Giới thiệu môn học 

Môn NTTS (60 tiết) 

           Lý thuyết (45 tiết) 

               Bài mở đầu 

Chương 1. Các K/n trong NTTS 

C2 ĐĐ sinh học cá 

C3 QLCL nước 

C4 DD và thức ăn 

C5 KT SS và ương nuôi 

C6 KT nuôi 

C7 QL sức khỏe ĐVTS 

          Thực hành (15 tiết) 

Bài 1. ĐĐ sinh học một số lài cá 

Bài 2. Slý, GP cá 

Bài 3. Các yếu tố MT 

Bài 4. KT vận chuyển ĐVTS 

Bài 5. KT nuôi + Xem băng hình  Bài mở đầu 

Vài nét khái quát về lịch sử nghề cá 

Việt nam Vài nét khái quát về lịch sử nghề cá  

Việt nam 

*"Tiềm năng nghề cá VN: 

•  Bờ biển dài 3.260 km 

•  DT vùng nội thủy và lãnh hải rộng 226 km2 

•  DT Vùng biển đặc quyền KT rộng trên 1 triệu km2 

•  Trên 4000 hòn đảo 

•  Nhiều vịnh, đầm phá, cửa sông 

•  Trên 400.000 ha rừng ngập mặn 

•  DT trong đất liền khoảng 1,7 triệu ha nước mặn, nước ngọt có thể NTTS 

•  Nghề cá hình thành từ rất lâu: khai thác hải sản tự nhiên Vài nét khái quát về lịch sử nghề cá  

Việt nam 

*"Quá trình hình thành để trở thành ngành KT mũi nhọn: 

•  1959 thành lập Tổng cục Thủy sản trực thuộc Hội đồng Chính 

phủ 

•  1962 xuất hiện những điển hình nuôi thủy sản nước mặn đàu 

tiên ở Kiến An, HP 

•  1963 cho SS nhân tạo thành công cá mè 

•  1973 Hà Tĩnh đã chuyển 200 ha cấy lúa kém hiệu quả sang 

NTTS 

•  1976 chuyển Tổng cục thành Bộ Hải sản 

•  1980 XK TS mới đạt 11,2 triệu USD Vài nét khái quát về lịch sử nghề cá  

Việt nam 

•  1981 đổi tên thành Bộ Thủy sản 

•  1996 TS VN đứng thứ 19 về tổng sản lượng, thứ 30 về giá trị 

kim ngạch XK, thư 5 về sản lượng tôm nuôi và đứng đầu về 

tăng trưởng XK 

•  Từ 1996 đến nay nhà nươc thông qua 3 chương trình Ktế lớn: 

–  Đánh bắt xa bờ (1997) 

–  XK TS đến năm 2005 

–  Phát triển NTTS từ 1999-2010 

•  Nuôi tôm và cá da trơn trở thành 2 mặt hàng chủ lực Vài nét khái quát về lịch sử nghề cá  

Việt nam 

•  Hướng đến tương lai với tiêu chí phát triển 

nhanh, hiệu quả và bền vững 

•  Nghề cá VN đang PT nhanh chóng trở thành 

ngành KT mũi nhọn và là ngành XK thứ 3 sau 

dầu khí, dệt may. 

•  Nghề cá tạo việc làm cho 4 triệu LĐ, tạo thu 

nhập cho hàng chục triệu người 

•  Nghề cá cung cấp khoảng 40% nhu cầu đạm 

ĐV cho dân Vài nét khái quát về lịch sử nghề cá  

Việt nam 

•  Tổng sản lượng TS 2006: 3.717.000 tấn, tăng 8,2% so với 

2005. 

•  Khai thác biển giảm 2,2%: 1.760.000 tấn 

•  Sản lượng nuôi tăng 22,9%: 1.765.000 tấn 

•  XKTS: 3,2 tỷ USD = 117% kế hoạch (2,8 tỷ USD), tăng 

20,4% 

•  Bão, giá xăng, MT, dịch bệnh… ảnh hưởng đến khai thác, nuôi 

•  Công nghệ xử lý vi sinh được áp dụng trong xử lý MT ao nuôi 

tôm Bộ Thủy sản 

Hệ thống bộ máy tổ chức của ngành Thủy sản 

VN 

•  """""""""""""""""" 

Tổ chức giúp Bộ: 

1. Vụ NTTS 

2. Vụ Ktế 

3. Vụ Kế hoạch – TC 

4. Vụ KH-CN 

5. Vụ HT-QT 

6. Vụ Pháp chế 

7. Vụ TCCB 

8. Vụ Kthác-Bvệ NL 

9. Cục QL chất lượng.. 

10. Thanh tra Bộ 

11. Văn phòng Bộ 

Các tổ chức sự nghiệp thuộc Bộ: 

1. Viện NC Hải sản 

2. Viện Ktế và quy hoạch TS 

3. Viện NC NTTS I  

4. Viện NC NTTS II 

5. TT NC TS III 

6. TT KN Qgia 

7. TT Tin học 

8. Báo TS 

9. Tạp chí TS 

10. Các trường chuyên nghiệp trực thuộc Bộ 

Công đoàn 

Hội nghề cá 

Hiệp hội  

Chế biến XK 

Các sở NN, TS, N-L-N 

Tỉnh 

Phòng Một số xu hướng trong NTTS 

•  Nâng cao sản xuất NTTS 

•  Giảm chất thải vào MT xung quanh 

•  An toàn thực phẩm 

•  NTTS đã PT nhanh trong vài 3 thập kỷ qua hàng năm tăng 8,9%, trong đó 

SX ĐV trên cạn chỉ tăng 3%, đánh bắt TS tăng 1,2%. 

•  Trong năm 2003, NTTS đạt 54,8 triệu tấn từ 247 loài nuôi, đạt giá trị 67,3 

tỷ USD. 

•  92% tổng sản phẩm đến từ các nước đang PT và 91,2% đến từ châu Á. 

•  10 nước PT NTTS nhất trên thế giới từ châu Á: Trung Quốc (đóng góp 

70,2% tổng sản phẩm NTTS toàn cầu và 50% giá trị), Ấn độ, Indonesia Chương I. MỘT SỐ KHÁI NIỆM DÙNG 

TRONG NTTS 

1. Nuôi trồng Thủy sản 

2. Các hình thức nuôi  

2.1 Nuôi đơn (Monoculture) 

2.2 Nuôi ghép (Polyculture) 

2.3 Nuôi kết hợp (Integrated culture) VAC 

2.4 Nuôi luân canh 

2.5 Nuôi xen canh Chương I. MỘT SỐ KHÁI NIỆM DÙNG 

TRONG NTTS 

3. Các hệ thống nuôi 

3.1 Nuôi quảng canh 

3.2 Nuôi quảng canh cải tiến 

3.3 Nuôi bán thâm canh 

3.4 Nuôi thâm canh (nuôi cao sản) 

4. Các giai đoạn phát triển của cá 

4.1 Cá bột 

4.2 Cá hương 

4.3 Cá giống (cá giống nhỏ  hay giống C1, cá giống lớn hay giống C2) 

4.4 Cá thịt (cá thương phẩm) 

4.5 Cá bố mẹ Chương I. MỘT SỐ KHÁI NIỆM DÙNG 

TRONG NTTS 

5. Các giai đoạn phát triển của giáp xác (tôm, cua) 

5.1 Ấu trùng (Larvae) 

5.2 Hậu ấu trùng (Post larvae) 

5.3 Tôm, cua giống (tôm cỡ 2-3 hoặc 4-6)  

5.4 Tôm, cua thịt (tôm, cua thương phẩm) 

5.5 Tôm, cua bố mẹ 

Ngoài ra còn khái niệm: cua lột, tôm lột, cua gạch, ghẹ gạch, cua 

chắc… Chương I. MỘT SỐ KHÁI NIỆM DÙNG 

TRONG NTTS 

6. Khái niệm về các loại thuỷ vực 

6.1. Ao: 

6.2. Đầm: 

6.3. Hồ: Hồ tự nhiên, hồ nhân tạo... 

6.4. Sông, suối: 

Chương 2. Đặc điểm sinh học 

của cá 

I. Hình dạng và cấu tạo bên ngoài của 

cá I. Hình dạng và cấu tạo bên ngoài của cá 

•  Cá##chép#I. Hình dạng và cấu tạo bên ngoài của cá 

1. Hình dạng: hình thoi, hình ống, hình dẹt… 

2. Các bộ phận trên cơ thể cá 

•  Đầu cá: dẹt theo mặt phẳng, dẹt 2 bên 

•  Miệng cá: miệng trên, miệng dưới, bằng nhau 

Râu: cơ quan xúc giác 

•  Thân và đuôi cá 

•  Da và vảy cá: có vảy hoặc không (nhiều chất nhờn) 

Cá vảy, cá da trơn 

•  Màu sắc cá: phù hợp với MT 

3. Sự vận động của cá 

•  Vây nhiệm vụ vận động và thăng bằng 

•  - Vây lẻ: Vây lưng, vây hậu môn, vây đuôi 

•  - Vây chẵn: vây ngực, vây bụng 

•  Sự di động của cá nhở uốn khúc cơ thể, nhờ vận động của vây II. Cấu tạo bộ máy tiêu hóa của cá 

1.  Cấu tạo và chức năng của bộ máy tiêu hóa 

•  Khoang miệng hầu 

•  Thực quản 

•  Dạ dày: có dạ dày, không rõ, không có dạ dày 

•  Ruột: chiều dài của ruột phụ thuộc vào đặc điểm dinh 

dưỡng: cá dữ ruột ngắn, cá hiền ruột dài và ruột cá ăn thực 

vật ruột dài nhất 

•  Các tuyến tiêu hóa: N/v tiết men tiêu hóa: gan, tụy Spleen II. Cấu tạo bộ máy tiêu hóa của cá 

2. Quan hệ giữa thức ăn và cấu tạo của bộ máy tiêu hóa 

•  Cá dữ: có dạ dày, ruột ngắn, PT men tiêu hóa Protid: cá quả, cá trê… 

•  Cá ăn động vật phù du; thường sống tầng nước giữa, miệng hướng phía 

trước hoặc lên trên, dạ dày vừa phải, ruột không dài: cá diếc 

•  Cá ăn động vật đáy: chuyên sống tầng đáy, dạ dày lớn, ruột ngắn, râu 

phát triển: cá chép, cá trắm đen, cá trê.. 

•  Cá ăn thực vật 

–  TV phù du: ruột nhỏ, dài: cá mè trắng 

–  TV bậc cao: cá trắm cỏ, cá bỗng 

•  Cá ăn mùn bã hữu cơ: có ruột dài, sống đáy: cá trôi, cá chim 

•  Cá ăn tạp: cá chép, rô phi, cá rô đồng 

Phân chia trên chỉ mang tính chất tương đối III. Hệ hô hấp 

1.  Mang 

•  Cung mang,  

•  Hoạt động của mang 

2. Cơ quan hô hấp phụ 

•  Da 

•  Ruột 

•  Cơ quan trên mang 

•  Túi khí 

•  Bóng hơi 

3. Cơ quan hô hấp của cá con (cơ quan hô hấp chưa PT hoàn chỉnh) 

4. Cường độ hô hấp; loài, tuổi, MT (hàm lượng ô xy, CO2 hòa tan, nhiệt độ 

nước) IV. Cân bằng thẩm thấu 

1.  Tại sao cá lại có thể sống được trong nước biển khi nồng độ muối ở MT 

cao hơn trong cơ thể: 

•  Cá uống nước biển 

•  Nước thải qua mang, da 

•  Ion hóa trị 1 (Cl

-

, Na+..) thải qua tế bào Chlorine 

•  Ion hóa trị 2 thải qua phân (Mg2+, SO4

2-

) 

2. Tại sao một số loài cá lại có thể sống được trong nước ngọt khi nồng độ 

muối trong cơ thể cao hơn nồng độ muối ngoài MT: 

•  Cá hấp thu nước thông qua mang, da 

•  Nước thải qua đường niệu, và tái hấp thu muối ở thận và ở tế bào 

Chlorine V. Sinh trưởng của cá 

1.  K/N tốc độ sinh trưởng 

2.  TĐST = W2+W1/t2+t1 

3.  Tăng trưởng chiều dài 

4.  Sự liên quan giữa sinh trưởng về chiều dài và trọng lượng: W = aLb 

(W: 

trọng lượng cá (g), L: chiều dài cá (cm), a và b là hệ số. b= 3, tốc độ ST 

bình thường)  

5.  Phương pháp xác định tuổi: theo vảy, xương 

6.  Các yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ sinh trưởng của cá 

•  Thức ăn: số lượng, chất lượng 

•  Môi trường: Nhiệt độ, ô xy hòa tan.. 

•  Hocmon sinh trưởng và yếu tố di truyền Bài tập: Tính tốc độ sinh trưởng 

•  Một ao nuôi cá rô phi có DT: 2000 m2 thả cá rô 

phi với mật độ 3 con/m2, kích cỡ cá thả: 50 g/

con. Sau khi nuôi 1, 2, 3 tháng Ktra cá đạt 

trọng lượng TB là 150; 300 và 500 g/con. 

•  Tỷ lệ nuôi sống sau tháng nuôi T1, T2, T3 

tương ứng là 95; 90 và 85% so với số lượng cá 

thả ban đầu. 

•  Tính tổng tăng trọng của cá trong ao qua từng 

tháng nuôi và cả giai đoạn? Bài giải 

•  Tổng trọng lượng cá thả: 

•            2000 m2 x 3 con/m2 x 50g/con = 300000g = 300 kg 

•  Tổng tăng trọng cá trong tháng nuôi 1 là: 

•             95% x 6000con x (150-50)g/con = 570 kg 

•  Tổng tăng trọng T2 

•             90% x 6000 c x (300-150)g/c = 810 kg 

•  Tổng tăng trọng T3 

•             85% x 6000 c x (500-300)g/c = 1020 kg 

•  Tổng tăng trọng cả 3 tháng = 2400 kg VI. Đặc điểm sinh học của một số loài cá nuôi 

phổ biến 

1.  Cá chép     Cá mè trắng 

2.  Cá mè hoa    Cá trắm cỏ 

3.  Cá trôi    Cá rô phi 

4.  Cá quả    Cá chim trắng 

5.  Cá trê     Cá tra, cá ba sa 

6.  Cá giò    Cá song (cá mú) 1. Cá chép 

1. Các dạng hình và sự phân bố của cá chép##

•  Cá chép (Cyprinus carpio) phân bố rộng, xuất hiện ở khắp các nước trên thế giới.  

