"Hạn rồi lại lụt đã bao phen
Đao nổi ruộng đồng lúa chẳng lên
Ba vạn sách đã hoá thành giấy vụn
Bạc đầu luống những phủ dân đen"

Bửu-một tá điền đang đọc sách sau buổi dạy thêm cho học trò. Đọc xong bài thơ trên, anh cảm thán:

"Hay, hay, ba vạn sách đã hoá thành giấy vụn. hahaha.
Tam vạn quyển thư vô dụng xứ,
Bạch đầu không phụ ái dân tâm¹."

"Mình ơi!"

Bỗng có người từ ngoài bước vào. Đó là Lan-vợ của Bửu.

"Em tưởng mình đang dạy chữ cho học trò. Bộ...chúng tan học rồi hả mình?"_Cô ôm rỗ rau vừa hái ngoài vườn vào vừa nói.

"Đúng rồi, chúng nó vừa mới về. Tôi chỉ đang ngẫm lại tác phẩm mà người xưa để lại, tôi rất là tâm đắc về những lời dạy của cố nhân."

Bửu tâm đắc cũng phải, bởi không ngờ khi xưa cụ Băng Hồ cũng hiểu được nổi khổ của dân đen. Bị bọn chủ điền vơ vét ruộng lúa một cách vô tâm.

Bửu tuy là tá điền nhưng lại rất chữ nghĩa. Anh biết được những gì đều truyền lại cho đám trẻ trong xóm. Thật tiết cho tài năng của anh, khi những "người chữ nghĩa" khác thi chữ thi huyện, còn anh đây phải làm một tá điền bần hèn thấp bé.

Bửu nhìn vợ đang giấu thứ gì đó bên hông bụng, anh liền đưa tay bắt lấy. Vợ anh liền hoản hốt giật lại. Thì ra đó là vải, nhưng tấm vải này rất nhỏ, có khi còn không đủ may một chiếc quần hoặc thậm chí chỉ dùng để vá những chỗ rách trên quần áo.

Bửu ngạc nhiên hỏi:

"Ái chà! em mua vải sao. Mà vải gì đâu chỉ có nhiêu đây vậy, em định mua cho ai mặc thế?"

Lan chỉ cười gượng. Mặt cô đỏ lên, cô chẳng nói mà chỉ đưa tay lên xoa bụng. Lúc này Bửu mới hiểu ra:

"À đúng rồi, anh thật là vô ý tứ, anh sắp có con nhưng anh chẳng hề nhận ra, thật là đáng trách cho người cha như anh"

Đúng thế, hai người đã có một mụn con, điều hạnh phúc nhất của mỗi gia đình. Sự ấp ủ, bao bọc và nỗ lực chờ đợi. Đến khi họ biết sẽ có thêm một thành viên trong gia đình thì dù có vất vả gian lao hay khó nhọc đến nhường nào thì chẳng hề nhã gì.

Lan chợt nhận ra việc gì đó rồi cô lấy trong giỏ ra một chùm bánh ích. Cô đưa cho Bửu, đây là một ít bánh cô mua dành cho chồng. Cô không thích ăn ngọt nên bèn bảo chồng cứ ăn, không cần phải để cho cô.

Cầm chùm bánh ích trên tay, Bửu chợt đượm buồn. Tuy hai người rất vui khi có đuợc đứa con đầu lòng, nhưng rồi sau này nó sẽ phải sống ra sao? Cái nghèo đói nó tàn nhẫn đến nhường nào, nó có thể dập tắt đi ngọn lửa ước mơ của con người bất kể lúc nào.

Không nhắt đến những chuyện buồn nữa, Bửu biết vợ anh thèm chua nên liền chạy đi mua me, sẵn ra ruộng mần chuyện đồng án.

Cùng lúc đó, ông chủ điền từ ngoài sân bước vào, chân bước chiểm chệ, tay cầm chiếc quạt mo, quần lụa áo hoa, ria mép hai bên đen ngóm. Tên chủ điền ấy chưa thấy mặt đã nghe tiếng:

"Chú Bửu à! Chú có ở nhà không?"

Nghe thấy tiếng của ông chủ điền, Lan vội sửng sốt và bước ra cửa đón:

"Dạ thưa, chồng tôi đi ra đồng rồi ạ"

Nghe thấy thế, tên chủ điền bỗng cười nhẹ, khi Lan nói với hắng rằng sẽ kêu Bửu về, nhưng hắng lại thôi, hắng bảo cứ để chú ấy làm việc, dù sao chuyện đồng án cũng quan trọng hơn là tiếp đón ông chủ điền này.

