng tín ng°áng c§n hÙi ç à cho con ng°Ýi có thà ch¥p nh­n vÛi mÙt tinh th§n khoa hÍc. Tôi không có ý Ënh bàn lu­n vÁ nhïng tiêu chu©n này nên không i vào chi ti¿t, mà chÉ liÇt kê sau ây 4 tiêu chu©n cça Hayward:  

1. Ý théc °ãc sñ t°¡ng Ñi cça các hÇ thÑng tín ng°áng và sñ t°¡ng quan giïa "vi trå" và "tâm".  

2. Có thà v¡ch rõ chi ti¿t vÁ sñ hiÇn hành cça "tâm" và "thñc t¡i", ngh)a là có thà °a ra mÙt lý thuy¿t duyên khßi vÁ sñ biÃu hiÇn cça nhïng Ñi ãi nhË nguyên trong ph¡m trù nh¥t nguyên.  

3. Có mÙt kù thu­t, ph°¡ng pháp à thñc chéng chân lý "Không hai" này.  

4. Nh°ng cùng lúc không n±m ngoài vòng Ñi ãi nhË nguyên.  

Và, Hayward chéng tÏ r±ng Ph­t Giáo ã hÙi ç 4 tiêu chu©n trên.  

Chúng ta ã th¥y, khoa-hÍc và Ph­t-Giáo có nhiÁu iÃm giÑng nhau. Nh°ng thñc ra thì ó chÉ là giÑng nhau ph§n nào vÁ ph°¡ng diÇn hình théc, còn cn b£n thì v«n khác nhau, vì Ñi t°ãng cça khoa hÍc khác vÛi Ñi t°ãng cça Ph­t Giáo. Ki¿n théc khoa hÍc là vÁ th¿ giÛi bên ngoài, ·c biÇt là th¿ giÛi v­t ch¥t, cho nên bË buÙc trong không gian và thÝi gian. Trong khoa hÍc, cho tÛi bây giÝ, chân lý ch°a ¡t °ãc, vì khoa hÍc luôn luôn thay Õi à phù hãp vÛi nhïng hiÃu bi¿t mÛi cça con ng°Ýi. Khoa hÍc chÉ có thà cung c¥p cho con ng°Ýi nhïng dï kiÇn t°¡ng Ñi. Trái l¡i, trong Ph­t Giáo, chân lý ã °ãc thà hiÇn và có tính cách tuyÇt Ñi, bßi vì Ph­t Giáo chú trÍng ¿n cái "bi¿t" bên trong do thñc chéng. Ph­t Giáo i th³ng tÛi chân lý tuyÇt Ñi ché không c§n qua ng£ các phát minh t°¡ng Ñi. Do ó, nhiÁu khoa-hÍc-gia ã Óng ý r±ng: Ph­t Giáo b¯t §u n¡i khoa hÍc t­n cùng (Buddhism begins where science ends.) Khoa hÍc có thà cung c¥p cho chúng ta nhïng tiÇn nghi tho£i mái v­t ch¥t và trí théc, nh°ng không ph£i là chân lý, vì b£n ch¥t t°¡ng Ñi tñ t¡i cça khoa hÍc. ChÉ khi nào con ng°Ýi ti¿p xúc °ãc vÛi tuyÇt Ñi và sÑng trong chân lý, khi ó con ng°Ýi mÛi có thà có °ãc chân h¡nh phúc, mÙt thé h¡nh phúc v°ãt ra ngoài mÍi Ñi ãi nhË nguyên. Và ây chính là céu cánh chung cùng cça Ph­t Giáo.