•  Cá Chép sống chủ yếu trong nước ngọt, cũng sống được ở nước lợ có nồng độ 

muối thấp.  

•  Có nhiều dạng hình cá chép và màu sắc khác nhau  

•  Hiện nay ở nước ta, bên cạnh cá Chép nhập nội từ Trung Quốc, đã nhập thêm 

nhiều dòng cá chép chất lượng cao ở Châu Âu, đặc biệt là các dòng cá đã được lai 

tạo và chọn lọc từ Hungary, góp phần làm phong phú thêm các giống loài cá thả 

nuôi trong các lọai hình thủy vực.  

•  Việt nam đã phát hiện nhiều dạng cá chép: cá chép bạc, cá chép kính, cá chép trần, 

cá chép hồng, cá chép lưng gù...  

•  Cá chép lai V1 đang được nuôi phổ biến 1. Cá chép 

1.2. Sự thích nghi của cá Chép với điều 

kiện môi trường 

•  Cá chép thuộc loài rộng nhiệt  

•  Sống được ở lớp nước bên dưới lớp 

nước đóng băng vào mùa đông ở Châu 

Âu đến nhiệt độ cao vào mùa hè ở vùng 

nhiệt đới.  

•  Tuy nhiên nhiệt độ thích hợp cho cá 

chép từ 20 - 28°C  

•  Nhiệt độ dưới 12°C cá chậm lớn, ăn ít 

và dưới 5°C cá ngừng bắt mồi.  

•  Độ pH thích hợp cho cá sinh trưởng và 

phát triển là 7 - 8, nhưng cá cũng có thể 

sống được  trong điều kiện pH từ 6 - 

8,5.  

•  Cá cũng sống được ở ao nước tĩnh có 

hàm lượng oxy thấp, hay sông nơi có 

nước chảy thường xuyên.  1. Cá chép 

1.3. Sự sinh trưởng, phát triển và tính ăn của cá Chép 

1.4. Đặc điểm sinh sản 

•  Cá chép nuôi ở nước ta thành thục sinh dục sau 1 năm  

•  Cá đẻ tự nhiên trong môi trường nếu đủ các điều kiện sau  

•              + Có cá đực và cá cái thành thục 

•              + Có cây cỏ thủy sinh hay giá thể làm tổ 

•              + Có điều kiện môi trường nước thích hợp 

•  Cá chép đẻ nhiều lần trong năm. Mùa sinh sản tập trung vào các tháng đầu năm và 

giữa mùa mưa với nhiệt độ từ 25 - 29°C.  

•  Trong sinh sản nhân tạo cá chép sinh sản được quanh năm  

•  Trứng cá chép là lọai trứng dính, cần giá thể trong nước.  

•  Sức sinh sản dao động từ 120.000 - 140.000 trứng/kg cá cái  

•  Số lượng trứng phụ thuộc vào giá thể trong nước.  

•  Số lượng trứng phụ thuộc vào kích cỡ cá cái 2. Cá mè trắng  

(Hypophthalmychthys molitrix)  

2.1. Phân bố 

•  Cá mè trắng Trung Quốc là loài cá 

đặc trưng của khu hệ cá đồng bằng 

Trung Quốc, phân bố chủ yếu ở 

lưu vực sông Trường Giang, sông 

Châu Giang, sông Tây Giang và 

sông Hắc Long Giang.  

•   Cá mè trắng Trung Quốc được 

nhập vào Việt nam năm 1964, đã 

cho sinh sản nhân tạo thành công 

và được nuôi rất phổ biến ở nhiều 

loại hình mặt nước ở nước ta.  

•   Cá mè trắng Trung Quốc cũng 

được di nhập vào nuôi ở nhiều 

nước châu Á, châu Âu, châu Phi...  

•   Trong thủy vực tự nhiên cá phân 

bố chủ yếu ở tầng mặt và tầng 

giữa, hoạt động nhanh nhẹn, hay 

nhảy cao khỏi mặt nước khi có 

động. Cá thích sống trong môi 

trường nước thoáng, rộng, nơi sâu, 

hàm lượg oxy cao, nhiệt độ thích 

hợp cho cá là 22 – 25oC, pH dao 

động từ 7 - 8.  2. Cá mè trắng  

(Hypophthalmychthys molitrix) 

2.2. Đặc điểm sinh trưởng 

•   Cá lớn nhanh  

2.3. Tính ăn của cá mè trắng 

•  Cá bột sau khi nở 3 ngày có chiều dài 7 – 8 mm bắt đầu ăn thưc ăn bên ngoài. Thức 

ăn thích hợp cho cá lúc này là động vật phù du kích thước nhỏ hợp cỡ miệng cá.  

•  Sau 4 - 5 ngày, ngoài những thức ăn là động vật phù du, cá còn ăn thêm tảo phù du.  

•  Sau 6 - 8 ngày cá dài 18 –23 mm, cá ăn tảo nhiều hơn, cá dài 30mm trở lên ăn thức 

ăn như cá trưởng thành.  

•  Khi trưởng thành cá ăn thực vật phù du là chính, ngoài ra còn ăn thêm động vật phù 

du và chất hũu cơ lơ lửng.  

•  Trong ao nuôi cá cũng được cho ăn thêm thức ăn khác như: cám mịn, bột hay sữa 

đậu nành...  2. Cá mè trắng  

(Hypophthalmychthys molitrix) 

2.4. Đặc điểm sinh sản 

•   Cá mè trắng thành thục sinh dục sau 2 năm, trong điều kiện nuôi tốt có con 

sau 1 năm đã thành thục.  

•  Cá đực thường thành thục sớm hơn cá cái cả về tuổi và thời gian trong 

năm.  

•  Mùa vụ sinh sản: tháng 4-5 

•  Sức sinh sản của cá cái phụ thuộc vào cỡ và tuổi của cá. Sức sinh sản vào 

khoảng 75.000 - 100.000 trứng/kg cá cái, một cá có thể tham gia sinh sản 4 

– 5 lần/mùa sinh sản.  

•  Trứng cá thuộc nhóm trứng bán trôi nổi, trứng lơ lửng trong nước nhờ dòng 

nước chảy. Thời gian trứng nở phụ thuộc vào nhiệt độ nước.##3. Cá mè hoa 

•  Cá được nhập vào Vn năm 1958 và cho SS nhân tạo thành 

công năm 1963 

•  Cá lớn nhanh, tốc độ sinh trưởng phụ thuộc vào mật độ nuôi 

và chế độ dinh dưỡng 

•  Cá sống chủ yếu tầng nước giữa và tầng nước trên, nơi giàu 

dinh dưỡng và giàu ô xy hòa tan, cá sống thành đàn. Thức ăn 

chủ yếu là ĐVPD 

•  Cá thành thục nhưng không có khả năng đẻ trứng trong ao 

nuôi, trứng cá mè hoa thuộc loại trôi nổi 4. Cá trôi (Indian carp) 

Cá được nhập vào VN năm 1982, 

sau được nhân rộng và nuôi 

phổ biến 

4.1 Tính ăn 

Khi còn nhỏ, cá ăn chủ yếu là sinh 

vật nhỏ lơ lửng trong nước,  

Khi trưởng thành cá ăn nhiều loại 

thức ăn khác nhau nhưng chủ 

yếu là mùn bã hữu cơ lắng 

đọng đáy ao.  

Trôi trắng hay Mrigal 

Cá trôi đen hay Rohu 4. Cá trôi (Indian carp) 

4.2 Sinh trưởng 

•  Cá Trôi Ấn độ có thể nuôi nhiều loại hình thủy vưc khác nhau, do vậy cá có sức lớn 

khác nhau. 

4.3 Khả năng thích ứng với điều kiện môi trường 

•  Cá trôi Ấn độ có khả năng thích ứng tương đối tốt với điều kiện môi trường. Cá có 

thể sống ở nhiệt độ nước từ 11- 42oC, nồng độ muối thấp như 4 - 5 %o, pH  5,5 cá 

cũng có thể phát triển nhưng chậm.  

4.4. Sinh sản  

•  Cá Trôi Ấn độ nuôi trong ao sau 1 - 2  năm thì mang trứng nhưng không tự đẻ được 

trong ao. Vì vậy phải dùng biện pháp kích thích nhân tạo để cá đẻ trứng.  

•  Cá có thể đẻ được  2 - 3 lần trong năm  

•  Mùa vụ sinh sản của cá tập trung từ tháng 5 - 9.  5. Cá trắm cỏ: Grass carp 

(Ctenopharyngodon idellus) 

•  Loài cá lớn nhanh 

•  Năm 1958, chúng ta nhập cá trắm cỏ từ Trung Quốc, đến năm 

1967 đã thành công trong việc sinh sản nhân tạo, cá trắm cỏ 

trở thành đối tượng nuôi phổ biến, có ý nghĩa cho các tỉnh 

miền núi và là đối tượng nuôi lồng chính ở phía Bắc.  

•  Ở Việt Nam, cá trắm cỏ thường phát dục khi đạt 1 - 3 tuổi, cá 

đực phát dục sớm hơn cá cái, nhưng ở Trung Quốc cá trắm cỏ 

lại phát dục muộn hơn.  

•  Nhiệt độ nước thích hợp cho sinh sản 22 - 29oC, lưu tốc nước 

1 - 1,7m/s. 5. Cá trắm cỏ 

•  Trứng cá trắm cỏ thuộc 

loại bán trôi nổi, trứng sau 

khi đẻ xong trôi theo dòng 

sông và nở thành cá bột.   

•  Sức sinh sản thực tế trong 

sinh sản nhân tạo là 

47.600 - 103.000 trứng /

kg cá cái  

•  Cá trưởng thành chủ yếu 

là ăn TV thượng đẳng 6. Cá rô phi (Tilapia) 

•  Cá rô phi là loài cá dễ nuôi, cá có khả năng thích ứng tốt với sự thay đổi 

của điều kiện môi trường,  

•  Cá rô phi thích ứng trong nhiều mô hình nuôi khác nhau,  

•  Cá tăng trọng tốt, là đối tượng góp phần cải thiện năng suất và thu nhập 

cho nông hộ qua các mô hình sản xuất.  

6.1. Đặc điểm dinh dưỡng  

•  Tất cả các loài rô phi đều có tính ăn tạp, tuy nhiên thức ăn ưa thích của rô 

phi là những sinh vật thuỷ sinh lơ lửng trong nước. Ngoài ra rô phi còn có 

khả năng sữ dụng trực tiếp những loại thức ăn do con người cung cấp  như 

cám, tấm, các loại rong bèo (bèo tấm, bèo hoa dâu) . Đây là đặc điểm rất 

thuận lợi cho nghề nuôi cá.  Loµi c¸ r«phi ®-îc nu«i phæ biÕn 

R«phi v»n O. niloticus 

R«phi ®en O. mossambicus 

R«phi xanh O. aureus  R«phi ®á 6. Cá rô phi (Tilapia) 

6.2 Đặc điểm sinh trưởng 

•  Sau một tháng tuổi cá con có thể đạt trọng lượng 2 - 3g/con và sau khoảng 

2 tháng tuổi có thể đạt 10-12g/con.  

•  Cá cái sẽ lớn chậm hơn sau khi tham gia sinh sản trong khi đó cá đực vẫn 

lớn bình thường vì vậy trong đàn cá rô phi thì cá đực bao giờ cũng có kích 

thước lớn hơn cá cái. Sau khoảng 5 - 6 tháng nuôi cá rô phi vằn đực có thể 

đạt 200-250g/con và cá cái có thể đạt 150-200g/con.  

•  Trong hệ thống ao nuôi thâm canh, sau 1 chu kỳ nuôi 6 tháng, trọng lượng 

cá có thể đạt bình quân 300 – 600 gram/con. Đối với cá nuôi lông sau chu 

kỳ nuôi 6 – 8 tháng, trọng lượng cá có thể đạt bình quân từ 250 gram – 550 

gram/con. Trường hợp cá vượt đàn, trọng lượng cá có thể tăng đến 700 

gram/con. C¸ r«phi cã thÓ nu«i trong n-íc ngät vµ n-íc lî 

1. TÊt c¶ c¸c loµi c¸ 

r«phi ®Òu nu«i ®-îc 

trong m«I tr-êng n-íc 

ngät 

2. Loµi c¸ r«phi ®en 

vµ r«phi ®á thÝch 

hîp h¬n ®èi víi m«I 

tr-êng nu«i n-íc lî C¸ r«phi cã thÓ ®-îc nu«i 

1. Hçn hîp giíi tÝnh 

2. Ьn tÝnh Nu«i trong ao ®Êt nhá Nu«i trong ao ®Êt lín Nu«i trong lång Nu«i trong bÓ ngoµi trêi Nu«i trong hÖ thèng n-íc ch¶y Nu«i trong bÓ trong nhµ 6. Cá rô phi (Tilapia) 

6.3 Đặc điểm sinh sản 

•  Sau khoảng 4-5 tháng tuổi cá rô phi vằn (O.niloticus) đã tham 

gia đẻ trứng  

•  Cá rô phi đen chỉ cần khoảng 3 tháng tuổi là đã tham gia sinh 

sản.  

•  Cá thường chọn những nơi có mực nước từ 0.3 - 0.6m, đáy ao 

có ít bùn để làm tổ.  

•  Đường kính tổ đẻ phụ thuộc vào kích cở của con đực.  

•  Sau khi tổ làm xong cá tự ghép đôi và tiến hành đẻ trứng.  6. Cá rô phi (Tilapia) 

•  Hầu hết các loài rô phi đều đẻ nhiều lần trong năm.  

•  Khoảng cách giữa hai lần đẻ trứng khoảng 20-30 ngày.  