"Thôi thì như thế này, tôi sẽ ngồi đợi chú Bửu về, nếu cô Lan đây không phiền thì có thể cho tôi vô nhà ngồi nghỉ mát được không cô Lan?"_ tay hắng vừa cầm quạt  chểm chệ vừa nghênh ngang liếc vào trong.

Nghe thấy vậy, Lan mời tên chủ điền ấy vào trong nhà ngồi. Lan lật đật rót trà mời hắng. Lan nói:

"Dạ thưa, có việc gì mà ông phải lặn lội, đích thân đến đây tìm nhà tôi thế ạ?"

Tên chủ điền chạm vào tay của Lan, nhìn cô với ánh mắt không bình thường. Phải, ông ta có tình ý với Lan, phải chăng tên chủ điền này đến đây không phải là tìm Bửu mà là tìm vợ anh ta?

Nhận ra hành động ấy, Lan lập tức rút tay lại, cô bảo ông nhanh dùng trà kẻo hết ngon. Hắng nhìn ra trước sân bằng cặp mắt xa xăm, liệu có phải là đang đợi Bửu về, hay chăng là đang "sợ" anh ta về?

"Cũng chẳng có việc hệ trọng gì, tôi tìm chú Bửu là để giao thêm cho chú ấy vài mẫu ruộng, bọn tá điền ngoài kia nó làm ăn cái nổi gì mà để ruộng đồng thất mùa mất vụ như thế, lại còn vét đi vài phần, qua mặt tôi, chẳng chịu nộp đủ số lúa đã định"_Nói đến dây hắn gõ cây gậy xuống nền nhà ra chiều như đang rất bực mình.

"Dạ thưa, được vậy thì tôi đội ơn ông. Nhưng thiết nghĩ hai vợ chồng tôi làm sao mà đủ cơm ăn áo mặt, như vậy là đã trọn rồi ạ"_ Lan cuối gầm mặt nói.

"Vả lại nhà tôi chỉ cày có hai dảy ruộng thôi cũng không có thời gian ngơi nghỉ, sợ ông chủ cho thêm thì phải mướn thêm công, đến lúc đó nợ một ra mười ạ"_Lan dùng tay lấy khăng rằn đưa lên trán lau mồ hôi nói.

nghe vậy, tên chủ điền cười đáp:

"Cô nói thế cũng phải, nhưng cô cũng phải mơ ước đến một cuộc sống tốt hơn, để sau này con cô đỡ phải khổ chứ, có phải vậy không cô Lan"

"Dạ thưa, chúng tôi chẳng giám đèo bồng mơ ước chuyện cao sang."_cô nhìn tên chủ điền nói.

"chẳng giám đèo bồng mơ ước chuyện cao sang? Cái miệng có duyên đến sợ"_tên chủ điền cười mỉm.

Đến đây Lan sượng trân nhìn ông chủ điền. Lan nói rằng hể lớn thuyền thì lớn sóng, cô sợ hai vợ chồng gánh chẳng nổi.

nghe vậy tên chủ điền nhìn cô rồi nói với âm giọng lớn gắt:

"Cũng do nhà của cô Lan đây, không có việc gì ra hồn, nửa thì nhà nông nửa thì nhà nho, thử hỏi làm sao mà khắm khá lên được. Ra làm ruộng thì nắng không ưa mưa không chịu, cứ thích ngồi mát ăn bát vàng. Bởi người ta nói dài lưng tốn vải ăn no lại nằm"

Đến đây Lan trợn mắt liếc ông chủ điền. Thấy mình lỡ lời, tên già nua kia đổi chất giọng:

"Tôi nói chơi mà cô giận tôi sao cô Lan"_ hắng liền nắm lấy cánh tay cô Lan.

Lan rút tay lại, cô nói:
"dạ thưa ông, tôi nào lại giận ông ạ"

Nghe được những lời đó, tên chủ điền nịnh nọt:
"Nhưng thật ra làm giàu chẳng khó đâu, có người tại sao lại bôn ba tứ phương nhưng nghèo vẫn hoàn nghèo, là vì họ không có ai nâng đỡ. Nhưng cô yên tâm, với cô thì tôi hứa sẽ bảo bọc mà."_nói xong tên chủ điền cười nhìn khẽ cô

Lan chợt rụt rè, tỏ ý hoảng sợ vì cô biết tên chủ điền ấy có ý đồ với cô.

Chợt hắng uống được vài ngụm trà liền nhìn Lan. Cô nghĩ chắc trà có vấn đề nên ông ta mới nhìn cô như thế. Lập tức hắng phun hết trà trong miệng xuống nhà.

___________________________
1. trích trong "Nhâm Dần niên lục nguyệt tác" ý nghĩa: Đọc ba vạn cuốn sách mà thành vô dụng,
Bạc đầu luống phụ lòng thương dân.