ÿþPh§n II  

Måc 2:  

PH¬T GIÁO VÀ KHOA HÌC  

(Buddhism and Science)  

Nguyên tác cça Ti¿n S) Buddhadasa P. Kirthisinghe  

TÕng Th° Ký Á-Châu Vå  

¡i DiÇn HÙi ¡i BÓ Á ¤n Ù và Tích Lan  

·c Sé Danh Dñ Hàn Lâm ViÇn Ph­t Giáo Hoa Kó, New York  

N¿u chúng ta duyÇt qua lËch sí vn minh Tây ph°¡ng, b¯t §u ß Hi L¡p, thì chúng ta s½ th¥y rõ sñ kiÇn là, trong nÁn vn minh này, không nhïng có nhiÁu cuÙc chi¿n tranh và xung Ùt th£m khÑc trong ó có nhiÁu ngàn ng°Ýi bË hi sinh, mà ph§n lÛn nhïng cuÙc chi¿n tranh này x£y ra không ph£i vì lý do kinh t¿. NhiÁu cuÙc chi¿n ã x£y ra vì sñ xung Ùt giïa nhïng quan niÇm vÁ b£n ch¥t, nguÓn gÑc và sÑ ph­n con ng°Ýi và th¿ giÛi. Nhïng quan niÇm này b¯t nguÓn të tôn giáo.  

Tôn giáo chç lñc ß Tây ph°¡ng là Ki Tô Giáo. Do ó, chúng ta có thà nói ch¯c r±ng, tôn giáo này ph£i chËu trách nhiÇm vÁ nhïng cuÙc chi¿n vÛi bao máu Õ nói trên. Vì, tÛi th¿ k÷ thé 4 d°¡ng lËch, Ki Tô Giáo ã trß thành ý théc hÇ chç y¿u cça th¿ giÛi Tây ph°¡ng. Tôn giáo này buÙc con ng°Ýi ph£i tin nhïng iÁu cça tôn giáo °a ra, cing nh° ph£i ch¥p nh­n nhïng iÁu mà tôn giáo này cho là chân lý.  

Vì t¥t c£ các giáo iÁu cça giáo hÙi Ki Tô °ãc ·t cn b£n trên niÁm tin vÁ sñ m·c kh£i, mà sñ m·c kh£i thì °ãc vi¿t trong Thánh Kinh, cho nên t¥t c£ nhïng iÁu trong Thánh Kinh ph£i °ãc coi là chân lý tuyÇt Ñi. Ng°Ýi nào nghi ngÝ nhïng chân lý này s½ bË tÙi ày v)nh viÅn xuÑng hÏa ngåc.  

Cho nên, iÁu rõ ràng là cn b£n chung cùng cça Ki Tô Giáo, tôn giáo tñ cho là cn b£n cça nÁn vn minh Tây ph°¡ng, là niÁm tin vÁ nhïng lÝi m·c kh£i cça Th§n (God), và theo sñ gi£i thích cça Ki Tô Giáo, Th§n là iÁu kiÇn c§n cça mÍi tín ng°áng.  

Khoa hÍc, trái l¡i, ·t cn b£n trên nhïng gi£ thuy¿t tiên nghiÇm khác. Khoa hÍc quan sát, mô t£, thi¿t l­p chân lý b±ng chéng minh và kiÃm chéng thñc nghiÇm, và b¥t cé ng°Ýi nào cing có thà ¡t tÛi nhïng k¿t qu£ chung cùng mà không c§n ph£i có mÙt niÁm tin nào. éc tin không suy lý hoàn toàn không có ch× éng trong khoa hÍc, chÉ có sñ áp dång mÙt cách l°¡ng thiÇn mÙt ph°¡ng pháp khách quan, và rÓi ch¥p nh­n nhïng k¿t qu£ cça ph°¡ng pháp này. Cho nên ng°Ýi ta b£o r±ng khoa hÍc là n× lñc cça con ng°Ýi, hoàn toàn khác biÇt vÛi quan niÇm cça Ki Tô Giáo, mÙt tôn giáo ·t cn b£n trên mÙt éc tin, mÙt éc tin ·c biÇt, vì, theo éc tin này thì mÍi niÁm tin cça mÍi tôn giáo khác Áu sai l§m và ph£i bác bÏ. (Vì éc tin trong Ki Tô Giáo r¥t khác vÛi nhïng niÁm tin trong các tôn giáo ông ph°¡ng cho nên chúng ta c§n phân biÇt éc tin (faith) vÛi niÁm tin (belief) mà th°Ýng ng°Ýi ta hay dùng l«n lÙn, không phân biÇt. TCN)  