•  Số trứng trong một lần đẻ phụ thuộc vào kích cỡ cá cái, cá càng lớn số 

trứng đẻ ra trong một lần càng nhiều và ngược lại.  

•  Trung bình một cá cái có trọng lượng 200-250g đẻ được 1000 – 2500 

trứng.  

•  Sau khi đẻ xong cá cái ngậm trứng và cá con mới nở trong miệng (cá con 

được giữ trong miệng đến khi hết noãn hoàng). 

•  Trong thời gian ngậm trứng và nuôi con cá cái không bắt mồi vì vậy cá 

không lớn, cá chỉ bắt mồi trở lại khi đã giải phóng hết con trong miệng 6. Cá rô phi (Tilapia) 

Oreochromis niloticus 

Cá điêu hồng ấp trứng  

Cá rô phi nuôi trong lồng 

Ao nuôi cá điêu hồng 7. Cá trê (catfish) 

•  Cá trê đã được nuôi nhiều ở một số vùng Châu Á như Thái 

Lan, Đài Loan, Ân Độ, Philippines, Trung quốc, Việt nam,...  

•  Cá trê lai đã trở thành một đối tượng nuôi chủ yếu như Thái 

Lan, năng suất có thể đạt 105 tấn/ha/năm.  

•  Cá trê gồm nhiều loài ở châu Á và châu Phi.  

•  - Ở nước ta đang khai thác và nuôi các loài là cá trê Đen 

(Clarias focus),  

•  - Trê Trắng (Clarias batracus),  

•  - Trê vàng (Clarias macrocephalus),  

•  - Trê phi (Clarias gariepinus) và 7. Cá trê (catfish) 

•  - Cá trê lai (Clarias macrocephalus female x Clarias 

gariepinus male).  

•  Hiện nay cá trê lai đang được nuôi phổ biến ở nhiều địa 

phương trong cả nước.  

•   Các loài cá trê đều có tính chịu đựng cao với môi trường 

khắc nghiệt như: ao tù, nơi có hàm lượng oxygen rất thấp vì 

cơ thể cá trê có cơ quan hô hấp phụ gọi là " hoa khế " giúp cá 

hô hấp được nhờ khí trời và pH thấp (4 - 4.5).  

•  Cá trê có đặc tính ăn tạp, thức ăn chủ yếu là động vật.  

•  Trong tự nhiên cá trê ăn côn trùng, giun ốc, tôm cua, cá, ... 

ngoài ra trong điều kiện ao nuôi, giai đọan cá con, cá trê ăn 

chủ yếu là động vật phù du, giai đọan trưởng thành cá trê còn 

có thể ăn các phụ phế phẫm từ các trại chăn nuôi, nhà máy 

chế biến thủy sản, chất thải từ lò mổ.  7. Cá trê (catfish) 

•  Cá lớn nhanh và rất dễ nuôi.  

•  Trong hệ thống nuôi thâm canh ở ao, sau chu kỳ nuôi 4 tháng, nước ao có 

hàm lượng oxygen thấp, trọng lượng cá có thể đạt bình quân từ 250 - 300 

gram/con.  

•  Riêng đối với cá trê phi, trọng lượng cá có thể đạt đến 500 - 700 gram/con, 

cá biệt 1 kg/con.  

•  Mùa vụ sinh sản của cá trê bắt đầu vào mùa mưa từ tháng 4 - 9 tập trung 

chủ yếu vào tháng 5 - 7. Trong điều kiện nuôi ao, cá có thể sinh sản nhiều 

lần trong năm (3 - 5 lần/năm).  

•  Nhiệt độ để cá sinh sản tốt từ 25 - 320C. Sức sinh sản của cá trê thấp, sau 

khi cá đẻ xong, có thể nuôi vỗ tái phát dục khoảng 30 ngày, cá có thể tham 

gia sinh sản trở lại.  8. Cá tra, cá basa 

•  Cá tra có tên khoa học là 

Pangasius hypophthalmus là 

một loài cá nuôi truyền thống 

trong ao của nông dân các tỉnh 

ĐBSCL.  

•  Ngoài tự nhiên cá sống ở lưu 

vực sông Cửu long (Thái Lan, 

Lào, Cam-pu-chia và Việt 

Nam).  

•  Cá có khả năng sống tốt trong 

điều kiện ao tù nước đọng, 

nhiều chất hữu cơ, oxygen hòa 

tan cũng như pH thấp và có thể 

nuôi với mật độ rất cao (ao 

nuôi 50 con/m2, bè 90 – 120 

con/m3).  

•  Cá tra là loài ăn tạp. Trong tự 

nhiên, cá ăn được mùn bã hữu 

cơ, rễ cây thủy sinh, rau quả, 

tôm tép, cua, côn trùng, ốc và 

cá.  8. Cá tra, cá basa 

•  Cá nuôi trong ao sử dụng được các loại thức ăn khác nhau như thức ăn tự 

chế với các nguyên liệu như cá tạp, cám, tấm, rau muống và thức ăn viên ... 

Thức ăn có nguồn gốc động vật sẽ giúp cá lớn nhanh.  

•  Cá tra lớn nhanh khi nuôi trong ao, sau 1 năm nuôi cá có thể đạt trọng 

lượng 1 - 1,5 kg/con, trong những năm sau cá lớn nhanh hơn. Cá nuôi trong 

ao có thể đạt đến 25 kg ở cá 10 tuổi.  

•  Cá tra không đẻ tự nhiên trong ao nuôi. Cá tra cũng không có bãi đẻ tự 

nhiên ở Việt Nam. Cá tra đẻ ở Cam-pu-chia, cá bột theo dòng nước về Việt 

Nam  

•  Trong tự nhiên, mùa vụ sinh sản của cá bắt đầu từ tháng 5 đến tháng 7 hàng 

năm. Người ta thường vớt cá tra bột trên sông vào khoảng tháng 5 âm lịch.  

•  Hiện nay các trại cá giống có khả năng chủ động sản xuất cá tra bột.  

•  Sức sinh sản của cá tra dao động từ 139.000 – 150.000 trứng/kg cá cái. 

Đường kính trứng dao động từ 1.1 - 1.2 mm.  8. Cá tra, cá basa 

•  Cá Basa có thể sống ở thủy vưc nước chảy và hồ lớn, thích hợp với nhiệt 

độ ấm (26 – 32oC), chịu đựng được hàm lượng oxygen dao động từ 3 – 6 

mg/l, pH từ 7 – 8.2. Lưu tốc dòng chảy ở bè nuôi phải luôn nằm trong giới 

hạn từ 0.2 - 0.3 m/s.  

•  Cá ăn tạp thiên về động vật. Cá lớn nhanh, cá nuôi bè sau 1 chu kỳ nuôi 6 

tháng, trọng lượng cá có thể đạt dao động từ 800 gram - 1000 gram/con, và 

sau 1 năm, trọng lượng cá đạt trung bình 1.2 kg - 1.5 kg/con.  

•  Mùa vụ sinh sản chính của cá basa thường tập trung vào tháng 2 - 4 và đỉnh 

cao là tháng 3 hằng năm. Sức sinh sản của cá Basa dao động bình quân từ 

5.000 - 10.000 trứng/kg cá cái, trong đó đường kính trứng của cá thông 

thường đạt 1.9 - 2.1 mm.  Bè nuôi cá tra 

•  Trước đây, nguồn giống cá basa phần 

lớn được thu gom trên địa bàn 

Campuchia, sau đó được chuyển sang 

Việt Nam và bán lại cho những người 

nuôi cá bè ở An giang, Đồng tháp.  

•  Từ tháng 8/1994, Khoa thủy sản, 

Trường Đại học Cần Thơ hợp tác 

nghiên cứu với Cirad (Pháp) - Agifish 

(An Giang) đã cho sinh sản nhân tạo 

thành công cá Basa, hàng năm chủ 

động cung cấp thêm cho người nuôi 

hàng vạn cá giống Basa.  

•  Bên cạnh đó, cá lai (cá basa đực x cá 

tra cái) đang được người nuôi ưa 

chuộng, do có sức tăng trưởng nhanh 

nhờ cá basa và dễ nuôi như cá tra 

trong hệ thống nuôi. 9. Cá quả (Channa striata)##

•  Cá được nuôi nhiều ở khu vực phía nam, do có 

sắn nguồn thức ăn, con giống  

•  Phía bắc chủ yếu là cá tự nhiên 

•  Cá quả thuộc loài cá dữ, thức ăn chủ yếu là ĐV 

sống 

•  Cá làm tổ (cây thủy sinh) đẻ trứng và bảo vệ cá 

con mới nở. 10. Cá chim trắng 

•  Đây là loài cá ăn tạp 

•  Cá mới được nhập vào VN năm 1998 

•  Cá chịu rét kém 11.#Cá#song#(cá#mú)#

•  Một#đối#tượng#nuôi#biển#có#giá#trị#kinh#tế#cao#

và#đang#được#nuôi#phổ#biến#12.#Cá#giò#

•  Một đối tượng nuôi trong 

lồng biển ở Cát bà, Hạ 

long, Cửa lò, Khánh Hòa. 

•  Cá lớn nhanh, kích cỡ 

trưởng thành 6-8-15 kg 

•  Năm 2000, Viện TS đã 

cho SS nhân tạo thành 

công 

C3. Quản lý chất lượng nước trong 

NTTS Chu trình nước trên trái đất 

•  Dưới tác dụng của To, áp xuất hơi nước trong 

KK ngưng tụ tạo hạt và rơi xuống. 

•  Nước được lưu giữ dưới dạng băng, tuyết, 

nước ngầm, nước hồ ao, sông suối rồi chảy ra 

đại dương 

•  Trên bề mặt trái đất nước bốc hơi vào KK. Tỷ lệ (%) nước trên trái đất 

•  Nước trong đại dương    97,6 

•  Nước dạng đóng băng      2,1 

•  Nước ngầm       0,3 

•  Hồ nước mặn        0,01 

•  Hồ nước ngọt        0,01 

•  Hơi nước        0,001 

•  Nước sông, suối       0,0001 

                          Nguồn: Wetzel (1983) Nguồn nước trong tự nhiên 

•  Nước mặt chiếm ¾ DT trái đất 

•  Dựa vào hàm lượng muối trong nước người ta 

chia nước bề mặt:  

•  - Nước ngọt: nước có hàm lượng muối <0,5%o 

•  - Nước lợ: nước có hàm lượng muối 0,5 - 30%o  

•  - Nước mặn: nước có hàm lượng muối 30 - 

40%o 

•  - Nước rất mặn: nước có hàm lượng muối > 

40%o Nguồn nước trong tự nhiên 

•  Dựa theo tốc độ dòng chảy: 

•  - Nước chảy, nước đứng hay sói mòn/lắng 

đọng 

•  Theo sự đa dạng: 

•  - Nhân tạo/tự nhiên 

•  - Mặt nước lớn (đầm, hồ)/mặt nước hẹp (ao) 

•  - Nước nông/nước sâu Nguồn nước trong tự nhiên 

•  Thành phần và tính chất của nước tự nhiên: 

•  - Vị trí địa lý: nước gần bờ, nước ngoài khơi 

•  - ĐK thổ nhưỡng: nước đá ong, nước đá vôi 

•  - Khí hậu: nước nóng, nước lạnh 

•  - Các quá trình sinh học ở trong thuỷ vực và 

các vùng lãnh thổ xung quanh. Nguồn nước trong tự nhiên 

•  Đối với các loại thuỷ vực, thành phần định tính của 

các khí hoà tan, các loại muối khoáng, các nguyên tố 

vi lượng và các hợp chất hữu cơ tương đối giống 

nhau, nhưng rất khác nhau về định lượng. Hàm lượng 

của chúng biến động rất mạnh theo không gian và 

thời gian.  

•  Phần lớn đời sống của thủy sinh vật gắn chặt với 

nước nên các đặc tính lý hóa của nước có ảnh hưởng 

quyết định đến thủy sinh vật (thành phần, số 

lượng…).  

•  MT nước không chỉ rộng lớn mà còn có nhiều đặc 

tính thuận lợi cho sự sống: Chất lượng nước trong NTTS 

•  Tiêu chuẩn chất lượng nước trong NTTS 

•  - Đảm bảo đủ hàm lượng ô xy hòa tan 

•  - Không chứa các chất gây ô nhiễm 

•  - Giàu dinh dưỡng 

•  - pH thích hợp và ổn định 

•  - Độ mặn thích hợp với đối tượng 

•  Các thông số cơ bản để đánh giá chất lượng nước: 

•  - Các yếu tố thủy lý: To, màu, mùi, vị và độ trong 

•  - Các yếu tố thủy hóa: Các khí hòa tan, các muối dd, 

các chất hữu cơ, các ion… I. Đặc tính lý học của nước 

1.  Khối lượng riêng cao, độ  nhớt thấp: 

•  Giúp sv nổi, di chuyển dễ dàng 

2. Khối nước luôn luôn chuyển động 

•  Nguyên nhân: 

•  Tác dụng: di chuyển thức ăn, phân tán các chất thải, di 

chuyển ô xy, To… 

3. Nhiệt lượng riêng cao, độ dẫn nhiệt kém 

•  Khối nước trong thủy vực hút nhiều nhiệt, giữ nhiệt, đảm 

bảo điều kiện nhiệt độ ôn hòa cho thủy sinh vật tạo ra đặc 

tính lưu giữ nhiệt lớn.  

•  Biến động của nhiệt độ nước luôn nhỏ hơn biến động của 

nhiệt độ không khí trong cùng điều kiện đảm bảo cho thủy 

sinh vật ít  khi bị sốc nhiệt. I. Đặc tính lý học của nước 

4. Độ tỏa nhiệt và thu nhiệt lớn 

•  1 g nước tạo đá tỏa nhiệt, cá sống dưới lớp đá 

•  1 g nước bốc hơi thu nhiệt, cá sứ nóng 

5. Độ hòa tan lớn 

•  Hòa tan các chất vô cơ, hữu cơ, các chất khí.. 

