Phan tam hoc nhap mon 2
PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 1
http://ebooks.vdcmedia.com
Muc luc
Lúi giúi thiïu................................................................................3
Phên thû nhêt ...........................................................................21
Phên 2.........................................................................................34
Phên 3.........................................................................................42
Phên 4.........................................................................................52
Phên 5.........................................................................................62
Phên 6.........................................................................................75
Phên 7.........................................................................................83
Phên 8.........................................................................................93
Phên 9.......................................................................................101
Phên 10 ....................................................................................110
Phên 11 ....................................................................................117
Phên 12 ....................................................................................123
Phên 13 ....................................................................................132
Phên 14 ....................................................................................140
Phên 15 ....................................................................................149
Phên 16 ....................................................................................155
Phên 17 ....................................................................................162
Phên 18 ....................................................................................169
Phên 19 ....................................................................................178 Sigmund Freud 2
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên 20 ....................................................................................184
Phên 21 ....................................................................................190
Phên 22 ....................................................................................196
Phên 23 ....................................................................................203
Phên 24 ....................................................................................210
Phên 25 ....................................................................................218
PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 3
http://ebooks.vdcmedia.com
Lúi giúi thiïu
Sigmund Freud - Têm ly gia cua coi vö thûc
Trong têt ca cac nganh khoa hoc, ngûúi ta thûúng thûa nhên
têm ly hoc la möt mön khoa hoc bñ hiïm va töi tùm nhêt, va kho co
thï chûng minh bùng khoa hoc hún bêt cû bö mön nao khac. Ban
chêt cua nhûng sû vêt ú àêy luön luön co sû hû hû thûc thûc va sû
bêt ngú, vò nha têm ly hoc phai nghiïn cûu vï möt hiïn tûúng tû
nhiïn bñ mêt nhêt, ào la cuöc söng têm ly cua con ngûúi. Möt ly
thuyït hoa hoc hay vêt ly co thï àûúc chûng minh hay bac bo
nhûng phûúng phap ky thuêt trong phong thñ nghiïm, nhûng àöi
vúi gia trõ cua möt ly thuyït têm ly hoc, rêt co thï khöng sao
chûng minh àûúc möt cach minh bach, cho nïn nhiïu cuöc tranh
luên bao tap àa nöi lïn xung quanh Sigmund Freud va khoa phên
têm hoc suöt sau chuc nùm rong.
Dêu sao, co thï chûng minh àûúc hay khöng thò hoc thuyït
cua Sigmund Freud cung àa co möt anh hûúng vö song àöi vúi tû
duy hiïn àai. Ngay Einstein cung khöng kñch thñch trñ tûúng tûúng
hay thêm nhêp vao àúi söng cua ngûúi àûúng thúi bùng Sigmund
Freud. Nhú tòm toi nghiïn cûu nhûng thû chûa bao giú ai hiïu biït
vï trñ nao con ngûúi ma Sigmund Freud àa àûa ra àûúc nhûng y
tûúng va nhûng tû ngû ma ngay nay àa chan hoa vao cuöc söng Sigmund Freud 4
http://ebooks.vdcmedia.com
thûúng nhêt cua chung ta. Thûc vêy, têt ca moi lônh vûc tri thûc
cua con ngûúi nhû vùn chûúng, nghï thuêt, tön giao, nhên chung
hoc, giao duc, luêt phap, xa höi hoc, luêt hoc, sû hoc va nhûng mön
hoc vï xa höi hay ca nhên khac àïu chõu anh hûúng cua hoc thuyït
Sigmund Freud.
Tuy nhiïn, hoc thuyït nay lai qua khö khan va ñt sang sua.
Möt nha phï bònh kha hai hûúc àa nhên xet rùng:
“Àöi vúi ngûúi àúi thò do sû phö biïn hoc thuyït nay, Freud
àa nöi bêt lïn nhû möt ke pha bônh vô àai nhêt trong lõch sû tû
tûúng nhên loai. Öng àa biïn àöi sû giïu cút va nhûng niïm vui
nhe nhang cua con ngûúi thanh nhûng hiïn tûúng dön nen, bñ
hiïm va sêu tham, àa tòm thêy sû hùn thu trong nguön göc yïu
thûúng, ac y ngay trong long sû êu yïm, loan luên trong tònh yïu
thûúng giûa cha me va con cai, töi löi trong thai àö àai lûúng va
trang thai cua sû cùm uêt bõ “dön nen” cua moi ngûúi cha nhû la
möt thû àûúc lûu truyïn cua nhên loai”.
Tuy nhiïn nhú Freud ma ngay nay ngûúi ta àa co nhûng y
nghô rêt khac nhau vï chñnh mònh. Ho chêp nhên cac khai niïm
cua Freud nhû: anh hûúng cua tiïm thûc àöi vúi y thûc, nguön göc
tñnh duc cua bïnh thên kinh, sû hiïn hûu va têm quan trong cua
tñnh duc tre thú, tac dung mùc cam Ú-àip" vao cac giêc möng, tònh
trang "dön nen"... Nhûng khuyït àiïm cua con ngûúi nhû lú lúi,
nhú mùt quïn tïn va quïn lúi hûa àïu mang möt y nghôa múi xet
theo quan àiïm cua Freud. Hiïn nay kho ma xac àõnh àûúc hït
nhûng àõnh kiïn ma Freud phai chöng lai àï truyïn ba hoc thuyït
cua öng. Nhûng àõnh kiïn nay con cö chêp hún ca nhûng àõnh kiïn
ma Copernicus va Darwin àa vêp phai.
Khi Freud chao àúi ú Freiberg thuöc miïn Moravia, tac phêm
Nguön göc cac chung loai chûa xuêt hiïn. Nùm ào la nùm 1985. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 5
http://ebooks.vdcmedia.com
Cung nhû Karl Marx, tö tiïn Freud co nhiïu ngûúi la phap sû àao
Do Thai. Öng àûúc àûa túi thanh Vienna thu àö nûúc Ao vao nùm
lïn bön tuöi va àa söng gên suöt ca tuöi trûúng thanh tai àêy.
Theo Ernest Jones, ngûúi viït tiïu sû chñnh cua Freud thò öng àa
àûúc thûa hûúng cua cha öng la möt nha buön len, "tñnh hoai nghi
sêu sùc vï nhûng tai biïn bêt thûúng cua cuöc àúi, thoi quen dung
giai thoai Do Thai àï chêm biïm cac quan àiïm àao àûc, khöng tñn
ngûúng nhûng vên àï tön giao". Ba me Freud söng túi nùm 59
tuöi, ban tñnh nùng àöng va nhanh nhen. Sigmund Freud la àûa
con cûng àêu long cua ba. Sau nay Freud àa viït "möt ngûúi àa
tûng la con yïu àùc biït cua möt ba me thò suöt àúi ngûúi êy co cai
cam giac la möt ke ài chinh phuc, va chñnh cai long tin chiïn thùng
êy luön àem lai thanh cöng thûc sû".
Vao nhûng nùm àêu cua cuöc àúi, Freud rêt tin vao thuyït
cua Darwin vò öng thêy rùng "Nhûng thuyït êy lam cho ngûúi ta
co thï hy vong vao nhûng bûúc tiïn phi thûúng trong viïc tòm hiïu
thï giúi". Dû àõnh se trú thanh thêy thuöc, öng àa theo hoc trûúng
Àai hoc Y khoa thanh Vienna. Va öng àa àö bac sô nùm 1881. La
möt thêy thuöc tre tuöi cua bïnh viïn àa khoa, chûa trõ àu moi
loai bïnh, öng tiïp tuc nghiïn cûu mön thên kinh bïnh hoc va giai
phêu thên kinh. Ñt nùm sau, sö mïnh xoay chiïu va bêt thên lam
tïn tuöi cua öng nöi tiïng khùp thï giúi. Möt ban àöng nghiïp cua
öng àa ài Paris va öng ben ài theo sang thanh phö nay. Tai àêy,
öng cung lam viïc vúi Jean Charcot, luc êy àa la möt nha bïnh ly
hoc va thên kinh hoc ngûúi Phap nöi tiïng. Ú àêy, lên àêu tiïn öng
àûúc tiïp xuc vúi cöng trònh cua Charcot vï bïnh loan thên kinh
va cach dung phûúng phap thöi miïn àï àiïu trõ bïnh nay. Freud
àa thoa man khi thêy Charcot chûng minh àûúc "bïnh loan thên
kinh thêt ma va loan thên kinh gia do dung thöi miïn tao ra.
Nhûng khi trú lai thanh Vienna, Freud khöng lam thï nao àï
thuyït phuc àûúc cac bac sô àöng nghiïp: ho khöng tin la phûúng Sigmund Freud 6
http://ebooks.vdcmedia.com
phap chûa bïnh loan thên kinh bùng thöi miïn lai co cú sú khoa
hoc. Va ngûúi ta con trûng phat nhûng y nghô qua tao bao cua öng
bùng cach àuöi öng ra khoi phong thñ nghiïm giai phêu thên kinh.
Tû àêy Freud tach khoi möi trûúng àai hoc va khöng con tiïp
tuc tham gia nhûng buöi hop cua giúi trñ thûc ú Vienne nûa. Trong
luc hanh nghï bac sô tû, öng tiïp tuc dung phûúng phap thöi miïn
àï thñ nghiïm trong nhiïu nùm nûa, nhûng dên dên öng àa bo
phûúng phap àiïu trõ nay chó vò ñt ngûúi húp vúi löi chûa bùng thöi
miïn va cung vò àöi khi thöi miïn co nhûng hiïu qua khöng hay
vúi nhên cach ngûúi bïnh. Thay vao ào, Freud bùt àêu phat triïn
möt phûúng phap múi, öng àùt tïn la "tû do liïn tûúng", vï sau ky
thuêt nay àa t rú thanh möt tiïu chuên thûc hanh cua khoa hoc
phên têm hoc.
Freud hùn la ngûúi sang lêp ra mön thên kinh bïnh hoc,
àiïu ào khöng con nghi ngú gò nûa. Trûúc öng, cac nha thên kinh
bïnh hoc chó quan têm àïn nhûng triïu chûng cua bïnh têm thên
phên liït (schizophrenia) va chûng têm thên suy giam (lêm cêm),
cên phai giam lai trong bïnh viïn. Ngay tû khi chûa chûng dön
nen va chûng thên kinh tûúng khùc, Freud àa ài túi kït luên la
khöng phai chó riïng con bïnh ma ca nhûng ngûúi lanh
manh bònh thûúng cung mang trong mònh nhûng xung
khùc têm thên tûúng tû. Ài xa hún nûa, bïnh têm thên khöng
phai la bïnh theo nghôa thöng thûúng àûúc chêp nhên ma la trang
thai têm ly cua trñ nao. Vên àï quan trong la lam thï nao àï àiïu
trõ nhûng chûng röi loan têm thên àang lan tran röng rai êy. Cùn
cû vao nhûng quan sat, thñ nghiïm va kinh nghiïm thûc hanh khi
àiïu trõ cho nhiïu ngûúi bïnh ú Vienna, Freud àa xêy dûng cú sú
cho khoa phên têm hoc vao khoang cuöi thï ky 19.
Freud la möt trong nhûng nha khoa hoc àa sang tac nhiïu
hún hït trong thúi àai chung ta. Sû phong phu vï nhûng àï tai múi PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 7
http://ebooks.vdcmedia.com
me cung nhûng phên àong gop vï têm ly do ngoi but cua öng àem
lai khöng thï thu gon trong bêt cû möt cuön sach hay tú bao nao.
Theo öng, thò chùc chùn cuön sach quan trong ra àúi súm
nhêt cua öng ma cung àûúc öng yïu thñch nhêt la cuön Àoan Möng
xuêt ban nùm 1900. Sach nay göm hêu hït nhûng quan sat cú ban
va nhûng suy luên cua öng. Trong cuön Nghiïn cûu vï chûng loan
thên kinh xuêt ban súm hún (tûc la vao nùm 1895), öng àa böc lö
niïm tin rùng "yïu tö chñnh trong sû röi loan vï tñnh duc la sû suy
yïu gêy ra ca bïnh têm thên (neuros) lên bïnh têm thên suy
nhûúc (psychoneuroses)". Ào la nïn tang cua thuyït phên têm. Vai
nùm sau ào, Freud hoan chónh àûúc ly thuyït cua öng vï sûc àöi
khang, hiïn t ûúng chuyïn biïn tñnh duc tuöi thú, möi tûúng quan
giûa nhûng ky ûc bêt man va ao tûúng, giûa cú chï tû vï (defense
mechanism) va sû dön nen.
Möt ban tom lûúc nhûng luên àï chñnh se cho ta thêy àûúc
phên nao tñnh phûc t ap cua thuyït phên têm. Trûúc hït, thên
kinh bïnh hoc va phên têm hoc khöng phai la hai tû àöng nghôa.
Phên têm hoc co thï àûúc coi nhû möt nganh cua thên kinh bïnh
hoc va chó ap dung cho nhûng trûúng húp kho khùn nhêt la r öi
loan nhên cach. Cho nïn, phên têm hoc co thï àûúc àõnh nghôa
nhû möt phûúng phap dung àï trõ nhûng bïnh röi loan têm ly va
thên kinh. Theo möt ban tûúng trònh múi àêy thò ú My chó co 300
trïn 4.000 cac bac sô thên kinh àûúc tñn nhiïm la nhûng nha phên
têm hoc ma thöi.
Hoa hoùn lùm Freud múi chu y túi viïc àiïu trõ ca nhên.
Nhûng trûúng húp ca nhên khöng bònh thûúng chó àûúc coi la
nhûng triïu chûng xao trön vï kinh tï, xa höi va vùn hoa cua thï
giúi ngay nay. Muc àñch cua öng la trõ bïnh tên göc. Sigmund Freud 8
http://ebooks.vdcmedia.com
Nhiïu nha phï bònh àa àöng y la thanh tûu ma Freud àa àat
àûúc dûa chu yïu trïn cöng trònh phat giac va khao sat vï lônh vûc
vö thûc cua con ngûúi.
So sanh têm l inh con ngûúi vúi möt tang bùng, ma túi tam
chñn phên mûúi tang bùng nay chòm dûúi nûúc biïn, Freud cho
rùng phên chñnh têm ly con ngûúi cung àûúc ên giêu trong coi vö
thûc. Bïn dûúi lúp vo ngoai, vò nhûng ly do nao ào, nhûng cam giac
va nhûng muc àñch ma möt ca nhên àa khöng nhûng giêu kñn
ngûúi khac ma con tû giêu ngay chñnh ban thên mònh nûa. Trong
têm ly hoc cua Freud, coi vö thûc la töi thûúng va moi hoat àöng y
thûc chó co möt võ trñ phu thuöc. Nïu hiïu àûúc cai thêm kñn bñ
mêt sêu xa cua coi vö thûc ùt chung ta hiïu àûúc ban chêt nöi têm
cua con ngûúi. Freud tuyïn bö la chung ta thûúng suy nghô möt
cach vö thûc va chó thónh thoang suy tû cua chung ta múi co tñnh
chêt y thûc. Têm linh vö thûc chñnh la nguön göc gêy bïnh têm
thên, vò bïnh nhên thûúng cö gùng gat ra ngoai coi y thûc moi ky
ûc kho chõu, moi ûúc vong bõ "dön nen" vö hiïu, nhûng kït qua la
anh ta tñch tu ngay cang nhiïu ky ûc, nhûng ûúc vong, àï dön
thanh bïnh.
Freud phên loai moi hoat àöng tinh thên cua möi nhên con
ngûúi àûúc thï hiïn thanh ba cêp àö àûúc öng goi la Tû Nga, (Id.
Soi); Ban Nga (ego moi) va Siïu Nga (superego Surmoi). Quan
trong sö möt la cai Id, Freud bao: Pham vi cua Id la phên nhên
cach töi tùm va khöng thï ài àïn àûúc cua chung ta. Ban thên ta
chó biït chut ñt vï cai Id qua nghiïn cûu cac giêc möng va qua sû
biïu hiïn cac triïu chûng bïn ngoai cua bïnh têm thên, Id la núi
tru ngu cac ban nùng nguyïn thuy va cac xuc cam ài ngûúc lïn túi
cai qua khû xa xûa khi ma con ngûúi con la möt con thu, Id co tñnh
chêt thu vêy va ban chêt cua no la thuöc vï duc tñnh (sexual in
nature), no vön vö thûc. Freud viït tiïp: Cai Id bao göm têt ca
nhûng gò do di truyïn, co ngay tû luc sinh ra àûúc kït tu lai trong PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 9
http://ebooks.vdcmedia.com
sû cêu thanh. Id mu quang va àöc ac. Muc àñch àöc nhêt cua no la
thoa man cac ham muön ban nùng va cac khoai cam, khöng cên
biït àïn cac hêu qua. Noi theo Thomas Mann thò: "No khöng biït
gò àïn gia trõ, thiïn hay ac, va ca àao àûc nûa".
Àûa be sú sinh la Id àûúc nhên cach hoa. Dên dên cai Id
phat triïn lïn thanh cai Ego (ban nga Moi). Khi àûa be lún lïn.
Thay vò àûúc hoan toan dên dùt bùng nguyïn ly khoai lac, cai Ego
bõ chi phöi búi nguyïn ly “thñch ûng vúi thûc tai”. Ego biït àûúc thï
giúi xung quanh, nhên ra rùng phai kòm ham nhûng khuynh
hûúng pham phap cua cai Id àï ngùn ngûa moi xung àöt vúi luêt lï
cua xa höi. Nhû Freud viït, cai Ego la “viïn trong tai giûa nhûng
àoi hoi bat mang cua cai Id va sû kiïm soat cua thï giúi bïn
ngoai”. Vò vêy Ego thûc sû hanh àöng nhû möt nhên viïn kiïm
duyït, cùt xen, sûa àöi nhûng thuc giuc cua cai Id lam cho nhûng
thuc giuc nay phu húp vúi tònh hònh thûc tï, biït rùng viïc tranh
khoi bõ xa höi trûng phat va ca àï tû bao toan hay la ngay ca àïn
sû bao tön, àïu phai tuy thuöc vao nhûng “dön nen”. Tuy nhiïn
cuöc àêu tranh giûa cai Ego va Id co thï gêy ra nhûng bïnh têm
thên, anh hûúng nghiïm trong túi nhên cach ca nhên.
Sau hït, con möt thû yïu tö thû ba trong qua trònh sinh hoat
tinh thên goi la Superego (Siïu nga). Siïu nga nay co thï àûúc
àõnh nghôa möt cach àai khai la “lûúng têm”. Hoc tro chñnh cua
Freud ú Hoa Ky la A.A Brill àa viït:
“Cai Superego la sû phat triïn tinh thên cao hún ca ma con
ngûúi co thï àat túi àûúc va bao göm lên lön moi sû cêm àoan, moi
quy tùc cû xû do cha me tao ra núi àûa tre. Tri giac lûúng têm
hoan toan tuy thuöc vao sû phat triïn cua cai Superego.
Cung nhû cai Id, cai Superego cung nùm trong vö thûc va ca
hai cung luön ú thï tûúng tranh, trong khi cai Ego luön hoat àöng Sigmund Freud 10
http://ebooks.vdcmedia.com
ú giûa nhû möt trong tai. Ly tûúng àao àûc va quy tùc cû xû àïu
nùm trong Superego. Khi ba cai Id va Superego tûúng àöi hoa húp
thò ca nhên luc êy ú trang thai àiïu hoa va hanh phuc. Nïu cai
Ego àï cho cai Id vi pham cac luêt lï, cai Superego se gêy ra lo
lùng, cam giac co töi va moi biïu lö cua lûúng têm.
Ly thuyït tñnh duc hay con goi la nhuc duc (Libido) la möt
khai niïm khac àûúc ghep chung vúi Id va do Freud tao ra. Öng
day rùng têt ca nhûng xuc cam cua Id àïu la hònh thûc thï hiïn
cua “nùng lûúng tñnh duc” (sexual). Thuyït tñnh duc àa tûng àûúc
goi la “cai loi cua phên têm hoc”. Moi sang tao vùn hoa cua con
ngûúi: nghï thuêt, luêt phap, tön giao, vên vên.. àïu àûúc coi la sû
phat triïn cua tñnh duc. Khi noi “nùng lûc cua tñnh duc” (sexual
energy), thò ú àêy chû “tñnh” (sexual) àûúc dung theo nghôa röng. Ú
àûa tre ban nùng tñnh duc böc lö qua nhûng hanh àöng nhû mut
tay, bu sûa chai va bai tiït. Nhûng nùm sau ào nùng lûúng tñnh
duc co thï àûúc truyïn cho ngûúi khac qua hön nhên, mang hònh
thûc möt hû hong thuöc vï “tñnh” hay àûúc thï hiïn qua hoat àöng
sang tao nghï thuêt, vùn chûúng hay êm nhac - ào la phûúng phap
àûúc goi la “dõch chuyïn”. Theo Freud thò ban nùng tñnh duc (sex
instinct) la nguön göc cua moi cöng trònh sang tao vô àai nhêt.
Thêt vêy, Freud àa tuyïn bö: “Cac bïnh têm thên, khöng
chûa möt bïnh nao, àïu la nhûng röi loan cua àúi söng sinh ly”.
Nïu luên thïm, khöng thï cho rùng bïnh têm thên la do nhûng
cuöc hön nhên thêt bai hay nhûng möi tònh lú lang gêy ra; trai lai
co thï tòm thêy dêu vït têt ca nhûng bïnh nay ú thúi ky êu thú vúi
cac mùc cam tñnh duc. Freud àa ap dung ly thuyït cua öng sang
lônh vûc nhên chung hoc trong tac phêm Vêt tö va cêm ky. Öng tin
rùng ngay tön giao cung chó la biïu hiïn cua mùc cam tñnh duc.
Sau khi phên tñch ky lûúng tûng chi tiït hang trùm trûúng húp
bïnh nhên àïn chûa bïnh, Freud àa nêng ban nùng tñnh duc va
them khat nhuc duc lïn thanh yïu tö àêu tiïn va manh me nhêt PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 11
http://ebooks.vdcmedia.com
trong viïc tao thanh nhên cach con ngûúi, àöng thúi la nguyïn
nhên sêu xa cua moi bïnh têm thên. Ào la möt phan àoan ma möt
sö cac nha phên têm hoc nöi tiïng khac àa bac bo nhû se noi sau
àêy.
Vò xa höi buöc möi con ngûúi phai kiïm chï nhiïu ham
muön, theo cach noi cua Freud thò möi ca nhên àa vö tònh tñch trû
nhiïu “dön nen”. Bònh thûúng thò y thûc con ngûúi vên thanh cöng
trong viïc ngùn trú, khöng cho “nhûng sûc manh vö thûc àen töi”
bõ dön nen kia xuêt hiïn. Nhûng sû kiïm soat êy co thï lam cho
nhûng con bïnh têm thên trai qua nhûng giai àoan xuc cam bõ röi
loan sêu xa. Freud cho cöng viïc chûa bïnh cua nha phên têm hoc
la “lam böc lö va thay thï nhûng dön nen bùng nhûng hanh àöng
phan àoan co thï àûa àïn, hoùc sû chêp nhên hoùc sû loai bo
nhûng gò àa bõ khûúc tû tû trûúc”. Vò ban chêt cua sû dön nen la
gêy ra sû àau khö, nïn ngûúi bïnh thûúng cö tòm cach ngùn khöng
cho nhûng dön nen êy böc lö ra ngoai. Sû cö gùng che àêy êy Freud
goi la “sûc àöi khang”. Nhiïm vu cua thêy thuöc la loai bo sûc àöi
khang nay, àï ngûúi bïnh böc lö ra cai “dön nen” kia.
Ky thuêt do Freud phat minh ra àï giai toa vúi moi “dön
nen” va loai bo moi àöi khang la phûúng phap “gúi tû do liïn
tûúng”: Nhûng lúi noi thao thao bêt tuyït co y thûc cua ngûúi bïnh
khi nùm trïn cai giûúng cua nha phên têm hoc trong canh àen
sang mú mú, nha phên têm hoc kñch thñch, khïu gúi àï ngûúi bïnh
khöng nghô möt cach co y thûc vï bêt cû chiïu hûúng nao, Freud
cho rùng phûúng phap “kñch thñch tû do liïn tûúng” la phûúng
phap duy nhêt hûu hiïu àï chûa bïnh têm thên. Öng cung chu
trûúng la phûúng phap êy “hoan thanh àûúc àiïu ma ngûúi ta
tröng àúi, nghôa la àûa nhûng mong muön bõ sûc àöi khang dön
nen tû xûa ta lônh vûc y thûc”. Sigmund Freud 12
http://ebooks.vdcmedia.com
Brill àa mö ta cach Freud chûa bïnh nhû sau: “Öng thuyït
phuc con bïnh gat moi suy nghô co y thûc, tû buöng tha mònh vao
möt trang thai têp trung bònh than, tû pho mùc theo nhûng cam
xuc va suy nghô nay sinh, röi thuêt lai têt ca nhûng àiïu ào cho
öng biït. Nhú phûúng phap êy, öng àûa dên bïnh nhên túi trang
thai “tû do liïn tûúng”; va nhú nghe ngûúi bïnh tû do liïn tûúng,
ma thêy thuöc co thï tòm ra àûúc nguön göc sêu xa cua cac triïu
chûng”. Sû viïc àa quïn röi nay lai àûúc ngûúi bïnh keo ra khoi coi
vö thûc, co khi phai sau hang thang trúi àiïu trõ bùng phûúng
phap phên têm. Nguön göc thûúng la möt sû viïc nao ào àau àún,
kho chõu, àang sú hay noi cach khac àang ghet, tû trong qua khû
cua bïnh nhên. Ào chñnh la nhûng “ky niïm” ma ngûúi bïnh hoan
toan khöng muön nhú lai möt cach co y thûc.
Trong qua trònh tû do liïn tûúng, nhûng höi tûúng löng böng
êy khöng tranh khoi tao ra möt mú lön xön, röi rùm nhûng sû kiïn
lú mú khöng ro, va tûúng nhû vö ñch. Vò vêy, ngûúi thêy thuöc nhû
nhiïu nha phï bònh cho biït, gên nhû co vö van cach giai thñch
nhûng dû kiïn êy. Vò thï nha phên têm hoc phai hït sûc sang suöt
va co tai kheo leo.
Trong khi chûa bïnh bùng phûúng phap phên têm, Freud
phat hiïn ra cai ma öng goi la “möt yïu tö quan trong kho thï nao
lûúng àûúc”, möt giêy liïn lac tònh cam nöng nhiït giûa con bïnh
va nha phên têm hoc. Cai ào goi la “chuyïn dõch”.
“Bïnh nhên khöng thoa man nïu chó coi nha phên têm hoc
nhû la ngûúi giup àú va cö vên cho ho.. Ngûúc lai con bïnh lai nhòn
thêy qua nha phên têm hoc möt hònh anh quan trong trong thúi
thú êu hay qua khû cua ho hiïn lai. Va vò thï ma ho sùn sang böc
lö moi tònh cam va phan ûng ma chùc chùn la àa àûúc danh cho
hònh anh êy “dõch chuyïn” sang phña nha phên têm hoc”. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 13
http://ebooks.vdcmedia.com
Sû dõch chuyïn “co thï thay àöi giûa hai thai cûc, tû möt tònh
yïu hoan toan xac thõt va cuöng nhiït túi möt thai àö nghi ngú
chua chat va oan hún khöng kòm chï àûúc.”
Trong tònh trang êy, nha phên têm hoc “nhû àûúc àùt vao
àõa võ cua cha me ngûúi bïnh”. Freud coi sû kiïn dõch chuyïn nhû
“cöng cu töt hún hït àï chûa bïnh theo phûúng phap phên têm”
nhûng öng cung cho biït “tuy nhiïn viïc sû dung phûúng phap nay
la phên kho khùn va quan trong hún hït trong ky thuêt phên
têm”. Freud xac nhên la viïc nay “àûúc thûc hiïn bùng cach
thuyït phuc con bïnh la ho àang söng lai nhûng möi liïn hï tònh
cam phat sinh tû thúi êu thú”.
Möt phûúng phap hûu hiïu khac àï nghiïn cûu nhûng xung
àöt va cam xuc nöi têm àûúc Freud khai triïn thïm la phên tñch
nhûng giêc möng. Trong lônh vûc nay, Freud cung lai la möt nha
tiïn phong. Trûúc öng, ngûúi ta coi giêc möng la vö nghôa hoùc
khöng co muc tiïu. Tac phêm Àoan möng cua öng la cöng trònh
khoa hoc àêu tiïn nghiïn cûu vï hiïn tûúng nùm möng. Ba mûúi
möt nùm sau khi tac phêm nay àûúc ên hanh, Freud nhên ra
rùng: “Theo nhên xet cua töi ngay nay thò tac phêm nay chûa àûng
têt ca nhûng phat kiïn gia trõ nhêt ma töi àa may mùn tòm ra”.
Theo Freud thò “chung ta àa co ly khi cho rùng giêc möng la
sû biïn dang cua möt ûúc vong khi bõ dön nen”. Möi möt giêc möng
àïu biïu hiïn möt bi kõch trong thï giúi nöi têm cua con ngûúi.
Freud xac nhên rùng: “Giêc möng bao giú cung la san phêm cua
möt cuöc tranh chêp” va “möng bao vï cho giêc ngu”. Nhiïm vu
cua giêc möng la trú giup chû khöng phai la pha röi giêc ngu. Giêc
möng lam tan ài cam giac cùng thùng do nhûng ûúc mong khöng
àat àûúc gêy ra. Sigmund Freud 14
http://ebooks.vdcmedia.com
Theo quan àiïm cua Freud thò giêc möng thuöc pham vi chi
phöi cua vö thûc, cua Id va möng rêt quan trong àöi vúi nha phên
têm hoc vò nhú no ma phên têm hoc ài àûúc vao coi vö thûc cua con
bïnh. Trong coi vö thûc co têt ca nhûng ûúc vong àêu tiïn va
nhûng ham muön thuöc cam xuc àa bõ hai cai Ego va Superego gat
ra khoi y thûc. Nhûng ham muön thu tñnh luön luön nùm ngay
bïn dûúi cai vo ngoai y thûc, va tû thuc àêy tiïn vao thï giúi möng
mõ. Tuy nhiïn, ngay trong giêc möng, Ego va Superego vên co mùt
àï canh chûng, kiïm duyït. Vò le ào, y nghôa cua giêc möng khöng
luön ro rang, nhûng y nghôa nay àûúc biïu lö bùng nhûng hiïn
tûúng va thêy thuöc cên biïu lö chung möt cach lao luyïn. Vò
mang tñnh kñ hiïu cho nïn y nghôa cua giêc möng ta khöng thï
hiïu àûúc theo nghôa àen, ngoai trû nhûng giêc möng àún gian cua
tre thú. Trong tac phêm Àoan möng co nhiïu vñ du àûúc Freud
dung phûúng phap phên têm phên tñch.
Àoc nhêm, noi lú lúi va nhûng biïu hiïn àang trñ lùt vùt khac
àïu la nhûng dêu hiïu cho biït hoat àöng ngêm cua vö thûc.
Freud viït: “Àa biït dung phep àoan möng àï ài vao coi vö thûc thò
phên têm hoc cung sû dung nhûng lêm lú cua con ngûúi nhùm muc
àñch ào. Nhûng lêm lú êy nha phên têm hoc goi la triïu chûng
hoat àöng”. Vên àï nay con àûúc Freud nghiïn cûu vao nùm 1904
trong cuön Têm thên bïnh ly hoc cua àúi söng thûúng ngay (The
psychopathology of everyday life). Trong tac phêm nay, öng vên
chu trûúng “nhûng hiïn tûúng ào khöng phai ngêu nhiïn... chung
co möt y nghôa va y nghôa ào co thï diïn giai ra àûúc. Va ngûúi ta
co ly khi tû nhûng hiïn tûúng ào suy ra sû hiïn hûu cua nhûng
xuc àöng va mong muön bõ dön nen, ngùn cêm”. Quïn tïn ai co thï
co nghôa la mònh khöng ûa gò ngûúi mang tïn êy. Möt ngûúi lú têu
vò nhêm lên bang têu chay, co thï co nghôa la ngûúi êy khöng
muön ài chuyïn têu êy. Möt ngûúi chöng àanh mêt hay quïn chòa
khoa nha co thï vò ngûúi êy cam thêy àa phai söng khö sú trong
gia àònh va khöng muön vï nha. Nghiïn cûu nhûng lêm lên nhû PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 15
http://ebooks.vdcmedia.com
vêy co thï àûa nha phên têm hoc ài vao coi vö thûc àêy röi rùm
cua con ngûúi.
Ngûúi ta con tû giai thoat àûúc nhûng gò bõ dön nen nhú biït
giïu cút. Giïu cút àa àûúc Freud mïnh danh la “cai nùp xa húi töi
tên va an toan nhêt ma con ngûúi àa dên tao ra àûúc” vò chñnh nhú
giïu cút ma chung ta tam thúi thoat ra khoi nhûng dön nen ma cai
xa höi lï giao nay àoi hoi chung ta phai che giêu ài.
