Bà cå Té là nhân v­t khá ·c biÇt trong tác ph©m Vã nh·t. Thành công cça Kim Lân là xây dñng mÙt nhân v­t sÑng vÛi tâm tr¡ng là chính. C§n l°u ý: Á yêu c§u phân tích tâm tr¡ng nhân v­t ché không ph£i phân tích nhân v­t. N¿u phân tích nhân v­t ¡n thu§n, ng°Ýi vi¿t chú ý tÛi diÇn m¡o, ngôn ngï, hành Ùng, tính cách& cça nhân v­t, thì phân tích tâm tr¡ng nhân v­t l¡i t­p trung vào diÅn bi¿n Ýi sÑng bên trong cça nhân v­t.

TruyÇn ng¯n Vã nh·t °ãc Kim Lân sáng tác sau Cách m¡ng tháng Tám, nh°ng bÑi c£nh cça tác ph©m là n¡n ói khçng khi¿p nm mÙt chín bÑn lm.

·t câu chuyÇn trong bóng tÑi cça thÝi sñ ói khát và ch¿t chóc ¥y, nhà vn ã thà hiÇn c£m Ùng t¥m lòng yêu th°¡ng, ùm bÍc l«n nhau và niÁm khao khát h¡nh phúc cça nhïng ng°Ýi nghèo khÕ. V» ¹p nhân b£n ¥y °ãc tác gi£ phát hiÇn và t­p trung xây dñng thành công ß nhân v­t bà cå Té, m¹ cça anh Tràng, ng°Ýi ã nh·t vã.

Bà cå Té là ng°Ýi m¹ nghèo khÕ th°¡ng con nh° muôn ngàn ng°Ýi m¹ ViÇn Nam khác. Nh°ng ng°Ýi m¹ ¥y °ãc ·t trong mÙt tình c£nh h¿t séc éo le. ó là viÇc Tràng, con trai cça bà, giïa lúc n¡n ói hoành hành l¡i l¥y vã. Nh°ng d°Ýng nh° chính nghËch c£nh này càng làm nÕi rõ ánh sáng tâm hÓn ß ng°Ýi m¹ áng th°¡ng.

Trong tác ph©m, bà cå Té chÉ xu¥t hiÇn të giïa truyÇn, lúc anh Tràng °a vã vÁ, song të ¥y, dù r¥t ít nói, bà v«n là ng°Ýi thu hutd nhiÁu n¥ht tâm trí cça ng°Ýi Íc. Bßi trong lòng ng°Ýi mrj ¥y, c£m trm mÑi t¡ vò, chuyÇn nay, chuyÇn x°a an xen l«n lÙn, niÁm vui, n×i buÓn, sñ cay ¯ng tçi cñc l«n xót th°¡ng vây l¥y.

1.Bà cå Té vÁ nhà

Nh° th°Ýng lÇ, buÕi chiÁu ¥y trÝi s©m tÑi, bà cå Té vÁ nhà. Ch°a th¥t ng°Ýi, nh°ng anh Tràng bi¿t là m¹, bßi ngoài §u ngõ có ti¿ng ng°Ýi húng h¯ng ho. Të ngoài r·ng tre, bà lÍng khÍng o vào. Tính bà v«n th¿, vëa i vëa l©m b©m tính toán gì trong miÇng. Nh°ng hôm nay khác, th¥y m¹, Tràng reo lên nh° mÙt éa tr» và gÍi Ûi vào trong nhà: U ã vÁ ¥y! Anh con trai l­t ­t ch¡y ra ón m¹ të ngoài cÕng và trách sao bà vÁ muÙn. Ò, h³n có chuyÇn gì rÓi, mÍi bïa anh cu Tràng âu có th¿. Mà còn gÍi Ûi vào trong nïa. Trong nhà nào có ai. Lâu nay, khi ông lão và éa con gái út l§n l°ãt ra i, nhà chÉ còn m×i hai m¹ con. Bà nh¥p nháy hai con m¯t nhìn Tràng, ch­m hÏi: Có viÇc gì th¿ v­y? Anh cu Tràng ch°a chËu nói, giåc bà vào nhà.