•  Dung môi dinh dưỡng 

•  Phân tán các chất thải 

6. Sức căng bề mặt lớn 

•  Giúp một số TSV sống được quanh bề mặt nước I. Đặc tính lý học của nước 

7. Mầu sắc của nước 

•  Nước không màu 

•  Nguyên nhân tạo màu trong nước NTTS: 

–  Các chất hòa tan 

–  Các chất lơ ửng 

–  SV phù du 

–  Các hợp chất mùn bã hữu cơ 

•  Màu sắc của nước cho biết điều gì? 

•  Xác định màu của nước 

8. Mùi và vị của nước I. Đặc tính lý học của nước 

9. Nhiệt độ của nước 

•  Nguồn cung cấp nhiệt cho nước: ASMT, lòng đất, tỏa nhiệt 

từ các PƯ trong nước 

•  Quy luật biến thiên To theo ngày, mùa, tầng nước 

•  Hiện tượng đối lưu và phân tầng nước 

•  Ngưỡng chịu đựng nhiệt độ 

•  Khoảng To thích hợp: ĐVTS vùng ôn đới, nhiệt đới 

•  Ảnh hưởng của To đến sinh trưởng, sinh sản, phát sinh dịch 

bệnh 

•  Cách khắc phục hiện tượng To không thích hợp 

•  Đo To nước I. Đặc tính lý học của nước 

10. Độ trong 

•  Nước đục do đâu? 

•  Ảnh hưởng của nước quá 

đục 

•  Ảnh hưởng của nước quá 

trong 

•  Độ trong nào là phù hợp 

•  Cách đo độ trong 

•  Cách khắc phục khi độ 

trong không phù hợp với 

NTTS II. Đặc tính hóa học của nước 

•  pH       ¤ xy hoµ tan 

•  CO2 

•  §é kiÒm (Alkalinity)    Ammonia 

•  §é cøng (Hardness)     Nitrite 

•  §é mÆn (Salinity)      Phosphorous 

•  Kim lo¹i      BOD II. Đặc tính hóa học của nước 

•  1. pH pH lµ chØ tiªu hóa häc ®Çu tiªn ¶nh 

h-ëng ®Õn c¸c hîp chÊt kh¸c (vi sinh, ho¸ 

häc…) pH cña n-íc ®-îc ®o dùa vµo nång 

®é ion H+ trong n-íc: 

•     pH = - log {H+} 

•  pH ®-îc x¸c ®Þnh theo thang tõ 1-14, pH = 

7 lµ n-íc trung tÝnh, pH<7 n-íc d¹ng a xÝt 

vµ pH>7 n-íc ë d¹ng kiÒm.        1.#pH#

•  N-íc tù nhiªn:  

•  + N-íc mÆt: n-íc s«ng, suèi, ao, hå th-êng cã pH = 7-7,8; 

•  + N-íc ngÇm mang tÝnh a xÝt nhÑ cã pH = 6-7. 

•  - ChØ tiªu cho phÐp: n-íc kiÒm hay a xÝt ®Òu ¶nh h-

ëng ®Õn ®êi sèng §VTS. N-íc dïng trong sinh ho¹t cã pH 

= 6,5-8,5 

•  ¤ nhiÔm tõ vïng má, hoÆc tõ c¸c vïng c«ng nghiÖp kh¸c 

cã thÓ ë d¹ng a xÝt, ¶nh h-ëng tõ vïng c«ng nghiÖp cã 

thÓ chøa kim lo¹i nÆng vµ c¸c anion a xÝt kh¸c vµ 

chÝnh chóng cã thÓ rÊt ®éc ®èi víi c¸. Ion kim lo¹i cã 

thÓ hoµ tan trong n-íc a xÝt, do vËy tÊt c¶ n-íc a xÝt cã 

chøa kim lo¹i vµ chÝnh kim lo¹i trong n-íc l¹i ®éc víi c¸ 

h¬n lµ a xÝt. V× kim lo¹i thÊm s©u vµo c¬ thÓ sinh vËt. Bảng: Ảnh h-ëng cña pH a xÝt ®èi víi c¸ 

pH 

Ảnh h-ëng  

< 4,0  Trùc tiÕp g©y chÕt ®èi víi nhiÒu 

loµi c¸ 

4,0-5,

0 

C¸ yÕu cã thÓ mÊt muèi tõ trong c¬ 

thÓ, tæn th-¬ng mang,  

Giảm khả năng sinh sản, sinh tr-ëng 

kÐm vµ chèng chÞu kÐm víi bÖnh 

tËn 

5,0-6,

0 

Sức sản xuất của ao kém 1. pH 

•  * Cã rÊt nhiÒu yÕu tè ®éc cña a xÝt ¶nh h-ëng ®Õn 

c¸: 

•  - CO2 tù do cao lµm t¨ng ®é ®éc cña a xÝt 

•  - Ca++, Mg++, Na+, Cl

-

: ¶nh h-ëng c¬ b¶n cña a xÝt lµ ph¸ 

vì c©n b»ng ion cña c¸. Do vËy t¨ng nång ®é c¸c cation 

nµy sÏ gióp viÖc b¶o vÖ c¸ tõ c¸c ¶nh h-ëng h¹i cña a 

xÝt. Ca++ lµ ®Æc biÖt quan träng. 

•  - Loµi, kÝch cì, tuæi vµ sù thuÇn ho¸ cña cña c¸: c¸ h-

¬ng hoÆc c¸ bét th-êng chÞu ¶nh h-ëng h¹i cña a xÝt 

h¬n. Mét sè ao bÞ chua cã thÓ nu«i thµnh c«ng c¸ gièng 

nh-ng kh«ng -¬ng ®-îc c¸ bét. C¸ cã thÓ ®-îc thuÇn ho¸ ë 

møc pH thÊp nÕu ®-îc tiÕp xóc tõ tõ. Gi¶m ®ét ngét pH 

g©y h¹i cho c¸. §Æc biÖt ®èi víi c¸ thÝch nghi ë pH cao. 1. pH 

* Nguån gèc t¹o pH n-íc: 

•  - Do thµnh phÇn cña ®Êt nÒn ®¸y, tÝch ®äng 

mïn ®¸y h÷u c¬ hoÆc do bãn ph©n h÷u c¬. 

•  - Do n-íc ngÇm ch¶y qua vïng nói ®¸ v«i, do n-íc 

th¶i c«ng nghiÖp vµ n-íc th¶i sinh ho¹t. 

•  Do nguồn nước sử dụng 

* Xö lý n-íc a xÝt 

•  - Dïng v«i: cung cÊp thªm Ca++ v× can xi cã thÓ 

b¶o vÖ mang chèng l¹i ¶nh h-ëng ®éc cña a xÝt; 

•  - Dïng muèi: ®Ó trung hoµ a xÝt. 1.#pH#

* XuÊt hiÖn n-íc kiÒm 

•  Trong tù nhiªn xuÊt hiÖn n-íc kiÒm th-êng chØ x¶y ra ë vïng giµu 

can xi vµ sillÝc.  

•  H¬n n÷a t¶o në hoa lµm pH kiÒm.  

•  ¤ nhiÔm tõ n-íc mÒm vµ c«ng nghiÖp r-îu bia t¹o m«i tr-êng kiÒm. 

* Ảnh h-ëng sinh lý cña n-íc kiÒm 

•  pH thÝch hîp cho hÇu hÕt c¸c loµi c¸ n-íc ngät lµ tõ 6-8,5.  

•  Ngoµi kho¶ng pH nµy ®Òu kh«ng thÝch hîp cho sù sinh tr-ëng vµ 

ph¸t triÓn cña c¸.  

•  Sù thÝch øng víi ®é pH cßn tuú thuéc vµo loµi, kÝch cì cña sinh 

vËt. Ảnh h-ëng ®éc trùc tiÕp lªn c¸ ë pH kiÒm (pH>8, trong sinh s¶n 

nh©n t¹o c¸ r« phi pH>7,6).  

•  Khi pH>9,0 ¶nh h-ëng ®éc víi hÇu hÕt c¸c loµi c¸. C¸ nhiÔm ®éc 

kiÒm  mang tr¾ng ®ôc. Ảnh h-ëng cña pH kiÒm ®-îc tãm t¾t trong 

b¶ng. Bảng: Ảnh h-ëng cña pH kiÒm lªn c¸ 

pH 

Ảnh h-ëng  

> 11  G©y chÕt ®èi víi hÇu hÕt c¸c loµi c¸ 

trõ mét sè ao cã hµm l-îng « xi hoµ tan 

cao. 

10,0-1

1,0 

G©y chÕt ®èi víi nhiÒu loµi c¸ nÕu 

chóng tiÕp xóc trong mét thêi gian dµi. 

Mét sè loµi yÕu cã thÓ bÞ tæn th-¬ng 

mang, m¾t g©y låi m¾t. 

9,0-10,

0 

Ảnh h-ëng ®Õn nhiÒu loµi c¸, c¸ yÕu 1.#pH#

•  Ảnh h-ëng ®éc cña pH cao cã thÓ bÞ lµm xÊu h¬n bëi 

sù cã mÆt cña mét sè kim lo¹i (nh- kÏm) vµ t¨ng ®é ®éc 

cña mét sè chÊt kh¸c (ammonia) ë pH cao. 

* Xö lý n-íc kiÒm 

•  - Thay ®æi ®ét ngét pH g©y hiÖn t-îng në hoa cña sinh 

vËt phï du. §Ó xö lý tr-êng hîp nµy dïng v«i ®Õn khi n-íc 

ao ®¹t > 20 mg/l CaCO3. 

•  - Dïng a xÝt HCl hoÆc H2SO4 víi mét l-îng chÝnh x¸c. 

* Ph-¬ng ph¸p ®o pH: 

•  - pH cã thÓ ®-îc ®o b»ng giÊy quú; 

•  - Ph-¬ng ph¸p so mµu víi dung dÞch chØ thÞ pH; 

•  - pH cã thÓ ®-îc ®o b»ng m¸y pH – meter. 2. ¤ xy hßa tan ®èi víi NTTS 

•  ¤ xy hßa tan lµ mét yÕu tè cÇn thiÕt cho c¸ 

•  HÇu hÕt c¸ lÊy « xy tõ n-íc, trõ mét sè c¸ lÊy « 

xy tõ kh«ng khÝ. 

•  ¤ xy hoµ tan trong n-íc cã ®-îc lµ do sù khuyÕch 

t¸n « xy tõ kh«ng khÝ vµ sù quang hîp cña thùc 

vËt thuû sinh (TVTS).  

•  Qu¸ tr×nh quang hîp t¹o ra l-îng « xy nhiÒu h¬n 

5 lÇn do qu¸ tr×nh hÊp thô tõ khÝ quyÓn.  

•  Sù quang hîp cña TVTS ®· g©y ra quy luËt biÕn 

®éng ngµy ®ªm cña « xy trong thuû vùc.  2. ¤ xy hßa tan ®èi víi NTTS 

•  Hµm l-îng « xy thÊp nhÊt vµo lóc s¸ng sím (4-5 giê) vµ ®¹t 

cao nhÊt vµo kho¶ng 2 giê chiÒu.  

•  MËt ®é t¶o trong ao kho¶ng 2-5 triÖu c¸ thÓ/lÝt, kh«ng 

chØ lµm giµu dinh d-ìng trong ao mµ cßn s¶n sinh « xy cho 

thuû vùc gióp §VTS ph¸t triÓn tèt vµ khoÎ m¹nh. Hµm l-îng 

« xy hoµ tan cùc ®¹i trong n-íc khi nhiÖt ®é oC kho¶ng 

14,56 mg O2/l.  

* Các yếu tố ảnh hưởng đến hàm lượng ô xy hòa tan trong 

nước: 

•  NhiÖt ®é, độ mặn vµ vĩ độ cao (áp suất thấp)#« xy hßa tan 

cµng thÊp. 

•  Sinh vËt phï du ¶nh h-ëng ®Õn sù hßa tan cña « xy (theo 

ngµy, ®ªm, §V hay TV) 

•  Sự hiện diện của các chất khử trong nước 

•  VËt chÊt h÷u c¬, sù h« hÊp cña §V trong n-íc  Bảng 7. Nhiệt độ, ô xy hòa tan bão hòa trong nước ngọt, nước mặn 

NhiÖt ®é (oC)  

¤ xy b·o hoµ trong  

n-íc ngät  

¤ xy b·o hoµ trong  

N-íc mÆn (30%o)  

0   14,6   11,9  

2   13,81   11,29  

4   13,09   10,73  

6   12,44   10,22  

8   11,83   9,75  

10   11,28   9,32  

12   10,77   8,92  

14   10,29   8,55  

16   9,86   8,21  

18   9,45   7,90  

20   9,08   7,60  

22   8,73   7,33  

24   8,40   7,07  

26   8,09   6,83  

28   7,81   6,61  

30   7,54   6,39  

32   7,29   6,19  

34   7,05   6,01  

36   6,82   5,83  2. ¤ xy hßa tan ®èi víi NTTS 

•  Nhu cÇu « xy hßa tan phô thuéc: 

•  - Loµi: loµi c¸ kh¸c nhau th× nhu cÇu « xy kh¸c 

nhau. 

•  - KÝch th-íc: c¸ nhá nhu cÇu « xy cao h¬n c¸ lín 

(Kg) 

•  - Ho¹t ®éng: c¸ H§ nhu cÇu « xy cao h¬n c¸ 

nghØ 

•  - NhiÖt ®é: To cao nhu cÇu  « xy lín 

•  - Tiªu hãa: Sau khi ¨n c¸ cÇn nhiÒu « xy h¬n. 

•  - C¸ bÞ stress nhu cÇu « xy cao h¬n b×nh th-

êng 2. ¤ xy hßa tan ®èi víi NTTS 

* Mét sè thêi ®iÓm yªu cÇu « xi hoµ tan cao h¬n b×nh th-

êng 

•  - Sau khi cho c¸ ¨n: kh«ng nªn cho c¸ ¨n vµo cuèi buæi 

chiÒu hoÆc buæi tèi ®èi víi c¸c ao cã chøa nhiÒu vËt chÊt 

h÷u c¬. 