Co thï vò nhûng phan ûng chung quanh hoùc vò cang ngay
cang bêt man hay bi quan, khi vï gia Freud to ra lo lùng vï cai
chït (ban nùng ài àïn cai chït). Co lên öng quan niïm “ban nùng
chït” nay quan trong ngang vúi ban nùng tñnh duc. Freud cho rùng
co möt “ban nùng ài àïn cai chït” thuc àêy têt ca nhûng thû àang
söng trú vï trang thai vö cú (khöng söng). Ban nùng nay cung lam
biïn dang moi vêt. Theo quan àiïm êy con ngûúi luön luön bõ xêu
xe giûa nhu cêu tûc ban nùng sinh ly va möt sûc manh àöi khang,
sû thöi thuc cua huy diït, hay la ban nùng tû vong. Le dô nhiïn thò
cuöi cung ban nùng tû vong àa chiïn thùng. Ban nùng nay gêy ra
chiïn tranh va nhûng thu àï hen àöi bai nhû gêy tön hai cho dong
giöng va giai cêp, gêy ra niïm thñch thu ha àùng khi xem nhûng
vu xû töi pham, àêu bo rûng, va xû lùng trò tung xeo.
Tom lai, nhûng àiïu vûa noi trïn la nhûng khña canh cua hoc
thuyït Freud. Cac nha phên têm hoc ngay nay cung chia ra lam
hai hay hún nûa, phe phai chöng àöi nhau, möt phe chöng lai va
möt phe hua theo Freud. Alfried Adler, möt trong nhûng hoc tro ài
theo Freud ngay tû àêu àa tach ra khoi nhom Freud vò öng tin
rùng Freud àa qua quan trong hoa ban nùng tñnh duc. Va àêy la
hoc thuyït cua Adler àöi lai Freud. Theo Adler thò niïm mong
muön to ra mònh hún àöng loai la àöng lûc chñnh löi cû xû cua con
ngûúi. Öng àa mú röng y tûúng vï “mùc cam tû ti”. Mùc cam nay
thuc giuc möi ca nhên con ngûúi cö gùng co möt hoat àöng àï Sigmund Freud 16
http://ebooks.vdcmedia.com
ngûúi khac thûa nhên mònh. Möt nha ly khai nöi danh khac la
Karl Jung ú Zurich cung àa cö gùng lam giam bút têm quan trong
cua vai tro tñnh duc (sex). Jung chia nhên loai ra lam hai loai têm
ly: loai hûúng ngoai va loai hûúng nöi, mùc du öng vên thûa nhên
rùng möi ca nhên àïu la möt hön húp cua hai loai têm ly ào. Khac
vúi Freud, Jung nhên manh vao yïu tö di truyïn trong sû phat
triïn nhên cach.
Noi chung nhûng ngûúi phï phan Freud àa tach rúi khoi
Freud vò nhûng bêt àöng nhû: Freud qua nhên manh vao y nghôa
khúi àêu cua bïnh têm thên thú êu, Freud tin rùng chñnh nhûng
ban nùng dû döi, töi sú àa giam sat con ngûúi. Cung co möt sö
ngûúi àa khöng àöng y vúi Freud tin rùng “tû do liïn tûúng” la möt
ky thuêt khöng thï sai lêm trong viïc tham hiïm coi vö thûc cua
con ngûúi. Ho àùc biït nïu ra nhûng kho khùn trong viïc giai thñch
nhûng dû kiïn do phûúng phap êy àem lai.
Tuy nhiïn, möt nha têm thên hoc, àa nhên xet lai:
“Nhûng biïn àöi va phat triïn trong sau chuc nùm qua àa
khöng hï lam giam gia trõ tinh thên hay anh hûúng cua Freud.
Öng àa phat hiïn ra coi vö thûc. Öng àa cho biït vö thûc êy giup
tao thanh cai “töi” nhû thï nao va ta phai lam thï nao àï àat túi
no. Cac nha phên têm hoc sau ào àa thay àöi nöi dung nhiïu y
tûúng va khai niïm cua Freud dûúi anh sang cua nhûng kinh
nghiïm sêu xa hún. Quy àöc gia co thï bao rùng cac nha phên têm
hoc nay àa viït àûúc möt cuön Tên ûúc vï têm thên bïnh hoc, con
Freud thò v iït cuön Cûu ûúc. Tac phêm cua Freud se vên la tac
phêm nïn mong”.
Àa sö thai àö hiïn nay cua chung ta àöi vúi bïnh àiïn àïu do
Freud ma co. Hiïn nay co khuynh hûúng cho rùng “Bïnh nhên
têm thên àïu giöng y nhû chung ta, chó khac la ho àa giöng nhiïu PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 17
http://ebooks.vdcmedia.com
hún ma thöi”. Alexander Reid Martin nhên manh: “Du thûa nhên
hay chöi bo hoc thuyït Freud thò hiïn nay têt ca nhûng bïnh viïn
têm thên àïu sû dung nhûng yïu tö va nhûng nguyïn ly cú ban
trong khoa têm ly hoc cua Freud. Cai ma trûúc àêy àûúc coi nhû
möt thï giúi bñ hiïm, cêm ngùn, ky cuc, khöng àêu vao àêu, vö
nghôa thò qua Freud, àa trú thanh sang sua àêy y nghôa, khöng
nhûng àûúc y hoc ma con àûúc têt ca cac khoa hoc xa höi thûa
nhên va chu y túi”.
Anh hûúng cua hoc thuyït Freud àöi vúi vùn hoc va nghï
thuêt cung àang chu y khöng kem. Trong tiïu thuyït, thú, kõch va
cac hònh thûc vùn chûúng khac, nhûng y tûúng chñnh cua Freud àa
àûúc phat triïn trong ñt nùm gên àêy. Bernard Dana Evans Voto
àa miïu ta quan niïm la “chûa co möt nha khoa hoc nao khac co
möt anh hûúng manh me va röng rai àïn vùn hoc nhû Freud”. Anh
hûúng cua Freud trong höi hoa, àiïu khùc va thï giúi nghï thuêt
noi chung cung sêu xa khöng kem.
Tom tùt lai, àanh gia sû àong gop phûc tap cua thiïn tai
Freud la viïc vö cung kho khùn vò pham vi öng quan têm qua röng
va vò tñnh chêt mêu thuên trong nhûng kham pha cua öng. Möt
nha vùn Anh, Robert Hamilton àa cö gùng lam cöng viïc êy, öng
àanh gia nhû sau:
“Freud àa ve ban àö khoa hoc têm ly hoc. Öng la möt nha
tiïn phong vô àai va phên lún nhûng thanh cöng cua öng la nhú ú
cai múi la cung but phap cua öng. Mùc du phûúng phap nay co mùt
àang hoai nghi, nhûng chûa bao giú co möt phûúng phap nao ly
thu hún va múi la hún, ngay ca vï mùt but phap nïu khöng kï loai
thuên tuy vùn chûúng, cung chûa bao giú co möt but phap nao
quyïn ru hún cua Freud. Öng àa buöc thï giúi phai suy tû theo
kiïu têm ly hoc, ào la möt nhu cêu cöt yïu cua thúi àai chung ta.
Öng cung àa buöc con ngûúi phai tû àùt cho mònh nhûng cêu hoi Sigmund Freud 18
http://ebooks.vdcmedia.com
liïn quan àïn hanh phuc cua loai ngûúi. Àanh àö luên thuyït têm
ly khö khan, cêu ky cua thï ky mûúi chñn, Freud àa àûa ra phan
luên “phên têm” chûa àêy röi ren”.
Möt nha têm thên hoc Hoa ky nöi tiïng la Frederic Wertham
àa àûng trïn möt quan àiïm khac àï nhên àõnh vï trûúng húp cua
Freud nhû sau:
“Phai thûa nhên rùng ngoai möt sö lún sû kiïn bïnh ly cua
cac bïnh nhên ma öng quan sat àûúc, Freud àa àem lai ba thay
àöi cú ban trïn con àûúng nghiïn cûu vï nhên cach va têm thên
bïnh ly. Àiïu thû nhêt la ñt ra öng àa noi vï nhûng phûúng phap
têm ly va àa suy tû nhûng phûúng phap êy vúi cach ly luên cua
khoa hoc tû nhiïn. Àiïu ào chó thûc hiïn àûúc khi ma Freud àûa
ra khai niïm thûc tï vï coi vö thûc va nhûng phûúng phap thûc
tiïn àï khao sat no. Àiïu thû hai la Freud àa tòm ra möt khña
canh múi cho mön têm thên bïnh ly hoc. Ào la tuöi thú. Trûúc
Freud, khoa têm thên bïnh hoc àa chûa trõ theo cach coi möi bïnh
nhên nhû möt Adam, con ngûúi chûa bao giú söng qua tuöi thú.
Àiïu thû ba, öng àa mú àêu sû hiïu biït vï sû di truyïn cua tñnh
duc. Phat hiïn thûc sû cua öng ú àêy la ban nùng tñnh duc ú dang
tiïm ên nhiïu hún la tre con co àúi söng tñnh duc”.
Möt sû àanh gia tûúng tû àa àûúc A.G.Tansley diïn ta trong
bai ky niïm Freud viït cho Höi Khoa hoc Hoang gia Luên àön:
“Tñnh cach mang trong nhûng kït luên cua Freud se trú
thanh dï hiïu nïu chung ta nhú lai rùng öng àa tham hiïm möt
lônh vûc hoan toan chûa ai tham hiïm, lônh vûc cua trñ nao con
ngûúi ma trûúc öng chûa ai bûúc vao. Nhûng hiïn tûúng ro rït cua
lônh vûc trñ nao nay, vön bõ coi la khöng thï giai thñch àûúc hay bõ
coi nhû la nhûng thac loan thên kinh, hoùc bõ bo qua vò nhûng
hiïn tûúng nay thuöc vï nhûng cêm ky nghiïm khùc nhêt cua con PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 19
http://ebooks.vdcmedia.com
ngûúi. Sû tön tai cua lônh vûc nay trûúc kia khöng àûúc thûa
nhên. Freud buöc long phai khùng àõnh coi vö thûc cua trñ nao la
co thûc àï röi cö gùng tham hiïm, kham pha miïn àêt ào ”.
Sau ào, Winfred Overholser àa nhên àõnh: “Co nhiïu ly do àï
noi rùng tû möt nùm nay Freud àûúc àùt ngang hang vúi
Copernicus va Newton va la möt trong nhûng vô nhên àa mú ra
nhûng chên trúi múi cho tû tûúng con ngûúi. Möt àiïu chùc chùn la
ú thúi àai chung ta chûa ai lai àem nhiïu anh sang doi vao sû hoat
àöng trñ nao cua con ngûúi nhiïu bùng Freud”.
Nhûng thang cuöi cung trong cuöc àúi dai dùng dùc cua
Freud àa diïn ra trong tònh trang lûu àay. Sau khi Àûc quöc xa
chiïm àong nûúc ao, öng buöc phai rúi Vienna vao nùm 1938. Nûúc
Anh chêp nhên öng cû ngu, nhûng chûa àûúc möt nùm sau thò öng
àa mêt vò bïnh ung thû miïng, vao khoang thang chñn nùm 1939.
Theo Jostein Gaarder
(Nhûng luên thuyït nöi tiïng thï giúi - NXB Grasset - Paris)
Ban dõch sau àêy cua Nguyïn Xuên Hiïn, Nha xuêt ban àai
hoc quöc gia Ha Nöi, nùm 2002.
Sigmund Freud 20
http://ebooks.vdcmedia.com
... Chùc hùn cac ban se khöng phêt long khi töi bùt
àêu bùng cach coi ngay cac ban la nhûng ngûúi mùc bïnh
thên kinh. Töi khöng khuyïn cac ban trú lai giang àûúng
nay möt lên nûa. Töi se phai lam cho cac ban quen vúi
nhûng àiïu con khiïm khuyït trong viïc giang day mön
phên têm hoc, vúi nhûng kho khùn se gùp nïu muön co möt
y niïm cac nhên vï mön hoc ào.
PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 21
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên thû nhêt
NHÛNG HANH VI SAI LAC
1. Nhêp àï
Khöng biït bao nhiïu ngûúi trong cac ban àa àoc sach hay
nghe noi àïn mön phên têm hoc. Nhûng vò àêu àï cua nhûng bai
hoc nay la “Nhêp mön phên têm hoc” nïn töi bõ bo buöc phai cho
rùng cac ban chûa hï biït gò vï vên àï ào va cên àûúc hûúng dên
trong nhûng bûúc ài chêp chûng luc àêu.
Nhûng chùc chùn ban cung biït mön phên têm hoc la möt
phûúng phap y hoc chûa trõ nhûng bïnh thên kinh. Nhûng töi
muön chûng to bùng möt thñ du la ú àêy sû viïc khöng nhûng
khöng xay ra nhû ú cac nganh khac trong y hoc ma con xay ra theo
möt àûúng löi khac hùn. Thöng thûúng möi khi àem möt phûúng
phap múi trõ cho ngûúi bïnh, chung ta hay cö gùng giêu khöng cho
ngûúi bïnh biït nhûng bêt tiïn cua phûúng phap ào va thuyït
phuc la chung ta co nhiïu may mùn àï thanh cöng. Nhûng khi
àem phûúng phap phên têm hoc ra àiïu trõ, chung ta phai lam
khac hùn. Chung ta phai cho ngûúi bïnh biït nhûng nöi kho khùn, Sigmund Freud 22
http://ebooks.vdcmedia.com
thúi gian chûa chay lêu dai, va nhûng sû cö gùng va hi sinh ma
chung ta àoi hoi ú ho; vï kït qua cuöi cung ma chung ta khöng thï
nao hûa trûúc vúi ho la phûúng phap co kiïn hiïu hay khöng möt
phên lún nhú vao thai àö, sû thöng minh, sû vêng lúi va long kiïn
nhên cua ngûúi bïnh. Têt nhiïn chung ta co nhiïu ly do àï giai
thñch thai àö bêt thûúng ào ma sau nay cac ban se hiïu hït têm
quan trong cua no.
Chùc hùn cac ban se khöng phêt long vúi töi khi töi bùt àêu
bùng cach coi ngay cac ban la nhûng ngûúi mùc bïnh thên kinh.
Töi khöng khuyïn cac ban trú lai giang àûúng nay möt lên thû hai
nûa. Töi se phai lam cho cac ban quen vúi nhûng àiïu con khiïm
khuyït trong viïc giang day mön phên têm hoc, vúi nhûng kho
khùn se gùp nïu muön co möt y niïm cac nhên vï mön hoc ào. Têt
ca nhûng àiïu ban àa hoc àûúc tû trûúc, têt ca nhûng thoi quen
suy nghô cua ban se lam cho ban trú thanh ngûúi thu àõch mön
phên têm hoc. Ban se biït la ban phai lam gò àï vûút qua y tûúng
chöng àöi tû nhiïn ào.
Têt nhiïn töi khöng thï noi trûúc rùng ban se biït nhûng gò
vï mön phên têm hoc khi tham dû vao nhûng buöi diïn giang nay,
nhûng co àiïu chùc chùn la viïc àïn àï hoc hoi khöng thöi chûa àu
àï cac ban co thï khao cûu hay àiïu trõ theo phûúng phap phên
têm. Nïu trong cac ban co ngûúi nao khöng muön dûng lai ú
nhûng bûúc àêu ma muön ài xa hún nûa, töi se khuyïn ho khöng
nïn lam thï. Búi vò, trong tònh trang hiïn thúi, ngûúi nao chon
mön phên têm hoc lam sû nghiïp cua àúi mònh thò se khöng bao
giú nöi tiïng trong trûúng Àai hoc va khi ra trûúng àï hanh nghï.
Ngûúi ào se gùp ngay trong xa höi chung quanh mònh nhûng ngûúi
vò khöng hiïu mö tï gò vï vên àï, se nhòn ho bùng con mùt nghi
ngú, thu àõch, sùn sang lam àu moi àiïu àï pha phach ho. Chó cên
nghô àïn nhûng àiïu àï xay àïn cung vúi nhûng cuöc chiïn tranh,
ban se hiïu sö ngûúi long ma da quy ào àöng nhû thï nao. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 23
http://ebooks.vdcmedia.com
Nhûng du sao cung co nhûng ngûúi bõ löi cuön búi nhûng y
tûúng múi me, bêt chêp nhûng sû bêt tiïn vûa àûúc trònh bay. Nïu
co nhûng ban nao thuöc dang ngûúi ào va muön trú lai àêy möt lên
thû hai nûa bêt chêp nhûng lúi bao trûúc cua töi thò ho se àûúc
hoan nghïnh. Nhûng du sao cac ban cung cên biït àïn nhûng kho
khùn ào la nhûng kho khùn nao va àêy la nhûng àiïu ma töi sùp
noi cho cac ban nghe.
Kho khùn thû nhêt gùn liïn ngay vao viïc giang day mön
phên têm hoc. Trong khi hoc y khoa, cac ban àa quen àûúc nhòn
thêy, vñ du nhû nhûng chuên bõ vï cú thï hoc, nhûng chêt hiïn ra
sau möt phan ûng hoa hoc, sû co rut cua möt bùp thõt khi gên bõ
kñch thñch. Sau nay ban se àûúc quan sat ngûúi bïnh, nhûng dêu
hiïu bïnh hoan cua ngûúi nay, va trong nhiïu trûúng húp ban con
àûúc tên mùt nhòn thêy vi trung bïnh nûa. Vï mön giai phêu, ban
se tham dû vao nhûng lên mö xe, va co khi chñnh ban cung lam
nhûng cöng viïc ào. Va ngay ca trong cac bïnh vï tinh thên cac
ban cung àûng trûúc möt ngûúi bïnh, theo doi sû thay àöi trïn net
mùt cua ho, va ban se co dõp quan sat thêt nhiïu àiïu lam cho ban
xuc àöng va ghi nhú mai mai. Vò thï, möt võ giao sû àai hoc chó giû
àõa võ möt ngûúi hûúng dên, möt thöng dõch viïn theo ban àï giai
thñch nhû dên ban vao trong viïn bao tang cua öng ta, trong khi
ban trûc tiïp vúi nhûng sû viïc ma ban cho la múi me.
Khö möt àiïu la trong mön phên têm hoc sû viïc xay ra khac
hùn. Khi àiïu trõ möt ngûúi bïnh trong mön nay, ngûúi thêy thuöc
chùng lam gò khac hún la tro chuyïn vúi ngûúi bïnh. Ngûúi bïnh
noi, kï cho ban nghe nhûng biïn cö xay ra trong àúi ho, nhûng
cam tûúng hiïn thúi, nhûng y muön, nhûng sû cam àöng trong àúi
ho. Ngûúi thêy thuöc àï y hûúng dên nhûng tû tûúng cua ngûúi
bïnh, nhùc nhú cho anh ta nhú lai, hûúng sû chu y cua anh ta vï
möt hûúng nao ào, giai thñch cho anh ta nghe, quan sat xem anh ta
co hiïu hay khöng nhûng phan ûng gêy cho anh ta. Vò nhûng Sigmund Freud 24
http://ebooks.vdcmedia.com
ngûúi bïnh thûúng thûúng la vö hoc, chó quen vúi nhûng àiïu mùt
thêy tai nghe, hay sú mo àûúc, y nhû xem chiïu bong nïn khöng
bao giú ngên ngai gò ma khöng to ve nghi ngú sû kiïn hiïu cua möt
löi trõ bïnh chó bùng nhûng lúi noi co ve nhû àêu Ngö mònh Sú.
Sû nghi ngú chó trñch nay khöng húp ly chut nao. Khöng phai
rùng chñnh nhûng ngûúi bïnh ào cung biït rùng co nhûng ngûúi
bïnh luc nao cung tûúng rùng mònh co nhûng triïu chûng nay hay
triïu chûng khac û? Trong thúi cö xûa nhûng lúi noi àûúc coi nhû
nhûng tro phu thuy va bêy giú cung vên con giû àûúc nhûng quyïn
lûc nhû ngay xûa. Chó cên noi möt tiïng la möt ngûúi co thï lam
cho möt ngûúi khac sung sûúng hay àêy ho vao chö tuyït vong. Võ
giao sû dung tiïng noi àï truyïn nhûng hiïu biït cho hoc tro, nhú
nhûng tiïng noi ma möt diïn gia àa löi cuön àûúc thñnh gia. Chñnh
nhûng t iïng noi àa gêy ra nhûng xuc àöng va la nhûng phûúng
sach ma loai ngûúi thûúng dung àï gêy anh hûúng vúi àöng loai.
Vò nhûng le ào chung ta khöng nïn tòm cach giam bút gia trõ cua
nhûng lúi noi trong mön trõ liïu vï tinh thên, va chung ta chó nïn
tham dû vúi tñnh cach bang thñnh vao nhûng cuöc noi chuyïn giûa
ngûúi thêy thuöc va ngûúi bïnh trong phên têm hoc.
Nhûng du chó muön tham dû vúi tñnh cach bang thñnh thöi
cung khöng àûúc. Cêu chuyïn giûa nhûng ngûúi bïnh va thêy
thuöc khöng thï àï cho ngûúi ngoai nghe va khöng thï dung àï
biïu diïn. Têt nhiïn trong nhûng giú giang day, ngûúi ta co thï
àûa ra trûúc cac sinh viïn möt ngûúi bïnh thên kinh àï ho noi cho
nghe nhûng àiïu àang phan nan va nhûng triïu chûng bïnh hoan
cua ho. Nhûng chó co thï thöi. Chó khi nao giûa ngûúi bïnh va
ngûúi thêy thuöc co möt sû thöng cam àùc biït thò ngûúi bïnh múi
cho ngûúi thêy thuöc biït nhûng àiïu ngûúi nay cên biït. Möi khi
thêy möt ngûúi la, du chó la möt ngûúi khöng to ra to mo, ngûúi
bïnh cung im ngay khöng noi gò nûa. Búi vò nhûng àiïu cên biït la
nhûng àiïu thêm kñn trong àúi ngûúi bïnh, nhûng àiïu ho cên PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 25
http://ebooks.vdcmedia.com
giêu khöng cho ngûúi khac biït va sau la nhûng àiïu ma ho cung
khöng thu vúi chñnh ho nûa.
Vò vêy, du chó muön tham dû nhû möt bang thñnh thöi vao
möt lên trõ bïnh vï phên têm, ban cung khöng lam àûúc. Ban chó
co thï nghe noi vï phûúng phap ào thöi va muön noi cho thêt àung
thò ban chó co thï nghe ngûúi khac noi lai thöi. Chñnh vò chó àûúc
nghe qua möt ngûúi thû hai ma ban kho long phan àoan àûúc cho
chñnh xac. Têt ca àïu phu thuöc vao chö ban co thï tin cêy vao
ngûúi noi cho ban nghe nhûng àiïu ào túi mûc nao.
Vñ du: khöng phai ban àang ngöi nghe möt bai hoc vï mön
phên têm hoc ma la möt bai hoc sû ky vï àúi söng va sû nghiïp
cua Àai àï Alexandre. Ban co nhûng ly do gò àï tin rùng nhûng
àiïu giao sû sû hoc àang giang day la àung vúi sû thûc? Múi nghe
ra thò co ve nhû öng giao sû sû con àang ú trong möt tònh trang
khöng àang tin bùng öng giao sû phên têm hoc, búi le öng giao sû
sû hoc chûa tûng àûúc tham dû vao sû nghiïp cua Àai àï
Alexandre trong khi öng giao sû phên têm hoc ñt nhêt cung noi cho
ban nghe nhûng àiïu do chñnh öng ta nhên thêy. Nhûng co möt sû
viïc lam cho chung ta co thï tin cêy núi öng giao sû sû hoc àûúc.
Öng giao sû sû hoc co thï yïu cêu ban àoc nhûng bai cua cac nha
vùn àöng thúi vúi nhûng viïc xay ra trong lõch sû hoùc cung kha
gên vúi nhûng sû viïc ào, nghôa la nhûng cuön sach cua Plutarque,
Diodore, Artien... Nha sû hoc cung co thï àûa cho cac ban xem
nhûng ban chup cac àöng tiïn, nhûng pho tûúng cac võ vua hay
möt bûc hònh thúi Popee hoa trên àanh Issos.
Noi thûc ra têt ca nhûng tai liïu ào chó chûng to rùng co
nhiïu thï hï trûúc àa tin tûúng la co Àai àï Alexandre thûc va
nhûng chiïn cöng cua ngai cung co thûc luön, va nhûng nhên xet
nay co thï mú àûúng cho ban trong cöng viïc phï bònh sû liïu. Ban
co thï kït luên la nhûng àiïu ma ngûúi ta noi vï Àai àï Alexandre Sigmund Freud 26
http://ebooks.vdcmedia.com
khöng àang tin cho lùm va nhêt la khöng thï àûúc kï lai vúi moi
chi tiït cên thiït; vêy ma töi khöng tin rùng ban co thï rúi phong
diïn thuyït ra vï ma vên nghi ngú rùng co le Àai àï Alexandre
khöng co thûc.
Sû ly luên cua ban dûa trïn hai àiïm chñnh sau àêy: àiïm
thû nhêt: diïn gia khöng co ly do gò àï khuyïn khñch ban tin vao
nhûng àiïu ma chñnh öng ta khöng cho la àang tin; àiïm thû hai:
têt ca nhûng sach vï sû hoc ma chung ta co trong tay àïu giöng
nhau hay gên giöng nhau vï nhûng àiïu diïn gia àa trònh bay.
Nïu ban khao cûu àïn nhûng nguön göc cu ky hún nûa, ban cung
se àï y àïn nhûng yïu tö vûa kï nghôa la nhûng ly do àa thuc àêy
nhûng nha sû hoc va phu húp giûa nhûng lúi chûng nhên cua ho.
Trong trûúng húp Àai àï Alexandre thò kït qua lam ban yïn têm
hún hùn trûúng húp cua Moise hay Nemrod chùng han. C on vï
nhûng àiïm nghi ngú va tû hoi xem nhûng phuc trònh cua möt nha
phên têm hoc àang tin cêy àïn mûc nao thò sau àêy ban se co
nhiïu dõp àï phan àoan.
Bêy giú ban co quyïn hoi töi la nïu khöng co tiïu chuên nao
àï xet àoan vï gia trõ cua mön phên têm hoc, nïu chung ta khöng
co cach nao àï biïu diïn möt trûúng húp phên têm hoc thò chung
ta lam thï nao àï hoc mön ào àûúc va nhêt la àï xac nhên gia trõ
cua nhûng àiïu ma mön nay khùng àõnh. Viïc hoc hoi têt nhiïn
khöng phai la àiïu dï, co rêt ñt ngûúi theo hoc mön nay möt cach
co hï thöng nhûng du sao chung ta vên co nhûng cûa ngo àï ài vao
sû hoc hoi ào.
Trûúc hït chung ta hoc mön phên têm hoc bùng cach khao
cûu ngay chñnh ban thên mònh. Khöng hùn rùng ào la möt
sû tû quan sat, nhûng nïu cên àïn thò chung ta se phai lam viïc
ào. Co ca möt sö hiïn tûúng tinh thên xay ra luön luön àûúc nhiïu
ngûúi biït àïn, chung ta co thï khao cûu ngay trong ngûúi mònh PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 27
http://ebooks.vdcmedia.com
nïu àûúc chó dên vï phûúng tiïn chuyïn mön. Lam nhû thï chung
ta se tiïn àûúc túi long tin tûúng la sû viïc diïn ra trong mön phên
têm hoc la àung va nhûng àiïu ma mön nay quan niïm khöng
phai la sai. Töi phai noi rùng chung ta khöng thï chú àúi ú phûúng
phap tû khao cûu nhûng tiïn bö sêu xa vï mön hoc. Chung ta se
tiïn bö mau hún nhiïu bùng cach cho möt nha chuyïn mön vï
phên têm hoc phên tñch mònh, röi lúi dung cú höi àï thêu hiïu ro
rang vï phûúng diïn chuyïn mön. Khoi cên phai noi rùng cach hoc
hoan hao nay bao giú cung chó dung cho möt ngûúi thöi chû khöng
thï dung trong nhûng cuöc höi hop nhiïu ngûúi.
Ngoai ra, luc múi bûúc chên vao mön nay, ban con gùp
lai möt kho khùn nûa, kho khùn nay khöng gùn liïn vao
chñnh mön hoc ào, chñnh ban la nguön göc cua sû kho khùn
ào do nhûng àiïu ban àa hoc trong nhûng ngay trûúc khi
hoc vï y khoa. Nhûng àiïu àa hoc tû trûúc túi nay àa in sêu
vao trñ oc ban möt chiïu hûúng tû tûúng lam cho ban xa rúi mön
phên têm hoc. Ban àa quen löi gan cho nhûng sû hoat àöng cua cú
thï va nhûng sû röi loan trong cú thï nay nhûng nguyïn nhên
thuöc vï giai phêu, ban àa quen àûng vï phûúng diïn hoa hoc hay
vêt ly hoc àï cùt nghôa, quen quan niïm sû viïc theo sinh ly hoc
trong khi chûa bao giú ban chu y túi àúi söng tinh thên dat dao
trong cú thï àûúc cêu tao möt cach thûc la hoan hao. Vò thï cho
nïn ban xa la hùn vúi löi tû tûúng vï tinh thên, co thoi quen nhòn
nhûng tû tûúng nay bùng con mùt nghi ngú, khöng chõu cho rùng
nhûng tû tûúng ào co thï co tñnh cach khoa hoc chó àang danh
riïng cho nhûng con ngûúi pham tuc khöng hiïu biït, nhûng nha
thi sô, nhûng triït gia cua thiïn nhiïn cua mön thên bñ hoc.
Têt ca nhûng giúi han ào chùc chùn co hai cho sû hoat àöng
cua ban trong mön phên têm hoc búi vò theo lï thûúng trong têt ca
nhûng sû giao thiïp giûa ngûúi vúi ngûúi, ngûúi bïnh bao giú cung
bùt àêu bùng cach trònh bay cho ban xem phûúng diïn tinh thên Sigmund Freud 28
http://ebooks.vdcmedia.com
cua anh ta. Töi chó sú ban se bõ buöc phai bo ra möt bïn nhûng
phûúng phap trõ liïu vên thûúng dung cho nhûng anh chang pham
tuc hay thên bñ.
Töi khöng phai la khöng biït gia trõ cua nhûng àiïu ngûúi ta
àûa ra àï bao chûa cho nhûng thiïu sot trong cöng viïc giao duc
ban vï phûúng diïn y khoa. Chung ta hay con thiïu cai khoa hoc
co tñnh cach triït hoc phu thuöc co thï dung vao nhûng muc tiïu
do nhûng hoat àöng y khoa àùt ra. Mön hoc Triït ly hoc thuên tuy
cung nhû mön Têm ly mö ta hay Têm ly hoc thûc nghiïm liïn
quan àïn mön sinh ly hoc vï cac giac quan. Khöng mön nao theo
löi ma ngûúi ta day cac ban ú trûúng co ñch vï nhûng liïn quan
giûa thï xac va têm hön cung nhû giup cho ban hiïu àûúc bêt cû
möt sû röi loan thên kinh nao.
Ngay trong khuön khö cua y hoc, mön chûa bïnh tinh thên
qua cung co mö ta nhûng sû röi loan va tinh thên quan sat àûúc va
têp trung chung lai trong nhûng luc dï chõu nhêt, cac nha chuyïn
mön vï tinh thên chùc cung tû hoi khöng biït nhûng sû thu xïp
cua ho qua co xûng àang àûúc goi la co tñnh cach khoa hoc hay
khöng? Chung ta khöng hï biït nguön göc, sû diïn biïn cung nhû
nhûng dêy liïn lac hö tûúng cua cac triïu chûng ghi àûúc trong cac
ban phên loai vï bïnh ly: ngûúi ta chûa tûng chûng minh àûúc
rùng nhûng triïu chûng ào vúi linh hön co möt sû tûúng ûng nao
khöng, va nïu co möt sû thay àöi nao trong linh hön thò nhûng sû
thay àöi nay khöng cùt nghôa àûúc gò vï nhûng triïu chûng nhên
thêy. Nhûng röi loan thên kinh nay chó co thï àûúc trõ liïu nhû
nhûng biïn chûng phu thuöc cua möt bïnh nao ào trong cú thï.
Sû thiïu sot, mön phên têm hoc nhêt àõnh san bùng. Phên
têm hoc muön hiïn cho möt bïnh ly vï tinh thên cai cùn ban ma
mön nay thiïu sot, hy vong tòm ra àûúc möt möi trûúng hoat àöng
chung cho sû gùp gú giûa möt sû röi loan cú thï va sû röi loan tinh PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 29
http://ebooks.vdcmedia.com
thên va lam cho sû gùp gú nay trú lïn dï hiïu. Muön àat àûúc muc
àñch ào, mön phên têm hoc phai bo rúi hït moi tiïn kiïn vï cú
thï hoc, hoa hoc hay sinh ly hoc, ma chó chùm chu vao
nhûng khai niïm têm ly thuên tuy thöi: töi sú rùng ban se
cho àiïu nay la kò la.