H¡n nïa, khi ph¡m ph£i mÙt sai l§m thì khoa-hÍc gia không bË trëng ph¡t trong Ýi này cing nh° trong Ýi sau. Nh°ng trong Ki Tô giáo, mÙt l×i l§m s½ có nhïng h­u qu£ vô cùng kh¯t khe và không chÉ trong cuÙc Ýi hiÇn t¡i. Chúng ta có thà hoan hÉ nói r±ng, ngày nay, ph§n lÛn Ki Tô Giáo không còn ·t n·ng trên cái giáo iÁu lên án lý trí và sñ khác biÇt vÁ quan niÇm nïa. Nhïng tông phái chính cça Ki Tô Giáo ã trß thành nhân h­u và khoan dung h¡n tr°Ûc nhiÁu. Nh°ng qua nhiÁu th¿ k÷, hÍ ã chÑng Ñi kËch liÇt thái Ù cça các khoa hÍc gia, nhïng ng°Ýi ã cÑ g¯ng trong viÇc tìm ra b£n ch¥t thñc cça th¿ giÛi và cça con ng°Ýi, qua thñc nghiÇm và suy lý ché không ph£i là dña vào mÙt cuÑn sách cÕ °ãc vi¿t bßi nhïng ng°Ýi dña vào trñc giác và nhïng iÁu mà hÍ cho là m·c kh£i. MÍi ti¿n bÙ vÁ khoa hÍc và kù thu­t ß Tây ph°¡ng, không ph£i là do lòng tin vào quyÁn lñc siêu nhiên, mà ph§n lÛn l¡i chính là do sñ phç nh­n niÁm tin này hay ít ra cing là lãnh ¡m vÛi niÁm tin này.  

MÍi sñ ã có thà tÑt ¹p h¡n n¿u nhïng giáo iÁu cça tôn giáo phù hãp vÛi thñc t¿ mà các nhà khoa hÍc kh£o sát. Nh°ng rõ ràng là không ph£i v­y. Vì không có mÙt quan niÇm siêu nhiên nào, thí då nh° sñ hiÇn hïu cça mÙt vË Th§n có §y tính ng°Ýi, nhïng phép l¡, sñ sa ngã cça con ng°Ýi, và sñ céu r×i con ng°Ýi, có thà °ãc chéng minh mÙt cách khách quan, và nh¥t là do lý trí. Khi giáo hÙi không thà b£o toàn °ãc nhïng gì b¥t kh£ chéng minh, ho·c nhïng gì ng°ãc l¡i sñ hiÃu bi¿t và kinh nghiÇm thông th°Ýng cça con ng°Ýi, thì giáo hÙi ã ph§n nào ng°ng truy tÑ nhïng khoa hÍc gia, nhïng ng°Ýi ã anh ding b£o vÇ sñ diÅn gi£i thñc t¡i cça hÍ. Khoa hÍc gia không còn bË bËt miÇng hay thiêu sÑng trên giàn hÏa vì nhïng "sai l§m" cça hÍ nïa, bßi l½ Giáo hÙi không còn có thà të chÑi cái quyÁn lý lu­n và chéng minh cça các khoa hÍc gia nïa, vì nhïng quyÁn này ã °a ¿n nhïng c£i ti¿n áng kà trong Ýi sÑng v­t ch¥t cça con ng°Ýi trong các ph¡m vi kinh t¿ và xã hÙi. Giáo hÙi Ki Tô ã không góp °ãc ph§n nào trong °Ýng h°Ûng c£i ti¿n này vì tín ng°áng Ki Tô b£o r±ng Th§n muÑn v­y, thí då nh°, sñ nghèo khÕ s½ luôn luôn ß vÛi chúng ta.  