•  - Sau khi bãn ph©n h÷u c¬ cho ao: do vËt chÊt h÷u c¬ sÏ 

tiªu hao « xy trong qu¸ tr×nh ph©n gi¶i. 

•  - §èi víi ao nu«i th-êng gi¶m hµm l-îng «xy hoµ tan vµo lóc 

d¹ng s¸ng. 

•  - Khi TVTS tµn lôi do « xy ®ßi hái cho ph©n gi¶i x¸c thùc 

vËt thuû sinh. 

•  - T¨ng nhiÖt ®é sinh vËt yªu cÇu thªm « xy hoµ tan h¬n nh-

ng khi nhiÖt ®é n-íc t¨ng n-íc chøa Ýt « xy hoµ tan. H¬n 

n÷a vi khuÈn h« hÊp còng t¨ng khi t¨ng nhiÖt ®é. 

•  - Gi¶m tèc ®é dßng ch¶y trong hÖ thèng nu«i th©m canh. 2. ¤ xy hßa tan ®èi víi NTTS 

* Ảnh h-ëng cña hµm l-îng « xy hoµ tan thÊp lªn 

§V nu«i 

•  - C¸ gi¶m ¨n (c¸ næi ®Çu cßn l©u míi lín); 

•  - C¸ chËm lín, biÕn d¹ng c¬ thÓ (m«i c¸ mÌ); 

•  - Tiªu tèn nhiÒu thøc ¨n cho 1 kg t¨ng träng; 

•  - ThiÕu « xy chÇm träng vµ kÐo dµi lµm chÕt 

c¸.  

* BiÓu hiÖn cña c¸ thiÕu « xi: c¸ thay ®æi ho¹t 

®éng, c¸ tËp trung nhiÒu ë n-íc bÒ mÆt vµ chç 

lÊy n-íc vµo, c¸ cã biÓu hiÖn ng¸p ®Ó lÊy « xy, 

nÕu thêi gian kÐo dµi ë møc « xy hoµ tan thÊp 

dÉn ®Õn c¸ chÕt ng¹t. 2. ¤ xy hßa tan ®èi víi NTTS 

•  Kh¾c phôc thiÕu « xy  

•  - Sôc khÝ, qu¹t n-íc, phun mưa hoÆc b¬m n-íc 

t¹o dßng ch¶y 

•  - §iÒu chØnh mËt ®é th¶, chÕ ®é bãn ph©n và 

lượng thức ăn 

•  - ThiÕt kÕ ao 

•  - Tăng tốc độ dòng chảy 

•  Đo hàm lượng ô xy hòa tan trong nước 

•  - Dùng máy đo 

•  - Thu mẫu cố định và phân tích trong PTN 3. Hîp chÊt ni t¬ 

•  Trong n-íc ni t¬ tån t¹i d-íi d¹ng: NH3, NH4

+, 

NO3

-

, NO2. 

•  Ni t¬ lµ yÕu tè quan träng trong NTTS nh- 

mét nguån dinh d-ìng quan träng cho 

TVTS. 

•  NH3, vµ NO2 lµ ®éc cho SV thñy sinh 

•  Trong n-íc NH3 + H2O --- NH4

+ + OH- 

•  Ph¶n øng trªn chuyÓn dÞch phô thuéc pH 

vµ nhiÖt ®é. NhiÖt ®é vµ pH cµng cao 

cµng ®éc cho c¸. Bảng 10: Tû lÖ NH3 trong n-íc ë pH vµ nhiÖt ®é kh¸c 

nhau. 

pH  

NhiÖt ®é (oC)  

20   32  

7,0   0,4   1,0  

8,0   3,8   8,8  

8,2   5,9   13,2  

8,4   9,1   19,5  

8,6   13,7   27,7  

8,8   20,1   37,8  

9,0   28,5   49,0  

9,2   38,7   60,4  

9,4   50,0   70,7  

9,6   61,3   79,3  

9,8   71,5   85,8  

10,0   79,9   90,6  

10,2   86,3   93,8  3. Hîp chÊt ni t¬ - Amonia 

•  Amoniac sinh ra tõ: 

•  - Ph©n gi¶i c¸c hîp chÊt h÷u c¬: bãn ph©n, thøc 

¨n thõa. 

•  - ¤ nhiÔm c¸c chÊt th¶i CN, sinh ho¹t 

•  - C¸c chÊt th¶i ra trong qu¸ tr×nh nu«i. 

•  - T¶o tµn 

•  - Khö nitrat 

•  §é ®éc cña NH3 phô thuéc vµo loµi vµ §K 

cña MT 

•  §é ®éc cu¶ Amoniac gi¶m khi t¨ng ®é 

mÆn vµ t¨ng « xy hßa tan. Läc sinh häc 

còng gi¶m NH3. Hệ thống nuôi tuần hoàn 

Sử dụng hệ thống lọc sinh học 3. Hîp chÊt ni t¬ - Amonia 

* Xö lý c¸c tr-êng hîp n-íc chøa hµm l-îng ammonia cao: 

•  §é ®éc cña ammonia ®èi víi c¸ gi¶m khi t¨ng ®é mÆn, t¨ng O2 

vµ CO2 hoµ tan.  

•  T¨ng DO b»ng c¸ch sôc khÝ cã xu h-íng lµm gi¶m pH (gi¶m 

®éc) vµ cã thÓ thæi tho¸t mét phÇn khÝ NH3 tõ n-íc; 

•  Qu¶n lý tèt ao nu«i: gi÷ tèt tËp ®oµn thùc vËt phï du sÏ di 

chuyÓn ammonia tõ n-íc 

•  §iÒu chØnh mËt ®é th¶, chÕ ®é dinh d-ìng vµ n©ng cao 

dßng ch¶y trong hÖ thèng nu«i th©m canh sÏ gi¶m møc 

ammonia; 

•  Sö dông ho¸ chÊt ®Ó xö lý nh- dïng muèi ¨n ®Ó lµm gi¶m ®é 

®éc cña ammonia, hoÆc cã thÓ dïng Zeolite hoÆc a xÝt HCl 

®Ó lµm gi¶m pH; 

•  Dïng läc sinh häc môc ®Ých chuyÓn tõ d¹ng NH3 (®éc) sang 

d¹ng NO3

-

 (kh«ng ®éc). 3. Hîp chÊt ni t¬ - Nitrite 

•  Lµ s¶n phÈm trung gian trong chuyÓn hãa gi÷a 

amonia vµ nitrate, nång ®é thÊp trong n-íc tù 

nhiªn vµ nång ®é cao trong n-íc bÞ « nhiÔm HC 

h÷u c¬ hoÆc thiÕu « xy hßa tan. 

•  Nitrite ®éc víi hÖ tuÇn hoµn cña c¸ 

(Methhaemoglobin), ®é ®éc phô thuéc vµo sù 

cã mÆt cña chloride trong n-íc 

•  Xö lý:  

-  TÝnh to¸n mËt ®é th¶, thøc ¨n vµ bãn ph©n 

-  Thªm muèi 250mg/l (2 l¹ng r-ìi / m3) 

-  Läc sinh häc Carbon Dioxide (CO2) 

•  CO2 

Là một chất khí hòa tan nhiều trong nước, nhưng 

chỉ chiếm một thành phần nhỏ trong KK. 

•  CO2 sinh ra do sự hô hấp của ĐTV, do sự phân hủy 

của mùn bã hữu cơ 

•  Nồng độ CO2 trong hầu hết nguồn nước là thấp 

•  Trong nước: CO2 + H2O - HCO3

-

 + H+ 

•  CO2 làm cho nước có tính a xít yếu 

•  Trong nước CO2 tồn tại ở 3 dạng: CO2, HCO3

-

, CO3

2-

. 

Dạng nào nhiều, ít còn phụ thuộc pH. 

•  Chỉ ở dạng CO2 là độc cho ĐVTS Carbon Dioxide (CO2) 

•  CO2 

có thể đạt mức cao trong các trường hợp sau: 

•  - A xít trong nước ngầm 

•  - Trong ao có nhiều tập đoàn phù du sinh vật: tảo tàn, 

vào ban đêm và ngày âm u do quá trình hô hấp của 

TVPD. 

•  - Ao có nhiều chất hữu cơ 

•  - Vận chuyển cá 

•  - Sau khi dùng thuốc diệt cỏ Carbon Dioxide (CO2) 

•  Xử lý CO2 trong nước 

•  - Sục khí (quạt nước) mạnh để tống thoát CO2 

•  - Nâng pH = Ca(OH)2 

•  - Điều chỉnh tập đoàn SVPD và các chất hữu 

cơ lơ lửng bằng cách điều chỉnh mật độ thả, 

thức ăn và bón phân. 

•  - Thiết kế ao tốt: ao nông, thoáng là ít chịu ảnh 

hưởng của vấn đề CO2 hơn ao sâu khuất. Độ kiềm (Alkalinity) 

•  Độ kiềm thể hiện nồng độ bazơ trong nước và khả năng của nước 

chấp nhận a xít. 

•  Trong hầu hết các nguồn nước độ kiềm được thể hiện: HCO3

-

 và 

CO3

2- 

•  Xuất hiện nước kiềm: thường chỉ xảy ra ở vùng giàu canxi, silic, 

tảo nở hoa, ô nhiễm từ nước mềm và công nghiệp rượu bia. 

•  Nước có độ kiềm thấp (< 20 mg/l CaCO3) khả năng đệm rất thấp 

và có pH dao động ảnh hưởng đến cá. 

•  Ao có độ kiềm thấp có su hướng cho năng xuất thấp hơn. 

•  Nhưng ao có độ kiềm quá cao (> 300 mg/l CaCO3) có thể không 

sản xuất được vì sự giới hạn của CO2 sẵn có ở mức cao. 

•  Độ kiềm cho phép từ 20-300 mg/l CaCO3. 

•  Ao có độ kiềm thấp có thể khắc phục bằng biện pháp bón vôi 

•  Độ kiềm cao có thể dùng a xít HCl hoặc H2SO4 (lý thuyết, ít thấy 

dùng) Độ cứng 

•  Độ cứng trong nước do các cation KL trong đất: Ca2+, 

Mg2+ 

•  Nồng độ độ cứng là giống với độ kiềm tổng số trong 

hầu hết các nguồn nước 

•  Trong hầu hết các nguồn nước độ kiềm là quan trọng 

hơn độ cứng 

•  Độ cứng cao hơn 20 mg/l CaCO3 được xem là thích 

hợp cho SX và sẽ giúp bảo vệ cá chông slại ảnh 

hưởng có hại của sự thay đổi pH và ion KL 

•  Độ cứng tổng số có thể được nâng lên thông qua việc 

dùng vôi. Sulphua hydro (H2S) 

•  H2S ®-îc s¶n sinh do vi khuÈn yÕm khÝ trong 

hÖ thèng nu«i cã chøa nhiÒu hîp chÊt h÷u c¬. 

•  Quá trình khử các khoáng chất lưu huỳnh 

•  H2S lµ ®éc víi c¸, pH cµng cao ®é ®éc do H2S 

gi¶m. Nång ®é g©y ®éc cho c¸ 0,002-0,4 mg/l, 

cã loµi bÞ chÕt khi nång ®é 0,01 mg/l. 

•  Cơ chế: H2S chiếm đoạt ô xy huyết làm con vật chết 

ngạt, đồng thời tác động lên hệ TK làm con vật bị tê 

liệt 

•  Xö lý b»ng c¸ch t¨ng l-îng « xy hßa tan, t¨ng pH 

vµ xö lý l¹i ®¸y ao (làm thoáng khí, vét bỏ bùn thối, thay 

nước sạch…) Sulphua hydro (H2S) 

% dạng khí H2S độc trong tổng hydrogen sulphide ở 25oC Lân PO4

3-

 (phốt phát) 

•  Hợp chất lân hòa tan trong nước chủ yếu: PO4

3-

, 

HPO4

2-

, H2PO4

- 

•  Nguồn gốc của phốt phát thường ngấm từ đất, từ quá 

trình phân hủy mùn bã hữu cơ, cũng có thể do con 

người bón vào đất, nước 

•  Trong nước PO4

3-

 chiếm 0-1,0 mg/l 

•  Các vùng nuôi cá được chăm bón PO4

3-

 thường cao 

hơn, nếu > 1mg/l thể hiện nước phì dưỡng (tảo nở 

hoa) 

•  Trong nuôi cá PO4

3-

 thường được duy trì ở mức 0,5 

mg/l. COD và BOD 

•  COD: Chemical O xygen Demand 

•  BOD: Biological Oxygen Demand 

•  Sự tiêu hao ô xy trong thủy vực tự nhiên và trong ao nuôi 

ĐVTS 

•  Quá trình hô hấp của TSV 

•  Quá trình biến đổi các chất hữu cơ (biến đổi hóa học và sinh 

học) 

•  COD thích hợp cho nuôi cá: 10-20 mg O2/l 

•  Nếu COD < 5 mg O2/l: thể hiện nguồn nước nghèo dd 

•  Nếu COD > 30 mg O2/l: thể hiện nguồn nước bị nhiễm bẩn 

•  Nếu COD = 20-30 mg O2/l: thể hiện nguồn nước giàu dd COD và BOD 

•  Đối với nước sinh hoạt: BOD5 < 2mg O2/l, nước thường BOD5 

= 2-5 mg O2/l, nước nhiễm bẩn ít BOD5 5-10 mg O2/l, nước 

nhiễm bẩn vừa BOD5 = 10-15 mg O2/l, nước nhiễm bẩn nặng 

BOD5 > 15 mg O2/l. 