Con möt kho khùn thû ba nûa la ke chõu trach nhiïm khöng
phai la ban cung nhû nhiïu àiïu ban hoc tû trûúc. Trong nhûng
àiïu kiïn tiïn quyït cua mön phên têm hoc co hai àiïu lam cho
moi ngûúi kho chõu va bõ hêu hït moi ngûúi bac bo. Möt àiïu la do
thanh kiïn vï tri thûc, möt àiïu la do thanh kiïn vï luên ly va
nghï thuêt. Chung ta àûng coi thûúng nhûng thanh kiïn ào; ào la
nhûng cai co nhiïu quyïn lûc lùm, nhûng cai con söng sot lai qua
nhûng giai àoan phat triïn rêt co lúi, co khi cên thiït nûa cua
nhên loai. Nhûng thanh kiïn nay àûúc bao tön bùng nhûng sûc
manh vï tònh cam va rêt kho àanh bai.
Theo àiïu tiïn thuyït thû nhêt thò nhûng hoat àöng
tinh thên thûúng thûúng la vö thûc, khi co möt hoat àöng
nao co y thûc thò ào chó la nhûng hoat àöng le loi, möt phên
nho nao ào cua àúi söng tinh thên noi chung thöi. Vï àiïm
nay, ban hay nhú lai la chung ta, trai lai, coi nhûng hoat
àöng nay la co y thûc, coi y thûc nhû möt cai gò àùc biït biïu thõ,
nhû möt àõnh nghôa cua tinh thên va têm ly hoc chñnh la mön hoc
vï nhûng chûa àûng trong y thûc. Sû àöng hoa giûa tinh thên va y
thûc co ve tû nhiïn àïn nöi nïu co ngûúi to ve nghi ngú la chung ta
phan àöi ngay. Vêy ma mön phên têm hoc khöng thï nao khöng
nghi ngú vï sû àöng hoa nay àûúc. Phên têm hoc àõnh nghôa tinh
thên nhû möt cai gò göm co nhûng diïn biïn chung cho ca tònh
cam, tû tûúng va y chñ. Phên têm hoc con khùng àõnh möt tû tûúng
va möt y chñ vö thûc. Nhûng àõnh nghôa va khùng àõnh nhû thï,
mön hoc nay se lam mêt cam tònh cua nhûng ngûúi ban, lam cho Sigmund Freud 30
http://ebooks.vdcmedia.com
ho nghi ngú rùng co le ào chó la möt khoa hoc thên bñ, quai àan,
muön xêy dûng trong bong töi va tha cêu nhú nûúc àuc. Têt nhiïn
ban chûa hiïu tai sao töi co thï coi la thanh kiïn möt lúi noi trûu
tûúng nhû cêu khùng àõnh rùng: “tinh thên tûc la co y thûc”.
Nhûng ban cung chûa thï hiïu àûúc la sû tiïn triïn cua mön hoc
àa àûa ra quan àiïm rùng lam gò co vö thûc (cû cho rùng vö thûc co
thûc ài) cung nhû ban chûa hiïu àûúc khi quan niïm nhû chung ta
co lúi nhûng gò. Thao luên vï vên àï tòm hiïu xem co nïn àöng
tñnh hoa tinh thên va y thûc khöng, hay nïn mú röng tinh thên ra
khoi giúi han cua y thûc co ve nhû chó muön chúi chû, nhûng töi co
thï qua quyït vúi ban rùng, sû cöng nhên rùng co nhûng sû hoat
àöng tinh thên vö thûc se mú cho khoa hoc möt hûúng ài múi co
tñnh chêt quyït àõnh.
Cung thï, ban khöng thï ngú rùng nhûng àiïu töi vûa noi
trïn vúi nhûng àiïu töi sùp noi lai co thï co möt dêy liïn lac chùt
che àïn thï. Àiïu phat minh thû hai cua mön phên têm hoc la
khùng àõnh rùng, nhûng rao rùc vï tònh duc, du hiïu theo
nghôa hep hay nghôa röng, cung giû möt àõa võ vö cung
quan trong ma cho àïn nay ngûúi ta vên chûa hiïu ro àung
mûc trong àúi söng tinh thên, chung chñnh la nguyïn nhên
cua nhiïu bïnh vï thên kinh va tinh thên. Hún thï nûa, phên
têm hoc con khùng àõnh rùng, nhûng rao rûc vï tònh duc tham dû
möt phên khöng nho vao cöng viïc sang tao cua trñ oc loai ngûúi,
vï phûúng diïn vùn hoa nghï thuêt va àúi söng xa höi.
Theo kinh nghiïm cua töi thò sû thu ghet do sû phat minh
nay cua mön phên têm hoc gêy nïn chñnh la ly do quan trong nhêt
lam cho moi ngûúi khöng chõu chêp nhên mön hoc ào. Ban co
muön töi cùt nghôa sû kiïn ào nhû thï nao khöng? Chung töi tin
rùng vùn hoa àa àûúc sang tao dûúi sû thuc àêy cua sû cên thiït
trong cuöc söng va nhiïu khi lên at ca cac sû àoi hoi cua ban nùng,
va röi hït àúi no àïn àúi kia vùn hoa cû àûúc sang tao nhû thï mai PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 31
http://ebooks.vdcmedia.com
vò möi ca nhên nao khi vao àúi àïu phai vò nhûng lúi ñch chung ma
hy sinh ban nùng cua mònh.
Trong nhûng ban nùng bõ kòm ham khöng àûúc thoa man ào,
nhûng sû rao rûc vï tònh duc chiïm möt võ trñ vö cung quan trong:
Nhûng ban nùng tònh duc khöng bõ chï ngû hùn hoi va möi ca
nhên nao tham dû vao cöng viïc sang tao vùn hoa cung co thï gùp
sû hiïm nguy la ban nùng cua mònh se chöng tra lai sû kòm ham
ào. Nïn vùn hoa cua möt xa höi khöng co sû àe doa nao nùng nï
hún la nhòn thêy sû xa àoa cua vùn hoa trûúc sû phong tung cua
ban nùng muön quay trú vï tònh trang ban khai cö xûa. Vò thï cho
nïn xa höi khöng muön nhùc nhú cho mònh biït la mònh àang
àûng dûa trïn nhûng nïn mong khöng co gò la vûng chùc; xa höi
khöng co lúi gò trong viïc phai cöng nhên sûc manh c ua cac ban
nùng tònh duc, sû quan trong cua àúi söng tònh duc: Xa höi àa theo
möt phûúng phap giao duc co muc àñch lam cho moi ngûúi khöng
àï y àïn nhûng vên àï ào.
Vò thï xa höi khöng chõu àûng àûúc nhûng kït qua ma mön
phên têm hoc àa àat àûúc; xa höi sùn sang xua àuöi nhûng thanh
qua ào va cho rùng chung àang kinh túm vï moi phûúng diïn.
Nhûng ngûúi ta khöng thï dung nhûng lúi trach moc loai ào àï
tiïu huy möt kït qua khach quan co tñnh khoa hoc. Nhûng ngûúi
chöng àöi nïu muön ngûúi khac tan thanh mònh thò phai àûng vï
phûúng diïn trñ thûc. Nhûng trñ oc loai ngûúi thûúng sùn sang coi
nhûng gò mònh khöng thñch la bêt cöng, vò thï nïn ho co chöng àöi
mònh cung la àiïu dï hiïu. Do ào, xa höi biïn nhûng àiïu ho khöng
thñch thanh nhûng àiïu bêt cöng, chöng àöi mön phên têm hoc
khöng phai bùng nhûng ly le húp ly va cu thï ma toan bùng nhûng
ly le tònh cam, dung thanh kiïn cua mònh ma bo bo giû nhûng y
kiïn chöng àöi khöng them nghe nhûng lúi biïn bac. Sigmund Freud 32
http://ebooks.vdcmedia.com
Nhûng töi cên noi rùng, khi àûa ra vên àï noi trïn töi khöng
muön trònh bay möt khuynh hûúng nao ca. Muc àñch duy nhêt cua
chung töi la trònh bay möt sû viïc nhên thêy sau bao nhiïu cöng
trònh khao cûu àêy kho khùn. Möt lên nûa chung töi phan àöi àûa
nhûng nhên xet trong àúi söng thûúng ngay vao trong cöng viïc
khao cûu khoa hoc, khöng cên xem xet nhûng àiïu ngûúi ta lo sú
co húp ly hay khöng.
Ào la möt vai kho khùn ma ban se gùp nïu ban theo hoc mön
phên têm hoc. Bùt àêu nhû thï qua cung la qua nhiïu röi. Nïu
ban khöng thêy ngai ngung thò chung ta co thï tiïp tuc.
PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 33
http://ebooks.vdcmedia.com
Chung ta khöng bùt àêu bùng nhûng gia du ma bùng
möt sû tòm toi khao cûu vï nhûng sû kiïn àûúc nhiïu ngûúi
biït nhûng khöng àûúc hiïu àïn núi àïn chön, nhûng sû
kiïn khöng liïn quan gò àïn tònh trang àau öm búi le ngûúi
ta co thï quan sat àûúc núi nhûng ngûúi khoe manh. Nhûng
hiïn tûúng nay chung ta goi bùng möt cai tïn la “nhûng
hanh vi sai lac ”.
Sigmund Freud 34
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên 2
Chung ta khöng bùt àêu bùng nhûng gia du ma bùng möt sû
tòm toi khao cûu vï nhûng sû kiïn àûúc nhiïu ngûúi biït nhûng
khöng àûúc hiïu àïn núi àïn chön, nhûng sû kiïn khöng liïn quan
gò àïn tònh trang àau öm búi le ngûúi ta co thï quan sat àûúc núi
nhûng ngûúi khoe manh. Nhûng hiïn tûúng nay chung ta goi bùng
möt cai tïn la “nhûng hanh vi sai lac ”. Nhûng hanh vi nay la cua
ngûúi noi hay ngûúi viït, du co biït nhû thï hay khöng, möt chû
hay möt tiïng khac hùn tiïng àõnh dung (noi lú lúi); cua nhûng
ngûúi àoc sach lai àoc lêm chû khac (àoc sai); cua nhûng ngûúi
nghe ngûúi khac noi ma lai nghe lêm sang tiïng khac trong khi
cac cú quan vï thñnh giac khöng hï bõ truc trùc (nghe sai).
Möt loai hiïn tûúng nûa co liïn quan àïn sû “quïn” quy hö
nhû möt sû quïn keo dai, sû quïn trong chöc lat, vñ du nhû trong
trûúng húp co möt ngûúi khöng thï nhú àûúc cai tïn ma ngûúi ta
nhú rêt ro, ma chó ñt lêu sau lai nhú lai ngay, hay trong trûúng húp
quïn lam möt àiïu dû àõnh sùn tû trûúc nhûng vï sau lai nhú lai,
nghôa la chó quïn trong chöc lat thöi. Loai hiïn tûúng thû ba la loai
mêt cai àiïu kiïn nhêt thúi, vñ du nhû luc ngûúi ta khöng tòm ra
àûúc möt vêt gò ma ngûúi ta thûúng xïp sùn möt chö; cung thuöc
vao loai nay, trûúng húp bõ mêt tûúng tû nhû thï. Ào la nhûng sû
quïn lang ma ngûúi ta coi la khac nhûng sû quïn khac, lam cho
ngûúi ta ngac nhiïn, bûc mònh trong khi àang le phai coi la tû
nhiïn múi phai. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 35
http://ebooks.vdcmedia.com
Cung àûúc sùp xïp vao loai nay la nhûng sû “lêm lên” trong
ào àiïu kiïn nhêt thúi lai xuêt hiïn, vñ du nhû khi ngûúi ta tin
tûúng vao möt àiïu gò biït ro nhûng sau nay múi biït la khöng
àung nhû àiïu mònh tûúng. Cung nhûng trûúng húp nay, ngûúi ta
thïm vao rêt nhiïu àiïu khac nûa tûúng tû àûúc goi bùng nhiïu
tïn khac nhau.
Ào la nhûng sû bêt bònh co liïn lac chùt che vúi nhau, vúi àùc
biït la têt ca nhûng tiïng hay chû dung àï chó nhûng hiïn tûúng
ào àïu bùt àêu bùng vên ver (trong tiïng Àûc) (1), nhûng sû kiïn
xay ra bêt thûúng chùng co y nghôa gò hït, phên lún chó thoang qua
trong chöc lat va cung chùng co gò quan trong trong àúi söng con
ngûúi. Trong rêt ñt trûúng húp, vñ du nhû mêt vêt dung, nhûng
viïc nay co tñnh chêt quan trong trong thûc tï. Vò thï cho nïn
khöng ai àï y àïn, khöng ai lam ai xuc àöng ca.
Töi muön noi chuyïn vúi cac ban vï vên àï ào nhûng töi
tûúng nhû cac ban lêu nhêu: “Trong àúi söng mïnh möng bïn
ngoai cung nhû trong àúi söng tinh thên chêt hep co nhiïu àiïu bñ
ên to tat , trong àúi söng tinh thên röi loan con co bao nhiïu sû
viïc ky la àang chú giai thñch va àang àûúc giai thñch ma khöng
lam, lai ài lam nhûng chuyïn chùng co y nghôa gò, nhû thï chùng
mêt thúi giú vö ñch sao? Nïu giao sû co thï cùt nghôa cho chung töi
nghe tai sao möt ngûúi co àöi mùt va àöi tai hoan hao vao ban
ngay ban mùt lai tröng thêy nhûng àiïu thûc ra khöng co, tai sao
nhûng ngûúi nay tû nhiïn lai co cam tûúng rùng àöt nhiïn bõ
nhûng ngûúi thên yïu khac hanh ha, hay theo àuöi nhûng mú
mang ma möt àûa tre cung cho l a vö ly thò luc ào khoa phên têm
hoc múi àang theo àuöi. Nhûng nïu mön phên têm hoc khöng thï
lam gò khac hún la tòm hiïu xem tai sao vao möt höm nao ào, möt
diïn gia trong möt bûa tiïc lai noi möt cêu hay möt chû àang le
khöng àõnh noi hay tai sao möt ba chu gia àònh khöng tòm thêy
chòa khoa, hay nhûng àiïu vö tñch sû tûúng tû thò chung töi nghô Sigmund Freud 36
http://ebooks.vdcmedia.com
rùng chung töi cên àï thò giú lam nhûng viïc khac quan trong
hún”.
Töi se tra lúi: “Khoan àa. Ban chó t rñch sai röi. Àung thï,
mön phên têm hoc chó àï y àïn nhûng trûúng húp vö tñch sû ào
thöi. Nhûng thûc ra nhûng sû quan sat cua mön nay dûa trïn
nhûng sû kiïn khöng ro rït ma cac khoa hoc khac coi la vö nghôa
ly. Nhûng trong khi chó trñch ban àûng lêm sû quan trong cua cac
vên àï vúi bï ngoai cua cac dêu hiïu. Ban khöng thêy la co nhiïu
àiïu rêt quan trong ma chó xuêt hiïn dûúi nhûng hònh thûc hay
dêu hiïu rêt lú mú trong möt vai àiïu kiïn va trong möt vai luc ào
sao? Töi co thï dï dang kï cho ban nghe möt vai vñ du.
Húi cac ban thanh niïn, co phai nhiïu khi chó bùng möt vai
dêu hiïu khöng nhên thêy àûúc ro rang ma ban dû àoan àûúc
mònh àa chiïm àûúc tònh cam cua möt ngûúi con gai khöng? Ban
co chú àúi la cö gai ào se to tònh vúi ban hay nhêy xö lïn öm lêy cö
ban khöng? Co phai la ban chó chú àúi möt cai nhòn rêt nhanh, möt
cû chó phac hoa, möt cai bùt tay húi lêu möt chut khöng? Röi khi
lam nhiïm vu thêm phan àiïu tra vï möt vu an mang, ban co nïn
chú tïn sat nhên àï lai tai núi xay ra vu an bûc hònh hay àõa chó
cua no khöng? Hay la ban chó mong chú nhûng dêu hiïu rêt lú mú
nho nhoi àï tòm ra cùn cûúc cua no? Vêy ban àûng nïn coi thûúng
nhûng dêu hiïu nho be. Nhûng dêu hiïu têm thûúng nay thûúng
dên chung ta àïn nhûng con àûúng cûc ky quan trong. Töi cung
nghô nhû cac ban la cac ban phai àï y àïn nhûng vên àï quan
trong cua thï giúi va cua khoa hoc. Nhûng chó khi múi dû àõnh bùt
tay vao möt viïc nao quan trong va to tat thöi thò cung chùng co
ñch gò vò ban chûa hï biït mònh se phai ài vï nhûng hûúng nao.
Trong cöng viïc khao cûu khoa hoc nhiïu khi húp ly hún nïu
chung ta bùt tay ngay vao cöng viïc co trûúc mùt mònh, vao nhûng
cöng viïc tû nhiïn àïn cho chung ta tòm toi. Nïu chung ta lam viïc
ào vúi tinh thên àung àùn, khöng co thanh kiïn, khöng co hy vong PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 37
http://ebooks.vdcmedia.com
hao huyïn, va nïu may mùn ra nhú co sû liïn quan cua nhûng viïc
lún nho, nhûng anh hûúng hö tûúng, cöng viïc lam ào co thï dên
chung ta àïn cöng viïc to tat hún nao ào”.
Ào la nhûng àiïu töi muön noi vúi cac ban àï lam cho cac
ban chu y àïn khi töi noi àïn nhûng hanh vi sai lac, bï ngoai thûc
vö nghôa ly cua nhûng con ngûúi khoe manh bònh thûúng. Bêy giú
chung ta noi àïn möt ngûúi hoan toan xa la vúi mön phên têm hoc
va hoi xem ho cùt nghôa ra sao vúi nhûng sû viïc trïn vûa kï.
Chùc chùn la thï nao öng ta cung tra lúi: “Cha cên cùt nghôa
gò ca búi vò ào la nhûng viïc chùng co nghôa ly gò”. Öng ta àõnh noi
gò vêy? Co phai öng ta cho rùng co nhûng sû viïc khöng nghôa ly
gò, ú ngoai hùn moi sinh hoat cua thï giúi va nïu khöng xay ra thò
cung chùng sao hay khöng? Nhûng ngay ca khi ngûúi ta pha bo
thuyït tiïn àõnh àûúc moi ngûúi cöng nhên du chó ú möt àiïm thöi,
ngûúi ta cung lam àao lön hït quan niïm khoa hoc vï thï giúi.
Chung ta se chûng to cho öng ta thêy rùng möt quan niïm tön giao
vï thï giúi se húp ly vúi chñnh mònh hún khi cho rùng möt con chim
se khöng thï rúi tû trïn trúi xuöng ma khöng co sû can thiïp àùc
biït cua y chñ Thûúng àï.
Töi àö rùng ngûúi ban cua chung ta àang le phai àûa ra hêu
qua cua lúi giai thñch thû nhêt cua mònh se noi lai rùng öng ta co
thï dï dang tòm thêy cêu tra lúi. Ào la möt sû lïch lac trong möt cú
quan nao ào, sû sai lac hoat àöng cua möt cú quan tinh thên, viïc
tòm ra sû lïch lac ào khöng co gò la kho khùn. Möt ngûúi luc
thûúng ùn noi thên trong co thï nhêm lên khi: 1) öng ta bõ mït
moi; 2) bõ xuc àöng qua mûc; 3) qua chu trong àïn möt viïc khac.
Nhûng lúi xac àõnh nay rêt dï àûúc cöng nhên. Ngûúi ta thûúng
noi lú lúi khi trong ngûúi bõ mït, nhûc àêu hay söt nong lanh.
Nhûng trûúng húp quïn tïn cung thï. Co nhûng ngûúi möi khi
thêy mònh quïn nhû thï la biït ngay mònh sùp bõ nhûc àêu. Cung Sigmund Freud 38
http://ebooks.vdcmedia.com
nhû thï, khi bõ xuc àöng ngûúi ta thûúng nhêm àiïu nay vúi àiïu
no, tiïng nay vúi tiïng no.
Khi ngûúi ta àang trñ, nghôa la luc ngûúi ta têp trung vao
nhûng àiïu khac thò ngûúi ta rêt dï quïn nhûng àiïu ngûúi ta dû
àõnh, hay lam nhûng cöng viïc khöng cö y. Möt trûúng húp rêt
quen thuöc la trûúng húp möt võ giao sû quïn mang ö va àöi mu
cua ngûúi khac búi vò trñ oc öng ta àang têp trung vao nhûng vên
àï sùp àûúc àem ra trònh bay trong cuön sach cua öng ta. Con
nhûng thñ du vï nhûng àiïu dû àõnh hay nhûng lúi hûa bõ quïn
lang xay ra khi co nhûng biïn cö lam cho ngûúi ta phai chu y àïn
nhûng sû viïc khac thò cac ban co thï tòm thêy ngay núi mònh.
Nhûng àiïu vûa noi co ve nhû dï hiïu va khöng thï bac bo
àûúc. Co le cung chùng hay ho gò, hay ñt nhêt cung chùng hay ho
nhû ngûúi ta tûúng.
Chung ta hay xem xet thûc ky nhûng lúi giai thñch trïn vï
nhûng hanh vi sai lac. Nhûng àiïu kiïn ma ngûúi ta cho la co tñnh
cach quyït àõnh àï cho nhûng sû ào xay ra khöng phai àïu co tñnh
chêt giöng nhau. Nhûng sû kho chõu trong viïc tuên hoan xay ra
la vò sû röi loan trong möt sû hoat àöng thûúng thûúng, nhûng sû
röi loan trong sinh ly. Nhûng xuc àöng qua mûc, mït moi àang trñ
àïu la nhûng yïu tö co tñnh cach khac hùn, vûa vï têm ly vûa vï
sinh ly.
Nhûng yïu tö nay ngûúi ta co thï dï dang viït thanh nhûng
ly thuyït. Sû mït moi, àang trñ lam cho ngûúi ta hoang mang
khöng con têp trung tû tûúng àûúc nûa, nhû thï co nghôa rùng cú
quan têp trung tû tûúng khöng con nhên àûúc möt sû chu y àu
dung nûa nïn bõ röi loan va khöng con hoat àöng vúi möt mûc àö
chñnh xac àu dung nûa. Möt sû kho chõu, nhûng sû thay àöi trong
viïc tuên hoan diïn ra trong cú quan trung ûúng vï tinh thên cung PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 39
http://ebooks.vdcmedia.com
co nhûng kït qua tûúng tû co anh hûúng àïn möt yïu tö quan
trong la sû têp trung tû tûúng. Vêy têt ca nhûng trûúng húp nay
àïu thuöc trûúng húp theo sau ngay nhûng sû röi loan trong viïc
chu y, du rùng nhûng sû röi loan nay co thï co nhûng nguyïn nhên
trong cú thï hay tinh thên.
Têt ca nhûng àiïu noi trïn cung khöng kñch thñch àûúc sû
chu y cua chung ta vï mön phên têm hoc va chung ta vên co thï co
y tûúng bo rúi mön hoc nay. Tuy nhiïn khi xem xet möt cach chùm
chu hún nhûng hiïn tûúng hanh vi sai lac, chung ta se thêy rùng
khöng phai moi sû àïu phu húp vúi cai thuyït noi trïn vï sû chu y,
hay ñt nhêt cung khöng phai la tû ào ma phat sinh ra. Chung ta se
thêy nhûng hanh vi sai lac nay, nhûng sû quïn lang nay cung xay
ra vúi nhûng ngûúi khöng hï mït moi, àang trñ hay bõ xuc àöng
qua mûc chut nao, trai lai con to ra bònh thûúng vï moi phûúng
diïn, va chó vï sau nay khi sû viïc xay ra xong röi chung ta múi
gan cho ho nhûng sû röi loan noi trïn ma chñnh ho cung khöng
cöng nhên.
Thûc la möt sû khùng àõnh qua gian dõ khi cho rùng khi nao
ngûúi ta chu y nhiïu thò möt cú quan múi hoat àöng àêy àu, con
khi ngûúi ta kem chu y ài thò cú quan ào hoat àöng khöng àiïu
hoa. Co rêt nhiïu hanh vi ma ngûúi ta lam nhû may, hay lú àang
khöng hï bút chñnh xac ài tñ nao. Ngûúi ài dao tuy khöng hï àï y
àïn con àûúng mònh ài ma vên àïn núi àïn chön nhû thûúng.
Möt nhac sy dûúng cêm du khöng àï y àïn vên àanh àûúc
nhûng nöt nhac chñnh xac. Ngûúi nay cung co khi lêm, nhûng nïu
khi cho rùng löi chúi àan nhû may la löi chúi hay àûa àïn nhêm
lên nhêt thò nhûng tay danh cêm chuyïn luyïn àïn nöi àa trú
thanh hoan toan may moc lai la ngûúi hay lêm lên nhêt. Trai lai
chung ta thêy rùng co rêt nhiïu hanh vi thanh cöng àùc biït khi
ngûúi ta khöng chu y àïn va chñnh luc ngûúi ta chu y àïn chung Sigmund Freud 40
http://ebooks.vdcmedia.com
nhêt, nghôa la luc sû chu y àûúc àûa àïn töt àö thò lai xay ra nhiïu
lêm lú nhêt. Chung ta co thï cho rùng sû nhêm lên chñnh la kït
qua cua sû nao nûc. Nhûng tai sao sû nao nûc lai khöng lam giam
sû chu y vúi möt hanh vi ma ngûúi ta chùm chu àï y àïn nhû thï?
Khi trong möt bai diïn vùn hay trong möt cuöc noi chuyïn thûúng
co ngûúi noi lú lúi, noi nhûng àiïu khöng àõnh noi hay noi trai hùn
y mònh thò ngûúi ào àa co möt nhêm lên rêt kho cùt nghôa bùng
thuyït têm sinh ly hay thuyït vï sû chu y.
Chñnh ngay nhûng hanh vi sai lac cung kem theo nhûng
hanh vi phu thuöc ma khöng ai hiïu nöi du àa cö cùt nghôa. Vñ du
nhû chung ta quïn möt chû, chung ta to ve kho chõu, tòm hït cach
àï nhú lai va àûng ngöi khöng yïn cho túi khi nhú lai àûúc múi
thöi. Tai sao con ngûúi lai bûc mònh nhû thï rêt ñt khi tòm lai àûúc
chû quïn, khöng lam sao nhú lai möt chû ma anh ta thûúng cho la
ú ngay trïn àêu lûúi mònh àïn nöi nïu co ngûúi nao khac noi àïn
chû ào la anh ta nhú lai liïn. Ngoai ra con nhûng trûúng húp trong
ào nhûng hanh vi sai lac chöng chêt lïn nhau, quên chùt vao
nhau, thay chö cho nhau. Lên àêu tiïn chung ta quïn möt buöi
hen. Lên sau ào nhêt àõnh chung ta khöng quïn nûa, nhûng
khöng may la chung ta ghi nhêm giú hen.
Trong khi ngûúi ta dung àu moi cach àï nhú lai möt chû bõ
quïn thò ngûúi ta lai quïn luön möt chû thû hai trong khi chû nay
co thï giup mònh nhú lai chû kia; röi trong khi ngûúi ta cö tòm lai
chû thû hai nay thò ngûúi ta lai quïn möt chû thû ba va cû nhû thï
tiïp diïn. Nhûng sû röi loan nay thûúng xay ra cho nhûng ngûúi
thú sùp chû co thï coi nhû nhûng hanh vi sai lac. Möt sû nhêm lên
thuöc loai nay cû xay ài xay lai mai trong möt tú bao cua àang xa
höi dên chu. Trong bao ào, khi tûúng thuêt lai buöi biïu tònh,
ngûúi ta àoc thêy nhû sau: “Trong sö nhûng ngûúi tham dû co ca
öng Kronrprinz (àang le phai la öng Kronprinz- Àöng cung thai PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 41
http://ebooks.vdcmedia.com
tû)”. Höm sau tú bao cai chñnh, xin löi àöc gia va viït: “Chung töi
àõnh viït öng Knorprinz (chû khöng phai la öng Kronrprinz) ”.
Ngûúi ta noi trong nhûng chuyïn nhû thï hònh nhû co ma
hay co quy trong viïc xïp chû. Du la ma hay la quy thò nhûng chû
nay cung vûút qua giúi han cua möt thuyït têm ly sinh ly cua
nhûng sû nhêm lên trong viïc xïp chû.
Sigmund Freud 42
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên 3
... Vñ du nhû nhûng hanh vi sai lac thûúng àûúc chung
ta chu y àïn nhêt: ào la nhûng sû lú lúi (lapsus)....Va khi töi
hoi tai sao trong bao nhiïu tiïng co thï lú lúi àûúc töi lai
chó lú lúi àùc biït vúi möt tiïng thöi? Trong trûúng húp ào
thò sû lú lúi ào co nguyïn nhên gò quyït àõnh khöng hay la
chó la do sû tònh cú, möt vên àï khöng sao giai àap húp ly
àûúc?...
Chùc ban cung biït la chung ta co thï dung cach am thõ àï
lam cho ngûúi ta lú lúi. Vï àiïu nay co cêu chuyïn nhû sau: Möt
diïn viïn múi vao nghï möt höm phai àong möt vai trong vú
Pucelle d’ Ocleans, anh ta co phên sû bao cho vua la öng
Connetable àûa tra lai thanh kiïm (shwert). Nhûng trong luc têp,
möt ngûúi nhùc vú àua anh ta bùng cach nhùc cho anh ta noi la:
Öng Confortable tra lai con ngûa (pferd). Va anh chang hay àua
nghõch ào àat àûúc muc àñch: anh diïn viïn khön khö nay cua
chung ta qua nhiïn noi lú lúi ngay theo cêu noi nhùc sai va röi cû
nhêm nhû thï mai mùc du àa àûúc canh bao bao nhiïu lên, co khi
lai cang lêm vò nhûng lúi canh bao ào.
Têt ca nhûng àiïm àùc biït vï nhûng hanh vi sai lac vûa
àûúc trònh bay khöng thï cùt nghôa àûúc bùng thuyït cho rùng sû
chu y àa bõ àanh lac. Àiïu ào khöng co nghôa la thuyït nay sai.
Noi cho àung ra thò thuyït nay phai àûúc bö tuc. Nhûng ngoai ra PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 43
http://ebooks.vdcmedia.com
nhiïu khi co nhûng hanh vi sai lac cên àûúc hiïu theo möt phûúng
diïn khac.
Vñ du nhû nhûng hanh vi sai lac thûúng àûúc chung ta chu y
àïn nhêt: ào la nhûng sû lú lúi (lapsus). Chung ta co thï chon
nhûng sû sai lêm vï àoc sach hay viït cung àûúc. Chung ta cên
chu y nhûng àiïm sau àêy: la tû trûúc àïn nay chung ta chó tû àùt
möi möt cêu hoi la chung ta àa lú lúi trong nhûng àiïu kiïn nao va
khi nao. Chung ta múi chó tra lúi co möt cêu hoi ào. Nhûng chung
ta co thï xet àïn hònh thûc möt sû lú lúi va hêu qua cua sû lú lúi
ào. Chùc cac ban àoan ra rùng, möt khi chung ta chûa tra lúi àûúc
cêu hoi nay, möt khi chûa cùt nghôa àûúc hêu qua cua sû lú lúi thò
vï phûúng diïn têm ly hiïn tûúng nay vên chó con la tai nan bêt
thûúng ngay ca khi ngûúi ta àa cùt nghôa àûúc vï phûúng diïn
sinh ly.
Têt nhiïn khi töi lú lúi, töi co thï lú lúi bùng hang ngan cach;
töi co thï thay thï tiïng noi àung bùng ngan cach khac hay noi
möt tiïng ào ma thay àöi ài bùng ngan cach khac. Va khi töi hoi
tai sao trong bao nhiïu tiïng co thï lú lúi àûúc töi lai chó lú lúi àùc
biït vúi möt tiïng thöi? Trong trûúng húp ào thò sû lú lúi ào co
nguyïn nhên gò quyït àõnh khöng hay la chó la do sû tònh cú, möt
vên àï khöng sao giai àap húp ly àûúc?
Hai tac gia, öng Maringer va öng Mayer (ngûúi trïn la möt
triït gia trong khi ngûúi dûúi la möt nha trõ bïnh tinh thên) nùm
1985 àa khao cûu vï nhûng sû lú lúi. Hai öng àa têp trung àûúc
nhiïu trûúng húp trong ào hai öng chó àûng vï phûúng diïn mö ta
thöi. Hai öng khöng tòm cach cùt nghôa nhûng trong thûc tï àa mú
àûúng cho ngûúi sau cùt nghôa. Nhûng sû lú lúi àûúc xïp loai nhû
sau:
a) noi lön ngûúc; Sigmund Freud 44
http://ebooks.vdcmedia.com
b) noi lên lön chû no vúi chû kia (Vorlang)
c) noi möt chû dai ra ma khöng co lúi gò ca (Nachklang)
d) noi lêm chû no vúi chû kia (chû no giêy ra chû kia);
e) thay chû no vao chû kia.