Không ai có thà nghi ngÝ °ãc là ph§n lÛn nhïng sñ ti¿n bÙ ß Tây ph°¡ng là vÁ ph°¡ng diÇn v­t ch¥t. Có thà th¿ giÛi ã có nhiÁu ti¿n bÙ h¡n n¿u tôn giáo không can thiÇp vào nhïng sñ diÅn gi£i cça khoa hÍc vÁ thñc t¡i và th¿ gÛi b±ng nhïng suy oán siêu nhiên, b±ng nhïng lÝi trong Thánh Kinh ho·c nhïng lÝi m·c kh£i cça Th§n, thí då nh°, th¿ giÛi này thì ph³ng, trái ¥t thì cÑ Ënh và m·t trÝi quay xung quanh trái ¥t, và r±ng dùng khoa hÍc à thí nghiÇm nhïng hiÇn t°ãng thiên nhiên là sai l§m, và r±ng không có sñ ti¿n hóa hay nhân duyên trong vi trå, và quan niÇm chân thñc là t¥t c£ chÉ do sñ sáng t¡o cça mÙt Th§n. Trong h§u h¿t nhïng giai o¡n cça sñ ti¿n bÙ, tôn giáo ã Ñi nghËch vÛi khoa hÍc gia và cho tÛi ngày nay, nhiÁu ng°Ýi v«n còn gÍi khoa hÍc là duy v­t, vô tôn giáo. Tôn giáo th°Ýng ngn ch·n nhïng giá trË và nhïng c£i ti¿n cça Ýi sÑng con ng°Ýi. Nhïng iÁu kiÇn sÑng, dù tàn khÑc tÛi âu, cing °ãc coi nh° là sñ thí thách cça Th§n Ñi vÛi niÁm tin n¡i Th§n, và à sía so¡n cho mÙt Ýi sÑng h¡nh phúc mai sau n¡i Thiên °Ýng. Sñ l¡c quan cça khoa hÍc th°Ýng bË lên án, và mÙt thái Ù bi quan °ãc thay th¿, kêu gÍi con ng°Ýi ph£i thÑng hÑi, ph£i bi¿t x¥u hÕ, ph£i tuân phåc ý muÑn cça Th§n, theo nh° sñ diÅn gi£i cça các c¥p lãnh ¡o trong giáo hÙi.  

Ñi ng°ãc vÛi t¥t c£ nhïng iÁu trên là thái Ù cça Ph­t-tí, nhïng ng°Ýi mà trong các ý ngh) hay hành Ùng, không bao giÝ bË ngn ng¡i bßi b¥t cé mÙt giáo iÁu hay sñ m·c kh£i siêu nhiên nào. Ph­t tí ng°áng kính éc Ph­t, b­c giác ngÙ ã nh­n théc °ãc nguÓn gÑc khÕ cça th¿ giÛi, nhïng iÁu kiÇn tàn khÑc mà con ng°Ýi ph£i sÑng trong ó, bÇnh t­t và ch¿t chóc. Ngài muÑn cho mÍi ng°Ýi sung s°Ûng, muÑn giúp con ng°Ýi thoát ra khÏi vòng khÕ au. Ngài muÑn chÉ cho con ng°Ýi con °Ýng i tÛi Ni¿t Bàn hay sñ gi£i thoát v)nh cíu.  