•  Đối với nước dùng trong NTTS BOD5 thích hợp = 5-10 mg 

O2/l, nước giàu dd = 10-15 mg O2/l, và nước nhiễm bẩn hữu 

cơ > 15 mg O2/l 

•  Tỷ số BOD/COD > 0,5 chứng tỏ trong thủy vực chứa nhiều 

hợp chất hữu cơ, hàm lượng BOD cao có chứa nhiều chất phân 

hủy sinh học lớn 

•  Tỷ số BOD/COD = 0,3 thủy vực chứa ít HCHC và HCHC này 

khó phân hủy sinh học, không nuôi cá được. COD và BOD 

•  Biện pháp khắc phục khi nước bị nhiễm bản 

chất hữu cơ 

•  Ngừng ngay việc bón phân hữu cơ, giảm lượng 

thức ăn, ngăn chặn không cho các chất thải đổ 

vào nguồn nước 

•  Thay nước sạch 

•  Tăng cường lượng ô xy hòa tan cho các vực 

nước: sục khí, quạt nước, phun mưa.. Sắt (Fe2+, Fe3+) 

•  Các ion sắt thường tồn tại dưới dạng hydroxit, 

carbonnat, sunphat, clorua, photphat, tổ hợp các chất 

mùn. 

•  Sự có mặt của sắt, Mn tạo mùi tanh trong bùn 

•  Các muối sắt làm cho nước có màu nâu 

•  Các muối Fe2+ và Mn có thể kích thích sự phát triển của 

các loại VSV phân giải sắt và Mn. 

•  Các muối sắt thường tan vào nước dưới dạng ion Fe2+, 

Fe3+. 

•  Độ hòa tan của các muối sắt tăng khi MT có tính a xít, 

còn ở MT kiềm chúng nhanh chóng chuyển thành dạng 

hydroxyt kết tủa. Sắt (Fe2+, Fe3+) 

•  Hàm lượng sắt trong nước < 0,1 mg/l không ảnh hưởng 

gì đến tôm, cá. 

•  Khi hàm lượng sắt trong nước = 0,3-0,5 mg/l chưa có 

ảnh hưởng đến tôm, cá lớn nhưng đã bắt đầu ảnh hưởng 

đến cá bột. 

•  Khi hàm lượng sắt trong nước > 1mg/l có thể gây chết 

cá hương, cá giống do có hiện tượng kết tủa hydroxyt 

sắt dưới dạng keo ở mang cá làm ảnh hưởng đến quá 

trình hô hấp. 

•  Biện pháp làm giảm lượng sắt trong nước: làm thoáng 

khí, làm giàn phun mưa để tăng ĐK nước tiếp xúc với ô 

xy trong KK để sắt tạo kết tủa lắng xuống đáy. Các#KL#nặng##

•  Hg, Cd, As, Pb, Cu, Zn, Ni, Cr. Rất độc với cá con và 

người 

•  Đa số KLN ở dạng muối vô cơ có hại đối với cá do 

có khả năng tích đọng, trơ và khó phân hủy. 

•  Khi người ăn cá có chứa KLN càng nhiều tích lại dần 

dần các chất gây độc dẫn đến sinh bệnh 

•  Đa số các KLN có trong nước thải CN như Cr3+, Cr6+ 

trong công nghệ thuộc da, mạ KL Zn, Cu, Ni (mạ 

ghế, xe đạp Xuân hòa). 

•  Nước thải dạng a xít chứa KLN độ độc càng cao như 

nước thải từ nhà máy pin, phích nước. Các chất hữu cơ 

•  Các chất HC trực tiếp hay gián tiếp đều có liên quan 

đến đời sống sinh vật, đều làm thay đổi đặc trưng lý, 

hóa của thủy vực. 

•  Các chất HC ở trong nước luôn luôn bị phân hủy tạo 

ra a xít cacbonic, muối khoáng, nitơ, P, S.. 

•  Một số không bị phân hủy tạo ra các hợp chất HC bền 

vững tồn tại rất lâu trong các vực nước, thường ở 

dạng các hợp chất mùn, hoặc tích lũy trong các hợp 

chất trầm tích 

•  Chất hữu cơ còn là nguồn dd, nguồn năng lượng sinh 

học rất quan trọng trong các thủy vực. Một số yếu tố khác 

•  Thuốc bảo vệ thực vật 

•  Vi sinh vật trong nước 

•  Chất lượng nền đáy ao nuôi, cát, bùn… 

Chuong 4. Dinh dưỡng và thức ăn cho 

ĐVTS 

Bộ môn: Nuôi trồng thủy sản A. Những hiểu biết cơ bản về dinh dưỡng cá 

1. Sự tiêu hoá thức ăn trong cơ thể cá 

•  Thức ăn qua miệng cá và được xử lý cơ học nhờ hệ thống răng. 

•  Miệng cá còn có chức năng giữ mồi  

•  Cá không có tuyến nước bọt (lysozime? – tiêu hóa tinh bột?..  

•  Quá trình tiêu hoá hoá học diễn ra ở ruột và dạ dày.  

•  Ở dạ dày cá cũng có men pepsin, có hoạt tính cao, được hoạt hóa bởi 

acid chlohidric, acid này còn có tác dụng làm thức ăn trở nên tơi xốp, 

dễ tiêu hóa hơn. 

•  Hoạt tính của men pepsin ở cá có hoạt tính mạnh hơn so với động vật 

có vú.  

•  Các quá trình tiêu hóa protein, lipid, gluxit cũng xảy ra ở phần ruột 

trước.  

•  Quá trình tiêu hóa lipid ở cá cũng có hình thành hạt misen muối mật.  

•  Mật cũng đóng vai trò tiết các men tiêu hóa.  A. Những hiểu biết cơ bản về dinh dưỡng cá 

2. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa ở cá 

•  - Khối lượng thức ăn: 

•  - Chất lượng thức ăn:  

•  - Nhiệt độ: Trong giới hạn cho phép nhiệt độ tăng thì quá 

trình tiêu hóa của cá cũng tăng. Cá chép 1 tuổi ở 220C tốc 

độ tiêu hóa gấp 3-4 lần so với ở 20C 

•  - Lứa tuổi: Quá trình tăng trưởng của cá (từ lúc cá bắt đầu 

dinh dưỡng ngoài đến trước thời kỳ phát dục thành thục) 

tốc độ tiêu hóa của cá tăng. Nguyên nhân là do sự hoàn 

thịên dần của cơ quan tiêu hóa, hoàn thịên hệ thống các 

enzim tiêu hóa trong cơ thể cá. A. Những hiểu biết cơ bản về dinh dưỡng cá 

•  - Sự vận động của ruột: Sự vận động của ruột ảnh hưởng lớn tới quá 

trình tiêu hóa của cá. Ruột cá cũng vận động theo 3 phương thức: dao 

động, nhào trộn và nhu động.  

•  Sự vận động của ruột giúp thức ăn được ngấm đều các men tiêu hóa, 

tăng tốc độ vận chuyển thức ăn trong ống tiêu hóa. Do quá trình tiêu 

hóa chủ yếu diễn ra ở phần ruột trước nên tốc độ di chuyển của thức 

ăn ở đây diễn ra chậm, ở phần ruột sau diễn ra nhanh hơn. 

•  - Tốc độ di chuyển của thức ăn trong ống tiêu hóa 

•    Thức ăn di chuyển từ ruột trước đến ruột sau do nhu động ruột. Việc 

xác định tốc độ vận chuyển thức ăn trong cơ thể cá phần nào được xác 

định dựa vào cường độ ăn của của cá. Thực nghiệm cho thấy các loại 

thức ăn tươi có tốc độ di chuyển trong ruột nhanh hơn so với các loại 

thức ăn khô. Đặc biệt thức ăn tươi đã qua chế biến cơ học bao giờ 

cũng tốt hơn so với thức ăn khô. Điểm hạn chế của loại thức ăn này là 

dễ gây ô nhiễm môi trường nuôi.  A. Những hiểu biết cơ bản về dinh dưỡng cá 

3. Sự hấp thu các chất dinh dưỡng trong cơ thể cá 

•  Khác với động vật trên cạn, ngoài khả năng hấp thụ chất dinh 

dưỡng qua thành ống tiêu hóa, cá còn có khả năng hấp thu chất 

dinh dưỡng qua bề mặt cơ thể. 

a. Sự hấp thu chất dinh dưỡng qua bề mặt cơ thể 

•  Một số đối tượng cá trong dạ dày không có chứa thức ăn.  

•  Thực tế cũng cho thấy cá có thể nhịn đói trong một thời gian 

dài mà vẫn duy trì được hoạt động sống bình thường.  A. Những hiểu biết cơ bản về dinh dưỡng cá 

•  Có thể kết luận: chất dinh dưỡng được hấp thụ qua bề mặt 

cơ thể cá. 

•  Có thể chất dinh dưỡng hòa tan trong nước, tạo điều kiện 

cho vi sinh vật phát triển và là thức ăn cho cá.  

•  Có thể dưới tác dụng của các vi sinh vật các chất dinh 

dưỡng được phân li trong nước thành các anion và cation, 

các hoạt động sinh lý của cá sẽ hấp thu được các ion đó. 

Đặc biệt các nguyên tố khoáng Ca, P… có khả năng thẩm 

thấu qua bề mặt cơ thể lớn. 

•  Xây dưng các công thức thức ăn trong thủy sản phải chú ý 

tỷ lệ Ca/P đã thích hợp chưa? Thường tỷ lệ Ca/P là 2/1 hay 

3/1 là tốt nhất. A. Những hiểu biết cơ bản về dinh dưỡng cá 

b. Sự hấp thu các chất dinh dưỡng qua ống tiêu hóa ở cá 

và động vật thủy sản 

•  Khả năng hấp thu chất dinh dưỡng qua ống tiêu hóa ở 

ĐVTS cao hơn sơ với các loài có xương sống khác. 

•  Sự hấp thu chất dinh dưỡng chủ yếu diễn ra ở phần ruột 

trước,  

•  Sản phẩm của quá trình hấp thụ là các amino acid tự do, 

acid béo, đường và vitamin.  

•  Các kiểu hấp thu là thẩm thấu, khuếch tán và vận chuyển 

tích cực. A. Những hiểu biết cơ bản về dinh dưỡng cá 

4. Một số đặc điểm về dinh dưỡng cá khác so với động vật 

ở cạn 

a. Về dinh dưỡng protein 

•  Cá có nhu cầu protein cao hơn nhiều so với động vật 

trên cạn do các nguyên nhân sau: 

•  - Nồng độ axit amin trong máu cá cao hơn động vật trên 

cạn từ 3 – 6 lần. 

•  - Khả năng hấp thu chất dinh dưỡng nói chung, và 

protein nói  riêng của cá tôt hơn động vật trên cạn, hiệu 

quả sử dụng thức ăn cũng cao hơn. 

•  - Cá có khả năng chuyển hoá protein thành năng lượng 

rất tốt. A. Những hiểu biết cơ bản về dinh dưỡng cá 

•  - Khả năng sử dung Hydrat Carbon của cá kém hơn nên cá 

đòi hỏi nhiều protein hơn để đáp ứng nhu cầu năng lượng.  

•  - Nhu cầu năng lượng cho cá ít hơn động vật trên cạn. 

•  - Cá có khả năng thải phần lớn sản phẩm từ quá trình dị 

dưỡng protein qua mang dưới dạng NH3, từ đó thúc đẩy 

nhanh tốc độ chuyển hoá protein. 

•  - Cá có khả năng hấp thụ một số chất dinh dưỡng không 

qua đường tiêu hóa. 

•  Các loài cá khác nhau thì nhu cầu protein cũng khác nhau 

và trong cùng một loài cá thi cá nhỏ có nhu cầu protein 

cao hơn cá lớn. 

•  Nhu cầu protein của cá ăn thịt cao hơn cá ăn tạp và ăn cỏ.  A. Những hiểu biết cơ bản về dinh dưỡng cá 

b. Về dinh dưỡng năng lượng 

•  - Cá có nhu cầu năng lượng ít hơn động vật trên cạn: 

•  + Cá tiêu tốn ít năng lượng cho quá trình vận động, do 

sống trong môi trường nước và cấu tạo cơ thể phù hợp. 

•  + Cá không mất năng lượng để tạo urê và axit uric, sản 

phẩm thừa thải ra ngoài mà không tiêu tốn năng lượng. 

•  - Khả năng sử dung Hydrat Cacbon của cá rất kém do cấu 

tạo ống tiêu hoá ngắn, thiếu một số enzim tiêu hoá, hơn 

nữa cá lại không có tuyến nước bọt, dạ dày yếu, ít răng… 

c. Dinh dưỡng khoáng 

•  - Cá có khả năng hấp thụ một số chất khoáng trực tiếp từ 

môi trường, không qua đường tiêu hoá. B. Thức ăn cho ĐVTS 

B1. Thức ăn tự nhiên 

B2. Thức ăn nhân tạo B1. Thức ăn tự nhiên cho ĐVTS 

1. Định nghĩa thức ăn tự nhiên 

•  Thức ăn tự nhiên của ĐVTS bao gồm các nhóm sinh vật ở 

nước sống cùng ĐVTS.  

•  Phần lớn các sinh vật làm thức ăn cho ĐVTS có đời sống 

gắn chặt với nước; đó là những vi khuẩn ở nước, tảo, các 

động vật giáp xác bậc thấp sống phù du như nhóm râu ngành 

(Cladocera), chân chèo (Copepoda), luân trùng (Rotifera), 

các động vật sống ở vùng đáy như giun ít tơ, trai, ốc và cuối 

cùng phải kể đến các loại cá con, cá, tôm tạp làm thức ăn tự 

nhiên cho các loài cá dữ. Đây là những sinh vật sống ở nước 

điển hình.  B1. Thức ăn tự nhiên cho ĐVTS 

•  Một số ít sinh vật thức ăn của ĐVTS sống ở nước một 

thời gian, (thường là thời gian đầu của quá trình biến 

thái) đó là ấu trùng muỗi, ấu trùng chuồn chuồn và ấu 

trùng của nhiều loại côn trùng khác. 

•  Do đời sống của các sinh vật thức ăn gắn chặt với 

nước nên những tính chất chung của nước và những 

tính chất riêng của từng loại vực nước có ảnh hưởng 

quyết định đến thành phần và số lượng cũng như toàn 

bộ đời sống của các sinh vật thức ăn, kể cả cá. B1. Thức ăn tự nhiên cho ĐVTS 

2. Tính ăn của các loài ĐVTS nuôi 

•  Mỗi loài ĐVTS nuôi chọn những mồi ăn thích hợp khác nhau 

có trong vực nước, nói một cách khác, mỗi loài TS có những 

tính ăn riêng.  

