1. Ô nhiễm và suy thoái môi trường do hoạt động du lịch

Du lịch đã được chứng minh là ngành công nghiệp dân sự quan trọng nhất trên thế giới. Theo WTTC, chỉ đến năm 1993 ngành du lịch đã sản sinh ra 3,5 ngàn tỷ USD cho thu nhập thế giới; ngoài ra ngành lữ hành và du lịch còn tạo công ăn việc làm cho 127 triệu người và ước lượng các con số như trên sẽ tăng gấp đôi tính đến năm 2005.

Ngành du lịch và lữ hành đã thúc đẩy sự phát triển cả về mặt chất và mặt lượng về các  loại phương  tiện giao  thông. Số  lượng các phương  tiện đưa vào  lưu  thông ngày một nhiều hơn, đường sá càng được mở rộng hơn, dài hơn, nhiên  liệu được sử dụng nhiều hơn, khói thải nhiều hơn, các chất thải sinh hoạt (thể rắn, lỏng, khí) từ du lịch diễn biến phức tạp hơn, các sinh vật hoang dã bị săn bắn mãnh liệt hơn... và cuối cùng  là suy  thoái, ô nhiễm môi  trường sẽ diễn biến phức  tạp hơn. Lấy ví dụ  Châu  Phi  vào  thế  kỷ  20;  những  cuộc  đi  săn  vào  năm  1909  của  Theodore Roovelt đã mang về những  cái đầu hoặc những  chiếc  sừng  lớn nhất mà ông  tìm thấy  được  trong  lúc  săn  bắt,  cho  đến  giữa  những  năm  70  của  thế  kỷ  20  du  lịch thiên nhiên vẫn chỉ để tâm vào các con thú lớn, phá hoại tới môi trường sống của động vật và phá hủy thiên nhiên. Đây là một trong những nguyên nhân của sự sút giảm về đa dạng sinh học.

Ngành công nghiệp hàng không  ra đời và phát  triển cũng  là một  trong những bước nhảy vọt trong hoạt động lữ hành, song song với đó cũng đặt ra những thách đố  lớn đối với  thời đại, công nghiệp hàng không một mặt đưa  lữ khách đi nhanh hơn, xa hơn,  tiết kiệm nhiều  thời gian hơn và không gian được  thu gần hơn, mặt khác các ống khói máy bay đã không ngần ngại thải vào bầu khí quyển nhiều khói hơn, thành phần khí thải có tính nguy hại lớn hơn... đó là chưa kể đến các loại hình giao thông trên bộ, trên biển nhằm phục vụ du khách ngày một nhiều và chính điều này đã gây tác động không nhỏ đến môi trường sinh thái như gây ô nhiễm bầu khí quyển (khói thải giao thông), gây ô nhiễm biển (tràn dầu, các sự cố tàu trên biển...), ô nhiễm và suy thoái đất (mở rộng đường sá, gây chai cứng đất...) và tác động vào các đới tự nhiên nhằm tạo mặt bằng xây dựng đường sá và các công trình phục vụ cho du lịch.

2. Du lịch và vấn đề suy thoái, ô nhiễm môi trường

Nói chung, hoạt động du lịch đã đưa đến rất nhiều vấn đề cho môi trường sinh thái. Lần lượt liệt kê một số tác động tiêu cực:

-  Việc khai phá và chuyển đổi mục đích sử dụng các vùng đất tự nhiên để xây dựng khách sạn, nhà nghỉ, các khu vui chơi giải trí, cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch... đã làm mất đi khu hệ cư trú của nhiều loài động vật hoang dã, phá vở các khu hệ động - thực vật... và gây ra sự suy giảm về đa dạng sinh học và mất cân bằng sinh thái.

-  Chất thải rắn, nước thải từ các điểm du lịch, các khu du lịch làm nhiểm bẩn môi trường đất và các nguồn nước trong các thủy vực

-  Việc san lấp mặt bằng, phá rừng ngập mặn, đất và rừng ngập nước để tạo ra các  công  trình du  lịch ở  các vùng ven biển,  các vùng ngập, bán ngập,  các vùng đới bờ... đã  làm mất môi  trường  sống  của nhiều  loài  sinh vật  có đời sống gắn liền với điều kiện ngập nước, ngập mặn.

-  Phá rừng để lấy lâm sản quý làm đồ lưu niệm, lấy gỗ phục vụ cho xây dựng các công  trình du  lịch cũng không  tính  toán hết các  tác hại của chúng,  tuy nhiên  tựu  trung vào các vấn đề  sau: giảm  sút đa dạng  sinh học, gây  ra xói mòn và rửa trôi trên các sườn dốc, hoang hóa và sa mạc hóa xuất hiện và lan rộng nhanh hơn...

-  Ô  nhiễm  không  khí  gia  tăng  do  hoạt  động  vận  chuyển  hành  khách  sẽ  tác động  đến  bầu  khí  quyển,  đến  đời  sống  của  sinh  vật  và  thậm  chí  còn  là nguyên nhân gây  ra  sự di  cư đối với nhiều  loại động vật nhạy  cảm với  sự thay đổi của môi trường không khí.