ó là iÁu éc Ph­t ã làm, không òi hÏi con ng°Ýi ph£i tin vào mÙt ¥ng siêu nhiên, mÙt vË Th§n, hay là tin vào chính Ngài dù Ngài là b­c toàn mù. N¿u mÙt ng°Ýi ang s¯p bË ch¿t uÑi thì ng°Ýi ó không hÏi nhïng ng°Ýi éng trên bÝ là n°Ûc hÓ sâu bao nhiêu, n°Ûc l¡nh nh° th¿ nào, hÓ n°Ûc thuÙc vÁ ai v...v... T°¡ng tñ, mÙt ng°Ýi ang bË mÙt mii tên Ùc hành h¡ thì không hÏi vÁ lo¡i cung tên nào, b¯n tÛi të bao xa, ho·c nhïng câu t°¡ng tñ. C£ hai ng°Ýi Áu muÑn bi¿t làm th¿ nào à céu hÍ ra khÏi vòng nguy hiÃm, các iÁu khác Áu ra ngoài lÁ và không thñc t¿. Cing nh° v­y, th­t là không thñc t¿ khi nói vÁ nhïng iÁu hÍ tin vÁ mÙt vË Th§n, có thñc hay không là Th§n ã sáng t¡o ra th¿ giÛi, hay th¿ giÛi ho·c v)nh cíu ho·c không, vô Ënh hay hïu Ënh. ó là nhïng nghi v¥n mà nhïng tri¿t gia, nhïng ¥ng Ph¡m Thiên trong cÕ kinh ¤n Ù và nhïng ng°Ýi quan tâm tÛi siêu-hình-hÍc muÑn có sñ gi£i áp. Nhïng v¥n Á trên không ph£i là vô ích khi ta muÑn tìm hiÃu chúng, nh°ng n¿u mÙt ng°Ýi ang ß trong mÙt tình tr¡ng khó khn và muÑn thoát ra khÏi tình tr¡ng này, thì nhïng suy oán vÁ siêu hình hÍc hay vÁ Th§n hÍc qu£ thñc là vô ích. éc Ph­t không lên án nhïng sñ suy oán vÁ tuÕi cça th¿ giÛi, b£n ch¥t cça sñ sáng t¡o hay nhïng iÁu t°¡ng tñ. Thí då, mÙt khoa hÍc gia chuyên vÁ sñ c¥u t¡o Ëa ch¥t s½ không quan tâm tÛi nhïng iÁu mà mÙt nhà sinh lý hÍc nói vÁ c¡ thà con ng°Ýi và nhïng c¡ quan trong ó. N¿u ông ta muÑn bi¿t nhïng iÁu trên ông ta s½ hÏi mÙt y s), nh°ng không ph£i là lúc hÏi nhïng iÁu này khi ông ta ang kh£o céu vÁ Ëa ch¥t. Cing nh° v­y, mÙt ng°Ýi tìm ki¿m h¡nh phúc và sñ bình an trong tâm t° s½ xét ¿n nhïng iÁu Ph­t d¡y à ¡t tÛi nhïng iÁu trên. HÍ có thà là mÙt tri¿t gia hay mÙt nhà Th§n hÍc, hÍ có thà là mÙt nhà lu­n lý bi¿t r¥t nhiÁu vÁ v¥n Á siêu hình. Nh°ng trong tr°Ýng hãp này hÍ không c§n ¿n ki¿n théc ó. iÁu này không làm cho hÍ trß thành vô Th§n ho·c là hÍ ã thÏa mãn vÛi nhïng v­t ch¥t hÍ có. Cho nên, chúng ta th¥y éc Ph­t không hÁ Ñi nghËch vÛi b¥t cé ai có nhïng tín ng°áng khác. Måc ích cça Ngài là áp éng nhu c§u c¥p thÝi cça con ng°Ýi muÑn thoát ra khÏi c£nh khÕ au. MÙt y s) sn sóc nhïng v¿t th°¡ng cho mÙt bÇnh nhân không có hÏi là bÇnh nhân có i lÅ nhà thÝ hay không? Ông ta là mÙt y s) và nhiÇm vå cça y s) là chïa bÇnh cho bÇnh nhân. Cing nh° v­y, éc Ph­t là y s) cça thân và ý, và Ngài ã dùng ph°¡ng pháp khoa hÍc là: tr°Ûc h¿t phân tích chéng bÇnh.  