•  Các mè trắng hầu như chỉ ăn tảo, ăn động vật phù du với số 

lượng không đáng kể.  

•  Cá mè hoa là loài cá điển hình ăn động vật phù du. Hai loài 

cá này nhờ có cơ quan lọc rất tinh tế ở mang nên đã giữ lại 

được những sinh vật phù du.  

•  Ấu trùng côn trùng, giun, trai, ốc … là thức ăn tự nhiên thích 

hợp của cá chép, cá trắm đen.  

•  Cá trắm cỏ, cá bỗng … chỉ ăn cỏ lá, rong, bèo.  

•  Cá trôi ăn mùn bã hữu cơ ở đáy ao hồ.  B1. Thức ăn tự nhiên cho ĐVTS 

•  Những loài cá ăn tạp như cá rô phi, cá diếc, cá chép … rất dễ 

nuôi vì chúng ăn cả động vật và thực vật. 

•  Nhưng tính ăn riêng biệt của mỗi loài cá nuôi như đã kể trên 

đây chỉ đặc trưng ở giai đoạn trưởng thành. Ở tất cả các loài 

cá nuôi kể trên, kể cả cá dữ như cá quả, cá măng … trong 

một thời kỳ nhất định sau khi tiêu hết noãn hoàng đều ăn 

chung một loại thức ăn đó là động vật phù du – những sinh 

vật nhỏ nhưng có giá trị dinh dưỡng cao.  

•  Trong nghề nuôi cá, giai đoạn này chính là giai đoạn ương cá 

bột lên hương. Chính vì vậy, hầu như với tất cả các loài cá 

nuôi trong giai đoạn này người ta thường áp dụng kỹ thuật 

chăm sóc, cho ăn như nhau. B1. Thức ăn tự nhiên cho ĐVTS 

•  Tùy tập tính ăn, bắt mồi của các loài cá nuôi mà người ta 

chia các loài cá nuôi thành hai loại:  

•  Cá hiền (dinh dưỡng chủ yếu bằng thực vật và động vật 

không xương sống ở nước) và  

•  Cá dữ (ăn các loài cá khác).  

•  Tùy theo nơi sống của các sinh vật thức ăn tự nhiên, lại có 

thể phân chia thành cá ăn nổi và cá ăn đáy.  

•  Tuy nhiên những cách phân chia trên cũng chỉ là tương đối 

vì khi không có thức ăn ưa thích hoặc thiếu thức ăn, một số 

loài cá có thể tạm thời thay đổi tập tính ăn vốn có của chúng. 3. Các loại thức ăn tự nhiên và ý nghĩa của chúng 

a) Tảo 

•  Tảo là nhóm sinh vật thức ăn cực kỳ quan trọng của bất cứ 

vực nước nào. Chúng là nguồn chủ yếu tạo ra các vật chất 

hữu cơ trong các vực nước. 

•  Tảo có kích thước nhỏ nhưng khi chúng phát triển mạnh thì 

nước sẽ có màu đặc trưng của các loài tảo đó.  

•  Phần lớn tảo sống trôi nổi, chúng còn được gọi là thực vật 

phù du.  

•  Tảo có vai trò đặc biệt quan trọng trong các vực nước, chúng 

là những sinh vật chủ yếu thải ra oxi do quá trình quang hợp 

để chuyển các chất vô cơ trong nước thành các chất hữu cơ 

của cơ thể. 3. Các loại thức ăn tự nhiên và ý nghĩa của chúng 

•  Tảo còn có khả năng sinh sản rất nhanh, do vậy chúng sống 

trong nước với mật độ đông đúc. 

•  Tảo có khả năng tổng hợp trong cơ thể mình một sinh khối 

có giá trị dinh dưỡng cao khi có đủ các muối dinh dưỡng cần 

thiết.  

•  Ở tảo lượng protein chiếm khoảng 30 – 60% trọng lượng 

khô.  

•  Đạm có trong cơ thể tảo tương đối đầy đủ acid amin quan 

trọng và thường được các loài động vật tiêu hoá từ 60 – 

80%, nghĩa là hơn hẳn nhiều loại thức ăn thực vật khác.  

•  Lượng mỡ ở tảo chiếm khoảng 20 – 35% trọng lượng khô.  

•  Lượng đường từ 20 – 40% bao gồm những loại đường kép 

dễ tan và động vật dễ hấp thụ. 3. Các loại thức ăn tự nhiên và ý nghĩa của chúng 

•  Trong tảo còn có một lượng lớn vitamin C, E, carotin, nhiều 

chlorophyl, những nhóm phytophyl mà từ đó cho vitamin K. 

•  Với những thành phần trên tảo thuộc nhóm sinh vật thức ăn 

quan trọng vào bậc nhất và là thành phần thức ăn cơ bản của 

tất cả các loại vực nước.  

•  Tuy nhiên một số loài tảo có khả năng tiết độc tố (tảo lam, tảo 

giáp …) có thể gây nguy hại cho cá và môi trường nước, nhất 

là khi chúng phát triển dày đặc gọi là tảo nở hoa gây thiếu ô xy 

về đêm và khi tảo tàn chúng phân hủy làm ÔNMT. 3. Các loại thức ăn tự nhiên và ý nghĩa của 

chúng 

Bảng. Dinh dưỡng của 100 g chất hữu cơ trong tảo nước ngọt 

Loài Tảo 

Đạm 

(%) 

Đường 

(%) 

Mỡ 

(%) 

Nhiệt lượng 

(Calo) 

Tảo lục 

Tảo lam 

Tảo khuê 

45 

30 

40 

43 

64 

30 

12 

6 

30 

472 

441 

525 3. Các loại thức ăn tự nhiên và ý nghĩa của chúng 

b) Động vật không xương sống ở nước 

•  Các động vật không xương sống ở nước có hai dạng:  

•  - Dạng chuyên sống trôi nổi trong nước (động vật phù du)  

•  - Dạng chuyên sống ở đáy các vực nước (động vật đáy).  

•  Chúng là những sinh vật thức ăn có giá trị, giàu chất dinh 

dưỡng và vitamin cho ĐVTS.  

•  Các chất dinh dưỡng chủ yếu (đạm, mỡ, đường) có trong 

cơ thể chúng với lượng tốt nhất cho ĐVTS.  

•  Vì vậy chúng là thành phần thức ăn bắt buộc có giá trị 

nhất của ĐVTS, hoàn toàn không thể thay thế chúng bằng 

thức ăn nhân tạo. 3. Các loại thức ăn tự nhiên và ý nghĩa của 

chúng 

Bảng. Thành phần hoá học của một số nhóm động vật không xương sống ở nước 

Nhóm sinh vật thức ăn 

Thành phần hoá học (% khối 

lượng tươi) 

Nước  Đạm  Mỡ  Đườ

ng 

Tro 

Động vật phù du 

         Râu ngành 

         Chân chèo 

Động vật đáy 

         Ấu trùng muỗi lắc 

         Giun ít tơ 

         Nhuyễn thể 

90 

88.5 

87.9 

88.0 

61.7 

5.0 

6.7 

7.0 

6.8 

6.0 

0.7 

2.0 

0.7 

0.6 

0.9 

0.1 

0.1 

3.6 

1.2 

1.8 

1.7 

0.8 

1.4 

1.1 

29.0 3. Các loại thức ăn tự nhiên và ý nghĩa của chúng 

c) Mùn bã hữu cơ 

•  Mùn bã hữu cơ được hình thành trong vực nước do hoạt 

động sống của các sinh vật và các sản phẩm phân giải của 

chúng sau khi chết, chủ yếu là nhờ thực vật.  

•  Ở các vực nước ngọt có đến 90% chất hữu cơ thực vật là 

do tảo đơn bào. Lượng mùn bã hữu cơ ở đây thường rất 

cao, tập trung nhiều ở ven bờ. 

•  Những nhiên cứu về bản chất của mùn bã hữu cơ cho thấy 

đây là một phức hệ sống.  

•  Phần cơ bản của nó vẫn là một giá thể (có thể là vô cơ hay 

hữu cơ). Nhờ khả năng hấp phụ trên bề mặt giá thể mà tạo 

ra một lớp màng chất hữu cơ. Màng này là môi trường tốt 

cho vi khuẩn, động vật nguyên sinh, luân trùng và tảo.  4. Mối quan hệ giữa các loại thức ăn trong vùng 

nước 

•  Có thể chia các sinh vật làm thức ăn ở nước làm ba loại: 

•  - Các thực vật tự dưỡng là những “sinh vật sản xuất” 

•  - Các sinh vật dị dưỡng sử dụng các chất hữu cơ có sẵn, 

chúng là những “sinh vật tiêu thụ”. Thức ăn của các sinh 

vật tiêu thụ là thực, động vật và các sản phẩm phân giải 

khác. 

•  - Các sinh vật làm nhiệm vụ phân giải các sinh vật, cả sinh 

vật sản xuất cũng như sinh vật tiêu thụ và các sản phẩm 

thải của chúng được gọi là “sinh vật phân huỷ” 

•  Tuỳ theo ý nghĩa của chúng là sinh vật sản xuất, sinh vật 

tiêu thụ hay sinh vật phân huỷ mà các nhóm sinh vật ở 

nước được xếp vào các bậc dinh dưỡng khác nhau. 4. Mối quan hệ giữa các loại thức ăn trong vùng 

nước 

•  Tuỳ theo chất lượng cũng như quá trình tạo 

thành sản phẩm trong chu trình chuyển hoá 

vật chất người ta phân chia thành hai dạng: 

•  - Lượng chất hữu cơ dưới dạng thực vật (do 

thực vật tổng hợp nên từ các chất vô cơ, 

nhờ quang hợp) được gọi là sức sản xuất sơ 

cấp. 

•  - Lượng chất hữu cơ dưới dạng động vật 

(do động vật sử dụng các sản phẩm sơ cấp 

làm thức ăn) được gọi là sức sản xuất thứ 4. Mối quan hệ giữa các loại thức ăn trong vùng nước 

•  Sức sản xuất thứ cấp của một vực nước không phải chỉ là một bậc, 

mà là nhiều bậc khác nhau về mặt chuyển hoá. Nếu chu trình càng 

cần đến nhiều bậc dinh dưỡng thì lượng vật chất và năng lượng 

càng bị giảm, nói một cách khác hiệu quả chuyển hoá càng thấp. 

•  Sự hao hụt to lớn về vật chất và năng lượng ở các chuỗi thức ăn 

bao gồm nhiều khâu như thế đã dẫn đến sự lựa chọn tất yếu trong 

nuôi cá. Cần phải tạo ra những ao hồ nuôi cá có những chuỗi thức 

ăn ngắn, mới mang lại hiệu quả kinh tế cao. Cá mè (ăn tảo) và cá 

trắm cỏ (ăn rong, cỏ) là những loài có chuỗi thức ăn ngắn nhất 

trong các loài cá hiện nuôi ở nước ta.  

•  Trên thế giới công việc tìm kiếm trong thành phần đàn cá vốn có 

hoặc di nhập vào những loài cá có chuỗi thức ăn ngắn để thu được 

lợi ích kinh tế cao hiện vẫn đang tiếp tục ở nhiều nước với qui mô 

rộng lớn.  5. Biện pháp phát triển cơ sở thức ăn tự nhiên 

•  Để phát triển cơ sở thức ăn tự nhiên của cá trong ao hồ có thể 

áp dụng nhiều biện pháp.  

•  Mỗi loại hình thủy vực có một đặc tính khác nhau, do đó 

những phương hướng và biện pháp đề ra cho từng loại hình 

thủy vực rất khác nhau.  

•  Các biện phát có thể nêu tổng quát để nâng cao nguồn thức ăn 

tự nhiên trong ao hồ như sau: 

•  - Cải tạo điều kiện địa hình và thuỷ hoá thuỷ vực 

•  - Tăng cường cơ sở thức ăn của thuỷ vực 

•  - Di nhập, thuần hoá các sinh vật thức ăn 5. Biện pháp phát triển cơ sở thức ăn tự nhiên 

5.1 Cải tạo điều kiện địa hình và thuỷ hoá thuỷ vực 

•  Nhằm tạo điều kiện sống tốt cho sinh vật và tạo điều kiện để 

phát huy tốt các nhân tố tích cực sẵn có trong thủy vực.  

•  Các biện pháp này chỉ được áp dụng đối với các thủy vực nội 

địa nhỏ, các thủy vực lớn khó áp dụng.  

•  Các biện pháp thường được sử dụng trong nghề nuôi trồng 

thủy sản là: 5. Biện pháp phát triển cơ sở thức ăn tự nhiên 

•  - Nạo vét bùn đáy: để làm tăng độ sâu và hàm lượng oxy ở 

tầng đáy, tăng độ sâu của khối nước có tác dụng điều hòa 

nhiệt độ nước . 

•  - San nền đáy bằng phẳng, thuận lợi cho sự phát triển của 

những sinh vật sống đáy, thuận lợi cho việc khai thác. 

•  - Dùng vôi trung hòa độ chua của đất và nước, giảm độ 

chua của vùng nước đồng thời làm tăng ion canxi trong 

nước giúp cho quá trình sinh trưởng và phát triển của các 

sinh vật làm thức ăn cho cá. 

•  - Xáo trộn nước trong thủy vực hay tạo sự chu chuyển 

nước thường xuyên để đảm bảo sự phân tán đồng đều của 

các yếu tố môi trường, dinh dưỡng trong vực nước. 5. Biện pháp phát triển cơ sở thức ăn tự nhiên 

5.2 Tăng cường cơ sở thức ăn của thủy vực 

•  Đây là biện pháp có hiệu quả rõ rệt nhất trong việc nâng 

cao năng suất sinh học thủy vực, thường người ta sử dụng 

các cách sau: 

•  - Bón phân: Sử dụng phổ biến ở ao, hồ, đầm nuôi tôm cá 

có diện tích nhỏ. Việc bón phân làm tăng hàm lượng muối 

dinh dưỡng, tăng số lượng vi khuẩn và chất hữu cơ hòa 

tan nhờ đó thực vật nổi sẽ phát triển mạnh, đây là cơ sở 

cho động vật nổi và các động vật thủy sinh trong thủy vực 

phát triển tốt. Phân bón có thể là phân hữu cơ, vô cơ hay 

phân vi sinh. Ngoài ra  phân bón hữu cơ cũng là nguồn 

thức ăn trực tiếp cho nhiều tôm cá. Lưu ý rằng bón phân 

phải đúng liều lượng, chỉ dẫn.  5. Biện pháp phát triển cơ sở thức ăn tự nhiên 

5.3 Di nhập và thuần hoá các sinh vật thức ăn 

•  Đưa những sinh vật từ ngoài thủy vực vào gây nuôi, biến chúng thành các 

sinh vật phát triển bình thường trong thủy vực.  