Töi kï cho cac ban nghe nhûng thñ du cua möi loai. Co lön
ngûúc khi ngûúi ta noi Milö Vï nû trong khi phai noi Thên vï nû ú
Milö. Co chû no àe lïn chû kia khi noi: Es war mir anf der
Schwest.. auf der Brust so scbwer (Co nghôa la töi thêy cai gò cung
àe nùng lïn ngûc. Chû Schwer (nùng) àe lïn möt phên chû Brust
(ngûc). Co noi keo dai vö ñch hay nhùc lai vö ñch trong cêu chuc
tung sau àêy: “ Ich fordere sie auf, auf das Wohl unseres Chefs
aufzustossen ” (Xin cac ngai hay ú lïn àï chuc mûng öng Chu àûúc
thõnh vûúng, trong khi àang nhe phai noi uöng àï chuc cho öng
Chu v.v.. ).
Ba hònh thûc lú lúi trïn khöng thûúng xay ra. Nhûng trûúng
húp lú lúi vò möt sû liïn tûúng hay möt sû rut ngùn lúi noi thò thêy
dï hún. Vñ du nhû möt öng gùp möt ba ngoai phö va noi: “Nïu cö
cho phep töi xin thêt lï vúi cö”. Sû thûc thò öng ta muön noi “Nïu
cö cho phep töi se ài cung cö” nhûng öng ta àa lêm chû begleiten
(ài cung) vúi beleidigen (thêt lï) nghôa la àa rut ngùn chû no thanh
chû kia. Töi cên noi la co le anh chang nay khöng àûúc cö kia hoan
nghïnh thò phai. Vï löi noi thay chû no vao chû kia thò co thñ du
sau àêy: Meringer va Mayer noi: “Töi cho nhûng thû thuöc nay vao
thung thû (Briefkasten) thay vò trong lo hêp (Brutkasten)”.
Hai nha khao cûu trïn àa tòm cach cùt nghôa nhûng thñ du
nay, nhûng theo töi thò nhûng cach ào con thiïu sot nhiïu. Ho cho
rùng nhûng thanh êm va nhûng vên trong chû co nhûng gia trõ
khac nhau, va khi ngûúi ta nghô àïn möt vên hay möt thanh êm PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 45
http://ebooks.vdcmedia.com
nao co gia trõ cao hún thò sû suy nghô nay co anh hûúng röi loan
àïn nhûng vên hay nhûng thanh êm co gia trõ ñt hún.
Àiïu nhên xet nay cung lùm chó co gia trõ àöi vúi nhûng
trûúng húp ñt xay ra thuöc loai thû hai hoùc thû ba: trong nhûng
trûúng húp du cho rùng co nhûng yïu tö nay co gia trõ hún yïu tö
khac chùng nûa thò sû quan trong hún hay kem cua nhûng thanh
êm hay vên khöng àong vai tro gò ca. Nhûng sû lú lúi hay xay ra
hún ca la trûúng húp thay chû nay bùng chû khac hao hao giöng va
sû giöng hao hao nay àu àï cùt nghôa röi.
Vñ du nhû möt võ giao sû trong möt bai hoc khai mac noi:
“Töi khöng sùn sang (geneigt) phan àoan vï gia trõ cua võ giao sû
day trûúc töi möt cach àung mûc” trong khi muön noi : “Töi khöng
dam cho mònh möt sû hiïu biït àu àï dung àï phan àoan v.v.v..
(geeignet)”. Hay möt võ giao sû khac: “Vï bö phên sinh duc cua àan
ba mùc du nhûng sû cam dö (tentions, versuchungen), xin löi
nhûng mûu toan (tentatives, versuche)”.
Nhûng sû lú lúi hay xay ra nhêt, lam cho ngûúi ta chu y àïn
nhiïu nhêt la trûúng húp noi ra nhûng àiïu hoan toan trai vúi àiïu
àõnh noi. Têt nhiïn trong trûúng húp nay, nhûng liïn quan vï
thanh êm cung nhû nhûng sû giöng nhau chó àong möt vai tro rêt
nho; àï thay vao nhûng yïu tö nay ngûúi ta co thï cho rùng giûa
nhûng tiïng trai ngûúc nhau co möt sû phu húp rêt gên trong sû
liïn tûúng vï têm ly. Chung ta co nhûng vñ du lêy trong lõch sû
loai nay. Möt öng chu tõch ha nghõ viïn àa khai mac buöi hop bùng
cêu sau àêy: “Thûa cac ngai, töi thêy co sû hiïn diïn cua... nghõ sô
va tuyïn bö bï mac buöi hop ”.
Bêt cû möt liïn tûúng nao co kha nùng xuêt hiïn möt cach
bêt chút nhû thï cung co thï àûa àïn kït qua tûúng tû. Vñ du nhû
ngûúi ta kï lai rùng trong möt bûa tiïc cûúi cua hai con nha Sigmund Freud 46
http://ebooks.vdcmedia.com
Helmholtz va Siemens, nha sinh ly hoc nöi tiïng àa kït thuc bai
diïn tû cua öng bùng cêu sau àêy: “Hoan hö sû kït húp múi me
giûa Siemens va Halske”. Têt nhiïn khi noi cêu ào öng ta àa nghô
àïn Halske vò sû liïn tûúng giûa hai nha Siemens va Halske rêt
quen thuöc vúi ngûúi dên thanh Berlin.
Vò nhûng le ào ngoai nhûng liïn quan v ï thanh êm va sû
giöng nhau cua cac tiïng, chung ta phai thïm vao sû liïn tûúng
giûa cac tiïng nûa. Nhûng nhû thï cung chûa àu. Co nhiïu trûúng
húp ma muön cùt nghôa möt sû lú lúi chung ta phai àï y àïn nhûng
lúi àa noi hay àa nghô àïn tû trûúc. Ào la nhûng trûúng húp tac
dung tû xa cung thuöc loai do Meringer kï lai nhûng co pham vi
röng lún hún. Nhûng àïn àêy töi phai thu thûc vúi cac ban la ngay
luc nay hún luc nao chung ta cang ngay cang thêy cac sû lêm lên
trong viïc noi nùng cang kho hiïu.
Nhûng töi co thï noi la mònh khöng lêm khi cho rùng cac
cöng trònh khao cûu noi trïn àa gêy ra möt cam giac múi àang cho
chung ta chu y àïn. Trûúc hït chung t a xet túi nhûng àiïu kiïn
phat sinh ra möt sû lú lúi , röi sau ào xet àïn nhûng anh hûúng
lam cho tiïng noi bõ sai lac ài. Nhûng chung ta chûa noi àïn
nhûng hêu qua cua nhûng sû lú lúi. Nïu àõnh xet àïn vên àï ào thò
chung ta phai co àu can àam noi rùng: Trong têt ca nhûng sû lú lúi
ào, sû sai lac cua tiïng noi co möt y nghôa. Ta hiïu cêu co möt y
nghôa nhû thï nao? Biït àêu hêu qua cua möt sû lú lúi lai chùng co
quyïn àûúc coi nhû möt hanh vi hoan hao cua tinh thên co muc
àñch nhêt àõnh, nhû möt phat biïu vúi möt nöi dung va y nghôa àùc
biït. Tû trûúc túi nay chung ta noi àïn nhûng hanh vi sai lac
nhûng co ve nhû nhûng hanh vi sai lac nay lai la nhûng hanh vi
hoan toan àung àùn, chó xuêt hiïn ra vúi muc àñch thay thï cho
hanh vi ngûúi ta muön lam hay àang chú àúi. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 47
http://ebooks.vdcmedia.com
Y nghôa àen cua hanh vi sai lac nay trong möt vai trûúng húp
co ve nhû khöng thï nao chöi cai àûúc. Nïu ngay trong nhûng
tiïng àêu tiïn ma öng chu tõch àa noi ngay àïn hai chû “bï mac”
trong khi y öng la muön noi àïn hai chû “khai mac” thò chung ta la
ngûúi biït ro nhûng àiïu kiïn phat sinh cua sû lú lúi nay, chung ta
co thï gan cho hanh vi sai lac nay möt y nghôa. Öng chu tõch thûc
ra khöng chú àúi viïn dên biïu lam àûúc möt viïc gò hay ho nïn
muön cho no bï mac luön ài. Chung ta co thï dï dang tòm ra y
nghôa cua sû lú lúi nay. Khi möt ba, àûúc biït la ngûúi co nhiïu
nghõ lûc, kï cho chung ta nghe rùng: “Chöng töi vûa ài kham bac sô
àï cho bac sô chó cho phai ùn uöng nhû thï nao thò bac sô bao anh
chùng phai kiïng gò ca, anh cû viïc ùn nhûng gò töi muön” thò
chung ta thêy nghe rùng ào la möt sû lú lúi, nhûng cung thêy ngay
rùng ba ta àa noi ra nhûng àiïu ba ta dû àõnh se lam, nghôa la bùt
öng chöng ùn theo y kiïn cua ba ta.
Nïu chung ta cho rùng nhûng sû lú lúi co möt y nghôa khöng
phai la möt ngoai lï va trai lai, lai luön luön xay ra thò y nghôa nay
cua chung ta co thï gat bo moi thû khac vao trong hêu trûúng. Bêy
giú chung ta co thï gat bo têt ca nhûng yïu tö sinh ly, hay vûa têm
ly vûa têm sinh ly ma chó àï y àïn nhûng yïu tö têm ly thöi àï tòm
hiïu xem nhûng hanh vi sai lac co y nghôa gò va noi lïn nhûng gò
vï y nghôa cua ngûúi lú lúi. Vò thï cho nïn chung ta se xet nhiïu
trûúng húp nûa.
Nhûng trûúc khi ài vao con àûúng ào, töi múi cac ban ài vao
möt con àûúng khac hùn. Co nhiïu nha thi sô àa tûng sû dung möt
sû lú lúi hay hanh vi sai lac nao khac àï diïn ta y thú cua mònh. Sû
kiïn nay tû no cung àu chûng to cho chung ta biït rùng nha thi sô
coi nhûng hanh vi sai lac va àùc biït sû lú lúi khöng phai la khöng
co y nghôa vò öng ta àa cö y lam nhûng hanh vi sai lac ào. Sigmund Freud 48
http://ebooks.vdcmedia.com
Khöng ai tin rùng nha thi sô lêm lên trong khi viït röi cû àï
nguyïn khöng sûa chûa sû sai lêm cua mònh , va sû sai lêm nay se
trú thanh möt sû lú lúi tû miïng möt ngûúi nao ào. Bùng sû lú lúi
nay nha thi sô muön diïn ta möt y nghôa gò co ve nhû öng ta muön
bao cho ta biït vï con ngûúi ào àang trñ, mït moi hay sùp bõ nhûc
àêu. Nhûng nïu nha thi sô dung möt sû lú lúi nhû möt tiïng co y
nghôa thò chung ta trai lai khöng nïn gan cho sû viïc ào möt mûc
qua àang. Sû thûc, möt sû lú lúi co thï khöng co y nghôa gò hït, co
thï chó la möt tai nan bêt thên cua tinh thên hay nïu co möt y
nghôa gò thò chó trong trûúng húp thûc àùc biït thöi. Tuy nhiïn,
chung ta khöng thï cêm nha thi sô gan cho chung möt y nghôa àï
dung vao tac phêm cua öng ta. Vò thï cac ban se khöng ngac nhiïn
khi thêy töi noi rùng cac ban muön tòm hiïu vï vên àï nay nïn
khao cûu cac nha thi sô hún la cac nha ngön ngû hoc va chûa bïnh
thên kinh.
Trong vú Wallenstein (Piccolomini, Höi thû nhêt) ta thêy co
möt loai lú lúi nhû thï. Trong canh trûúc Piccolomini àa hùng say
bïnh vûc öng quên cöng bùng cach ca tung nhûng lúi ñch cua hoa
bònh, nhûng lúi ñch ma anh ta àa biït trong cuöc du hanh cung cö
con gai Wallenstein. Sû bïnh vûc nay lam cho cha anh va sû gia
cua nha vua sûng söt. Canh ào tiïp diïn nhû sau:
Questenberg - Nguy qua chung ta hiïn ài àïn àêu àêy?
Chung ta co nïn àï cho no ài vúi y tûúng àiïn rö ào ma khöng canh
cao no va mú mùt no ra khöng?
Octavio (àang suy nghô giêt mònh): Mùt töi mú to lùm röi va
àiïu töi tröng thêy khöng lam töi vui thñch tñ nao.
Questenberg - Àiïu gò vêy ban?
Octavio - Cuöc du hanh ào thûc bêt lúi qua. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 49
http://ebooks.vdcmedia.com
Questenberg - Tai sao? Co gò vêy?
Octavio - Ài cung töi ài, töi phai theo got no ngay, phai chñnh
mùt töi nhòn thêy.. Nao ài ài.
(Anh muön keo Questenberg ài cung)
Questenberg - Ban lam sao thï? Ban muön töi ài àêu?
Octavio - Àïn gùp nang.
Questenberg -Gùp ai?
Octavio (Sûc nhú lai) - Gùp quên cöng. Nao ta ài...
Octavio muön noi àïn gùp öng quên cöng nhûng anh àa lú lúi
va noi gùp nang, do ào chung ta hiïu rùng anh chang nay àa hiïu
ro nhûng anh hûúng nao àa lam cho chang chiïn sô tre tuöi mú àïn
nhûng lúi ñch cua hoa bònh.
O. Rank cung àa tòm ra ú Shakespeare möt thñ du cung loai.
Ào la trong vú “Ngûúi lai buön thanh Vúnidú” trong canh ma anh
chang si tònh phai chon giûa ba höp àö. Töi muön àoc cho cac ban
nghe àoan anh ta viït vï àiïm ào.
“Trong vú “Ngûúi lai buön thanh Vúnidú” cua Shakespeare
(Höi III canh II) co möt sû lú lúi rêt àang chu y vï phûúng diïn vùn
chûúng va ky thuêt; cung nhû thñ du do Freud kï lai trong
Wallenstein, àiïu ào chûng to rùng cac nha thi sô hiïu ro vï nhûng
sû lú lúi va cho rùng khan gia cung hiïu ro. Bõ cha bùt buöc rut
thùm àï chon möt ngûúi chöng, nang Portia tû trûúc túi nay vên
thoat khoi tay nhûng anh chang ma nang khöng thñch do möt sû
ngêu nhiïn may mùn. Àïn khi thêy anh chang Bansanio húp y
mònh, nang chó sú anh chang rut phai möt la thùm töi thöi. Nang
muön noi cho anh nghe la du co rut phai möt la thùm töi ài chùng Sigmund Freud 50
http://ebooks.vdcmedia.com
nûa, anh cung nïn tin chùc rùng nang yïu anh nhûng vò àa trot
hûa nïn khöng dam noi ra. Trong khi àang tan nat ca coi long,
nang àûúc nha thi sô lam cho noi nhûng cêu sau àêy vúi ngûúi yïu:
“Em xin anh! Anh ú lai ài, ú lai möt hai ngay ài, trûúc khi rut
thùm, búi le nïu anh rut khöng trung la thùm cên rut thò em se
khöng àûúc gùp anh nûa. Anh hay chú ñt lêu àa. Co möt àiïu gò
(àiïu ào khöng phai la tònh yïu àêu) lam cho em thêy rùng em se
höi tiïc nïu em mêt anh. Em co thï hûúng dên anh, chó cho anh
biït chon nhû thï nao, nhûng em se löi lúi thï va em khöng muön
löi lúi thï. Anh co thï khöng lêy àûúc em; anh se lam cho em höi
hên vò àa khöng chõu löi lúi thï. Chao öi, nhûng anh mùt àa lam
em nön nao ca coi long chia em lam hai ngûúi: möt ngûúi thuöc vï
anh, möt thuöc vï anh.. ö khöng phai thï, em muön noi thuöc vï
em. Nhûng nïu ngûúi ào thuöc vï em thò cung thuöc vï anh luön,
nhû thï co nghôa la ca ngûúi em thuöc vï anh”
“Àiïu nang chó muön am chó àïn thöi búi vò àang le nang
khöng àûúc noi ra , nghôa la nang muön cho chang biït la ngay
trûúc khi böc thùm nang àa thuöc vï anh röi va nang yïu anh. Tac
gia àa rêt sanh têm ly àa lam cho nang lú lúi noi cho ngûúi yïu
biït àï cho chang yïn têm va luön thï cêt cho khan gia möt nöi lo
ngai trong viïc dû àoan nang se chon ai”.
Chung ta hay àï y viïc nang Portia àa kheo leo nhû thï nao
àï dung hoa hai lúi thu nhên cua nang trong sû lú lúi ào bùng cach
xoa bo sû mêu thuên giûa hai tònh trang, tuy vên giû àûúc lúi thï
ma vên noi lïn àûúc nhûng àiïu mònh nghô: “Nhûng nïu no thuöc
vï em thò no cung thuöc vï anh, nghôa la ca ngûúi em àïu thuöc vï
anh”.
Chó bùng möt nhên xet gian dõ nhû thï, möt ngûúi khöng
hiïu biït gò vï y khoa, do möt sû ngêu nhiïn may mùn àa tòm àûúc PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 51
http://ebooks.vdcmedia.com
y nghôa cua möt sû lú lúi, möt hanh vi sai lac ma khöng cùt nghôa
gò khac nûa. Chùc cac ban cung biït nha trao phung tai ba
Licktenberg (1742-1799) ma möi lúi noi àïu chûa àûng ca möt vên
àï (theo lúi Goethe). Licktenberg kï lai rùng vò àoc nhiïu Homere
qua nïn bêt cû ú chö nao co viït chû “angenommen” (nghôa la chêp
nhên) öng àïu àoc thanh Agamemnon. Ào chñnh la thuyït vï sû lú
lúi.
Trong bai hoc sau chung ta se xet àïn vên àï chung ta co thï
àöng y vúi cac nha thi sô vï quan niïm cua ho vï cac hanh vi sai
lac khöng?
Sigmund Freud 52
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên 4
... Chung ta àa phai hoi nhûng àûúng sû tai sao ho lai
lú lúi nhû thï va y kiïn cua ho vï vên àï nay ra sao?... Khi
àûúc hoi ho àa tra lúi bùng y kiïn àêu tiïn hiïn ra trong oc
ho. Cac ban thêy chûa: sû can thiïp va kït qua lûúm àûúc
chñnh la mön phên têm hoc ào, ào chñnh la mön phên têm
hoc thu nho..
3. Nhûng hanh vi sai lac (tiïp theo)
Lên trûúc chung ta àa xet àïn hanh vi sai lac khöng phai vï
phûúng diïn liïn quan giûa chung vúi cú nùng y muön, ma vï
phûúng diïn vúi chñnh hanh vi ào thöi. Co ve nhû hanh vi sai lac
trong vai trûúng húp co mang vai y nghôa àùc biït. Chung ta àa tû
nhu la nïu co thï khùng àõnh àûúc àiïu ào trïn möt quy mö röng
lún hún thò y nghôa cua nhûng hanh vi nay àöi vúi chung ta se co y
nghôa hún la nhûng trûúng húp phat sinh ra nhûng hanh vi ào.
Möt lên nûa chung ta phai àöng y vúi nhau vï nhûng àiïu
chung ta hiïu khi ta noi àïn y nghôa cua möt sû hoat àöng tinh
thên. Àöi vúi chung ta, “y nghôa” ào khöng co gò khac hún la diïn
ta möt y muön va àõa võ cua no trong àúi söng tinh thên. Trong cac
cöng trònh khao cûu cua chung ta, chung ta co thï thay chû “y
nghôa” bùng chû “y muön” hay “khuynh hûúng”. Nay thò ta tû hoi PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 53
http://ebooks.vdcmedia.com
khöng biït cai “y muön” ào co phai chó la möt bï ngoai lûa döi hay
möt àiïu qua àang co tñnh cach thi vùn hay khöng?
Vêy chung ta hay xet nhûng trûúng húp lú lúi va khao cûu
nhûng sû quan sat liïn can àïn nhûng trûúng húp ào. Chung ta se
tòm ra hang loat nhûng sû lú lúi co y nghôa. Thoat tiïn la nhûng sû
lú lúi trong ào ngûúi ta noi ra nhûng àiïu trai hùn vúi nhûng àiïu
muön noi. Öng chu tõch noi trong diïn vùn khai mac: “Töi tuyïn bö
bï mac buöi hop”. Cha con co gò àï ngûúi khac hiïu nhêm àûúc. Lúi
noi ào chûng to rùng öng chu tõch trong thêm têm muön bï mac
buöi hop. Thò chñnh öng noi ra miïng ma, chung ta cû viïc tin lúi
öng noi. Àïn àêy cac ban àûng lam töi lung tung bùng cach cai lai
rùng sû thûc khöng thï nao nhû thï àûúc búi vò chung ta biït rùng
öng ta muön khai mac chû khöng phai la bï mac, nhêt la khi hoi
lai thò chñnh öng ta muön khai mac. Chung ta àûng quïn rùng
chung ta àa quyït àõnh la chó khao cûu hanh vi sai lac vúi tñnh
chêt cua no thöi, con chuyïn no co liïn quan thï nao vúi y muön
ma no àa lam röi loan hay khöng thò ào la möt chuyïn khac se
àûúc noi àïn sau. Lam khac ài, chung ta se pham möt löi lêm bêt
húp ly, lam sai lac hùn vên àï àang khao cûu.
Trong trûúng húp khac trong ào ngûúi ta khöng noi hùn
nhûng àiïu trai vúi y muön nhûng sû lú lúi vên diïn ta möt y
nghôa trai ngûúc. Ich bin nicht die Verdienste meines Vorgagers
zu wurdigen. Chû Geneigt khöng phan nghôa vúi chû geegnets
(sùn sang va àûúc quyïn); nhûng ào la möt lúi thu nhên trûúc cöng
chung trai hùn vúi àõa võ cua diïn gia.
Trong nhûng trûúng húp khac sû lú lúi thïm möt y nghôa múi
vao y nghôa àõnh noi. Mïnh àï ào xuêt hiïn nhû möt sû co rut, rut
ngùn hay dung hoa nhiïu mïnh àï lai. Ào la trûúng húp cua con
ngûúi giau nghõ lûc noi trong nhûng dong trïn “chöng töi co thï ùn
uöng nhûng mon gò töi muön”. Co ve nhû ba ta muön noi: “Chöng Sigmund Freud 54
http://ebooks.vdcmedia.com
töi muön ùn gò tuy y anh muön. Nhûng anh cên gò phai muön.
Chñnh töi muön thay anh!”. Nhûng sû lú lúi luön luön cho ngûúi ta
cai cam tûúng rut ngùn thuöc loai sau àêy. Vñ du: Möt giao sû vï
cú thï hoc sau khi giang xong möt bai vï lö mui, hoi cac sinh viïn
la ho co hiïu khöng. Sau khi ho tra lúi la ho hiïu, giao sû hoi tiïp:
“Töi khöng tin nhû thï vò sö ngûúi hiïu àûúc sû cêu tao cua lö mui,
trong möt thanh phö möt triïu ngûúi co thï àïm trïn àêu möt
ngon tay... chït nöi, trïn cac àêu ngon tay”. Cêu noi rut ngùn nay
co y nghôa : giao sû muön noi chó co möi möt ngûúi hiïu àûúc sû
cêu tao cua lö mui thöi.
Canh nhûng trûúng húp vûa kï, trong ào y nghôa cua sû lú lúi
hiïn ra ro rang, con co nhûng trûúng húp lú lúi khöng co y nghôa gò
ca va do ào trai hùn vúi nhûng àiïu chung ta chú àúi. Khi möt
ngûúi noi sai möt danh tû riïng hay phat ra nhûng êm thanh
chùng co nghôa gò hït ca thò têt nhiïn têt ca nhûng hanh vi sai lac
nay chùng co nghôa gò hït. Nhûng khi xet ky ngûúi ta se thêy
nhûng tiïng hay nhûng cêu ngay ca khi sû khac biït giûa nhûng
trûúng húp con nghi ngú vúi nhûng trûúng húp thûc ro rang khöng
to tat nhû ngûúi ta àa tûúng.
Co ngûúi hoi thùm sûc khoe cua con ngûa cua möt ngûúi,
ngûúi nay tra lúi: “Jan das draut.. das dauert.. ” öng ta muön noi:
“Bïnh no co thï keo dai möt thang”. Hoi öng noi draut nghôa la gò
(ma öng suyt nûa àa dung thay chû dauert) öng tra lúi la, vò cho
rùng viïc con ngûa öm àöi vúi öng la àiïu rêt buön (traurig) öng àa
dung lêm hai chû dauert va traurig va öng lú noi ra chû draut.
Möt ngûúi khac noi vï möt vai löi lam viïc lam cho öng phên
nö àa noi: “Dann aber dind Tatsachen zum Vorwwchein
gekommen” (ngûúi ta tòm ra nhûng sû viïc..) Nhûng vò trong thêm
têm öng cho cac löi lam viïc nhû vêy la àö con heo (cochonneries,
Schweinerrein) nïn vö tònh lên hai chû Vorschein va PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 55
http://ebooks.vdcmedia.com
Schweinerrein. Do ào öng noi lú lúi ra Vorschein (Meringer va
Mayer).
Ban hùn con nhú trûúng húp anh chang muön ài cung vúi
möt ba chûa quen biït bùng chû begleigt- digen. Chung ta àa phên
chû ào thanh hai chû begleinten (ài cung) va beleidigen (kñnh
trong). Chung ta cho la cach giai thñch nhû thï la àung lùm röi nïn
chung ta khöng thêy cên kiïm lai. Cac ban thêy ro la ngay ca
nhûng trûúng húp lú lúi khöng àûúc ro rang lùm cung c o thï cùt
nghôa àûúc bùng sû trung phung cua nhûng phat biïu cua hai y
muön. Sû khac biït àöc nhêt giûa cac trûúng húp ào la ú chö àöi
vúi möt sö trûúng húp nhû trong cac sû lú lúi bùng sû trai ngûúc thò
möt y muön nay àûúc thay hùn bùng möt y muön khac, con trong
möt sö trûúng húp nûa thò möt y muön chó thay àöi möt y muön
khac thöi. Do ào, co möt sö chû co hai hay nhiïu nghôa.
Chung ta tûúng nhû àa ven àûúc bûc man bñ mêt vúi möt sö
lûúng lún sû lú lúi. Va bêy giú vên bùng löi ly luên ào chung ta co
thï hiïu àûúc nhiïu loai con bñ mêt hún nhiïu. Vñ du nhû trong
trûúng húp àoc sai cac tïn riïng, chung ta khöng thï cho rùng
nguyïn nhên cua chung la sû co mùt cua hai tiïng vûa khac nhau
lai vûa giöng nhau. Nhiïu khi sû sai lêm diïn ra khöng liïn can gò
àïn sû lú lúi ca. Bùng cach ào ngûúi ta tòm cach noi lïn möt danh
tû kïu sai hay gan cho no möt thanh êm lam cho ngûúi ta nhú lai
möt vêt gò rêt têm thûúng. Ào la möt löi chûi rua rêt quen thuöc
ma nhûng ngûúi lõch sû khöng dam dung tuy nhiïu khi trong
thêm têm ho cung muön dung lùm. Lúi chûi búi nay thûúng lam
cho ngûúi ta co ve thöng minh nhûng la cai thöng minh ha cêp.
Vêy chung ta co thï cho rùng sú dô co sû lú lúi la vò trong thêm
têm ngûúi ta muön chûi búi bùng cach noi sai chû dung.
Noi röng thïm ra, chung ta co thï dung cach giai thñch
ào vúi nhûng trûúng húp lú lúi rêt buön cûúi hay kho hiïu: “Xin Sigmund Freud 56
http://ebooks.vdcmedia.com
múi cac ngai ú lïn àï chuc tho öng chu cua chung ta” (trong khi
muön noi: uöng mûng aufstossen va anstossen). ú àêy quang canh
trang nghiïm bõ pha röi bùng möt tiïng gúi lïn möt cam giac kho
chõu. Trong trûúng húp nay qua co möt khuynh hûúng xuêt hiïn
trai hùn vúi dang àiïu cung kñnh bï ngoai cua diïn gia. Thûc ra
diïn gia muön noi: cac ban àûng tin lúi töi, töi khöng muön noi
nhû thï àêu, töi chó muön nhao öng chu thöi vvv.. Ào cung la
trûúng húp cua sû lú lúi trong ào nhûng tiïng rêt thûúng biïn
thanh nhûng tiïng thö tuc.
Khuynh hûúng biïn àöi hay àoc sai nay thûúng thêy co ú
nhûng ngûúi muön àua chúi hay muön to ra mònh thöng minh. Va
möi khi gùp trûúng húp nay thò chung ta thûúng phai tòm hiïu
xem co phai la ngûúi noi cêu ào muön pha tro hay khöng hay
chñnh ào la möt sû lú lúi thûc sû.
Nhû vêy tûc la chung ta àa giai quyït àûúc möt cach tûúng
àöi dï dang nhûng àiïu bñ mêt cua nhûng hanh vi sai lac. Ào
khöng phai la möt sû bêt thûúng ma la nhûng hanh vi tinh thên
àung àùn, co y nghôa phat sinh ra do sû trung húp hay noi àung
hún sû phai trai giûa hai y muön khac nhau. Nhûng töi àoan trûúc
rùng nhiïu ban se nghi ngú va se hoi nhiïu cêu ma töi se phai tra
lúi trûúc khi co thï hai long vï kït qua àêu tiïn nay. Töi khöng hï
co y àûa ban àïn chö quyït àõnh hêp têp.Chung ta hay thao luên
tûng àiïm theo möt thû tû möt cach bònh tônh.
Ban se hoi gò töi? Töi cho rùng nhûng lúi giai thñch noi trïn
co gia trõ àöi vúi moi trûúng húp hay chó àöi vúi möt sö trûúng húp
khöng thöi? Möt quan niïm nhû thï co àung vúi moi hanh vi sai
lac khöng nhû: àoc sai, viït sai, quïn, lêm, khöng tòm lai àûúc möt
vêt ma mònh àa cêt.. Trûúc tñnh chêt tinh thên cua nhûng hanh vi
sai lac nay thò sû mït nhoc, sû kñch àöng, sû àang trñ, sû röi loan
trong sû chu y giûa nhûng vai tro nao? Ngûúi ta nhên thêy rùng PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 57
http://ebooks.vdcmedia.com
trong hai khuynh hûúng kònh àõch nhau, co möt khuynh hûúng la
hiïn nhiïn con khuynh hûúng kia thò khöng.
Lam thï nao cho khuynh hûúng nay ro rït ra va trong trûúng
húp la àûúc thò lam sao chûng to àûúc khuynh hûúng sau nay, du
khöng xac thûc la thai àö àöc nhêt phat sinh ra àûúc? Cac ban con
hoi gò töi nûa khöng? Nïu khöng thò chñnh töi cung con nhiïu cêu
àùt ra nûa. Töi nhùc lai rùng nhûng hanh vi sai lac tû chung àöi
vúi chung ta chùng co lúi löc gò nhûng chung ta chó muön dûa vao
ào àï tòm ra àûúc nhûng kït qua co thï ap dung vao mön phên
têm hoc thöi. Vò thï nïn töi àùt cêu hoi nhû sau: nhûng y muön,
nhûng khuynh hûúng co thï lam rön nhûng y muön va khuynh
hûúng khac la thï nao va giûa möt khuynh hûúng bõ gêy röi va
möt khuynh hûúng gêy röi co liïn quan gò? Nhû thï tûc la chó sau
khi giai àap têt ca nhûng cêu hoi nay thò cöng viïc thûc sû cua
chung ta múi bùt àêu.
Vêy: sû giai thñch cua chung ta co gia trõ vúi moi trûúng húp
lú lúi hay khöng? Töi tin la co vò möi lên xet àïn möt sû lú lúi
chung ta lai quay trú lai löi giai thñch ào. Nhûng khöng co gò chûng
to rùng khöng co nhûng sû lú lúi phat sinh tû nhûng löi khac. Co
thï àûúc. Nhûng àûng vï phûúng diïn ly thuyït thò du co nhûng
sû ào nûa thò cung chùng quan hï gò mêy, búi le nhûng àiïu kït
luên cua chung ta trong nhûng dong trïn vên con nguyïn gia trõ
ngay ca khi nhûng sû lú lúi phu húp vúi quan niïm cua chung ta
chó la sö ñt, nhûng thûc sû khöng phai nhû thï. Con vï cêu hoi sau
ào la chung ta co nïn àem nhûng kït qua thu lûúm àûúc vï nhûng
sû lú lúi ap dung vao nhûng hanh vi sai lac khac khöng, cêu tra lúi
cua töi la co. Cac ban se thêy töi lam thï la phai khi chung ta xet
àïn nhûng thñ du vï viït sai, töi àï nghõ cung cac ban hay tam gac
vên àï ào lai cho àïn khi xet xong vên àï lú lúi. Sigmund Freud 58
http://ebooks.vdcmedia.com
Va bêy giú àïn cac sû mït moi, kñch àöng, àang trñ, röi loan
trong sû chu y va tuên hoan àong nhûng vai tro gò trong sû hoat
àöng tinh thên? Vên àï nay cên àûúc xem xet cên thên. Chung ta
khöng hï phu nhên nhûng àiïu cac mön khac khùng àõnh; thûúng
thûúng mön nay chó àûa thïm vao nhûng àiïu khùng àõnh ào
nhûng yïu tö múi, va trong nhiïu trûúng húp nhûng àiïu àûa
thïm vao nay lai la nhûng àiïu cên thiït. Anh hûúng cua cac sû
kiïn sinh ly do nhûng kho chõu, nhûng sû röi loan trong bö may
tuên hoan, nhûng tònh trang cú thï suy àöi gêy ra àöi vúi sû phat
sinh cac lú lúi phai àûúc cöng nhên hoan toan khöng de dùt.