Vì dùng ph°¡ng pháp khoa hÍc, éc Ph­t ã chéng tÏ r±ng Ngài ích thñc là mÙt khoa hÍc gia. Vì lý do này cho nên th­t là ch³ng nh±m khi chúng ta hÏi éc Ph­t, các Ç tí cça Ng°Ýi, hay nhïng lÝi Ng°Ýi tuyên thuy¿t có thà coi nh° là có tính cách khoa hÍc hay là thù nghËch vÛi khoa hÍc? éc Ph­t và các tín Ó Ph­t Giáo, và toàn thà ph°¡ng cách Ph­t Giáo dùng, Áu phù hãp vÛi tinh th§n khoa hÍc. Do ó, không có sñ Ñi kháng Ñi vÛi b¥t cé ai ch¥p nh­n nhïng nguyên t¯c khoa hÍc. éc Ph­t và Ph­t tí ón nh­n mÍi khám phá khoa hÍc, mÍi áp dång cça ph°¡ng pháp khoa hÍc, vì nhïng iÁu này không bao giÝ trái ng°ãc vÛi nhïng nguyên t¯c mà éc Ph­t và các Ph­t tí th°Ýng theo.  

Tuy nhiên, m×i ng°Ýi Áu có mÙt kinh nghiÇm chÍn lña riêng. Do ó con ng°Ýi th°Ýng chÍn lña nhïng ph°¡ng pháp à hoàn chÉnh iÁu kiÇn cça hÍ và bÏ qua nhïng ph°¡ng pháp khác. à v°ãt qua nhïng au khÕ và phiÁn não, éc Ph­t ã chÍn ph°¡ng pháp luân lý ¡o éc. Nh°ng ngay c£ trong ph°¡ng pháp này chúng ta cing th¥y rõ nhïng tiên thuy¿t mà Ng°Ýi °a ra, vì Ng°Ýi xét mÍi sñ dña trên nhïng liên hÇ nhân qu£, và th°Ýng v¡ch rõ nhïng mÑi liên hÇ vi t¿ mà vì g¥p gáp ho·c thi¿u kiên nh«n chúng ta th°Ýng bÏ qua không à ý tÛi, nhïng mÑi liên hÇ mà các nhà phân tâm hÍc ngày nay ã th¥y rõ.  

Khoa hÍc ·t cn b£n trên sñ phân tích, ngh)a là kh£o sát kù càng m×i hiÇn t°ãng, xem xét tëng ph§n mÙt và tìm ra nguyên nhân. ó chính là nhïng iÁu éc Ph­t ã làm. Nh­n théc vÁ sñ hiÇn hïu cça KhÕ và phiÁn não, và nh­n théc vÁ nguyên nhân cça mÍi sñ viÇc, là hai nh­n théc ·c thù cça Ph­t Giáo. Nh­n théc thé nh¥t b¯t nguÓn të sñ quán chi¿u và nÙi quán °a ¿n sñ tÕng quát hóa kinh nghiÇm cça con ng°Ýi, và nh­n théc thé nhì là huy¿t m¡ch cça khoa hÍc, dù là khoa hÍc ß ông ph°¡ng hay Tây ph°¡ng. Vì cùng chia x» mÙt cn b£n nh­n théc cho nên làm sao mà éc Ph­t và các Ph­t tí có thà Ñi nghËch vÛi ph°¡ng pháp khoa hÍc? Làm sao hÍ có thà bóp ngh¹t khoa hÍc khi mà chính hÍ ã dùng cùng nhïng ph°¡ng pháp khoa hÍc? Làm sao hÍ có thà nguyÁn rça khoa hÍc? Làm sao hÍ có thà ra lÇnh c¥m oán mÙt thí nghiÇm khoa hÍc vÛi lu­n cé: hãy c§u nguyÇn, tin t°ßng vào nhïng iÁu ghi chép bßi nhïng ng°Ýi không ph£i là khoa hÍc gia?  