-  Sự vận hành của khách du  lịch và các phương  tiện du  lịch có  thể  làm chai cứng đất, gây ra hiện tượng du nhập sinh vật ngoại lai, gây xáo trộn đến sinh lý động thực vật và ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của các hệ sinh thái vốn rất nhạy cảm với các biến động của môi trường.

-  Các công trình phục vụ du lịch mọc lên có thể gây ra sự thay đổi điều kiện địa mạo, thủy vực.

-  Việc  sử dụng phân bón hóa học,  thuốc  trừ  sâu để  chăm  sóc  cỏ  (ở  các  sân golf), cây trồng ở các công trình phục vụ du lịch... có thể gây ô nhiễm đất và các nguồn nước phục vụ cho sinh hoạt và nuôi trồng thủy sản.

-  Các công trình du lịch còn có thể gây ra xói mòn đất, thay đổi tính chất dòng chảy, đới bờ... và làm cho tính chất môi trường bị biến đổi theo chiều hướng bất lợi cho cuộc sống.

Ngoài ra, còn có rất nhiều tác hại như làm thay đổi tính chất mặn ở các đới bờ do  việc  xây  dựng  và  vận  hành  các  công  trình  du  lịch  dọc  bờ,  gây  ồn,  gây  chết nhiều loại động - thực vật... Ở đây, chúng tôi chỉ đưa ra một số vấn đề mang tính chất “nóng” xảy  ra  trong hoạt động du  lịch,  từ đó các vấn đề khác  sẽ được diễn giãi một cách dễ dàng hơn.

Các tác động tiềm tàng:

Tác động tiềm ẩn lên thực vật: có thể kể đến các tác động của phát triển du lịch và các hoạt động của nó lên thực vật như sau:

-  Thiếu cẩn thận trong việc sử dụng lửa, chặt phá cây cối để tạo nơi cắm trại, thải bỏ rác thải không đúng các quy định về vệ sinh môi trường, sử dụng các phương tiện giao thông

-  Gây suy giảm giống loài

-  Gây phiền nhiễu đến sự phát triển bình thường của thực vật

-  Ngăn chặn sự tái sinh của các vật chất hữu cơ trong đất

-  Làm giảm độ che phủ của thực vật và đa dạng sinh học

Tác động tiềm ẩn lên chất lượng nước: tác động tiềm ẩn của phát triển du lịch và các hoạt động của nó bao gồm cả sự ô nhiễm nước, đây là kết quả của sự thải bỏ  chất  thải  trong  hoạt  động  du  lịch  thẳng  xuống  các  kênh  rạch,  sông  hồ,  hoạt động bơi lội, chèo thuyền, vết dầu loang... một mặt gây ra sự suy giảm chất lượng nguồn nước, mặt khác chất ô nhiễm có thể tích tụ trong cơ thể thủy sinh động vật và  thực vật và đi vào cơ  thể con người. Ngoài ra, vấn đề “phú dưỡng hóa”  trong môi trường nước cũng là trường hợp đáng lo ngại.

Tác động tiềm ẩn lên môi trường không khí: Tác động tiềm ẩn của du lịch lên môi  trường  không  khí  thể  hiện  qua  các  nguồn  khí  thải CO2, CO, SOx, NOx...  từ giao  thông bộ,  giao  thông  thủy  và  vận  chuyển hành khách  trên  không. Ô nhiễm không khí có  thể diễn  ra  trong giới hạn hẹp, cũng có  thể  trong giới hạn  rộng  tùy thuộc vào  các điều  kiện  về địa hình, về  tính  chất và phạm  vi  tác động  của  sự ô nhiễm...

Tác động  tiềm ẩn  lên động  vật:  hầu hết du khách quan  tâm đến  việc  thưởng ngoạn các động vật bản địa. Từ đó sẽ tác động lên:

-  Phá vỡ điều kiện sống của động vật

-  Làm thay đổi sinh lý và hành vi của động vật

-  Giết hại hay loại bỏ động vật ra khỏi môi trường sống của chúng

-  Hoạt động  tìm kiếm vật  lưu niệm gây suy giảm nguồn  tài nguyên động vật và đa dạng sinh học...

Như vậy, môi  trường sống của  thực vật, động vật, chất  lượng không khí, chất lượng nguồn nước và môi trường đất đã có sự biến đổi không có lợi cho cuộc sống của sinh vật và con người do hoạt động của du lịch mang lại. Ngoài ra, các vấn đề khác cũng có chiều hướng biến đổi  theo như thay đổi cảnh quan  thiên nhiên, gây suy thoái và ô nhiễm môi trường.

Phát  triển du  lịch  cần  tiêu  thụ  cảnh quan để phục vụ  cho xây dựng  các  công trình du  lịch. Nếu có  sự  tính  toán, đánh giá  tác động môi  trường và quản  lý một cách thận trọng thì các ảnh hưởng của du lịch lên môi trường sinh thái có thể được giảm thiểu.