Nhûng kinh nghiïm ban thên cua ban àu àï ban cöng nhên anh
hûúng ào. Nhûng giai thñch nhû thï la giai thñch qua ñt. Trûúc hït,
nhûng trang thai vûa kï khöng phai la nhûng àiïu kiïn cên thiït
cho nhûng hanh vi sai lac. Ngay ca nhûng ngûúi khoe manh bònh
thûúng cung lú lúi. Nhûng yïu tö cú thï nay chó co gia trõ khi
chung lam dï dang cho sû phat sinh cua nhûng sû lú lúi.
Àï chûng minh sû co liïn quan ào, co möt lên töi àa dung
möt sû so sanh va ngay nay lai phai àem dung lai vò khöng con sû
gò töt hún. Vñ du nhû möt höm ài chúi ban àïm trong möt núi vùng
ve töi bõ ke gian chùn lai trên löt àöng hö va tui tiïn, töi àïn àön
canh sat trònh rùng sû vùng ve va bong töi àa trên löt àöng hö va
tiïn bac cua töi thò chùc chùn öng canh sat se tra lúi rùng: “Öng
khöng thï cùt nghôa möt cach may moc nhû thï àûúc. N ïu öng
muön, töi se giai thñch nhû sau: vò àûúc bong töi va sû vùng ve che
chú, möt tïn cûúp vö danh àa cûúp cua öng nhûng vêt àang gia.
Theo y töi àiïu cên àöi vúi öng la tòm àûúc tïn cûúp; va chó luc ào
chung ta múi co hy vong tòm thêy nhûng àö àa mêt”.
Nhûng yïu tö vûa têm ly vûa sinh ly nhû sû kñch àöng, sû
àang trñ, sû röi loan trong sû chu y, têt nhiïn khöng co ñch gò trong
viïc cùt nghôa nhûng hanh vi sai lac . Ào chó la möt cach noi,
nhûng bònh phong khöng lam cho chung ta khöng nhòn àûúc. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 59
http://ebooks.vdcmedia.com
Ngûúi ta co thï tû hoi: trong möt trûúng húp àùc biït nao ào,
nguyïn nhên cua sû kñch àöng, cua sû lïch lac trong sû chu y la
gò? Ngoai ra nhûng anh hûúng cua thanh êm, giöng nhau cua lúi
noi, nhûng sû liïn tûúng quen thuöc cua tiïng noi cung co möt vai
phên quan trong. Têt ca nhûng yïu tö ào lam dï dang cho sû phat
sinh cua sû lú lúi bùng cach chó àûúng cho hûúu chay. Nhûng co
phai trûúc mùt töi co sùn möt con àûúng la chùc chùn töi phai theo
con àûúng ào khöng? Cên phai co möt ly do gò, möt àöng lûc nao
thuc àêy töi. Vêy nhûng liïn quan vï êm thanh, nhûng sû
giöng nhau vï chû dung, cung nhû nhûng yïu tö vï cú thï
chó phu hoa vao sû phat minh ra cac sû lú lúi thöi chû
khöng cùt nghôa àûúc.
Ngay khi töi àang noi chuyïn vúi cac ban, trong àa sö cac
trûúng húp, bai noi chuyïn cua töi khöng hï bõ röi loan búi sû kiïn
la cac chû töi dung co thï giöng cac chû khac vï êm thanh hay liïn
lac chùt che vúi cac tiïng phan nghôa hay gêy ra nhûng sû liïn
tûúng thûúng dung. Cên àïn ngûúi ta co thï noi nhû Wundt rùng
sû lú lúi xay ra khi sau möt cún suy àöi cú thï, khuynh hûúng liïn
tûúng at hùn cac khuynh hûúng khac trong viïc noi nùng. Lúi giai
thñch nay se hoan toan àung nïu khöng co nhûng thñ nghiïm trai
lai cho rùng nhiïu khi trong nhûng sû lú lúi khöng hï co bong dang
cua nhûng yïu tö cú thï hay sû liïn tûúng.
Nhûng töi thêy cêu hoi cua ban vï phûúng sach ngûúi ta
nhên thêy hai khuynh hûúng co liïn quan àïn nhau. Co le cac ban
khöng ngú rùng tuy theo cêu tra lúi nhû thï nao ma cêu hoi ào se
àûa àïn nhûng kït qua vö cung quan trong co thï xay ra àûúc.Vï
khuynh hûúng bõ röi loan thò khöng con nghi ngú gò nûa: ngûúi nao
co hanh vi sai lac thûúng cho rùng mònh bõ röi loan thûc. Nhûng
àiïu nghi ngú chó co thï xay ra àöi vúi nhûng khuynh hûúng gêy ra
röi loan ma thöi. Töi àa trònh bay va hùn cac ban cung chûa quïn: Sigmund Freud 60
http://ebooks.vdcmedia.com
co rêt nhiïu trûúng húp trong ào nhûng khuynh hûúng nay rêt ro
rang.
Sû co mùt cua khuynh hûúng nay to ro vúi kït qua cua sû lú
lúi. Öng viïn trûúng àa noi nhûng àiïu trai hùn vúi nhûng àiïu ma
öng ta muön noi. Öng muön khai mac höi nghõ, nhûng àiïu ro rang
la nïu co thï bï mac àûúc thò öng cung khöng lêy gò ma kho chõu.
Àiïu nay qua ro rang àïn nöi khöng cên lúi giai thñch nao khac
nûa. Nhûng trong trûúng húp khuynh hûúng gêy ra sû röi loan chó
lam sai lac ài möt chut khuynh hûúng sú khúi thò chung ta lam thï
nao àï cho no thoat khoi sû lïch lac ào àûúc?
Trong möt loai thû nhêt chung ta co thï lam cöng viïc ào
möt cach dï dang y nhû àöi vúi nhûng khuynh hûúng bõ röi loan.
Vñ du nhû trong trûúng húp àa kï vúi ngûúi co con ngûa àau sau
khi lú lúi àa noi lai chû àang le àûúc àem dung. Khi àûúc hoi tai
sao lai dung chû draut thò ngûúi ào tra lúi: ngûúi ào àõnh noi cêu
chuyïn ào la cêu chuyïn buön (trauring) nhûng öng ta vö tònh àa
liïn tûúng àïn nhûng chû Traurig va draut, do ào lú lúi noi ra chû
draut. Ào la trûúng húp ma khuynh hûúng lam röi loan àûúc chñnh
ngûúi lú lúi noi ra. Trûúng húp chû Voschwein (xem chûúng 2)
cung thï. Trong trûúng húp nay chñnh khuynh hûúng gêy quan
trong chùng kem gò khuynh hûúng bõ röi.
Töi àem cac trûúng húp noi trïn ra dên chûng, tuy rùng
khöng phai do töi hay cac àï tû cua töi tòm ra, khöng phai la
khöng co y. Trong ca hai trûúng húp muön giai thñch àûúc dï dang
phai co sû can thõïp nao ào. Chung ta àa phai hoi nhûng àûúng sû
tai sao ho lai lú lúi nhû thï va y kiïn cua ho vï vên àï nay ra sao?
Nïu khöng hoi co le ho se bo qua khöng àï y gò àïn nhûng sû lú lúi
ào. Khi àûúc hoi ho àa tra lúi bùng y kiïn àêu tiïn hiïn ra trong oc
ho. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 61
http://ebooks.vdcmedia.com
Cac ban thêy chûa: sû can thiïp va kït qua lûúm àûúc chñnh
la mön phên têm hoc ào, ào chñnh la mön phên têm hoc thu nho.
Sigmund Freud 62
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên 5
... Khi möt ngûúi quïn möt ngûúi nao ào va mùc du àa
cö gùng hït sûc cung khöng nhú lai àûúc cai tïn rêt quen,
ta co quyïn dû àoan rùng ngûúi ào co àiïu gò kho chõu vúi
ngûúi co tïn ào cho nïn khöng nghô àïn anh ta...
Co phai la töi qua àa nghi khöng khi cho rùng ngay trong luc
mön phên têm hoc xuêt hiïn ra trûúc mùt cac ban thò sû chöng àöi
cua cac ban lai cang trú lïn manh me hún. Biït àêu cac ban lai
chùng muön noi rùng nhûng bùng chûng do cac ngûúi noi trïn àûa
ra khöng co gò chùc chùn. Cac ban nghô rùng nhûng ngûúi ào cö
nhiïn se giai thñch theo lúi múi cua nha phên têm hoc va noi lïn y
tûúng àêu tiïn hiïn ra trong oc ho nïu ho cho rùng y ào cùt nghôa
àûúc sû lú lúi. Àiïu ào khöng chûng to rùng sû lú lúi thûc sû co y
nghôa nhû thï. Co thï co nghôa nhû thï nhûng co thï co nghôa
khac. Ho cung co thï co trong àêu ho nhûng y khac.
Töi ngac nhiïn khi thêy cac ban khöng hï danh cho cac sû
kiïn tinh thên nhûng kñnh trong cên thiït. Cac ban co tûúng tûúng
rùng co möt ngûúi lam möt phên tñch hoa hoc vï möt chêt nao ào
ra möt sö lûúng nao nhêt àõnh, vñ du nhû mêy miligam. Tû möt sö
lûúng ào ngûúi ta co thï àûa ra möt sö kït luên . Co nha hoa hoc
nao lai dam phu nhên nhûng kït luên ào bùng cach noi rùng biït PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 63
http://ebooks.vdcmedia.com
àêu sö lûúng ào lai khöng àung khöng? Moi ngûúi àïu cöng nhên
rùng sö lûúng lêy ra chñnh la sö lûúng thûc ma ngûúi ta khöng hï
ngên ngû möt giêy àï dûa vao ào ma àûa ra nhûng kït luên. Vêy
ma àûng trûúc möt sû kiïn vï tinh thên gêy nïn do möt y tûúng
nhêt àõnh cua möt ngûúi àûúc hoi àïn, ngûúi ta khöng ap dung
quy luêt ào nûa va cho rùng ngûúi àûúc hoi co thï co y kiïn khac.
Cac ban co ao tûúng la mònh tû do va khöng muön rúi bo tû do ào.
Töi tiïc la khöng thï àöng y vúi ban vï vên àï ào.
Cung co thï la cac ban nhûúng bö vï àiïm nay nhûng lai
chöng àöi àiïm khac. Cac ban se noi: “Chung töi hiïu rùng ky
thuêt cua mön phên têm hoc la lam sao tòm àûúc giai àap cho cac
vên àï bùng cach hoi ngay nhûng ngûúi àem ra thñ nghiïm. Nhûng
ta thû xet lai trûúng húp cua ngûúi diïn gia trong bûa tiïc múi moi
ngûúi ú lïn àï chuc mûng öng chu. Öng cho rùng trong trûúng húp
nay khuynh hûúng gêy röi la möt khuynh hûúng chûi rua, phan
àöi lai khuynh hûúng kñnh trong. Nhûng ào chó la löi giai thñch
riïng cua öng thöi, löi giai thñch nay dûa trïn nhûng dêu hiïu bï
ngoai cua sû lú lúi. Öng hay hoi ngûúi àa noi ra nhûng lúi lú lúi ào
xem, khöng àúi nao ngûúi ào lai thu nhên la co y muön chûi búi,
trai lai öng ta se tû chöi va chöi möt cach cûúng quyït. Trûúc
nhûng ly luên chñnh xac nhû thï tai sao öng ta lai cû giû mai löi
giai thñch cua mònh khi khöng co gò chûng minh àûúc”.
Lên nay thò ly le cua ban co ve vûng chùc. Töi hònh dung ra
con ngûúi ào, biït àêu anh chang chùng la phu ta àûúc quy mïn
cua öng chu, ào la möt anh chang tre tuöi co nhiïu hûa hen vï
tûúng lai. Töi se hoi anh xem anh co kho chõu khi ngûúi ta noi
nhûng lúi cung kñnh àöi vúi öng chu khöng? Nhûng têt nhiïn töi
khöng àûúc àon tiïp nöng hêu. Anh se to ve kho chõu va giên dû:
“Xin öng ài ài, öng àûng hoi löi thöi nûa. Töi bùt àêu bûc mònh röi,
vò nhûng cêu hoi cua öng se lam tiïu tan sû nghiïp cua töi. Töi àa
dung chû aufstossen (ú) thay vò anstossen (uöng) la vò trong möt Sigmund Freud 64
http://ebooks.vdcmedia.com
cêu töi àa hai lên dung tiïp àêu ngû auf röi. Ào la àiïu ma
Meriger goi la Nachklang va khöng cên giai thñch gò hún nûa. Öng
àa hiïu chûa? Töi tûúng nhû thï la qua àu röi”. Trúi úi, sao ma öng
nay lai nöi giên ghï vêy? Töi thêy la cha co thï khai thac gò hún
àûúc va anh chang nay co ve cung muön cho ngûúi ta àûng gùn cho
sû lú lúi cua anh möt y nghôa gò ca. Co le cac ban se nghô rùng anh
chang nay àa to ra thö lö trûúc möt sû tòm hiïu ly thuyït thuên
tuy nhûng chùc la anh ta biït mònh àõnh noi gò va khöng muön noi
gò. Àung vêy ha? Ào la àiïu con cên phai xet.
Lên nay chùc la ban cho la töi àa chõu thua röi. Töi nhû nghe
tiïng ban noi: ào, ky thuêt cua öng nhû thï ào. Khi möt ngûúi noi
lú lúi, noi möt vai lúi gò húp y öng thò lêp tûc öng tuyïn bö rùng sû
phan àoan cua ngûúi ào co tñnh cach quyït àõnh, búi vò chñnh möm
öng noi ra ma. Nhûng nïu lúi noi khöng húp y öng thò öng bao la
cach giai thñch cua ngûúi ào khöng co gia trõ gò ca, khöng àang tin
ty nao.
Sû viïc têt nhiïn xay ra theo thû tû ào. Nhûng töi trònh bay
möt trûúng húp tûúng tû trong ào sû viïc xay ra cung ky la nhû
thï. Khi möt ngûúi ra trûúc toa thu thûc töi trang cua mònh, öng
quan toa tin ngay, nhûng khi anh ta chöi töi thò öng quan toa
khöng tin. Nïu sû viïc khöng xay ra nhû thï thò lam sao xû kiïn
àûúc, cho nïn du co nhiïu sû nhêm lên ngûúi ta vên bõ bo buöc
phai theo cach ào.
Nhûng ban co phai la öng quan toa khöng? Va ngûúi noi lú
lúi co phai la ngûúi ra toa khöng? Sû lú lúi co phai la möt töi
khöng?
Co le chung ta khöng thï khöng noi túi sû so sanh nay àûúc.
Nhûng ban co thêy la ngay khi ài sêu vao nhûng vên àï co ve nhû
khöng co gò quan trong cua nhûng hanh vi sai lac la lêp tûc thêy PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 65
http://ebooks.vdcmedia.com
ngay sû khac biït giûa hai löi ly luên trïn khöng, nhûng khac biït
ma chung ta chûa khùc phuc àûúc. Töi àï nghõ ban hay tam giû
nguyïn sû so sanh giûa mön phên têm hoc va viïc xû an. Ban phai
cöng nhên vúi töi rùng khi chñnh ngûúi lam möt hanh vi sai lac ma
noi ra thò chung ta khöng con àiïu gò nghi ngú vï y nghôa cua sû
sai lac ào nûa. Trai lai töi cöng nhên rùng, khi ngûúi lam hanh vi
sai lac khöng chõu noi chuyïn hay khi ngûúi ào khöng co mùt àï
noi chuyïn thò chung ta khöng thï co bùng chûng trûc tiïp vï y
nghôa cua hanh vi ào àûúc.
Chung ta àanh phai lam nhû trong möt cuöc àiïu tra vï vu
an, nghôa la tòm ra cac dêu hiïu lam cho sû quyït àõnh cua chung
ta co ve sat sû thûc tuy theo trûúng húp. Vò ly do thûc tï, möt toa
an phai tuyïn bö möt ngûúi bõ àûa ra toa la co töi tuy chó co nhûng
bùng chûng dû àoan ma thöi. Chung ta khöng cên phai lam àiïu
ào, nhûng khöng phai vò thï ma chung ta khöng dung cac dêu
hiïu. Thûc la möt àiïu sai lêm khi cho rùng möt khoa hoc chó göm
toan nhûng luên àï àa àûúc chûng minh va chung ta sai lêm khi
bùt buöc nhû thï. Àoi hoi nhû thï la sû àoi hoi cua nhûng ngûúi
muön co uy quyïn, muön thay nhûng giao àiïu tön giao bùng
nhûng giao àiïu khac du la giao àiïu khoa hoc. Giao àiïu khoa hoc
chó göm co möt sö rêt ñt vên àï co tñnh chêt giao àiïu: phên lún
nhûng sû khùng àõnh cua khoa hoc àïu co tñnh cach khöng hoan
toan xac thûc túi möt mûc nao ào, àiïm àùc biït cua khoa hoc la
hoan toan co thï tiïp tuc cöng cuöc tòm kiïm àûúc du nhiïu khi
thiïu nhûng bùng chûng quyït àõnh.
Nhûng trong trûúng húp chung ta khöng co àûúc nhûng lúi
xac nhên cua ngûúi co hanh vi sai lac thò chung ta dûa vao àêu ma
giai thñch va tòm àêu nhûng dêu hiïu nay àï chûng minh. Nhûng
àiïm tûa va nhûng dêu hiïu nay àïn tû nhiïu nguön lùm. Trûúc
hït bùng cach so sanh vúi nhûng hiïn tûúng khöng liïn quan gò
àïn cac hanh vi sai lac, vñ du nhû viïc noi sai möt danh tû trong Sigmund Freud 66
http://ebooks.vdcmedia.com
möt hanh vi sai lac cung co tñnh chêt chûi búi nhû trong viïc cö y
noi sai. Sau nûa bùng cach xet tònh trang tinh thên phat sinh ra
hanh vi sai lac, hiïu ro tñnh nït cua ngûúi lam hanh vi nay, khao
sat nhûng cam tûúng cua ngûúi ào trûúc khi hanh vi xay ra va
phan ûng cua ngûúi nay sau khi co hanh vi sai lac. Trûúc hït
chung ta àûa ra nhûng phûúng thûc giai thñch hanh vi sai lac bùng
cach dûa vao nhûng nguyïn tùc co tñnh chêt chung. Àiïu thu lûúm
àûúc trong trûúng húp nay chó la àiïu ûúc àoan, möt dû àõnh thñch
húp cên àûúc khùng àõnh bùng cach xet tònh trang tinh thên.
Nhiïu khi chung ta phai chú àúi nhûng sû diïn biïn tiïp theo cua
hanh vi sai lac múi co thï khùng àõnh àûúc.
Khöng phai la töi co thï dï dang cung hiïn cac ban nhûng
bùng chûng vï nhûng àiïu noi trïn nïu töi cû trò trï mai trong
pham vi nhûng sû lú lúi, du rùng ngay trong pham vi nay cung co
nhiïu thñ du rêt töt. Anh chang trai tre àï nghõ vúi möt ba àï
“begleitdigen” (liïn húp giûa hai chû begleiten (ài cung) va
belidigen (thêt lï) ba ta, qua la möt anh chang nhut nhat). Ngûúi
àan ba muön chöng ùn uöng nhûng thû mònh muön chñnh la möt
ngûúi àêy nghõ lûc biït nùm quyïn cai quan trong nha. Con trûúng
húp nay nûa: möt höi viïn tre tuöi cua höi Concordia àoc möt bai
diïn vùn giong rêt manh me, trong ào anh ta goi ban giam àöc la
ban “cho vay” (Vorschuss) trong khi àang le phai goi la “ban chó
huy” (Vorstand) hay uy ban (ausschuss). Anh chang àa vö tònh liïn
kït giûa hai chû Vor- stand va Aus- schuss. Ngûúi ta co thï ûúc
àoan rùng sû phan àöi cua anh ta la do möt khuynh hûúng gêy röi
co dñnh dang túi möt chuyïn vay mûún. Sau nay chung töi biït
rùng anh ta cên tiïn ghï lùm va àa nap àún xin vay tiïn. Chung ta
co thï thêy nguyïn nhên cua khuynh hûúng gêy röi la ú chö: may
cên phai thên trong trong viïc phan àöi vò may àang noi chuyïn
vúi nhûng ngûúi co thï quyït àõnh cho may vay tiïn hay khöng? PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 67
http://ebooks.vdcmedia.com
Töi se hiïn cho ban nhiïu thñ du vï nhûng dêu hiïu bùng
chûng nay khi noi àïn nhûng hanh vi sai lac khac.
Khi möt ngûúi quïn möt ngûúi nao ào va mùc du àa cö
gùng hït sûc cung khöng nhú lai àûúc cai tïn rêt quen, ta
co quyïn dû àoan rùng ngûúi ào co àiïu gò kho chõu vúi
ngûúi co tïn ào cho nïn khöng nghô àïn anh ta. Bêy giú
chung ta hay suy nghô vï nhûng àiïu dûúi àêy vï möt trang
thai tinh thên trong möt hanh vi sai lac.
Öng Y yïu möt ba nhûng khöng àûúc yïu lai. Ba nay lêy öng
X. Du öng Y rêt quen öng X tû lêu va àa giao dõch buön ban vúi
öng nay nhiïu lên, vêy ma khöng bao giú öng Y nhú àûúc tïn öng
X, luc nao cên viït thû cho öng nay, öng Y vên phai hoi cac ngûúi
quen röi múi nhú ra.
Ro rang la öng Y khöng muön biït gò vï ngûúi àa thùng öng
trïn phûúng diïn ai tònh. Àung nhû Heine àa viït trong cêu thú:
“Ta hay xoa hùn ài trong trñ nhú cua chung ta ”.
Hay trong trûúng húp nay nûa: möt ba noi chuyïn vúi möt ba
bac sy vï möt ngûúi ban gai ma hai ngûúi quen nhûng bao giú
cung chó goi ban bùng tïn thúi con gai, con tïn chöng ban thò ba
quïn mêt tû lêu. Hoi ba thò ba tra lúi rùng ba ta rêt kho chõu vï
chuyïn lêy chöng cua ban va khöng chõu àûúc öng chöng cua ban.
Chung ta con nhiïu àiïu muön noi nûa vï sû quïn tïn. Àiïu
quan trong àöi vúi chung ta ú àêy la trang thai tinh thên trong luc
ngûúi ta quïn.
Thûúng thûúng ngûúi ta hay quïn nhûng àiïu dû àõnh vò co
möt lan song gò trai lai lam cho nhûng àiïu dû àõnh khöng thûc
hiïn àûúc. Ào khöng nhûng la y kiïn cua cac nha phên têm hoc Sigmund Freud 68
http://ebooks.vdcmedia.com
ma la cua ca moi ngûúi trong àúi söng thûúng ngay kï ca nhûng
ngûúi khöng cöng nhên mön phên têm hoc.
Ngûúi giam hö xin löi ngûúi con àú àêu cua mònh vò quïn
khöng thoa man lúi yïu cêu, khöng phai vò thï ma àûúc ngûúi nay
tha thû ngay vò hùn nghô: öng ta noi khöng thûc àêu, öng chó
khöng muön giû lúi hûa vúi mònh thöi. Vò thï cho nïn trong àúi
söng thûúng ngay ngûúi ta khöng àûúc phep quïn, va vï àiïm nay
giûa quan niïm cua moi ngûúi va quan niïm cua cac nha phên
têm hoc khöng con khac nhau nûa. Ban cû tûúng tûúng xem möt
ba chu nha noi vúi ngûúi khach mònh múi àïn ùn cúm nhû sau:
“Thï nao, töi múi anh höm nay sao? Töi quïn mêt la àa múi anh
àïn xúi cúm höm nay”. Liïu co àûúc khöng? Möt thñ du nûa: möt
anh chang àang yïu ma quïn khöng àïn chö hen vúi ngûúi yïu:
anh ta se khöng nhên rùng mònh àa quïn ma se bõa àùt ra hang
bao nhiïu ly do chûng to rùng anh ta khöng àïn àûúc va anh ta
cung khöng co cach nao khac bao cho ngûúi yïu biït.
Trong àúi söng nha binh ngûúi ta khöng co quyïn quïn va du
co quïn thûc cung vên bõ phat nhû thûúng: ào la àiïu ai cung biït ,
va cho la lam thï la phai vò ai cung nhên la trong àúi söng nha
binh, möt vai hanh vi sai lac co y nghôa va trong àa sö trûúng húp
chung ta biït ro y nghôa ào la thï nao. Vêy tai sao ngûúi ta lai
khöng àem ap dung löi ly luên ào cho moi hanh vi sai lac khac àï
cöng nhên cac hanh vi ào khöng con de dùt gò nûa. Têt nhiïn vï
vên àï nay thò ngûúi ta vên tra lúi àûúc.
Nïu y nghôa cua sû quïn cac àiïu dû àõnh khöng con gò àang
gò àang nghi ngú àöi vúi nhûng ngûúi ngoai phö nûa thò cac ban se
cang ngac nhiïn hún khi thêy cac nha thú nha vùn thûúng dung
nhûng hanh vi sai lac ào trong thú vùn cua mònh. Trong cac ban
nïu àa co ngûúi nao xem trònh diïn vú kõch Cesar va Cleopêtre cua
B.Shaw chùc hùn con nhú cai canh cuöi cung trong ào Cesar trûúc PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 69
http://ebooks.vdcmedia.com
khi ra ài bõ ray rût vï möt àiïu gò ma öng ta khöng nhú ra àûúc.
Sau ào chung ta thêy dû àõnh cua öng ta la tû biït Cleopêtre.
Bùng xao thuêt nho be ào kõch sô muön gan cho Cesar möt têm
long cao thûúng ma öng khöng co va khöng hï muön co. Ban hùn
biït ro la theo cac tai liïu lõch sû thò Cesar àa cho àûa Cleopêtre
vï La Ma va nang ú ào vúi con trai Cesar cho túi khi Cesar bõ am
sat, röi sau ào múi trön khoi thanh phö.
Nhûng trûúng húp quïn cac àiïu dû àõnh ro rang àïn nöi
chung ta khöng thï dung vao muc àñch cua chung ta àûúc, nghôa la
khöng thï tòm ra trong trang thai tinh thên nhûng dêu hiïu gò co
dñnh dang àïn y nghôa cua hanh vi sai lac. Vò thï nïn chung ta se
ài tòm möt hanh vi khöng ro rang möt ty nao, khöng thï hiïu lêm
àûúc: ào la sû mêt àö vêt, khöng thï nao tòm lai àûúc nhûng àö vêt
àa àûúc sùp xïp co thû tû.
Àiïu ma ban se khöng thï nao cho la co thûc la y muön cua
chung ta lai co thï àong möt vai tro gò trong cöng viïc àanh mêt
möt àö vêt lam cho chung ta bûc mònh hït sûc. Nhûng co rêt nhiïu
àiïu àûúc nhên thêy thuöc loai sau àêy: möt anh chang tre tuöi
àanh mêt möt cai but chò ma anh ta rêt thñch, ngay chiïu höm
trûúc anh ta nhên àûúc bûc thû cua ngûúi anh rï trong ào co viït:
“Töi khöng co thò giú va cung chùng muön khuyïn khñch sû nhe da
va sû lûúi biïng cua cêu”. Thï ma cai but chò bõ mêt lai chñnh la
cai but chò do öng anh rï biïu. Nïu khöng biït ro trûúng húp nay
têt nhiïn chung ta khöng thï cho rùng y muön vût bo möt àö vêt
nao ào lai co thï àong vai tro gò trong viïc àanh mêt àö ào. Sû
àanh mêt loai nay xay ra luön. Chung ta àanh mêt àö àac khi
chung ta co bêt hoa vúi ngûúi àa cho chung ta àö vêt ào, va
khi chung ta khöng muön nghô àïn chung nûa. Têt nhiïn khi
chung ta khöng thñch thò chung ta co thï co y muön vût bo, be gay
àö vêt ào ài. Vñ du nhû möt cêu hoc sinh àanh mêt àö àac cua Sigmund Freud 70
http://ebooks.vdcmedia.com
mònh, hay tòm cach huy bo chung trûúc ngay sinh nhêt cua mònh,
hanh àöng nay co phai la ngêu nhiïn khöng?
Nhûng ngûúi thêy bûc mònh hït sûc khi àanh mêt khöng tòm
lai àûúc möt mon àö do chñnh tay mònh àa cêt khöng bao giú chõu
cöng nhên la trong cöng viïc mêt mat ào co y muön cua anh ta
tham dû vao. Vêy ma nhûng trûúng húp mêt àö trong möt luc hay
mai mai khöng phai la hiïm. Töi thuêt lai vúi cac ban möt cêu
chuyïn sau àêy àûúc coi la trûúng húp töt àep nhêt tû trûúc túi
nay.
Möt höm, co möt anh chang con tre kï cho töi nghe rùng cach
àêy vai nùm vú chöng anh ta hiïu lêm nhau tai hai: “Töi thêy vú
töi lanh lung qua, chung töi söng bïn nhau ma chùng co gò nöng
nan, nhûng àiïu ào khöng ngùn can töi cöng nhên rùng nang co
nhiïu àûc tñnh. Möt höm nang ài chúi vï àûa cho töi möt cuön sach
nang mua cho töi vò tûúng töi rêt thñch. Töi cam ún nang va bao la
töi se àoc cuön sach ào nhûng röi àï àêu quïn mêt. Töi àa cö tòm
trong nhiïu thang nhûng khöng tòm ra àûúc. Sau thang sau, me
töi ma töi rêt quy mïn àa bõ öm, nang rúi nha ài chùm soc me
chöng. Bïnh cua me töi kha nùng va ào la dõp àï nang chûng to
rùng nang co nhiïu àûc tñnh àang quy. Möt höm töi trú vï nha
long rön rang vò biït ún vï nhûng àiïu ma nang lam cho me töi.
Töi lú àang mú möt cai ngùn keo, chùng co muc àñch gò nhêt àõnh
va àiïu àêu tiïn tröng thêy trong ngùn keo la möt cuön sach àa bõ
mêt tû lêu”.
Khi khöng con ly do gò nûa thò àö vêt ào se khöng con la möt
thû khöng tòm thêy nûa.
Töi co thï kï mai khöng hït nhûng trûúng húp nhû thï nay
nhûng töi khöng lam. Trong cuön Têm ly àúi söng thûúng ngay
cua töi, cac ban se tòm thêy rêt nhiïu trûúng húp àï khao sat hanh PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 71
http://ebooks.vdcmedia.com
vi sai lac. Kït luên chung cho têt ca cac trûúng húp ào la nhû sau:
Nhûng hanh vi sai lac bao giú cung co möt y nghôa gò, va chó cho
chung ta biït cach dûa vao y nghôa ào àï tòm hiïu xem cac hanh vi
ào àa xay ra trong trûúng húp nao? Höm nay töi se noi ngùn hún vò
chung ta chó co y muön tòm thêy trong viïc khao sat nay nhûng
yïu tö àï sûa soan àûa cac ban vao con àûúng cua phên têm hoc.
Vò thï nïn töi chó noi cho cac ban nghe vï hai loai quan sat thöi:
nhûng quan sat vï hanh vi sai lac chöng chêt lïn nhau va kït húp
vao nhau, va sû xac nhên cac àiïu giai thñch cua chung ta bùng cac
biïn cö xay ra sau ào.
Nhûng hanh vi sai lac chöng chêt va kït qua thûc la nhûng
trûúng húp döi dao nhêt trong loai nay. Nïu chó cên chûng to rùng
nhûng hanh vi sai lac co y nghôa thöi thò co thï tû luc àêu chung ta
chó cên noi àïn chung ta la àu röi búi vò y nghôa ào qua ro rang
ngay ca àöi vúi nhûng bö oc ûúng nganh nhêt, ûa phï phan nhêt,
viïc co nhiïu hanh vi sai lac liïn tiïp x ay ra chûng to ào khöng
phai la nhûng sû ngêu nhiïn ma chñnh la co y muön hùn hoi. Sau
cung sû thay thï möt hanh vi sai lac nay bùng möt hanh vi sai lac
khac chûng to rùng àiïu quan trong va cên thiït trong cac hanh vi
nay khöng phai la hònh thûc cung nhû nhûng phûúng cach àem
dung ma chñnh la ú trong y muön cua nhûng hanh vi nay muön
thoa man, va y muön nay co thï àûúc thûc hiïn bùng nhûng
phûúng cach khac nhau.