Chúng ta có thà oan quy¿t r±ng Ph­t giáo ch°a bao giÝ có sñ Ñi nghËch vÛi khoa hÍc hay khoa hÍc gia, ëng nói là hành tÙi các khoa hÍc gia vì nhïng khám phá cça hÍ, b¯t hÍ ph£i sía Õi quan niÇm ho·c °a hÍ lên thiêu sÑng trên giàn lía. Nhïng iÁu trên không nhïng làm cho các Ph­t tí, nhïng ng°Ýi có mÙt Ýi sÑng ¡o éc hiÁn lành, không thà nào hiÃu nÕi mà Ñi vÛi hÍ còn hoàn toàn phi lý vì Ph­t tí không bao giÝ chÑng Ñi các ph°¡ng pháp khoa hÍc. Sñ th­t là, trong lËch sí Ph­t Giáo ch°a bao giÝ có sñ Ñi nghËch vÛi các khoa hÍc gia, Ph­t Giáo ch°a bao giÝ tuyên chi¿n vÛi khoa hÍc cing nh° ch°a bao giÝ ngn ch·n khoa hÍc vÛi lu­n cé là khoa hÍc ã i l¡c °Ýng và ho¡t Ùng cho iÁu ác thay vì iÁu thiÇn, nh° mÙt sÑ nhà ¡o éc và Th§n hÍc ã phát biÃu. Khoa hÍc có tính cách trung l­p; và chính là tâm trí và sñ hành xí cça con ng°Ýi c§n ph£i °ãc h°Ûng d«n theo nhïng tiêu chu©n luân lý ¡o éc, và ây cing chính là nhiÇm vå cça Ph­t Giáo. Chi¿n tranh giïa khoa hÍc và Ki Tô Giáo? Th­t ra ã có quá nhiÁu cuÙc chi¿n nh° v­y. Chi¿n tranh giïa Ph­t Giáo và Khoa hÍc? Không bao giÝ.  

Không nhïng là ch°a bao giÝ có chi¿n tranh giïa Ph­t Giáo và các tôn giáo khác, mà r¥t hi¿m khi ta th¥y Ph­t Giáo b¥t Óng ý ki¿n vÛi nhïng cÑ g¯ng tìm tòi chân lý. Ph­t giáo ch°a bao giÝ chÑng Ñi ho·c c°áng l¡i nhïng tìm tòi chân lý này, trái l¡i còn khuy¿n khích nhïng cÑ g¯ng tìm tòi này nïa. MÙt câu hÏi °ãc ·t ra là, t¡i sao khoa hÍc không °ãc phát triÃn ß ông ph°¡ng khi mà Ph­t Giáo ã thËnh hành ß nhïng quÑc gia ông ph°¡ng të nhiÁu th¿ k÷? Câu tr£ lÝi th­t là ¡n gi£n. Thñc ra ông ph°¡ng ã có nhiÁu khám phá khoa hÍc h¡n là ng°Ýi ta th°Ýng bi¿t tÛi. Nh°ng chúng ta không nghiên céu vn minh ông ph°¡ng të quan iÃm này và ngh) r±ng nÁn vn minh Tây ph°¡ng hiÇn ¡i là cao h¡n. Ph­t Giáo quan thi¿t chính y¿u tÛi sñ an l¡c cça tâm h¡nh con ng°Ýi, tÛi lòng të bi, và quan tâm tÛi sñ vui s°Ûng cça ng°Ýi khác, hÉ, nhïng iÁu này có tác dång làm gi£m bÛt sñ khÕ trong th¿ giÛi hay ít ra là không làm tng thêm nhïng sñ khÕ này. Chúng ta hãy xét oán mÙt cách chính xác vÁ sñ phát triÃn khoa hÍc và kù thu­t chi¿n tranh nh° th¿ nào trong khi nhïng v¥n Á xã hÙi còn ß tr¡ng thái th­t áng buÓn. Thí då, chúng ta có cách mang thiên °Ýng xuÑng h¡ giÛi, nh°ng luôn luôn chúng ta lo sã và bË ám £nh bßi chi¿n tranh. M·t khác, Ph­t tí, tuy không phát triÃn kù thu­t à thÏa mãn mÍi ng°Ýi vÛi mÙt Ýi sÑng an nhàn không v¥t v£, nh°ng thñc sñ ã tìm th¥y con °Ýng h¡nh phúc và gi£i thoát. Ng°Ýi Ph­t tí không à vào tâm v¥n Á tranh giành và chi¿n tranh, luôn luôn sÑng trong hòa bình và ngh) tÛi ph°¡ng cách ngn ch·n chi¿n tranh.  