Bà cå Té ph¥p phÏng b°Ûc vào theo con vào nhà. Ph¥p phÏng vì ling tính cho bà bi¿t trong nhà h³n x£y ra chuyÇn gì. Mà qu£ úng nh° v­y. MÛi ¿n giïa sân, bà éng sïng l¡i và càng ng¡c nhiên h¡n. Trong nhà bà có ng°Ýi, l¡i là àn bà. Ng°Ýi àn bà nào ß trong ¥y nhÉ? Bà ch°a g·p, bà không quen bao giÝ. Ng°Ýi ¥y l¡i °Ûng ngay §u gi°Ýng th±ng con mình th¿ kia? Sao l¡i chào mình b±ng u?.. Ai th¿ nhÉ? Hàng lo¡t câu hÏi ·t ra trong §u bà lão. Hay bà già rÓi, trông gà hoá cuÑc. Bà lão h¥p háy c·p m¯t cho á nhoèn vì tñ d°ng bà lão th¥y m¯t mình nhoèn ra thì ph£i.. Không ph£i bà trông gà hoá cuÑc, không ph£i m¯t bà nhoèn. úng là có ng°Ýi rÓi. Bà lão nhìn kù ng°Ýi àn bà l§n nïa, v«n ch°a nh­n ra ng°Ýi nào. Bà lão quay l¡i nhìn con tÏ ý không hiÃu.

Cái anh cu Tràng hôm nay th­t l¡. Tñ d°nng khách sáo vÛi m¹, cé buÙc bà lão ph£i ngÓi lên gi°Ýng lên chi¿c gh¿ ch)nh chÇnh rÓi mÛi nói. Bà l­p c­p b°Ûc vào. Cái ng°Ýi àn bà l¡ ¥y t°ßng m¹ Tràng già c£, i¿c lác lên c¥t ti¿ng chào ¿n l§n thé hai. Hoá ra, bà không i¿c, bà m£i bn khon vì ng°Ýi àn bà ¥y chào bà b±ng u. Bà v«n ch°a hiÃu vì sao l¡i th¿. ¿n khi anh Tràng nói: Nhà tôi nó mÛi vÁ làm b¡n vÛi tôi u ¡! Thì bà hiÃu r¥t nhanh. Ùt ngÙt quá! Bà cúi §u nín l·ng. Bà không chÉ hiÃu chëng ¥y. Trong lòng ng°Ýi m¹ nghèo ¥y còn hiÃu ra bi¿t bao nhiêu c¡ sñ, vëa ai oán vëa xót th°¡ng cho sÑ ki¿p cça éa con mình. Chao ôi, ng°Ýi ta dñng vã g£ chÓng cho con là lúc trong nhà n nên làm nÕi, nhïng mong sinh con » cái mß m·t sau này. Còn con mình thì& ChÉ ngh) ó, bà ã th¥y bi¿t bao lo l¯ng, xót th°¡ng. Trong k½ m¯t kèm nhèm cça bà rÉ xuÑng hai dòng n°Ûc m¯t... Bi¿t r±ng chúng nó có nuôi nÕi nhau sÑng qua °ãc c¡n ói khát này không?

2.Bà cå Té vÛi ôi vã chÓng son:

Vã chÓng anh cu Tràng nào bi¿t n×i lòng bà cå Té. Trông c£nh cça chúng, bà kh½ thß dài rÓi nhìn m m vào ng°Ýi àn bà mà të giÝ phút này ã là con dâu. Bà nhìn thË và bà ngh): Ng°Ýi ta có g·p b°Ûc khó khn, ói khÕ này, ng°Ýi ta mÛi l¥y ¿n con mình. Mà con mình mÛi có °ãc vã... Ngh) th¿, bà càng cay ¯ng cho thân ph­n cça mình. Bà là m¹, bà ã ch³ng lo °ãc gì cho con... May ra mà qua °ãc cái tao o¡n này thì th±ng con bà cing có vã, nó yên bÁ nó, ch³ng may ra ông giÝi b¯t ch¿t cing ph£i chËu ché bi¿t th¿ nào mà la cho h¿t °ãc? Trong cái khÕ, có cái may. Bà kh½ d·ng h¯ng mÙt ti¿ng, nh¹ nhàng nói vÛi nàng dâu mÛi : mÙt khi các con ã ph£i duyên ph£i ki¿p vÛi nhau, bà cing mëng lòng.