Töi thuêt lai cho cac ban nghe trûúng húp quïn liïn tiïp: E.
Jones kï lai rùng möt höm, vò ly do gò öng khöng biït, àa àï lai
trïn ban trong möt vai ngay möt bûc thû viït xong. Röi möt höm
öng gûi bûc thû ào ài nhûng bõ gûi tra lai vò quïn khöng viït àõa
chó trïn phong bò. Viït xong àõa chó, öng lai gûi ài nhûng lên nay
quïn khöng dan tem. Mai luc ào öng múi chõu thu nhên vúi mònh
la öng khöng hï muön gûi bûc thû ào ài. Sigmund Freud 72
http://ebooks.vdcmedia.com
Trong möt trûúng húp khac chung ta co sû liïn kït giûa viïc
cêm nhêm möt àö vêt röi khöng sao tòm ra àûúc nûa. Co möt ba ài
du lõch cung öng em chöng sang La Ma, öng nay la möt nha danh
hoa. Öng nay àûúc cac ngûúi Àûc ú La Ma múi ùn uöng tiïc tung
luön va àûúc biïu möt cai huy chûúng cö bùng vang. Ba bûc mònh
khi thêy em chöng khöng biït ro gia trõ cua mon àö biïu ào. Luc
ngûúi em gai àïn thay mònh ú La Ma, ba ta vï nha va luc mú
rûúng ra thêy cai huy chûúng nùm trong ào ma chùng hiïu tai sao.
Ba bao ngay cho öng em va noi rùng ngay ngay höm sau se gûi tra
lai cai huy chûúng ào. Nhûng höm sau cai huy chûúng àûúc cêt ky
àïn nöi khöng sao tòm àûúc va do ào khöng thï gûi ài àûúc. Àung
luc ào ba ta möi hiïu tai sao ba ta lai àang trñ nhû thï: thò ra ba ta
muön giû cai huy chûúng ào lam cua riïng.
Trong nhûng dong trïn, töi àa kï cho ban nghe trûúng húp
trong ào co sû kït húp giûa möt sû lêm lên va möt sû quïn: ào la
möt trûúng húp cua möt ngûúi àa trot lú hen möt lên, nhêt àõnh
khöng lú hen lên thû hai nûa, nhûng trong lên thû hai nay lai àïn
sai giú. Möt ngûúi ban töi vûa khao cûu khoa hoc vûa viït vùn kï
cho töi nghe vï möt trûúng húp tûúng tû cua chñnh ban thên öng.
Öng kï: “ Cach àêy vai nùm töi nhên gia nhêp höi vùn chûúng vò
tin rùng höi co thï giup töi trong viïc trònh diïn möt vú kõch cua
töi. Thû sau nao töi cung tham dû vao cac cuöc höi hop cua uy ban
ma chùng lêy gò lam thñch lùm.
Cach àêy vai thang töi àûúc ngûúi ta cho biït la möt vú kõch
cua töi se àûúc àem diïn va ngay sau ào töi quïn phùt khöng dû
cac phiïn hop nûa. Nhûng khi àoc cac bai cua anh viït vï vên àï
ào töi thêy xêu hö tû trach rùng mònh àa khöng them ài dû cac
phiïn hop khi khöng cên àïn ho nûa, va tû nhu la thï nao cung
phai quay trú lai cuöc hop nhû trûúc. Töi suy nghô mai vï vên àï
cho àïn khi àïn trûúc phong hop va ngac nhiïn thêy phong hop
àong cûa chùng co ma nao ca. Thò ra phiïn hop àa khai diïn tû PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 73
http://ebooks.vdcmedia.com
höm qua la thû sau ngay hop thûúng lï. Töi àa lêm ngay hop va
àïn vao höm thû bay”.
Nïu co thïm nhiïu quan sat nûa, co le cung hay nhûng thöi.
Töi muön trònh bay thïm cung cac ban möt loai trûúng húp khac
trong ào muön xem mònh giai thñch co àung khöng, chung ta phai
chú àïn biïn cö sau ào xac nhên.
Khoi phai noi la àiïu kiïn cên thiït cua nhûng trûúng húp
nay la chung ta khöng hï biït àïn tònh trang tinh thên trong luc
nay hay tònh trang ào ú ngoai têm khao sat cua chung ta. Sû giai
thñch cua chung ta vò thï chó co gia trõ möt sû dû àoan ma chung
ta khöng cho la quan trong. Nhûng sau ào co möt sû viïc xay ra
chûng to rùng cach giai thñch àêu tiïn cua chung ta la àung. Möt
höm, trong möt cuöc ài thùm möt cùp vú chöng, töi àûúc ngûúi vú
vûa cûúi vûa kï cho nghe rùng ngay sau höm ài trùng mêt vï,
nang dên ngûúi em gai ài mua sùm, ngûúi em gai nay chûa co
chöng. Trong khi ào chöng nang ài viïc riïng. Hai chõ em àang ài
àöt nhiïn tröng thêy möt ngûúi àan öng ài bïn kia àûúng, nang
bao em gai: “Kòa öng X..”.. Nang khöng hï thêy rùng ngûúi àan
öng ào chùng phai ai khac hún la chöng nang vûa múi cûúi chûng
vai tuên. Cêu chuyïn ào gêy cho töi möt cam giac kho chõu, nhûng
töi khöng muön tin vao àiïu ma mònh nghô vï vên àï. Chó vai nùm
sau töi múi nhú lai cêu chuyïn vò tin rùng cuöc hön nhên giûa hai
ngûúi àa àûa àïn kït qua tai hai.
A.Maeder kï chuyïn möt ba trûúc höm cûúi quïn khöng ài
thû ao cûúi va mai àïn töi múi nhú lai. Öng ta cho rùng viïc nay va
sû ly dõ cua hai ngûúi sau ào co liïn quan àïn nhau. Töi biït co
möt ba tuy àa co chöng nhûng vên ky nhûng tai liïu vï quan trõ
tai san bùng tïn thúi con gai, röi sau ào ly dõ vúi chöng. Töi biït
möt ba àa àanh mêt nhên cûúi trong thúi ky trùng mêt, nhûng
biïn cö sau ào chûng to la sû viïc ào co möt y nghôa àùc biït khöng Sigmund Freud 74
http://ebooks.vdcmedia.com
sao lêm àûúc. Lai con trûúng húp möt hoa hoc gia danh tiïng ngûúi
Àûc quïn ca giú cû hanh hön lï cua mònh va àang le phai ra nha
thú thò lai ài thùng vao phong thñ nghiïm. Sau ào öng ta àöi y va
chït gia trong canh àöc thên.
Chùc cac ban cung muön rùng, trong têt ca cac trûúng húp ào
nhûng hanh vi sai lac thay thï cho linh tñnh ngûúi xûa. Ma àung
thï, nhiïu khi nhûng linh tñnh ào chó la nhûng hanh vi sai lac, vñ
du nhû khi ngûúi ta vêp nga. Nhiïu trûúng húp khac co tñnh chêt
khach quan chû khöng chu quan. Nhûng ban khöng thï tûúng
tûúng àûúc rùng thûc rêt kho phên biït xem möt biïn cö thuöc vao
loai nao. Nhiïu khi hanh vi sai lac lai àeo cai mùt na cua möt biïn
cö co tñnh cach tiïu diït.
Nhûng ngûúi nao trong cac ban co ñt nhiïu kinh nghiïm àu
dung co le cung tû nhu la mònh se tranh cho mònh àûúc nhiïu àiïu
thêt vong va ngac nhiïn àau àún, va nïu co can àam nhòn vao sû
thûc giai thñch nhûng hanh vi sai lac trong sû giao thiïp giûa loai
ngûúi nhû la nhûng linh tñnh bao trûúc, dung nhûng linh tñnh nay
àï tòm hiïu nhûng y muön con nùm trong vong bñ mêt. Nhiïu khi
ngûúi ta khöng dam lam àiïu ào. Ngûúi ta sú rùng mònh quay trú
lai tin dû àoan, vûút qua mùt khoa hoc. Khöng phai la linh tñnh
nao cung thanh sû thûc va khi cac ban hiïu ro nhûng thuyït cua
chung ta hún, ban se thêy la khöng cên gò cac linh tñnh ào phai
thûc hiïn hït.
PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 75
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên 6
... Gên nhû trong moi trûúng húp trong ào ngûúi ta noi
ra nhûng àiïu trai lai vúi àiïu àõnh noi thò bao giú cung co
möt y muön gêy röi diïn ta möt sû chöng àöi vúi y kiïn bõ röi
va hanh vi sai lac la hònh anh cua sû xung àöt giûa hai y
muön nay...
4. Nhûng hanh vi sai lac
Nhûng hanh vi sai lac la nhûng hanh vi co y nghôa: ào la kït
qua cua nhûng sû phên tñch cua nhûng dong trïn va la àiïu chung
ta dung lam cùn ban cho nhûng cuöc khao sat sùp túi. Chung ta
cên xac nhên lai möt lên nûa: chung ta khöng hï khùng àõnh la
möt viïc luön luön xay ra. Chung ta chó cên cho rùng phên nhiïu
nhûng hanh vi nay co y nghôa la àu röi. Va lai ngay vï phûúng
diïn nay cung co nhiïu sû khac biït khi chung ta ài tû hanh vi nay
qua hanh vi khac. Nhûng sû lú l úi , viït sai v.v..v àïu co möt vùn
ban thuên tuy sinh ly. Àiïu nay khöng àûúc chùc chùn trong cac
hònh thûc khac nhau cua sû quïn lang (quïn tïn, quïn dû àõnh,
khöng tòm àûúc nhûng àö vêt ma mònh àa cêt..) trong khi sû àanh
mêt àö àac thò co le khöng co möt y mûön nao dñnh dang vao ào.
Chung ta cên thïm rùng nhûng sû nhêm lên trong àúi söng Sigmund Freud 76
http://ebooks.vdcmedia.com
thûúng ngay cung chó dñnh dang vao mön phên têm hoc vï möt vai
khña canh nao ào thöi. Luc nay cung nïn nhú luön luön àïn nhûng
sû giúi han ào búi vò tû nay trú ài chung ta bùt àêu tû y niïm cho
rùng hanh vi sai lac la nhûng hanh vi tinh thên, kït qua cua sû
liïn kït giûa hai y muön.
Ào la kït qua thû nhêt cua mön phên têm hoc. Têm ly hoc
chûa bao giú àï y àïn nhûng hiïn tûúng theo sau ào. Vò vêy chung
ta àa mú röng biïn giúi cua thï giúi tinh thên ra rêt nhiïu va thïm
vao mön têm ly hoc nhiïu hiïn tûúng trûúc kia khöng co trong ào.
Chung ta hay dûng lai möt chut trûúc sû khùng àõnh rùng
nhûng hanh vi sai lac la nhûng hanh vi tinh thên. Khùng àõnh
nhû thï co phai la chung ta cho rùng nhûng hanh vi tinh thên la
nhûng hanh vi co y nghôa hay khöng? Hay chung ta con ngu möt y
gò khac nûa. Töi khöng nghô rùng chung ta nïn mú röng pham vi
cua nhûng hanh vi nay ra.
Têt ca nhûng àiïu gò quan sat àûúc trong àúi söng tinh thên
se goi la nhûng hiïn tûúng tinh thên. Vên àï chó la xet xem möt sû
phat biïu tinh thên nao ào co phai la kït qua trûc tiïp cua nhûng
hònh anh vï cú thï, cua cac cú nùng hay co tñnh chêt thï xac va
trong trûúng húp nay chung khöng thuöc pham vi mön Têm ly hoc;
hay no la hêu qua trûc tiïp cua nhûng hoat àöng tinh thên. Chung
töi nghô àïn àiïu sau nay möi khi noi àïn nhûng hoat àöng tinh
thên. Vò thï cho nïn chung ta se húp ly hún nïu phat biïu y nghôa
dûúi hònh thûc sau àêy: hiïn tûúng co y nghôa, nghôa la cho ta biït
no co möt y muön hay möt khuynh hûúng va giû möt àõa võ nao
trong nhûng hoat àöng tinh thên.
Cung co nhûng hiïn tûúng khac rêt gên vúi nhûng hanh vi
sai lac nhûng khöng thï goi nhû thï àûúc. Chung ta goi nhûng
hiïn tûúng ào la nhûng hanh vi bêt thûúng hay la triïu chûng. Têt PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 77
http://ebooks.vdcmedia.com
ca nhûng hanh vi nay àïu co àu nhûng tñnh cach cua möt hanh vi
khöng co ly do, vö nghôa ly, khöng quan trong va nhêt la chùng co
lúi ñch gò. Nhûng àiïu lam cho hanh vi nay khac vúi nhûng hanh vi
sai lac la trong nhûng hanh vi nay khöng co sû tham dû cua möt y
muön àöi nghõch, lam röi loan trai vúi y muön nguyïn thuy.
Nhûng hanh vi sai lac nay lai thûúng nhêp vao nhûng cû chó
va dang àiïu dung àï diïn ta sû cam àöng. Thuöc vao loai hanh vi
sai lac àùc biït nay la nhûng cû chó bï ngoai chùng co muc àñch gò
nhû vên vï ta ao, lêy tay sú soang vao chên tay hay mònh mêy,
hay nhûng àö vêt àï gên tay mònh; nhûng bai hat chung ta hat
nho nho, chung ta bùt àêu hat hay thöi hat vao nhûng luc bêt thên
ma chung ta khöng àï y, chùng co ly do gò ro rang ca.
Vêy ma töi khöng ngên ngai gò khöng khùng àõnh rùng
nhûng hanh vi ào àïu co y nghôa, cung co thï giai thñch nhû nhûng
hanh vi sai lac khac, ào la nhûng dêu hiïu chûng to möt tònh
trang tinh thên khac. Quan trong hún ào la nhûng hanh vi tinh
thên àêy àu nhêt. Nhûng töi khöng co y noi nhiïu vï sû mú röng
pham vi cua nhûng hanh vi tinh thên nay: töi thñch tiïp tuc nhûng
sû phên tñch cac hanh vi sai lac àùt ra trûúc mùt chung ta nhûng
vên àï quan trong nhêt cua mön phên têm hoc.
Nhûng vên àï thñch thu nhêt ma chung ta àa àùt ra va chûa
àûúc tra lúi la nhûng vên àï sau: chung ta àa noi rùng nhûng
hanh vi sai lac la kït qua cua sû liïn kït giûa hai y muön khac
nhau, möt y muön bõ röi loan. Y muön kia gêy röi; nhûng nïu vúi
cac y muön bõ röi khöng co vên àï gò àùt ra ca thò trai lai, àöi vúi
nhûng y muön gêy röi loan chung ta cên tû hoi xem nhûng y muön
co thï gêy rùc röi cac y muön khac la nhûng y muön nao va liïn
quan giûa hai loai noi trïn ra sao? Sigmund Freud 78
http://ebooks.vdcmedia.com
Töi xin phep dung nhûng sû lú lúi àï tra lúi cêu hoi thû hai
trûúc.
Trûúc hït giûa nhûng y muön bõ röi loan, va nhûng y muön
gêy röi co möt sû liïn quan vï nöi dung. Trong trûúng húp nay y
muön gêy röi phan trai vúi y muön bõ röi, thay àöi y ào hay bö tuc
cho no. Hay la giûa hai loai y muön ào khöng hï co möt sû liïn
quan nao vï nöi dung, trûúng húp nay trú thanh tùm töi hún
nhûng cung thu võ hún.
Nhûng trûúng húp chung ta xet àïn tû trûúc túi nay va
nhûng trûúng húp tûúng tû lam chung ta hiïu dï dang liïn quan
thû nhêt vï nöi dung. Gên nhû trong moi trûúng húp trong ào
ngûúi ta noi ra nhûng àiïu trai lai vúi àiïu àõnh noi thò bao giú
cung co möt y muön gêy röi diïn ta möt sû chöng àöi vúi y kiïn bõ
röi va hanh vi sai lac la hònh anh cua sû xung àöt giûa hai y muön
nay.
“Töi tuyïn bö khai mac buöi hop nhûng trong thêm têm töi
muön bï mac buöi hop ào”. Ào la y nghôa cua sû lú lúi cua öng chu
tõch. Möt tú bao chñnh trõ bõ tö cao la tham nhung àa viït àï tû bao
chûa nhûng dong sau àêy: “Àöc gia lam chûng cho chung töi la bao
giú chung töi cung bïnh vûc lúi ñch chung möt cach bêt vu lúi”.
Theo y töi àiïu nay àa vach trên y thêm kñn cua öng ta: “ Töi bõ
bùt buöc phai viït möt àiïu nhûng töi biït rùng töi nghôa khac”.
Möt võ dên biïu àõnh noi rùng chung ta phai noi cho Hoang àï biït
sû thûc ma khöng cên de dùt gò ca (ruckhaltlos) àöt nhiïn nhên
thêy mònh qua tao bao thanh ra lú lúi thay chû khöng de dùt bùng
chû cong lûng xuöng (ruckgratlos).
Trong nhûng trûúng húp lam cho ngûúi ta cam tûúng rùng ào
la möt sû thu ngùn hay vùn tùt thò thûc ra ào la nhûng sû sûa àöi,
thïm thùt, hay tiïp tuc, trong ào möt khuynh hûúng thû hai xuêt PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 79
http://ebooks.vdcmedia.com
hiïn bïn canh khuynh hûúng thû nhêt. “Co nhûng sû viïc xay ra (
zum Vorchein gekommen): töi muön noi nhûng tro con heo
(Schweinerrein); kït qua: “Zum yorschein gekommen” “Nhûng
ngûúi hiïu àûúc àiïu ào co thï àïm trïn àêu ngon tay. Nhûng
khöng, thûc ra chó co möt ngûúi co thï hiïu àûúc thöi: vò thï nhiïu
ngûúi hiïu àûúc co thï àïm àûúc trïn àêu möt ngon tay thöi”. Hay
“Chöng töi co thï ùn uöng nhûng gò anh ta muön: nhûng töi khöng
thï àï cho anh ta muön bêt cû möt thû gò: vêy anh ta phai ùn,
uöng nhûng thû gò töi muön”. Trong têt ca nhûng trûúng húp nay,
sû lú lúi thoat ra tû trong nöi dung y muön bõ röi hay bõ gùn liïn
vao ào”.
Liïn quan khac giûa hai y muön co ve la ky. Nïu giûa hai y
muön ào khöng co möt liïn quan gò vï nöi dung thò y muön gêy röi
do àêu ma ra va lam sao co thï gêy röi tai möt àõa àiïm rêt chñnh
xac nao ào? Chó co quan sat múi co thï hiïn cho ta möt cêu tra lúi
thöi va ngûúi ta quan sat thêy rùng sû röi loan phat sinh ra tû möt
dong tû tûúng lam bên têm àûúng sû trong möt khoang thúi gian
trûúc ào, va nïu no can thiïp vao trong lúi noi möt cach àùc biït
nhû thï, no cung co thï àûúc diïn ta dûúi möt hònh thûc khac
(nhûng àiïu nay khöng phai la cên thiït). Ào la möt tiïng vang
thûc sû nhûng tiïng vang ào khöng cên thiït phai bùt nguön tû
nhûng tiïng àa noi ra. Ú àêy, möt lên nûa chung ta co möt sû liïn
tûúng giûa yïu tö bõ röi va yïu tö gêy röi nhûng sû liïn tûúng nay,
àang le phai nùm trong nöi dung thò lai chó co tñnh cach nhên tao
thuên tuy va do cac sû liïn tûúng ep buöc tao thanh.
Àêy la möt thñ du rêt gian dõ do chñnh töi quan sat thêy. Möt
höm töi gùp hai ba ngûúi thanh Viïn (nûúc Ao) ùn mùc nhû du
khach. Töi ài cung vúi hai ba ào möt àoan àûúng va chung töi noi
chuyïn vï nhûng sû tiïn lúi va bêt tiïn trong àúi söng du khach.
Möt trong hai ba thu nhên rùng, möt ngay cua ngûúi du khach
khöng phai la khöng co nhûng cai kho chõu. Ba ta noi “Thûc ra qua Sigmund Freud 80
http://ebooks.vdcmedia.com
la khöng khoai möt chut nao khi chung töi suöt ngay phai ài dûúi
anh nùng mùt trúi va bõ ûút hït ca ao trong ao ngoai..”. Noi àïn
àêy thò ba ta ngêp ngûng röi lai noi: “ Nhûng khi vï àïn nha (àang
le la noi nhû thï : nach Hause- vï àïn nha) ba ta lai noi nach Hose
(nghôa la cai quên ) thay quên ao...”. Chung ta chûa phên tñch sû
lú lúi nay nhûng töi cho la khöng cên thiït lùm. Trong cêu trûúc ba
du khach àõnh kï möt thöi nhûng thû bõ ûút: ao trong, ao ngoai,
quên (hose). Nhûng vò lõch sû ba khöng dam noi àïn cai quên.
Nhûng trong cêu sau ma nöi dung khac hùn cêu trûúc, chû Hose
khöng àûúc noi luc nay bêy giú lai xuêt hiïn nhû möt hònh thûc
biïn hoa cua chû Hause (vï nha).
Bêy giú chung ta múi xet àïn vên àï chñnh: nhûng y muön
àûúc phat triïn ra möt cach ky la nhû thï la nhûng y muön nao
ma lai co thï gêy röi nhûng y muön khac? Têt nhiïn ào la nhûng y
muön khac nhau nhûng chung töi muön tòm ra nhûng àùc tñnh
chung. Chung co thï àûúc phên thanh ba loai. Loai thû nhêt göm
nhûng trûúng húp trong ào ngûúi noi lú lúi biït trûúc khuynh
hûúng noi sai cua mònh nhûng khöng ngùn àûúc.
Loai thû hai göm nhûng trûúng húp trong ào ngûúi noi lú lúi
tuy biït mònh thûúng co khuynh hûúng noi sai nhû thï nhûng
trûúc khi noi khöng biït rùng khuynh hûúng ào bùt àêu ú núi mònh
tû lêu röi. Ngûúi ào chêp nhên nhûng lúi giai thñch cua chung ta
nhûng khöng thï nao khöng ngac nhiïn.
Nhûng thñ du trong trûúng húp nay co thï tòm thêy nhûng
hanh vi sai lac khac nhûng sû lú lúi. Loai thû ba göm nhûng
trûúng húp trong ào àûúng sû phan àöi kõch liït löi giai thñch cua
chung ta: khöng nhûng khöng chõu nhên la mònh co khuynh hûúng
ào, ngûúi nay con cho rùng mònh khöng hï bao giú co khuynh
hûúng ào ca. Cac ban hay nhú lai cêu chuyïn múi moi ngûúi ú lïn PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 81
http://ebooks.vdcmedia.com
àï chuc mûng öng chu va thai àö phan àöi kõch liït cua ngûúi ào
khi töi noi àïn khuynh hûúng gêy röi cua anh ta.
Cac ban biït la chung ta chûa àöng y vúi nhau vï quan niïm
nhûng trûúng húp ào sao? Sû phan àöi cua àûúng sû khöng hï lam
töi böi röi va töi giû nguyïn y kiïn, nhûng cac ban thò khöng thï:
thêy anh chang chöi bay biïn chùc cac ban cho rùng co le chung ta
khöng nïn tòm cach giai thñch thò hún, chó nïn coi ào nhû möt
hanh vi thuên tuy sinh ly theo nghôa tiïn phên têm cua chû ào.
Töi cung chú àúi thai àö cua cac ban. Töi giai thñch rùng
nhiïu khi chñnh àûúng sû co thï phat hiïn nhûng y muön ma
chñnh y cung khöng biït nhûng töi co thï dûa vao möt vai dêu hiïu
àï àûa ra anh sang àûúc. Vêy ma cac ban ngêp ngûng khöng dam
chêp nhên sû gia du ky khöi va àêy hiïu qua nhû thï. Vêy ma nïu
húp ly vúi chñnh mònh vï nhûng àiïu àa biït vï hanh vi sai lac, sau
khi àa àûúc biït bao nhiïu trûúng húp röi àang le cac ban phai
chêp nhên y kiïn cua töi moi phai chû du rùng cac ban cung thêy
húi kho chõu. Nïu ban khöng thï nao chêp nhên sû giai thñch ào
thò chó con cach thöi khöng theo hoc vï nhûng hanh vi sai lac nûa.
Bêy giú chung ta dûng lai möt chut vï ba loai noi trïn va
xem chung co nhûng tñnh cach chung nao? Àung luc nay may mùn
cho chung ta la co möt sû kiïn khöng con ai chöi cai àûúc. Trong
hai loai, thû nhêt khuynh hûúng gêy röi àûúc ngay chñnh àûúng sû
cöng nhên; ngoai ra trong loai thû nhêt khuynh hûúng nay xuêt
hiïn ngay sau khi noi lú lúi.
Nhûng trong loai thû nhêt cung nhû trong loai thû hai,
khuynh hûúng gêy röi kòm ham, dön ep vao trong. Vò àûúng sû
quyït àõnh khöng cho no xuêt hiïn nïn múi lú lúi, nghôa la khuynh
hûúng bõ dön ep cû xuêt hiïn mùc dêu àûúng sû khöng muön bùng
cach hoùc thay àöi y muön àûúc diïn ta hoùc chiïm hùn chö y Sigmund Freud 82
http://ebooks.vdcmedia.com
muön àûúc diïn ta hoùc chiïm hùn chö cua y muön ào. Ào la cach
hoat àöng cua sû lú lúi.
PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 83
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên 7
... Àïn bêy giú chung ta co thï noi rùng àa àat àûúc
nhûng tiïn bö múi trong viïc tòm hiïu hanh vi sai lac.
Khöng nhûng chung ta biït rùng nhûng hanh vi ào la hanh
vi tinh thên, co kem theo möt y muön, rùng ào la kït qua
cua sû liïn kït giûa hai y muön, ma con biït rùng möt trong
hai y muön ào trûúc khi noi àa bõ dön ep àïn nöi phai phat
hiïn do sû röi loan cua y muön kia...
Y kiïn cua töi cung giup cho ta giai thñch nhûng trûúng húp
trong loai thû ba. Àiïm khac biït duy nhêt trong ba loai nay la
mûc àö dön ep cua khuynh hûúng thöi. Trong loai thû nhêt àûúng
sû biït ro mònh co khuynh hûúng ào trûúc khi no xuêt hiïn vò thï
nïn khuynh hûúng ào bõ dön ep nhêt àõnh cû xuêt hiïn. Trong loai
thû hai sû dön ep nùng hún va àûúng sû khöng hï biït mònh co
khuynh hûúng ào trûúc khi no xuêt hiïn. Àiïu ngac nhiïn la du bõ
dön ep nhû thï, khuynh hûúng cung cû xuêt hiïn khöng sao ngùn
àûúc. Tònh trang nay giup cho chung ta rêt nhiïu àï cùt nghôa cac
trûúng húp trong loai thû ba. Töi con noi rùng ngûúi ta co thï tòm
thêy trong hanh vi sai lac sû phat hiïn cua möt khuynh hûúng bõ
dön ep tû lêu lùm, àïn nöi àûúng sû khöng hï hay biït gò va phu
nhên sû co mùt cua no. Nhûng du co muön tach riïng loai thû ba
nay ra chùng nûa thò cac ban cung khöng thï chêp nhên kït luên
phat hiïn ra sau khi xet cac trûúng húp khac, rùng sû dön ep möt Sigmund Freud 84
http://ebooks.vdcmedia.com
y muön noi möt àiïu gò chñnh la àiïu kiïn cên thiït cho sû phat
sinh cua möt sû lú lúi.
Àïn bêy giú chung ta co thï noi rùng àa àat àûúc nhûng tiïn
bö múi trong viïc tòm hiïu cac hanh vi sai lac. Khöng nhûng chung
ta biït rùng nhûng hanh vi ào la hanh vi tinh thên, co kem theo
möt y muön, rùng ào la kït qua cua sû liïn kït giûa hai y muön,
chung ta con biït rùng möt trong hai y muön ào trûúc khi noi àa bõ
dön ep àïn nöi phai phat hiïn do sû röi loan cua y muön kia.
Chñnh y muön nay cung bõ röi loan trûúc khi trú thanh ke gêy röi.
Têt nhiïn la ngay vúi nhûng kït qua nhû thï chung ta cung
chûa thï cùt nghôa àûúc möt cach hoan hao nhûng hiïn tûúng goi
la nhûng hanh vi sai lac. Chung ta àöt nhiïn thêy nhiïu vên àï
khac hiïn ra va co cam tûúng rùng cang ài sêu vao vên àï bao
nhiïu thò chung ta cang thêy xuêt hiïn nhiïu vên àï múi bêy
nhiïu. Chung ta co thï tû hoi, tai sao sû viïc lai khöng àún gian
hún nhó? Khi möt ngûúi quyït àõnh dön ep möt khuynh hûúng
trong khi àang le phai àï cho no phat hiïn tû do thò chung ta àûng
trûúc hai trûúng húp: möt la khuynh hûúng chõu àön ep va khöng
co gò xay ra ca; hai la khuynh hûúng khöng chõu dön ep va phai
xuêt hiïn möt cach hoan toan va thanh thûc. Nhûng hanh vi sai
lac ú giûa hai tònh trang do: khuynh hûúng bõ dön ep nûa chûng va
y muön bõ dön ep, nïu khöng bõ tiïu diït thò cung bõ dön ep àu àï
cho khöng thï phat hiïn ra nguyïn hònh ma phai thay àöi ñt nhiïu,
trû möt vai trûúng húp le te.
Chung ta co thï cho rùng nhûng sû kiïn liïn húp hay nûa no
nûa kia ào cung phai theo möt sö àiïu kiïn nao àùc biït, nhûng
chung ta khöng hï biït tñnh chêt cua nhûng àiïu kiïn ào nhû thï
nao. Töi khöng tin rùng du co ài sêu àïn àêu chùng nûa, chung ta
co thï tòm ra àûúc nhûng àiïu kiïn chûa biït ào. Muön àïn àûúc
nhûng muc tiïu ào, chung ta con phai tham hiïm nhûng khu vûc PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 85
http://ebooks.vdcmedia.com
tùm töi khac cua àúi söng tinh thên ; chó khi nao chung ta tòm ra
trong ào nhûng hiïn tûúng tûúng tû nhû cua chung ta múi co can
àam àûa ra nhûng gia thuyït àï cùt nghôa nhûng hanh vi sai lac
möt cach tron ven hún. Nhûng con àiïu nay nûa: du chung ta lam
viïc vúi nhûng dêu hiïu nho nhoi, chung ta cung co thï gùp àiïu
nguy hiïm. Co möt cùn bïnh tinh thên goi la Paraoia
combinatoire, trong ào nhûng dêu hiïu nho nhoi chó àûúc dung
möt cach co giúi han thöi va töi khöng cho rùng moi kït luên thoat
ra tû ào àïu àung. Àï tranh nhûng sû nguy hiïm ào, chung ta chó
co viïc mú thûc röng pham vi quan sat cua chung ta, xet ài xet lai
nhiïu lên nhûng cam giac nhû nhau bêt kï la k hu vûc àúi söng
tinh thên nao chung ta khao sat.
Vò thï àïn àêy chung ta khöng phên tñch nhûng hanh vi sai
lac nûa. Töi chó biït khuyïn cac ban àiïu nay: cac ban hay nhú mai
àïn àûúng löi chung ta àa theo àï khao sat cac hiïn tûúng ào nhû
möt cai mêu. Theo àûúng löi ào cac ban ngay tû bêy giú àa biït ro
têm ly cua chung ta muön gò. Khöng nhûng chung ta muön mö ta
va phên loai nhûng hiïn tûúng ào, chung ta con muön quan niïm
chung nhû nhûng dêu hiïu cua sû hoat àöng cua nhûng àöng lûc
trong têm hön, sû phat hiïn cua nhûng khuynh hûúng co muc àñch
nhêt àõnh, hoat àöng hoùc cung chiïu vúi nhau hoùc trai hûúng.
Chung ta tòm cach tû tao ra möt quan niïm linh hoat vï
nhûng hiïn tûúng tinh thên. Theo quan niïm nay thò nhûng hiïn
tûúng tri thûc phai nhûúng chö cho cac khuynh hûúng va chó cac
khuynh hûúng nay múi àûúc cöng nhên ma thöi.