Có mÙt quan niÇm Tây ph°¡ng là: chính vì Tây ph°¡ng ã tr£i qua nhïng cuÙc khçng kho£ng trí théc và tình c£m, kà c£ cuÙc chi¿n tranh giïa khoa hÍc và tôn giáo, nên ã t¡o thành khuôn m«u vn minh Tây ph°¡ng mà con ng°Ýi ã ¡t tÛi Ýi sÑng cao h¡n, tr°ßng thành h¡n, ã trong s¡ch hóa con ng°Ýi và tñ gi£i thoát. Nh°ng th­t ra có úng nh° v­y không? Con ng°Ýi có ¡t tÛi mÙt Ýi sÑng tinh th§n cao h¡n không? Ngay ß Tây ph°¡ng nhiÁu ng°Ýi ã nghi ngÝ các iÁu trên. Nh°ng Ñi vÛi Ph­t Giáo, Ph­t giáo ch°a bao giÝ góp ph§n vào nhïng au khÕ trên th¿ giÛi, và th°Ýng luôn luôn tìm các làm nh¹ bÛt nhïng au khÕ này mà không c§n ph£i hi sinh Ýi sÑng tinh th§n.  

Tôn giáo Tây ph°¡ng v«n tëng có thái Ù Ùc tài và khoa hÍc Tây ph°¡ng cing v­y. Cho nên tñ nhiên là khoa hÍc và tôn giáo Tây ph°¡ng ph£i ång Ù nhau. Ph­t Giáo ch°a bao giÝ mang tính ch¥t Ùc tài và ch°a bao giÝ ph£i i ra ngoài Giáo Pháp à tránh ång Ù vÛi khoa hÍc. Không nhïng v­y, Ph­t Giáo không th¥y có sñ khác biÇt nào vÛi khoa hÍc, ëng nói ¿n chuyÇn coi khoa hÍc là Ëch thç. Cho nên, không có lý do nào mà nhïng éc tính cça Ph­t Giáo l¡i không °ãc duy trì trong th¿ giÛi tân ti¿n này. Có thà Ph­t Giáo còn cÑng hi¿n cho Ýi sÑng hiÇn ¡i cça con ng°Ýi và xã hÙi nhïng cn b£n luân lý ¡o éc trong thÝi ¡i khoa hÍc kù nghÇ, iÁu mà të tr°Ûc tÛi nay tôn giáo Tây ph°¡ng không làm °ãc vì tôn giáo Tây ph°¡ng v«n còn nghi ngÝ và e dè tr°Ûc nhïng måc ¥t v­t ch¥t cça khoa hÍc. B±ng nhïng thÏa hiÇp vÛi khoa hÍc, tôn giáo Tây ph°¡ng không ç tñ tin vÁ nhïng nguyên t¯c cça mình. G§n ây nhïng nguyên t¯c này ã bË nhïng tín Ó thông th°Ýng cing nh° nhïng c¥p lãnh ¡o trong tôn giáo Tây ph°¡ng ·t thành v¥n Á à bàn cãi. Giáo lý ¡o éc rõ ràng cça Ph­t Giáo ã chi¿m °ãc lãi th¿ qua sñ phân tích, ngh)a là qua tinh th§n khoa hÍc hiÇn ¡i - và không hÁ bË h¡ th¥p bßi nhïng òi hÏi cça éc tin hay niÁm tin.