Bà cå Té còn d·n dò ôi vã chÓng tr»: Nhà ta nghèom liÇu mà b£o nhau làm n. Khi anh Tràng b°Ûc dài ra sân, bà Ùng viên nàng dâu: Ü-4èVêVíëíçh°:U#h°:B*CJOJQJ^JaJph333êVýêVýRÓi may ra ông giÝi cho khá... Bi¿t th¿ nào hß con, ai giàu ba hÍ, ai khó ba Ýi? RÓi ra thì con cái chúng mày vÁ sau.

Nói vÛi con dâu là th¿, nh°ng lòng bà cå Té th­t ngÕn ngang. Bà m m nhìn ra sông. Bóng tÑi trùm l¥y hai con m¯t. Mùi Ñt Ñng r¥m ß nhïng nhà có ng°Ýi ch¿t theo gió tho£ng vào két l¹t. Bà lão thß dài ra mÙt h¡i. Bà lão ngh) ¿n ông lão, ngh) ¿n éa con gái út. Bà lão ngh) ¿n cuÙc Ýi cñc khÕ dài d±ng d·c cça mình. Vã chÓng chúng nó l¥y nhau, cuÙc Ýi chúng nó liÇu có h¡n bÑ m¹ tr°Ûc kia không? Nhïng câu hÏi l¡i bám l¥y trong §u bà. Bà lão nhìn ng°Ýi àn bà, lòng §y xót th°¡ng. Bà nói vÛi con dâu, l½ ra ám c°Ûi ph£i làm °ãc dm ba mâm, nh°ng nhà mình nghèo quá. Ch¯c cuingch£ ai ng°Ýi ta ch¥p nh·t, chÉ mong vã chÓng hoà thu­n là bà mëng. Nh°ng lúc ói to th¿ này mà chúng mày l¥y nhau thì bà th°¡ng quá.

Ôi bi¿t bao là buÓn, vui, vay ¯ng, tçi cñc cùng sñ lo l¯ng, th°¡ng xót ang tràn ng­p trong lòng ng°Ýi m¹ nghèo khÕ. Bà cå ngh¹n lÝi không nói °ãc nïa. Bà không khóc mà n°Ûc m¯t cé ch£y xuÑng ròng ròng. Nh°ng bà âu muÑn à cho ôi vã chÓng son bi¿t bà ang buÓn. Khi anh cå Tràng ánh liÁm Ñt èn, bà lão vÙi vàng lau n°Ûc m¯t ngíng lên. Bà chç Ùng nói vui: Có èn à? ê th¯p lên mÙt tí cho sáng sça... D§u bây giÝ ¯t gÛm lên mà ¡. Nói th¿, rÓi bà lão éng d­y uà o£i sang gi°Ýng bên kia n±m. Bà em c£ cái tâm tr¡ng ngÕn ngang sang chi¿c gi°Ýng ci kù!

3.Bà cå Té sau êm tân hôn cça con trai:

êm hôm ¥y, d«u nhïng ti¿ng khóc hÝ ngoài xóm có lÍt vào cái nhà rúm ró, nh°ng ôi vã chÓng son h³n ngç r¥t ngon. Anh cu Tràng th­t h° , khi, m·t trÝi lên b±ng con sào, mÛi trß d­y, ng°Ýi êm ái líng l¡ nh° ng°Ýi të trong m¡ i ra. Nàng dâu mÛi có v» bi¿t iÁu , d­y sÛm h¡n, quét l¡i sân. ChÉ có bà lão, ch¯c êm qua không ngç °ãc. §u hôm, bà ngh) tÛi viÇc ki¿m l¥y ít néa vÁ an cái phên ngn cn nhà ra. Ch°a bi¿t chëng nía khuya bà ã d­y. Khi anh cu Tràng théc d­y, xung quanh ã thay Õi mÛi m», khác l¡. Nhà cía, sân v°Ýn Áu °ãc quét s¡ch s½ gÍn gàng... Hai cái ang n°Ûc v«n à khô ong ß d°Ûi góc Õi ã kín n°Ûc §y m ¯p. Ñng rác mùn tung hoàn ngay lÑi i ã hót s¡ch. Bà cå Té ang lúi húi gi«y nhïng båi cÏ d¡i mÍc nham nhß ngoài v°Ýn.