Chung ta se khöng ài xa hún àöi vúi nhûng hanh vi sai lac; nhûng
chung ta co thï ài vao möt vai con àûúng re trong pham vi nay àï
tòm thêy nhûng àiïu quen thuöc va nhûng àiïu múi. Muön thï,
chung ta vên giû phên sû chia thanh ba loai: a) sû lú lúi vúi cac
tiïu muc nhû viït sai, àoc sai, nghe nhêm. b) sû quïn lang àöi vúi Sigmund Freud 86
http://ebooks.vdcmedia.com
nhûng tiïu muc àöi vúi nhûng vêt bõ quïn (tïn ngûúi, chû ngoai
quöc, nhûng dû àõnh, nhûng cam giac) c) sû lêm lên, mêt mat,
khöng tòm lai àûúc möt àö vêt àa cêt. Nhûng sû sai lêm àöi vúi
chung ta chó co tac dung khi gùn liïn vao vúi sû quïn lang, hiïu
lêm v.v.v..
Chung ta àa noi nhiïu àïn sû lú lúi. Tuy vêy con phai noi
thïm ñt àiïu nûa. Co nhiïu hiïn tûúng nho vï tònh cam khöng phai
la khöng àang àûúc chu y gùn liïn vao sû lú lúi. Khöng phai la ai
cung sùn long nhên rùng mònh àa lú lúi; nhiïu khi mònh lú lúi thò
khöng biït nhûng lai nghe ro sû lú lúi cua ngûúi khac. Trong möt
mûc àö nao ào sû lú lúi hay bõ lêy, ngûúi ta khöng thï nghe noi
luön àïn sû lú lúi ma chñnh mònh lai khöng lú lúi. Nhûng sû lú lúi
vö nghôa ly nhêt khöng cho ta hay biït gò, àùc biït vï àúi söng tinh
thên, tuy nhiïn cung co nhûng ly do dï hiïu.
Khi nao chung ta bõ röi loan trong luc àang noi lïn möt chû
nao ào, àoc lïn möt nguyïn êm dai, chung ta khöng quïn keo dai
cai nguyïn êm ngùn sau ào ra, thanh ra lai bõ thïm möt sû lú lúi
nûa àï sûa chûa sû lú lúi trûúc. Sû viïc cung xay ra nhû thï khi
chung ta noi lïn möt nguyïn êm kep: chung ta se tòm cach sûa lai
bùng cach àoc lïn möt nguyïn êm kep khac sau ào àï nhú lai
nguyïn êm trûúc. Ngûúi ta co thï cho rùng àûúng sû muön chûng
to la mònh biït ro tiïng me àe cua mònh va muön àoc cho thûc
àung. Sû lïch lac thû hai co muc àñch gúi sû chu y cua ngûúi nghe,
to rùng chñnh mònh cung biït mònh lú lúi. Nhûng sû lú lúi hay xay
ra nhêt, vö nghôa ly nhêt thûúng thûúng la nhûng lúi rut ngùn hay
noi trûúc nhûng àiïu àõnh noi xuêt hiïn trong nhûng phên khöng
co gò àùc biït trong diïn tû. Trong möt cêu húi dai, ngûúi ta lú lúi
bùng cach àoc lïn möt vên àang le chûa àoc àïn theo thû tû nhûng
àiïu muön noi. Àiïu ào cho ngûúi ta cai cam tûúng rùng àûúng sû
muön noi cho thûc mau cêu àõnh noi va chûng minh rùng àûúng sû
khöng thñch nhûng lúi noi ào chut nao. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 87
http://ebooks.vdcmedia.com
Nhû thï chung ta àa túi trûúng húp giúi han, trong ào sû
khac biït giûa quan niïm phên têm hoc va quan niïm sinh ly hoc
cua sû lú lúi bõ xoa bo. Trong nhûng trûúng húp ào chung ta chu
trûúng cho rùng co möt khuynh hûúng gêy röi loan cho möt
khuynh hûúng cên àûúc diïn ta trong khi noi; nhûng khuynh
hûúng ào chó cho chung ta biït la no co mùt thöi chû khöng cho ta
biït muc àñch cua no la gò. Sû röi loan do no gêy ra theo möt vai
anh hûúng cua thanh êm va möt vai sû liïn tûúng, co t hï àûúc
quan niïm nhû muc àñch lam lïch lac sû chu y ra khoi nhûng àiïu
muön noi. Nhûng sû röi loan sû chu y cung nhû sû liïn tûúng
khöng àu àï cho ta biït àùc tñnh cua sû lú lúi. Ca hai àïu diïn ta
sû co mùt cua möt y muön gêy röi, chung ta chó biït kït qua cua
chung nhûng khöng thï dûa vao nhûng kït qua nay àï biït ro tñnh
chêt cua chung nhû chung ta co thï lam trong nhûng trûúng húp
ro rang hún.
Nhûng sû viït sai giöng nhûng sû lú lúi àïn nöi chung ta vên
chùng co àiïu gò múi me àï noi ca. Du sao cung nïn cö gùng thu
lûúm möt chut trong pham vi nay. Nhûng löi lêm, nhûng sû rut
ngùn, sû viït trûúc, nhûng chû cö àõnh viït xuêt hiïn khi chûa àïn
lûút xuêt hiïn, nhêt la nhûng chû chó àûúc xuêt hiïn sau cung thöi
chûng to rùng ngûúi viït khöng muön viït va muön xong cang súm
chûng nao cang hay; nhûng kït qua ro rït hún cua sû viït lam lam
lö ro tñnh chêt va y muön cua khuynh hûúng gêy röi. Thûúng
thûúng ngûúi ta biït rùng möi khi tòm thêy möt sû viït sai trong
möt bûc thû, ngûúi ta biït ngay rùng ngûúi viït khöng ú trong möt
trang thai tinh thên bònh thûúng; nhûng khöng phai bao giú cung
hiïu àûúc la sû gò àa xay ra cho ngûúi viït. Àûúng sû ñt khi nhên
thêy nhûng àiïu viït sai cung nhû sû lú lúi cua mònh. Töi muön
noi àïn möt sû quan sat rêt thu võ sau àêy: co nhiïu ngûúi thûúng
àoc lai thû sau khi viït xong röi múi gûi ài; co nhiïu ngûúi khac
khöng co thoi quen ào nhûng möi khi àoc lai àïu co cú höi sûa
chûa nhûng àiïu sai lêm. Lam sao cùt nghôa àûúc sû kiïn ào? Sigmund Freud 88
http://ebooks.vdcmedia.com
Ngûúi ta co thï cho rùng nhûng ngûúi nay biït rùng ho viït sai?
Chung ta co thï chêp nhên àiïu ào khöng?
Co möt vên àï thu võ gùn liïn vao vúi sû viït sai. Chùc cac
ban con nhú tïn sat nhên H.. gia lam nha vi trung hoc, àa kiïm
àûúc trong cac hoc viïn khoa hoc nhûng vi trung rêt nguy hiïm àï
sat hai nhûng ngûúi thên cên. Möt höm anh chang gûi cho möt hoc
viïn möt bûc thû trong ào co y phan nan la nhûng vi trung àûúc
cêy khöng co hiïu qua gò àöi vúi nhûng con chuöt nhùt va chuöt
bach. Àang le phai viït thû nhû thï thò anh chang lai viït : “ trong
cac cuöc thñ nghiïm cua töi àöi vúi loai ngûúi ”.
Sû nhêm lên nay tuy co àûúc cac bac sô trong hoc viïn àï y
àïn nhûng ho chùng lam gò ca. Cac ban co thêy rùng nïu cac bac
sy cho rùng sû viït nhêm nay la lúi thu töi ma yïu cêu mú möt
cuöc àiïu tra thò tïn sat nhên co le se khöng thï lam hai thïm ai
àûúc nûa khöng? Cac ban co thêy rùng sû khöng biït gò àïn nhûng
hanh vi sai lac trong trûúng húp nay àa àûa àïn sû tai hai nao
chûa? Vï phên töi, chùc chùn töi se nghi ngú. Tuy nhiïn dung sû
viït sai ào lam bùng chûng se gùp nhiïu trú ngai lùm. Sû viïc
khöng àún gian nhû mònh tûúng. Sû viït sai tû no la möt dêu hiïu
khöng thï chöi cai àûúc nhûng khöng phai vò thï ma co thï mú
ngay möt cuöc àiïu tra àûúc. Têt nhiïn sû viït sai chûng to rùng
àûúng sû co y àõnh dung nhûng vi trung ào cho àöng loai nhûng
khöng biït chùc ào la möt dû mûu giït ngûúi hay chó la möt y nghô
ngöng cuöng ma thöi. Àûúng sû co thï chöi phùng hït. Sau nay khi
chung ta xet àïn sû khac biït giûa sû hiïn thûc trong cuöc söng
tinh thên va sû hiïn thûc vêt chêt, cac ban se hiïu ro vên àï hún.
Àiïu nay khöng ngùn cêm chung ta thêy rùng ào la trûúng húp ma
möt hanh vi sai lac vï sau àa co möt têm quan trong luc àêu
khöng ai ngú. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 89
http://ebooks.vdcmedia.com
Trong nhûng sû àoc sai chung ta àûng trûúc möt tònh trang
tinh thên khac hùn sû lú lúi va sû viït sai. Möt trong cac khuynh
hûúng trïn àûúc thay bùng möt sû kñch àöng nay khöng dai dùng.
Àiïu chung ta phai àoc khöng phat sinh ra àúi söng tinh thên cua
chung ta nhû àiïu chung ta cên viït. Vò thï cho nïn phên lún
nhûng trûúng húp àoc sai chó la nhûng trûúng húp trong ào co sû
thay thï hoan toan. Tiïng cên àoc àûúc thay thï bùng möt tiïng
khac, giûa hai tiïng ào khöng co sû khac biït gò vï nöi dung ca, sû
thay thï xay ra vò co sû giöng nhau giûa hai chû. Thñ du cua
Lichtenberg : Agamemnon thay vò angenommen, la möt thñ du
àiïn hònh.
Nïu ngûúi ta muön tòm ra khuynh hûúng gêy röi, nguyïn
nhên cua sû lêm lên thò ngûúi ta phai gat ra möt bïn nguyïn ban
àoc sai va bùt àêu phên tñch va tû àùt hai cêu hoi: y tûúng nao àa
hiïn lïn trong trñ oc trûúc nhêt va sû lêm lên nhêt, va sû lêm lên
àa xay ra trong tònh trang nao? Möt khi chó cên biït tònh trang
nay la àu cùt nghôa àûúc sû lêm lên. Vñ du: co ngûúi ài dao trong
möt thanh phö ngoai quöc va àoc trïn têng lêu cua möt ngöi nha
möt têm biïn àï: “ Closethaus” (cêu tiïu). Anh ta ngac nhiïn tû
hoi khöng hiïu tai sao têm biïn ào lai àï cao nhû thï nhûng röi lai
àoc múi biït mònh àoc lêm: chñnh la “Corsethaus” (nha ban Corse).
Sú dô anh ta àoc lêm nhû thï vò àung luc anh ta àang muön ài
tiïu.
Trong nhûng trûúng húp khac sû lêm lên, búi vò khöng liïn
can àïn nöi dung cua ban vùn, cên phai àûúc phên tñch ky lûúng
vï phûúng diïn phên têm. Sû phên tñch nay chó co thï thanh cöng
khi ngûúi ta quen vúi löi phên tñch trong phên têm hoc va tin cêy
vao mön nay. Nhûng thûúng thò viïc cùt nghôa möt sû àoc sai
khöng co gò la kho khùn. Nhû trong trûúng húp Lichtenberg àa noi
trïn (Agamemnon thay vò angenommen) tiïng thay thï chûng to
möt cach dï dang chiïu hûúng tû tûúng nguön göc cua sû röi loan. Sigmund Freud 90
http://ebooks.vdcmedia.com
Trong chiïn tranh vò àoc nhiïu tïn thanh phö, tïn cac võ chó huy
quên sû, nhûng danh tû quên sû, thanh ra möi khi gùp nhûng
tiïng tûúng tû ngûúi ta hay àoc nhêm. Àiïu lam chung ta bên têm
thûúng xuêt hiïn àï thay thï nhûng àiïu lam chung ta khöng biït
va khöng àï y àïn. Nhûng tiïng vang cua cac y kiïn cua chung ta
gêy röi cho nhûng cam tûúng múi àöi vúi chung ta.
Nhûng trûúng húp àoc sai cho ta thêy nhiïu khi chñnh vùn
ban àa mú àûúng cho khuynh hûúng gêy röi ra mùt àï àöi ban vùn
nay thanh möt ban vùn khac, co y nghôa trai hùn. Ngûúi ta àûng
trûúc möt vùn ban ma ngûúi ta khöng thñch, va khi phên tñch
ra ngûúi ta thêy ngay rùng chñnh sû khöng thñch nay àa
lam cho ngûúi ta àoc nhêm.
Trong nhûng trûúng húp àoc sai xay ra luön luön noi trong
phên trïn, hai yïu tö ma chung ta àa gan cho möt tñnh chêt quan
trong trong nhûng hanh vi sai lac lai chó giû möt vai tro thû yïu:
chung töi muön noi àïn sû mêu thuên giûa hai khuynh hûúng va
sû dön ep cua möt trong hai khuynh hûúng ào, chñnh sû dön ep
nay phan ûng vò nhûng hêu qua cua hanh vi sai lac. Khöng phai la
nhûng sû àoc sai phan trai vúi nhûng yïu tö nay nhûng sû dêm
chên lïn nhau cua nhûng dong tû tûúng trong sû àoc sai manh
hún sû dön ep trong trûúng húp nhûng hanh vi sai lac. Chó trong
nhûng hònh thûc khac nhau cua hanh vi sai lac vï sû quïn lang,
hai yïu tö nay múi nöi bêt lïn.
Sû quïn lang cac dû àõnh la möt hiïn tûúng rêt dï giai thñch,
ngay chñnh nhûng ngûúi ngoai phö cung cöng nhên nhû vêy.
Khuynh hûúng gêy röi khöng gò khac hún la möt y muön trai
ngûúc, möt sû khöng muön lam ma chung ta chó con tû hoi tai sao
ma no lai khöng diïn ta möt cach khac va khöng giêu giïm. Nhûng
sû co mùt cua sû khöng muön ào khöng ai chöi cai àûúc. Möt vai
luc ngûúi ta cung tòm ra àûúc nhûng ly do bùt buöc ngûúi ta phai PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 91
http://ebooks.vdcmedia.com
giêu giïm cai y muön nay bao giú cung àat àûúc muc àñch trong
hanh vi sai lac, va nïu sû giêu giïm ào khöng co thò muc àñch ào
thï nao cung àat àûúc. Trong khoang thúi gian giûa luc àiïu dû
tñnh ra mùt va luc thi hanh nïu co möt sû thay àöi nao quan trong,
tònh trang tinh thên xuêt hiïn, sû thay àöi khöng thï ài àöi vúi sû
thi hanh àiïu dû àõnh thò sû quïn lang dû àõnh ào khöng con la
möt hanh vi sai lac nûa. Sû quïn lang nay khöng co nghôa gò nûa
búi vò sû thi hanh nhûng àiïu dû àõnh trong tònh trang tinh thên
múi trú nïn vö ñch. Sû quïn lang möt àiïu dû àõnh chó co thï àûúc
coi nhû möt hanh vi sai lac khi chung ta khöng tin vao sû thay àöi
trong tònh trang tinh thên.
Nhûng trûúng húp quïn cac àiïu dû àõnh thûúng thûúng
àöng àïu va ro rang àïn nöi chung chùng con gò àang khao cûu
nûa. Nhûng trong hai àiïm sû khao sat hanh vi sai lac nay co thï
cho ta biït möt vai àiïu múi me. Chung ta àa noi rùng sû quïn
lang, tûc la sû khöng thi hanh möt àiïu dû àõnh, chûng to co möt y
kiïn khöng muön thi hanh dû àõnh ào. Àiïu nay àung röi nhûng
cöng cuöc khao cûu cho biït la sû khöng muön nay co thï trûc tiïp
hay gian tiïp.
Muön hiïu gian tiïp nghôa la gò, chung ta chó cên nïu möt
hay hai vñ du. Khi möt ngûúi giam hö quïn khöng giúi thiïu con àú
àêu cua mònh cho möt ngûúi nao ào thò möt sû lang quïn nay
chûng to ngûúi giam hö khöng àï y àïn ngûúi con àú àêu möt cach
qua àang nïn khöng tha thiït giúi thiïu. Ñt nhêt ào cung la y kiïn
cua ngûúi con àú àêu vï hanh vi quïn lang cua ngûúi giam hö.
Nhûng tònh trang co thï rùc röi hún. Sû ngên ngai khöng muön
giúi thiïu co thï co möt nguyïn cú khac va vï möt phûúng diïn
khac. Co thï la cö con gai khöng hï liïn quan gò àïn sû quïn lang
ào ca va chñnh ngûúi thû ba kia múi la nguyïn nhên quyït àõnh.
Cac ban thêy la vï phûúng diïn thûc tï, sû giai thñch kho khùn
nhû thï nao chûa? Du y kiïn cua cö con gai co àung chùng nûa thò Sigmund Freud 92
http://ebooks.vdcmedia.com
cö ta vên co thï to ra khöng tin cêy va khöng cöng bùng vúi ngûúi
giam hö. Hay trong trûúng húp ngûúi co hen nhûng quïn khöng
àïn hen thò ly do cua sû quïn lang ào chó co thï cùt nghôa ú chö
ngûúi co hen khöng thêy khoai ngûúi kia mêy.
Nhûng ngay trong trûúng húp nay ngûúi ta cung co thï
khöng phai la ngûúi mònh muön gùp ma c ung co thï la núi àõnh
gùp nhau, núi ma ngûúi ta khöng muön àïn vò ú ào co nhûng ky
niïm khöng töt àep.
Möt thñ du khac: möt ngûúi quïn khöng gûi möt la thû ài co
thï vò khöng thñch nöi dung bûc thû; nhûng cung co thï nöi dung
bûc thû khöng liïn can gò àïn sû quïn lang, va nguyïn nhên la nöi
dung möt bûc thû khac viït tû lêu nhûng àûúc nöi dung bûc thû
nay gúi nhú lai lam cho khuynh hûúng gêy röi xuêt hiïn: ngûúi ta
co thï cho rùng sû khöng muön gûi bûc thû tû bûc thû trûúc trong
ào no khöng co ly do gò ca. Cac ban thêy chûa? Chung ta cên phai
lam viïc hït sûc cên thên, de dùt ngay ca trong nhûng trûúng húp
co thï cùt nghôa àûúc dï dang: àiïu gò ào co gia trõ nhû nhau trong
phûúng diïn têm ly co thï co nhiïu cach giai thñch vï phûúng diïn
thûc tï.
PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 93
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên 8
... Cai khuynh hûúng tranh sû kho chõu do cac ky niïm
hay nhûng hanh vi tinh thên khac gêy nïn, thai àö trön
tranh nhûng àiïu bûc mònh chñnh la nhûng ly do rêt kiïn
hiïu àï giai thñch khöng nhûng sû quïn lang danh tû ma
con cua nhiïu hanh vi sai lac khac...
Nhûng hiïn tûúng ma töi vûa trònh bay co thï co ve ky la
trûúc mùt cac ban. Cac ban co thï tû hoi khöng biït sû khöng
muön gian tiïp ào tñnh cach bïnh hoan khöng. Nhûng töi dam qua
quyït rùng tònh trang cua àûúng sû hït sûc bònh thûúng. Tuy
nhiïn, cac ban cên hiïu rùng töi khöng hï cöng nhên tñnh chêt
khöng xac thûc ma ta chó ra cua cac cach giai thñch noi trïn.
Chung ta co thï giai thñch sû quïn lang àiïu dû àõnh bùng nhiïu
cach khac nhau khi chung ta chûa phên tñch trûúng húp ào cho ro
rang va khi cac sû giai thñch ào chó dûa trïn cac cùn ban co tñnh
chêt chung thöi. Möi khi phên tñch ngûúi lam àöi tûúng quïn lang,
chung ta co àûúc nhûng bùng cú àu dung ào la möt sû khöng muön
co tñnh cach trûc tiïp va nguön göc cua no ú àêu.
Möt àiïm khac nhû sau: sau khi nhên thêy rùng sû quïn
lang nhûng dû àõnh, trong phên lún trûúng húp àïu la do möt y Sigmund Freud 94
http://ebooks.vdcmedia.com
muön trai ngûúc, chung ta co thï mú röng cach kït luên nay cho
nhiïu trûúng húp khac, trong ào ngûúi àûúc phên tñch khöng
nhûng khöng chõu xac nhên la co y muön trai ngûúc ma con chöi
phùt ài nûa. Cac ban hay nhú àïn nhûng trûúng húp quïn lang
khöng tra lai nhûng cuön sach mònh mûún, hay quïn khöng tra
nú, hay quïn thanh toan hoa àún.. Chung ta phai co can àam vach
ra cho nhûng ngûúi nay biït rùng chñnh ho àa khöng muön tra
nhûng cuön sach hay nhûng mon nú ào hay thanh toan nhûng hoa
àún ào mùc du ho khùng khùng möt mûc chöi cai va chung ta
khöng con tòm ra àûúc ly le gò khac àï cùt nghôa thai àö cua ho.
Chung ta se bao ho la qua ho co y thûc nhûng khöng biït ào
thöi, con vï phên chung ta thò ngay möt viïc ho quïn khöng lam
nhûng viïc noi trïn la àu cho ta biït ho qua co y àõnh khöng muön
tra nïn ho khöng nhú àïn viïc àem tra. Cac ban thêy ngay rùng
lai möt lên nûa chung ta rúi vao tònh trang àa gùp möt lên röi.
Bùng cach gan cho nhûng lúi giai thñch cua chung ta möt tñnh chêt
hït sûc röng rai húp ly vï nhiïu mùt trong khi khao sat cac hanh
vi sai lac, chung ta bõ bùt buöc phai cöng nhên rùng trong möi
ngûúi chung ta co nhûng khuynh hûúng hoat àöng ma chung ta
khöng hï hay biït. Nhûng khi àûa ra y kiïn ào, chung ta àa lam
trai lai hùn vúi nhûng àiïu thûúng àûúc cöng nhên trong àúi söng
va trong têm ly hoc.
Chung ta cung con co thï giai thñch sû quïn lang cac tïn
riïng, cac danh tû, tiïng ngoai quöc bùng cach noi rùng trong
nhûng trûúng húp ào co khuynh hûúng trai ngûúc gùn liïn möt
cach trûc tiïp hay gian tiïp vao danh tû nay hay vao tiïng noi
trïn. Nhûng trong giai àoan nay, tñnh chêt gian tiïp thûúng xay ra
luön luön va chó co thï tòm ra àûúc sau möt cuöc phên tñch tó mó.
Vñ du trong thúi chiïn tranh, thúi lam cho chung ta phai xa
nhûng ngûúi chung ta yïu quy, àa xay ra biït bao nhiïu sû liïn PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 95
http://ebooks.vdcmedia.com
tûúng lam yïu ài rêt nhiïu trñ nhú cua chung ta vï phûúng diïn
cac danh tû riïng. Chñnh töi cung khöng viït lai àûúc cho àung tïn
möt thanh phö têm thûúng Bisens: sau khi phên tñch töi thêy rùng
khöng phai vò töi co àiïu gò bûc mònh vúi thanh phö ào, nhûng
chñnh vò tïn thanh phö nay giöng tïn Bisenzi cua möt toa lêu àai ú
Octavio trong ào töi àa qua nhiïu ngay thûc tï khöng dï chõu.
Àïn àêy, lên àêu tiïn chung ta àûng trûúc möt nguyïn tùc
dung khuynh hûúng àï cùt nghôa nhûng sû quïn lang cac danh tû
sau nay se c o möt têm quan trong hang àêu trong viïc tòm cac
triïu chûng cua bïnh thên kinh: ào la viïc trñ nhú tû chöi khöng
chõu gúi lai ky niïm liïn quan àïn nhûng cam giac àau buön, lam
cho ngûúi ta nhú lai cam giac ào. Cai khuynh hûúng tranh sû kho
chõu do cac ky niïm hay nhûng hanh vi tinh thên khac gêy nïn,
thai àö trön tranh nhûng àiïu bûc mònh chñnh la nhûng ly do rêt
kiïn hiïu àï giai thñch khöng nhûng sû quïn lang cac danh tû ma
con cua nhiïu hanh vi sai lac khac nhû nhûng sû nhêm lên, nhûng
sû lûúi biïng...
Nhûng co ve nhû nhûng yïu tö sinh ly têm ly àùc biït thûúng
lam cho ngûúi ta dï quïn cac danh tû hún: cho nïn chung ta co thï
quan sat thêy sû lang quïn nay ngay ca trong nhûng trûúng húp
khöng co liïn quan gò àïn cam giac kho chõu. Nhiïu khi co nhûng
ngûúi luön luön quïn nhûng danh tû khöng phai vò danh tû ào lam
cho ngûúi ta kho chõu hay gúi lai nhûng ky niïm khöng àep, ma
chñnh vò nhûng tïn ào co liïn can gò àïn möt vai sû liïn tûúng cua
anh ta.
Ngûúi ta co thï cho rùng nhûng danh tû ào gùn liïn vao vúi
möt loat cac sû liïn tûúng va nhêt àõnh khöng chõu liïn can gò àïn
cac liïn tûúng khac co thï xay ra tuy theo trûúng húp. Cac ban hay
nhú lai möt vai xao thuêt trong viïc giup trñ nhú. Cac ban se khöng
khoi ngac nhiïn nhên thêy rùng co nhiïu danh tû bõ quïn chó búi Sigmund Freud 96
http://ebooks.vdcmedia.com
vò ngûúi ta àa cö y dung möt vai sû liïn tûúng vúi muc àñch lam
cho nhûng tïn ào khoi bõ quïn.
Chung ta co nhiïu thñ du àiïn hònh trong ào nhûng tïn riïng
cua nhiïu ngûúi co gia trõ rêt khac nhau àöi vúi tûng ngûúi. Vñ du
nhû tïn Theodore. Àöi vúi nhiïu ngûúi trong cac ban, tïn ào chùng
co y nghôa gò ca: àöi vúi ngûúi khac ào co thï la tïn cha, tïn ban
hay chñnh tïn mònh. Ban se thêy rùng nhûng ngûúi ào khöng liïn
can gò àïn Theodore ca thò ñt khi quïn tïn nhûng ngûúi la mang
tïn ào, trong khi nhûng ngûúi co dñnh dang àïn Theodore bao giú
cung co khuynh hûúng khöng muön cho ngûúi khac mang tïn
Theodore, co ve nhû tïn ào chó àûúc ban cho ba con ho hang mònh
ma thöi. Vò bêy giú ban chó cên thïm vao tac dung cua sû liïn
tûúng, tac dung cua nhûng cam giac kho chõu va tac dung cua möt
sû hoat àöng gian tiïp la lêp tûc ban co àûúc möt y niïm ro rang
vï nhûng sû phûc tap trong viïc tòm hiïu sû quïn lang nhûng
danh tû.
Tac dung cua khuynh hûúng muön àêy ài xa nhûng ky niïm
têt ca nhûng cam giac kho chõu con manh hún nûa trong sû quïn
lang nay chó co thï àûúc coi nhû möt hanh vi sai lac khi nao no
lam cho chung ta ngac nhiïn vò khöng co gò bao chûa àûúc, vñ du
nhû khi ngûúi ta quïn nhûng cam giac múi me qua hay quan trong
qua, hay khi cam giac ào nïu bõ quïn se gêy nïn möt lö thung
trong toan thï ky niïm. Tai lam sao va nhû thï nao chung ta co
thï quïn àûúc nhûng b iïn cö, vñ du nhû trong thúi thú êu cua
chung ta àa àï lai trong long chung ta nhûng ên tûúng xêu xa
nhêt? Ào la möt vên àï thuöc möt pham vi khac hùn ma chung ta
co thï giai thñch bùng cach cho rùng ngûúi ta muön quïn ài nhûng
cam giac khöng àep àe, nhûng thûc ra lúi giai thñch nay khöng cùt
nghôa àûúc toan thï vên àï. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 97
http://ebooks.vdcmedia.com
Khöng con ai nghi ngú rùng nhûng ky niïm kho chûa thûúng
dï bõ quïn hún. Nhiïu nha têm ly hoc àa nhên thêy àùc àiïm àùc
biït nay núi nha bac hoc Darwin. Öng nay nhên thêy rùng möi khi
co àiïu gò trai vúi thuyït cua öng ta thò khöng sao öng ta nhú nöi
va muön cho khoi quïn öng ta phai ghi thûc ro rang trïn giêy
trùng nhûng àiïu ào àï dung trong viïc nghiïn cûu.
Nhûng ngûúi lên àêu tiïn nghe noi rùng nhûng ky niïm
khöng àep àe thûúng bõ quïn dï dang hún thûúng cai lai rùng theo
kinh nghiïm riïng cua ho thò chñnh ky niïm khöng àep múi kho
quïn, nhûng ky niïm nay luön luön tro lai, lam ngûúi ta àau khö
ngêm ngêm mùc du ngûúi ta dung hït cach àï quïn, vñ du nhû
nhûng ky niïm vï sû khiïu khñch nhuc nha chùng han. Àung nhû
thï thûc, nhûng nhûng lúi cai lai ào khöng àûng vûng. Chung ta
khöng nïn quïn rùng àúi söng tinh thên la möt bai chiïn trûúng,
trong ào nhûng khuynh hûúng trai ngûúc àêu tranh vúi nhau, hay
noi möt cach trûu tûúng hún àúi söng tinh thên göm co nhûng sû
mêu thuên va nhûng cùp tûúng phan nhau. Khi chûng minh àûúc
rùng co möt khuynh hûúng nhêt àõnh nao ào röi, chung ta khöng
thï chûng minh luön rùng khöng co möt khuynh hûúng nao phan
trai vúi khuynh hûúng trïn. Co chö cho ca hai khuynh hûúng ào.
Vên àï la tòm hiïu xem giûa nhûng sû phan trai nhau ào co nhûng
liïn quan gò, va nhûng tac dung cua chung ta ra sao.
Sû àanh mêt va khöng tòm lai àûúc nhûng àö vêt àa cêt àöi
vúi chung ta co möt têm quan trong àùc biït, vò hanh vi sai lac nay
co thï àûúc giai thñch bùng nhiïu cach khac nhau va chõu anh
hûúng cua nhiïu khuynh hûúng khac nhau. Tñnh cach chung cua
moi trûúng húp la y muön bõ mêt; àiïu khac nhau la ly do va muc
àñch cua sû bõ mêt mat ào. Chung ta àanh mêt möt vêt la vò no cu
röi, vò chung ta muön thay no bùng möt vêt khac, vò ta khöng thñch
nûa, thay vò ta àa co no trong nhûng trûúng húp ma bêy giú ta
khöng muön nghô àïn nûa. Viïc àï cho vêt ào bõ bo rúi, bõ gêy cung Sigmund Freud 98
http://ebooks.vdcmedia.com
co nhûng nguyïn nhên nhû thï. Kinh nghiïm àa cho thêy nhûng
àûa con hoang bao giú cung yïu út hún nhûng àûa con chñnh thûc.
Nhû thï khöng phai vò le gò khac hún la nhûng àûa con hoang
khöng àûúc chùm soc cên thên nhû nhûng àûa con chñnh thûc. Àöi
vúi àö vêt cung thï, chùng khac gò àöi vúi nhûng àûa con.
Nhûng co nhiïu khi mònh àanh mêt nhûng vêt khöng hï mêt
ài möt chut gia trõ nao chó vò muön hi sinh möt vêt gò ào cho sö
mïnh va muön tranh khoi mêt möt vêt khac co thï xay àïn. Sû
phên tñch cho thêy rùng thai àö hi sinh möt vêt gò cho sö mïnh la
möt thai àö quen thuöc àöi vúi chung ta va vò ly do ào nhiïu khi
nhûng sû mêt mat cua chung ta chó la möt sû cö y hi sinh. Sû mêt
mat co thï biïu lö möt sû thach thûc hay möt sû trûng phat . Noi
tom lai nhûng ly do dung àï cùt nghôa cai khuynh hûúng muön tû
bo möt thû àö vêt gò, nhiïu vö kï.