Th¥y con trai ã d­y, bà cå Té vÙi giåc nàng dâu i dÍn c¡m n ch³ng muÙn. Sáng nay, lòng bà nh¹ nhõm, t°¡i tÉnh khác ngày th°Ýng, cái m·t bçng beo u ám cça và r¡ng rá h³n lên. Bà lão xm x¯n thu dÍn, quét t°Ûc nhà cía. Bà và c£ ôi vã chÓng Tràng, hình nh° ai n¥y Áu có ý ngh) r±ng thu x¿p nhà cía cho quang qu», nÁ n¿p thì cuÙc Ýi có thà khác i, làm n có c¡ kh¥m khá h¡n.

Bïa c¡m sáng hôm nay cing là bïa c¡m ngày ói trông th­t th£m h¡i. Nh°ng có iÁu l¡ là hôm nay, b¡ cå vëa n vëa kà chuyÇn làm n, gia c£nh vÛi con dâu. Bà nói toàn chuyÇn vui, chuyÇn sung s°Ûng vÁ sau này. Bà bàn tính vÛi nàng dâu khi nào có tiÁn mua l¥y ôi gà, rÓi ngo£nh i ngo£ng l¡i ch³ng m¥y chÑc có mÙt àn gà cho mà xem. Vì th¿ ch°a bao giÝ trong nhà này m¹ conm l¡i §m ¥m, hoà hãp ¿n th¿. Khi niêu cháo lõng bõng, m×i ng°Ýi °ãc có l°ng nía bát ã h¿t nhµn, bà lão l­t ­t ch¡y xuÑng b¿p, lÅ mÅ b°ng ra mÙt cái nÓi khói bÑc lên nghi ngút. ¥y là nÓi cám, m×i khi °a vào miÇng, ¯ng chát và ngh¹n bé trong cÕ, nh°ng bà lão cho mÍi ng°Ýi mà miÇng t°¡i c°Ýi, on £ nói, gÍi là chè khoán và khen ngon áo Ã. Bà không muÑn bïa n ang vui b×ng ngëng l¡i. Thñc ra, lòng au l¯m. C£ mÙt n×i tçi hÝn ang len vào tâm trí bà.

Khi ngoài ình b×ng dÙi lên mÙt hÓi trÑng, dÓn d­p, vÙi vã khi¿n àn qu¡ trên nhïng cây g¡o cao chót vót ngoài bãi chãt hÑt ho£ng bay vù lên, l°ãn thành tëng ám bay v©n trên nÁn trÝi nh° nhïng ám mây en, bà cå Tú gi£i thích cho nàng dâu bi¿t ¥y là ti¿ng trÑng thúc giåc thu¿. ói khát nh° th¿ này, v«n ph£i óng thu¿, làm sao mà sÑng qua ngày °ãc. Bà ngo£nh vÙi ra ngoài vì không dám à con dâu th¥y bà khóc. Mà ó l¡i là nhïng giÍt néoc m¯t khóc bßi cái t°¡ng lai mÝ mËt, xanh xám cça các con bà!

Bà cå Té xu¥t hiÇn trong Vã nh·t cça Kim Lân có mÙt êm và non buÕi sáng hôm sau. Chëng ¥y thÝi gian vëa ç cho mÙt ng°Ýi ngç d­y muôn. Nh°ng Ñi vÛi ng°Ýi m¹ nghèo khÕ kia, qu£ là r¥t dài. Chëng ¥y thÝi gian, song ß bà, có bi¿t bao buÓn vui, mëng tçi, cay ¯ng, âu lo, l«n hy vÍng. Ng°Ýi m¹ ¥y ã sÑng trÍn t¥t c£ Ýi sÑng bên trong cça mÙt ng°Ýi con. Và, vì th¿, dù thÝi gian m£i mi¿t trôi i, hình t°ãng bà lão áng th°¡ng ó v«n h¿t séc sÑng Ùng bßi ây là nhân chéng cça mÙt thÝi hãi hùng, cing là biÃu tr°ng cho trái tim, ph©m giá cça mÙt ng°Ýi m¹!