Cung giöng nhû moi sû lêm lên khac, sû ngö nhên cung
thûúng àûúc dung àï thûc hiïn àiïu ham muön àang le ra mònh
khöng àûúc quyïn co. Y muön luc ào àûúc che giêu dûúi mùt na
cua möt sû ngêu nhiïn sung sûúng. Möt ngûúi ban töi lïn tau ài
thùm möt ngûúi ma anh ta khöng thñch lùm, ra àïn ga àa lïn lêm
möt chuyïn tau khac röi lai quay trú vï nha. Co khi trong möt cuöc
du lõch mònh muön dûng lai ú möt bai tùm khöng thñch ûng vúi
möt cuöc du lõch. Tû nhiïn mònh lú möt chuyïn tau thanh ra àûúc
dûng lai ú núi mònh muön. Möt ngûúi bïnh cua töi bõ cêm khöng
àûúc goi dêy noi cho ngûúi yïu, möi khi dung dêy noi goi töi,
thûúng goi lêm sö ma sö ào bao giú cung la sö cua ngûúi yïu öng
ta. Va àêy la möt sû ngö nhên rêt thu võ, quan trong àùc biït trong
àúi söng thûc tï do möt öng ky sû kï lai. Sû kiïn nay quan trong vò
no giup cho ta biït àûúc ngûúi ta àa lam nhû thï nao àï gêy thiït
hai cho möt àö vêt. PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 99
http://ebooks.vdcmedia.com
Ñt lêu nay töi va möt vai ngûúi ban trong möt trûúng Cao
àùng, nghiïn cûu möt cöng viïc rêt phûc tap vï sû co gian. Chung
töi lam viïc nay khöng co thu lao gò ca, nhûng chung töi bùt àêu
thêy rùng viïc ào chiïm qua nhiïu thúi gian. Möt höm ài cung anh
F.. àïn phong thñ nghiïm, anh nay phan nan rùng anh bûc mònh vò
höm nay mêt nhiïu thúi giú ú àêy qua trong khi ú nha con bao
nhiïu cöng viïc phai lam. Töi tan thanh anh va noi àua: “Mong
rùng lên nay cung nhû tuên trûúc, may se bõ hû va chung ta co thï
ngûng viïc va ra vï súm”.
Khi phên cöng cöng viïc anh F.. co phên sû coi soc cai su-
pap sûc ep, nghôa la mú dên dên cai su-pap ra cho nûúc chay tû tû
vao trong may. Ngûoi àiïu khiïn cuöc thñ nghiïm àûng gên cai
may ào va möi khi thêy sûc ep àu dung röi phai kïu to cho moi
ngûúi ngûng tay. Nghe tiïng hö thöi anh F.. nùm lêy cai su- pap va
lêy hït sûc quay vï phña trai.. (trong khi phai quay vï phña phai
nhû thûúng lï cung nhû àöi vúi moi cai su-pap). Kït qua la vò sûc
ep manh qua nïn àût möt cai dêy cap: àiïu ào chùng quan hï gò
nhûng may hû va chung töi phai bo dú cöng viïc vï nha. Àiïu nay
la la khi töi hoi anh F.. vï vu ào thò anh ta to ve khöng nhú gò hït
trong khi töi nhú ro mön möt.
Nhûng trûúng húp nhû thï àu lam cho cac ban nghi ngú khi
ngûúi lam cua cac ban coi nhûng àö vêt trong nha nhû ke thu va
hanh ha chung thò ban àûng cho rùng ào la ngêu nhiïn. Nhûng cac
ban cung co thï tû hoi la khi mònh tû lam cho mònh àau khö hay
lam cho long ngay thùng cua mònh bõ nghi ngú thò ào co phai la
möt sû ngêu nhiïn khöng? Ào la têt ca nhûng vên àï ban phai
phên tñch àï tòm ra giai phap.
Töi chûa thï àa noi àûúc hït cac àiïu co thï noi àûúc vï hanh
vi sai lac. Con nhiïu àiïm phai xem xet va thao luên. Nhûng töi se
hai long lùm nïu nhûng àiïu àa trònh bêy lam lung lay àûúc Sigmund Freud 100
http://ebooks.vdcmedia.com
nhûng y kiïn cu cua cac ban vï vên àï cua chung ta va cac ban
sùn long tiïp nhûng y kiïn múi. Ngoai ra töi khöng muön ài xa hún
nûa. Nhûng nguyïn tùc cua chung ta khöng phai chó àûúc chûng
minh bùng nhûng hanh vi sai lac, khöng co gò bùt buöc chung ta
giúi han cac cuöc khao sat cua chung ta vao nhûng vêt liïu do
nhûng hanh vi ào cung hiïn. Àöi vúi chung ta, gia trõ to lún cua
nhûng hanh vi sai lac la ú chö chung xay ra luön luön, bêt cû
ngûúi nao cung co thï quan sat thêy àûúc va sû phat sinh cua
chung khöng phu thuöc vao tònh trang bïnh hoan cua möt ngûúi.
Trûúc khi kït thuc töi muön nhùc lai möt trong cac cêu hoi
cua cac ban ma töi chûa tra lúi: nïu qua thûc theo nhûng vñ du noi
trïn loai ngûúi hiïu ro nhûng hanh vi sai lac va hoat àöng nhû ho
hiïu y nghôa cua cac hanh vi ào thò tai sao cho rùng nhûng hanh vi
ào chó co tñnh chêt bêt thûúng, khöng co y nghôa gò ca, khöng co gò
quan trong va nhêt àõnh khöng chõu chêp nhên sû giai thñch cua
mön phên têm hoc.
Cac ban co ly: ào qua la möt àiïu hït sûc ngac nhiïn cên giai
thñch. Nhûng àang nhe hiïn cho cac ban nhûng lúi giai thñch sùn
sang, töi muön giang giai liïn tuc cach nao cho cac ban co thï tû
tòm thêy cêu tra lúi khöng cên àïn sû trú lûc cua töi.
PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 101
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên 9
Möt höm loai ngûúi tòm ra rùng nhûng triïu chûng
bïnh hoan cua nhûng ngûúi thên kinh khöng vûng, chùc
chùn co möt y nghôa. Ào la àiïm khúi àêu cua phûúng phap
trõ bïnh bùng phên têm hoc. Trong luc chûa chay ngûúi ta
thêy rùng cac ngûúi bïnh thûúng coi nhûng giêc mú nhû
nhûng dêu hiïu chûng bïnh hoan. Vò thï ngûúi ta àön rùng
nhûng giêc mú ào cung co möt y nghôa gò.
GIÊC MÚ
5. Nhûng kho khùn àêu tiïn
Möt höm loai ngûúi tòm ra rùng nhûng triïu chûng bïnh
hoan cua nhûng ngûúi thên kinh khöng vûng, chùc chùn co möt y
nghôa. Ào la àiïm khúi àêu cua phûúng phap trõ bïnh bùng phên
têm hoc. Trong luc chûa chay ngûúi ta thêy rùng cac ngûúi bïnh
thûúng coi nhûng giêc mú nhû nhûng dêu hiïu chûng bïnh hoan.
Vò thï ngûúi ta àön rùng nhûng giêc mú ào cung co möt y nghôa gò.
Àang le phai theo thû tû lõch sû trong cöng viïc khao sat,
chung ta lai bùt àêu bùng cach ài tû dûúi lïn trïn, tû sau ra trûúc.
Àï chuên bõ cho viïc khao sat cac bïnh thên kinh chung ta tòm Sigmund Freud 102
http://ebooks.vdcmedia.com
hiïu y nghôa cua nhûng giêc mú. Sú dô chung ta co thï àao lön trêt
tû trûúc sau nhû thï la vò giêc mú khöng nhûng giup nhiïu trong
cöng viïc chuên bõ khao sat vï bïnh thên kinh ma giêc mú con la
möt triïu chûng c ua bïnh thên kinh nay. Ào la möt triïu chûng
rêt töt vò chung ta co thï quan sat thêy gên nhû ú khùp moi ngûúi
kï ca nhûng ngûúi sûc khoe bònh thûúng. Khao sat nhûng ngûúi
khoe manh bònh thûúng ma nùm mú, chung ta cung thu lûúm àûúc
nhûng kït qua nhû khi khao sat ngûúi mùc bïnh thên kinh.
Chñnh vò thï nïn giêc mú trú thanh àöi tûúng khao sat cua
mön phên têm hoc. Giêc mú la möt hiïn tûúng têm thûúng, möt
hiïn tûúng khöng àûúc coi la quan trong, bï ngoai co ve chùng co
gia trõ thûc tï gò, cung nhû nhûng ngûúi khoe manh bònh thûúng,
vò thï nïn giêc mú khöng hiïn cho chung ta nhûng àiïu kiïn khao
sat co gia trõ. Nhûng hanh vi sai lac khöng àûúc khoa hoc àï y àïn
va moi ngûúi chó húi àï y àïn thöi; nhûng du sao khao sat cac
hanh vi sai lac nay cha co gò àang xêu hö, ngûúi ta co thï tû nhu la
nhûng hanh vi sai lac cung co thï hiïn cho chung ta nhûng dû
kiïn àï khao sat nhûng cöng trònh quan trong hún. Nhûng khao
sat cac giêc mú thûúng àûúc coi nhû lam möt cöng viïc chùng co
ñch lúi gò trong thûc tï àa vö ñch ma con bõ coi nhû möt tro giai trñ
àang xêu hö nûa, möt cöng viïc phan khoa hoc chûng to ngûúi
muön khao sat la möt ngûúi muön lam möt chuyïn thên bñ. Lam
sao möt bac sô lai co thï khao sat vï giêc mú àûúc trong khi mön
bïnh ly thên kinh hoc va mön thên kinh hoc hiïn cho chung ta
nhûng hiïn tûúng àung àùn hún nhiïu: nhûng cai nhot boc trong
cú nùng thên kinh hï, nhûng sû xuêt huyït, nhûng chûng viïm
man v v...khöng àûúc! Giêc mú la möt thû vö nghôa khöng àang
cho chung ta khao cûu.
Ngoai ra giêc mú con la möt thû gò phan trai hùn vúi nhûng
àoi hoi cua khoa hoc, ma nha khao cûu khöng thï co möt yïu tö gò
chùc chùn. Vñ du nhû möt y tûúng cö chêp cung co nhûng giúi han PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 103
http://ebooks.vdcmedia.com
ro rang. Möt ngûúi bïnh tuyïn bö rêm rô: “Tao la Hoang àï nûúc
Trung Hoa àêy”. Chû con giêc mú! Nhiïu khi ngûúi ta khöng kï
cho ta nghe giêc mú nûa. Khi möt ngûúi kï cho ta nghe giêc mú
cua ho, co gò chûng to rùng nhûng àiïu anh ta kï la àung, rùng
trong khi kï anh ta lai khöng tòm cach phong àai ra, co gò chûng to
anh ta lai khöng thïm thùt möt vai àiïu tûúng tûúng búi vò anh ta
khöng nhú ro. Ào la chûa noi àïn chuyïn nhiïu khi ngûúi ta khöng
nhú lai ca giêc mú nûa, chó nhú àûúc möt vai manh vun cha co
nghôa ly gò. Vêy ma, ngûúi ta tao lêp ca möt khoa hoc têm ly va
möt phûúng phap trõ bïnh trïn nhûng nïn mong mong manh nhû
thï?
Chung ta bao giú cung nïn ghi nhú nhûng ly luên húi qua
àang. Qua la nhûng àiïu àûa ra àï bai bac giêc mú co ài húi qua
xa.. Ngûúi ta bao rùng nhûng giêc mú co möt y nghôa cha co gò. Thò
chung ta chùng co cú höi àï tra lúi bai bac tûúng tû nhû thï röi sau
khi khao cûu cac hanh vi sai lac sao? Luc ào chung ta àa tû nhu la
nhûng viïc quan trong nhiïu khi cung àûúc phat hiïn bùng nhûng
dêu hiïu rêt têm thûúng. Con viïc giêc mú co tñnh cach mú hö thò
ào cung chó la möt àùc tñnh nhû nhûng àùc tñnh khac; chung ta
lam sao co thï bùt buöc sû viïc phai co nhûng àùc tñnh ma chung
ta muön. Va lai cung co nhûng giêc mú ro rang va co giúi han nhêt
àõnh.
Ngoai ra chñnh nhûng nha thên kinh hoc cung khao sat
nhûng hiïn tûúng cung co tñnh chêt mú hö nhû thñ du nhûng
trûúng húp co nhûng y tûúng cö chêp ma nhiïu võ bac sô thên kinh
hoc nöi tiïng thûúng khao cûu. Töi nhú àïn möt trûúng húp àa gùp
trong thúi ky chûa bïnh. Ngûúi bïnh bùt àêu kï chuyïn cho töi
nghe: “ Töi co cam tûúng muön lam hai möt sinh vêt nao ào.. Hai
möt àûa tre con! Khöng phai, hònh nhû la hai möt con cho thò phai.
Töi co cam tûúng la vûa vût möt con cho xuöng söng hay lam gò
cho no bõ àau àún lùm”. Àï sûa chûa tñnh cach mú hö cua nhûng Sigmund Freud 104
http://ebooks.vdcmedia.com
giêc mú, chung ta phai noi ngay la chung ta chó coi la nhûng giêc
mú nhûng àiïu ma ngûúi nùm mú kï lai cho chung ta nghe thöi
chû khöng àï y àïn viïc ngûúi ào co thï nhú khöng ky hay sûa àöi
nhûng àiïu anh ta nhú lai. Sau cung ngûúi ta khöng co quyïn cho
rùng giêc mú la möt hiïn tûúng khöng quan trong. Ai cung àïu
biït co nhûng trûúng húp trong ào cùn bïnh bùt àêu bùng möt giêc
mú va ngûúi bïnh cû giû mai möt y tûúng bùt nguön trong giêc mú.
Ngûúi ta kï rùng co nhiïu nhên vêt lõch sû àa tòm thêy trong
giêc mú àöng lûc thuc àêy mònh lam nïn nhûng chuyïn to tat. Vò
thï chung ta co thï tû hoi xem sû coi khinh cac giêc mú trong giúi
khoa hoc bùt nguön tû àêu?
Töi cho rùng no bùt nguön ú chö ngay xûa ngûúi ta lai
gan cho nhûng giêc mú möt têm quan trong qua àang. Ai
cung biït la chung ta khöng thï dï dang quay trú lai qua khû
nhûng chung ta co thï khöng ngên ngû gò ma khöng cho rùng tö
tiïn cua chung ta cach àêy hai ngan nùm hay hún nûa cung nùm
mú nhû chung ta vêy. Theo chö chung ta biït thò têt ca nhûng dên
töc cö xûa àïu gan cho cac giêc mú gia trõ rêt cao va coi nhûng giêc
mú nhû möt thû gò co thï dung àûúc viïc, vñ du nhû dung àï àoan
trûúc tûúng lai hay coi ào la möt àiïm bao trûúc möt sû gò.
Àöi vúi ngûúi Hi lap ngay xûa cung nhû àöi vúi möt sö ngûúi
dên töc Phûúng Àöng, ài àanh trên ma khöng àem theo nhûng
ngûúi chuyïn mön giai cac giêc mú la viïc khöng thï co àûúc, cung
nhû ngay nay chung ta ài àanh trên ma khöng co may bay trinh
sat. Khi Àai àï Alexandre ài chinh phuc moi núi, bao giú ngai cung
àem theo nhûng nha chuyïn mön giai cac giêc mú nöi tiïng nhêt.
Trong cuöc tên cöng thanh Tyr, trûúc sûc chöng giû manh liït cua
thanh nay, nha vua àõnh khöng bao vêy nûa, nhûng àöt nhiïn
nùm mú thêy möt con quy nhay nhot àiïn cuöng. Ngûúi thêy boi
àoan rùng ào la möt àiïm chiïn thùng. Vua liïn ra lïnh tiïp tuc PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 105
http://ebooks.vdcmedia.com
tên cöng va ha àûúc thanh. Dên töc Etrusques va La Ma tuy co
dung nhûng phûúng phap khac nhau àï dû àoan tûúng lai nhûng
cung dung nhûng giêc mú trong suöt thúi gian La Hy. Vï vên àï
nay chung ta chó con giû lai àûúc möt cuön Artemidore ú Ephese tû
thúi Hoang àï Adrien.
Tai sao nghï thuêt àoan möng lai suy sup va nhûng giêc mú
khöng con àûúc tin cêy nûa? Töi chõu khöng thï noi cho cac ban
nghe àûúc. Ngûúi ta co thï cho rùng hoc vên chñnh la nguyïn nhên
cua sû suy sup va coi khinh no vò Thúi trung cö hay con giû lai
àûúc nhûng àiïu kho hiïu gêp böi sû àoan möng. Nhûng sû thûc la
giêc mú dên dên t rú thanh möt thû mï tñn dõ àoan chó con àûúc
nhûng ke vö hoc àï y àïn ma thöi. Mai tên ngay nay ngûúi ta vên
hay con tin tûúng vao giêc mú àï mua ve sö.
Trai lai khoa hoc ngay nay lai cang àï y àïn nhûng giêc mú,
nhûng vúi y àõnh ap dung vao ào nhûng ly thuyït vï têm ly hoc.
Cac thêy thuöc coi giêc mú khöng phai la möt hoat àöng tinh thên
nhûng la möt sû phat biïu cua cac sû kñch thñch vï cú thï co dñnh
dang àïn tinh thên. Nùm 1987, Binz tuyïn bö rùng “giêc mú la
möt sû hoat àöng cua thï xac, chùng co ñch lúi gò nhiïu khi con co
tñnh cach bïnh hoan nûa. Àöi vúi linh hön bao quat va sû bêt tû ,
giêc mú ú vao àõa võ cua möt manh àêt cat àêy co dai , dûúi möt cai
vûc nao ào vúi bêu khöng khñ trong xanh trïn nïn trúi cao vut”.
Maury coi giêc mú nhû nhûng sû nhay nhot àiïn cuöng cua vu
àiïu Saint Guy, trai vúi nhûng hanh àöng co trêt tû cua nhûng con
ngûúi bònh thûúng. Ngay xûa ngûúi ta con so sanh nhûng giêc mú
vúi nhûng thanh êm do möt ngûúi thöng thao vï êm nhac phat ra
trïn phñm àan.
Giai thñch tûc la tòm nhûng y nghôa chûa ro rït: nhûng ngûúi
ta khöng thï noi àïn chuyïn giai thñch cac giêc mú khi ngûúi ta
khinh chung nhû thï. Cac ban hay àoc trong tac phêm cua Wund, Sigmund Freud 106
http://ebooks.vdcmedia.com
Jodt va cac triït gia khac: têt ca àïu chó liït kï nhûng àiïm khac
nhau giûa giêc mú va tònh trang thûc, hay chu y àïn nhûng sû
phên hoa cua cac liïn tûúng, sû biïn mêt cua trñ oc phï bònh, cua
moi trñ thûc va nhûng dêu hiïu to ra rùng giêc mú khöng co gia trõ
gò hït. Khoa hoc chó àong gop vao viïc tòm hiïu giêc mú bùng möi
möt àiïm, ào la viïc xet anh hûúng c ua nhûng sû kñch àöng vï cú
thï trong khi ngu àöi vúi nöi dung giêc mú. Möt tac gia ngûúi Na
uy àa àï lai cho chung ta hai cuön sach vï nhûng thñ nghiïm vï
giêc mú liïn quan àïn cac kït qua cua sû chuyïn àöng chên tay
thöi. Ngûúi ta cho rùng nhûng cöng trònh khao cûu ào la nhûng
cöng trònh co gia trõ vï giêc ngu. Nhûng khoa hoc se noi thï nao
nïu biït rùng chung ta àang tòm hiïu y nghôa cua nhûng giêc mú?
y kiïn cua khoa hoc ra sao thò mònh àa biït röi, nhûng töi khöng
hï thêy nan long trûúc y kiïn ào. Möt khi cac hanh vi sai lac cung
co möt y nghôa thò chùng co gò ngùn can cac giêc mú cung co möt y
nghôa va trong nhiïu giêc mú chung ta àa thêy la qua thûc la
chung co möt y nghôa ma khoa hoc khöng tòm ra àûúc. Vò vêy
chung ta hay cöng nhên lam cua riïng cua chung ta va cai quan
niïm cua ngûúi xûa vï cac giêc mú, va chung ta hay ài lai con
àûúng cua ho vï cach àoan möng.
Trûúc hït, chung ta phai tòm hûúng ài cho cöng viïc cua
chung ta va duyït lai pham vi cua giêc mú. Vêy giêc mú la gò?
Thûc kho tra lúi cêu hoi ào bùng möt àõnh nghôa. Vò thï nïn chung
ta se khöng cö gùng àûa ra möt àõnh nghôa trong khi khöng ai la
ngûúi khöng biït àïn giêc mú ca. Nhûng chung ta phai àûa ra anh
sang nhûng àùc tñnh cua giêc mú. Nhûng tòm àêu ra bêy giú?
Trong pham vi cac giêc mú co biït bao nhiïu thû. Nhûng àùc tñnh
cên thiït chung ta nïu ra se la nhûng àùc tñnh chung cho moi giêc
mú.
Àùc tñnh chung thû nhêt la chung ta chó nùm mú khi chung
ta ngu thöi. Dô nhiïn nhûng giêc mú chó la möt sû hoat àöng cua PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 107
http://ebooks.vdcmedia.com
tinh thên trong khi ngu, va nïu àúi söng tinh thên nay co möt vai
àiïm gò giöng nhû àúi söng trong trang thai thûc tónh thò trai lai
cung co nhûng àiïm khac vúi àúi söng nay. Ào la àõnh nghôa cua
Aristote. Giûa giêc ngu va giêc mú co thï co nhûng liïn quan chùt
che. Nhiïu khi chung ta bõ giêc mú àanh thûc dêy, nhiïu khi àang
mú chung ta àöt nhiïn tónh dêy, hay bõ àanh thûc dêy möt cach
àöt ngöt. Nhû vêy tûc la giêc mú la möt tònh trang trung gian giûa
giêc ngu va tònh trang thûc tónh. Nhû thï tûc la chung ta lai quay
vï vúi giêc ngu. Vêy giêc ngu la gò?
Giêc ngu la möt vên àï cua sinh ly hay cua àúi söng, àïn nay
ngûúi ta hay con ban cai chûa dût khoat. Chung ta phai tòm nhûng
àùc tñnh cua giêc ngu vï phûúng diïn sinh ly.. Giêc ngu la möt
trang thai ma trong ào ngûúi ta ngu khöng muön biït gò vï àúi
söng bïn ngoai nûa, quyïn lúi cua ngûúi ngu thoat hùn ra thï giúi
bïn ngoai , muön thoat khoi sû kñch àöng cua thï giúi bïn ngoai
vao. Töi ài ngu khi mït moi vò àúi söng bïn ngoai va vò sû kñch
àöng ào. Khi ài ngu töi bao àúi söng bïn ngoai biït nïn àï cho töi
yïn vò töi muön ngu. Àûa be con, trai lai lai noi: “töi chûa muön ài
ngu, töi khöng mït, töi muön thûc nûa”. Vêy khuynh hûúng àúi
söng cua giêc ngu la sû khöng them àï y àïn àúi söng bïn ngoai
nûa.
Àöi vúi thï giúi ma chung ta bõ bùt buöc phai bûúc vao
ma khöng hï muön, chung ta ú vao möt trang thai lam cho
chung ta khöng thï nao chõu àûng àûúc möt cuöc söng liïn
tuc mai mai khöng ngûng. Vò thï cho nïn thónh thoang ta
lai phai ru mònh vao trang thai cua chung ta trûúc khi ra
àúi trong luc con àang nùm trong da con. Ñt nhêt trong tònh
trang ào chung ta cung tû tao cho ta nhûng àiïu kiïn cua àúi
söng: nao nhiït àö, nao bong töi, nao sû vùng mùt cua moi sû kñch
àöng. Nhiïu ngûúi trong chung ta nùm ngu co quùp nhû khi àang Sigmund Freud 108
http://ebooks.vdcmedia.com
con nùm trong bung me. Ngûúi ta co thï cho rùng khi àa trûúng
thanh chung ta chó söng hai phên ba àúi ngûúi trong trang thai
trûúng thanh thöi con phên ba kia chung ta söng nhû chûa ra àúi.
Trong nhûng àiïu kiïn ào, möi buöi sang khi tónh dêy chung
ta co cam tûúng nhû vûa múi sinh ra àúi vêy. Chung ta chùng vên
thûúng noi vï trang thai cua chung ta khi tónh dêy rùng chung ta
nhû möt àûa tre sú sinh sao? Noi nhû thï thûc ra chung ta co möt
y niïm rêt sai vï àûa be sú sinh. Sû thûc la ta phai àö rùng àûa be
luc múi ra àúi chùng co gò la dï chõu ca. Noi vï sû sinh ra àúi
chung ta chùng thûúng noi la ra ngoai anh sang ào sao?
Nïu giêc ngu nhû chung ta vûa noi thò giêc mú khöng thï la
möt thanh phên trong giêc ngu ma lai con la möt cai gò rêt kho
chõu. Chung ta thûúng cho rùng nhûng giêc ngu khöng mú la
nhûng giêc ngu töt àep nhêt, ào múi chñnh la möt giêc ngu àöc
nhêt thûc sû; khöng co möt hoat àöng tinh thên nao àûúc co trong
giêc ngu. Nïu co möt hoat àöng tinh thên nao thò tûc la chung ta
khöng thanh cöng trong cöng viïc quay lai trang thai cua bao thai,
chûa ru bo lai àûúc nhûng cai gò con sot lai trong àúi söng b ïn
ngoai.
Giêc mú khöng gò khac hún la nhûng cai gò con sot lai ào, va
co ve nhû nhûng giêc mú khöng co y nghôa gò ca. Nhûng hanh vi
sai lac, nhûng hoat àöng cua tònh trang tónh co tñnh chêt khac
hùn. Nhûng khi töi ngu sau khi àa thanh cöng trong viïc chêm dût
moi hoat àöng tinh thên ngoai möt dû êm con sot lai, thò nhûng dû
êm nay cên gò phai co y nghôa. Du rùng co y nghôa thò töi cung
chùng thï dung àûúc vao viïc gò ca, vò àúi söng tinh thên cua töi àa
ngûng lai khi töi ngu. Giêc mú co thï chó la nhûng phan ûng xuêt
hiïn dûúi hònh thûc nhûng sû co quùp, nhûng hiïn tûúng tinh
thên do sû kñch àöng cú thï gêy nïn. Nhûng giêc mú co thï la
nhûng cai gò con sot lai cua àúi söng tinh thên luc àang thûc, PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 109
http://ebooks.vdcmedia.com
nhûng cai con sot lai co thï lam cho giêc ngu khöng yïn; va nhû
thï chung ta chó con co viïc bo rúi vên àï coi nhû khöng thuöc mön
phên têm hoc.
Sigmund Freud 110
http://ebooks.vdcmedia.com
Phên 10
Du cho rùng nhûng giêc mú chùng co ñch lúi gò ca, ào
vên la nhûng sû gò co thûc ma chung ta cên cö gùng cùt
nghôa sû co thûc nay. Tai sao àúi söng tinh thên lai khöng
ngu nhó? Chùc chùn la co möt vai sû gò chöng lai giêc ngu
ào. Co le co nhûng sû kñch àöng lam cho àúi söng tinh thên
phan ûng lai.
Vêy giêc mú chñnh la sû phan ûng cua linh hön chöng
lai nhûng sû kñch àöng phat sinh ra trong giêc ngu. Àïn
àêy chung ta àa nhòn thêy möt con àûúng bo ngo trong viïc
tòm kiïm giêc mú. Chung ta co thï tòm xem co nhûng kñch àöng
nao àa lam cho giêc ngu khöng yïn va ngûúi ngu phan ûng lai .
Nhû thï chung ta se àûa ra àûúc àùc tñnh chung thû nhêt cho cac
giêc mú.
Ngoai ra con àùc tñnh chung nao nûa khöng? Têt nhiïn la co
nhûng kho nùm àûúc va mö ta àûúc. Sû hoat àöng têm ly trong luc
ngu khac hùn trong khi thûc. Trong luc ngu, ngûúi ta chûng kiïn
nhûng biïn cö ma ngûúi ta tin tûúng trong khi thûc tï ào co thï chó
la nhûng sû kñch àöng cú thï lam cho giêc ngu khöng yïn. Ngûúi ta
nhòn thêy cac hònh anh nhiïu khi co kem theo nhûng tònh cam, y PHÊN TÊM HOC NHÊP MÖN 111
http://ebooks.vdcmedia.com
kiïn va cam giac do cac giac quan khac hún la thõ giac cung cêp,
nhûng du sao thò nhûng hònh anh bao giú cung tröi hún.
Cho nïn khi chung ta kï lai möt giêc mú, àiïu kho cho
chung ta la lam sao diïn ta nhûng hònh anh ào thanh lúi
noi. Co nhiïu khi möt ngûúi nùm mú bao la: töi co thï ve lai cho
öng xem giêc mú cua töi chû töi khöng thï kï lai àûúc. Ào khöng
phai la möt hoat àöng tinh thên sut kem nhû trong trûúng húp
nhûng ngûúi kem tinh thên bïn canh nhûng ngûúi co tai: hònh nhû
co möt sû khac biït vï phêm nhûng khöng ai biït khac biït ra sao.
G.Th.Fisher cho rùng sên khêu cua giêc mú khac hùn sên khêu
cua tònh trang thûc tónh. Ào la möt àiïu chung ta khöng hiïu,
khöng biït nghô ra sao nhûng cung biït diïn ta àûúc cam giac la
lung khi ta nùm mú röi thûc dêy. Sû so sanh nhûng hoat àöng
trong giêc mú vúi nhûng thanh êm phat ra tû cac phñm àan do tay
cua möt ngûúi khöng hiïu biït vï êm nhac àöi vúi chung ta chùng
co ñch lúi gò hït, vò du khöng thao vï êm nhac ài chùng nûa thò
trûúng húp khi àùt tay lïn phñm àan ngûúi ta cung lam phat ra
nhûng thanh êm, va nhûng thanh êm nay khöng cên du dûúng cho
lùm. Ào la àùc tñnh chung thû hai cua cac giêc mú, du chûa àûúc
hiïu ro.
Con co nhûng àùc tñnh chung nao khac nûa khöng? Töi
khöng tòm ra nûa, töi chó thêy nhûng sû khac biït vï moi àiïm: vï
àiïm thúi gian nùm mú cung nhû vï tñnh cach ro rang hay khöng,
vï vai tro cua cac sû xuc àöng, vï sû keo dai ra.. Theo töi thò sû
viïc xay ra chùng khac gò ngûúi ta phai chöng lai möt sû kñch àöng
du la bõ bo buöc, du chó co tñnh chêt chöc lat, gianh giêt. Co nhûng
giêc mú rêt ngùn, co khi chó co möt hònh anh, möt tiïng noi; co
nhûng giêc mú rêt dai, rêt döi dao, keo dai nhû möt cuön tiïu
thuyït. Co nhûng giêc mú rêt ro rang chùng khac gò àúi thûc, ro
àïn nöi nhiïu khi ngûúi ta tû hoi khöng biït mònh mï hay tónh; co
nhûng giêc mú rêt yïu, mú hö, mú mõt, co khi lai ro rang lai vûa Sigmund Freud 112
http://ebooks.vdcmedia.com
mú mõt, co nhûng giêc mú co nhiïu y nghôa, vui ve, àep àe; co
nhûng giêc mú trai lai loan xa, ngú ngên, kho hiïu, ly ky. Co khi
chung ta thú ú vúi giêc mú nhûng co khi chung ta thêy cam àöng,
àau àún, co khi phat khoc, xuc àöng, ngac nhiïn, thñch thu...
Nhiïu giêc mú bõ quïn ngay sau khi thûc dêy va nïu co con
àûúc nhú lai thò cung mú dên ài; trai lai co nhûng giêc mú ma
ngûúi ta nhú mai, nhêt la nhûng giêc mú tre con, àïn nöi ba mûúi
nùm sau ma con ro rang nhû vûa múi xay ra ngay höm qua. Co
nhûng giêc mú chó xay ra co möt lên; co nhûng giêc mú xay ài xay
lai cho möt ngûúi nhiïu lên, hoùc y nguyïn nhû lên trûúc, hoùc co
thay àöi chut ñt. Noi tom lai, sû hoat àöng cua tinh thên nay thûc
ra co rêt nhiïu hònh thûc, co kha nùng diïn lai nhûng gò àa xay ra
ban ngay nhûng khöng bao giú giöng nhau ca.
Chung ta co thï cùt nghôa nhûng hònh thûc khac nhau nay
cua nhûng giêc mú bùng cach cho rùng chung tûúng ûng vúi nhûng
trang thai trung gian giûa giêc ngu va tònh trang thûc tónh, hoùc
vúi nhûng giai àoan khac nhau cua giêc ngu khöng hoan toan.
Nhûng nïu thûc nhû thï thò möi khi giêc mú cang ngay cang co gia
trõ hún, ro rang hún, co nöi dung döi dao hún, chung ta phai cho
rùng ào khöng phai la möt tònh trang nûa thûc nûa ngu ma la möt
giêc mú thûc sû, búi vò trong nhûng giêc mú loai nay, àúi söng tinh
thên cang ngay cang gên vúi àúi söng tinh thên luc thûc hún. Àiïu
cên la nhûng giêc mú ào phai thûc ro chû khöng thï co luc ro luc
mú hay co luc húp ly röi co luc lai ngú ngên vö nghôa. Nïu chung ta
chêp nhên àiïu giai thñch noi trïn tûc la chung ta àa gan cho àúi
söng tinh thên kha nùng thay àöi tñnh chêt say sûa cua giêc ngu
theo möt töc àö va möt cach ro rang khöng co trong thûc tï. Vò vêy
chung ta co thï noi rùng cach giai thñch ào khöng àûng vûng àûúc.
Thûúng thûúng sû viïc khöng àún gian nhû thï.
Bạn đang đọc truyện trên: AzTruyen.Top