•  Mục đích để tận dụng những thành phần thức ăn còn chưa được sử dụng 

hết như chất mùn đáy, chất vẩn. Ví dụ, nuôi ghép các loài cá trong ao để tận 

dụng hết cơ sở thức ăn trong ao. 

•   - Biện pháp thuần hóa sinh vật thức ăn vào vùng nước có ý nghĩa đặc biệt 

quan trọng đối với các hồ chứa nước nhân tạo. Vì đây là những vùng chứa  

nước mới hình thành, khi hệ thủy sinh vật nói chung, nhất là sinh vật thức 

ăn chưa ổn định, cơ sở thức ăn đang còn phải tăng cường. Đối với các hồ 

chứa nước nhân tạo thì giàu về thành phần mùn bã hữu cơ nhưng lại nghèo 

về thức ăn động vật (nhất là động vật đáy). Vì vậy, có thể thuần hóa sinh 

vật thức ăn để tăng cường cơ sở thức ăn cho thủy vực, đồng thời trên cơ sở 

đó tăng khối lượng sinh vật khai thác ở các vùng nước lớn này. 5. Biện pháp phát triển cơ sở thức ăn tự nhiên 

•  - Với mục đích là tăng cường các đối tượng có giá trị kinh 

tế cao, có sản lượng tốt trong thủy vực và loại trừ các loài 

gây hại hoặc không có lợi.  

•  Biện pháp này nhằm cải tạo quan hệ thức ăn trong thủy 

vực để sử dụng hợp lý cơ sở thức ăn tự nhiên trong vực 

nước.  

•  Biện pháp thường dùng là thuần hóa các đối tượng tốt từ 

các vùng khác trong nước hoặc ngoài nước vào thủy vực. 

Ví dụ, ở Việt Nam đã thuần hóa thành công các loài cá 

trắm cỏ, mè hoa từ Trung Quốc, cá trôi ấn Độ, cá trê phi 

thành các đối tượng nuôi rộng rãi trong các thủy vực nước 

ngọt  B2. Thức ăn nhân tạo 

•  Thức ăn do con người tạo ra và được đưa thêm vào thủy vực 

làm thức ăn cho ĐVTS 

•  Thức ăn bổ sung: cám gạo, ngô… (thiếu cân đối dinh dưỡng). 

•  Thức ăn hỗn hợp tự chế: thường trộn từ 2 hay nhiều nguyên 

liệu trở lên, thường không đảm bảo đầy đủ dd, nhưng giá 

thành hạ. 

•  Thức ăn công nghiệp: Thường cân đối khẩu phần, chất lượng 

đảm bảo, nhưng giá thành cao: thức ăn viên nổi, thức ăn viên 

chìm 

•  Thức ăn xanh: bèo tấm, bèo dâu, rau, cỏ.. Chất lượng thức ăn tươi sống Chất lượng cá tươi làm thức ăn 

Trung bình  Kém B2. Thức ăn nhân tạo 

1. Nguyên lý sử dụng thức ăn nhân tạo 

•  Các loại thức ăn nhân tạo phải được sử dụng theo nguyên lý 

sau: 

•  Phải phù hợp với  cơ quan bắt mồi và  bộ máy tiêu hoá của 

chúng 

•  Phải thích hợp với nhiệt độ môi trường và lứa tuổi phát triển 

của cá. 

•  Thức ăn không nên dùng đơn lẻ, mà phải dùng phối hợp. Tuỳ 

loại, có sơ chế hoặc gia công để nâng cao giá trị dinh dưỡng 

và hiệu quả kinh tế. 

•  Sử dụng tiết kiệm, cho ăn vừa đủ, cho ăn ở nơi quy định, 

đúng giờ, đảm bảo số lượng và chất lượng thức ăn.  2. Các chỉ số đánh giá giá trị dinh dưỡng của 

thức ăn nhân tạo 

•  Phân tích thành phần hoá học, giá trị dinh 

dưỡng, thức ăn  

•  Khả năng tiêu hoá,  

•  Tỷ lệ sử dụng thức ăn,  

•  Hệ số chuyển hoá thức ăn và hiệu quả chuyển 

hoá thức ăn thông qua các theo dõi thực 

nghiệm. 2. Các chỉ số đánh giá giá trị dinh dưỡng của 

thức ăn nhân tạo 

2.1 Khả năng tiêu hoá 

•  Khả năng tiêu hoá cho biết tỷ lệ (%) các chất 

dinh dưỡng được cá hấp thụ và được tính theo 

công thức: 

• ! ! Chất dinh dưỡng            Chất dinh dưỡng  

•               đưa vào           --    thải ra trong phân 

•  Khả năng tiêu hoá (%) =   -------------------           x 100    

                     Chất dinh dưỡng đưa vào 2. Các chỉ số đánh giá giá trị dinh dưỡng của 

thức ăn nhân tạo 

•  Khả năng tiêu hóa phụ thuộc loài, tuổi, MT, 

tổng lượng thức ăn ăn vào 

2.2 Tỷ lệ sử dụng thức ăn chủ yếu cho biết tỷ lệ 

sử dụng lượng đạm thô có trong khẩu phần 

thức ăn và được tính theo công thức sau: 

•  Tỷ lệ sử dụng đạm thô (%) = 100 X Đạm tăng 

lên trong cơ thể cá/ Đạm trong thức ăn đã sử 

dụng 2. Các chỉ số đánh giá giá trị dinh dưỡng của 

thức ăn nhân tạo 

2.3 Hệ số chuyển hoá thức ăn (FCR) 

•  Hệ số chuyển hoá thức ăn được tính theo công 

thức  

•         Trọng lượng thức ăn cá đã sử dụng 

•  HSCHTA = 

-------------------------------------------                  

Tổng trọng lượng cá đã tăng trọng Bài tập 1 

•  Ao rộng 2000 m2, thả 3 con /m2 

•  Pcá thả: 50 g/con 

•  Lượng thức ăn T1, T2, T3 tương ứng 10, 7, 5% trọng lượng cá/

ngày 

•  Cuối T1, T2, T3 tương ứng 150, 300 và 500 g/con 

•  Tính FCR1, FCR2, FCR3 và FCR chung cả lứa nuôi 

•  Tỷ lệ nuôi sống sau tháng nuôi 1, 2, 3 tương ứnglà 95, 90 và 

85% so với tổng số cá thả ban đầu Bài giải 

•  FCR = Tổng P thức ăn/Tổng Pcá tăng trọng 

•  - Tổng lượng cá thả = 2000 m2 x 3 con/m2 x 50g/con = 300 kg 

(1) 

•  - Tổng lượng thức ăn T1 = 300 kg cá x 10% P cá/ngày x 30 

ngày = 900 kg (2) 

•  Tổng tăng trọng T1 = (Trọng lượng cá cuối tháng - trọng 

lượng cá thả) x số cá thả = (150-50)g/con x 6000 con = 600 kg 

•  PCR1 = 900/600 = 1,5 Bài giải 

•  Tổng lượng thức ăn T2 = 900 kg cá x 7% x 30 ngày = 1890 kg 

•  Tăng trọng T2 = (300-150)g x 6000 con = 900 kg 

•  FCR2 = 1890/900 = 2,1 

•  Tổng lượng thức ăn T3 = (900 kg + 900 kg) x 5% x 30 =2700 

kg 

•  Tăng trọng tháng 3 = (500 g/con – 300 g/con) x 6000 con = 

1200 kg 

•  FCR3 = 2700/1200 = 2,25 

•  FCR = (FCR1 + FCR2 + FCR3): 3 = (1,5 + 2,1 + 2,25):3 = 1,95 Bài tập 2 

•  Ao rộng 2000 m2, thả 3 con /m2 

•  Pcá thả: 50 g/con 

•  Lượng thức ăn T1, T2, T3 tương ứng 10, 7, 5% trọng lượng cá/

ngày 

•  Cuối T1, T2, T3 tương ứng 150, 300 và 500 g/con 

•  Tỷ lệ sống đến cuối T1, T2, T3 tương ứng là 95; 90 và 85% so 

với số cá thả ban đầu 

•  Tính FCR1, FCR2, FCR3 và FCR chung cả lứa nuôi Bài giải 

•  FCR = Tổng P thức ăn/Tổng Pcá tăng trọng 

•  - Tổng lượng cá thả = 2000 m2 x 3 con/m2 x 50g/con = 300 kg 

(1) 

•  - Tổng lượng thức ăn T1 = 300 kg cá x 10% P cá/ngày x 30 

ngày = 900 kg (2) 

•  Tổng tăng trọng T1 = (Trọng lượng cá cuối tháng - trọng 

lượng cá thả) = (150g/con x 95% x 6000 con – 6000 c x 50g/c 

= 555 kg 

•  PCR1 = 900/555 = 1.62 Bài giải 

•  Tổng lượng thức ăn T2 = 855 kg cá x 7% x 30 ngày = 1795.5 

kg 

•  Tăng trọng T2 = (300g x 90%x6000c -855 = 765 kg 

•  FCR2 = 1795.5/765 = 2,35 

•  Tổng lượng thức ăn T3 = 1620 kg x 5% x 30 =2430 kg 

•  Tăng trọng tháng 3 = 500g/cx85%x6000c- 1620 kg = 2550 

-1620 kg = 930 kg 

•  FCR3 = 2430/930 = 2,61 Bài giải 

•  FCR = (FCR1+FCR2+FCR3):3 = ? 

•  FCR = Tổng thức ăn/ Tổng tăng trọng 

•  Tổng thức ăn = TAT1 + TAT2 + TAT3 = 900 + 

1795.5 + 2430 = 5125.5 kg 

•  Tổng tăng trọng = 85% x 500g/c x 6000c – 

300 kg = 2550-300 = 2250 kg 

•  FCR = 5125.5/2250 = 2.27 2. Các chỉ số đánh giá giá trị dinh dưỡng của 

thức ăn nhân tạo 

Hệ số chuyển hoá thức ăn phụ thuộc: 

•  Quản lý thức ăn 

•  Chuẩn bị thức ăn  

•  Chế độ ăn  

•  Chất lượng nước  

•  Các yếu tố dinh dưỡng trong thức ăn  

•  Loài cá và tuổi cá  3. Thức ăn hỗn hợp nhiều thành phần  

3.1 Đặc điểm ưu việt 

•  + Cân đối các thành phần dinh dưỡng, đảm bảo đáp ứng 

được cho nhu cầu dinh dưỡng của cá. 

•  + Đáp ứng được những yêu cầu khác nhau của cá ở các 

giai đoạn phát triển khác nhau. Tuỳ theo mùa vụ và mục 

đích nuôi mà có thể thay đổi các thành phần thức ăn phù 

hợp. 

•  + Thông qua việc sản xuất thức ăn hỗn hợp, có thể có 

những biện pháp xử lý đặc biệt. Nhờ thế nâng cao được 

giá trị dinh dưỡng của loại thức ăn thông thường, giúp cho 

cá dễ tiêu hoá và ngoài ra còn thu được một lượng đạm 

đáng kể do tế bào nấm men tổng hợp từ các chất vô cơ và 

hữu cơ mà cơ quan tiêu hoá của cá không tiêu hoá được. 3.1. Đặc điểm ưu việt 

•  + Dễ vận chuyển (ở dạng bột hoặc ở dạng viên đều dễ đóng gói) và bảo 

quản được lâu. 

•  + Dễ áp dụng cơ giới hoá: Nếu nuôi cá theo phương pháp công nghiệp thì 

từ khâu vận chuyển đến khâu cho ăn đều có thể dùng các loại phương tiện 

máy móc, kể cả các máy móc tự động. 

•  + Cá ăn trực tiếp thức ăn hỗn hợp nhiều thành phần nên lượng thức ăn 

thừa không đáng kể, không gây nhiễm bẩn cho ao, không gây thiếu oxy, 

có thể nuôi với mật độ dày, cá mau lớn… Đây là tiền đề thuận lợi để nuôi 

cá thâm canh, nuôi cá công ngiệp.  

•  + Việc trộn thêm thuốc, các chất hoóc môn sinh trưởng, các hoóc môn 

điều khiển giới tính … vào thành phần thức ăn hỗn hợp có tác dụng thông 

qua con đường thức ăn để phòng trị bệnh và tiến hành công việc điều 

khiển giới tính, sinh trưởng của cá. 3.2. Công nghệ sản xuất thức ăn hỗn hợp 

3.2.1 Lập công thức thức ăn 

•  Để có một khẩu phần thức ăn cân đối: 

•  Cần phải xác định được sự tương quan giữa các yếu tố dinh 

dưỡng quan trọng trong thức ăn.  

•  Phải nắm được nhu cầu của ĐVTS với từng loại thức ăn,  

•  Mối tương quan giữa các chất dinh dưỡng với nhau, khả năng 

thay thế giữa các loại thức ăn, những diễn biến trong quá trình 

tiêu hoá, hấp thu và trao đổi …  

•  Để lập được công thức chế biến thức ăn hỗn hợp, có thể dựa 

trên những hiểu biết về các vấn đề sau: 3.2. Công nghệ sản xuất thức ăn hỗn hợp 

•  - Nhu cầu về đạm, đường, mỡ hệ acid amin tự do và không thay 

thế các loại vitamin, các chất khoáng đa lượng và vi lượng …

Những nhu cầu nào thay đổi theo mùa vụ và theo lứa tuổi cá như 

thế nào? 

•  - Thành phần hoá học của các loại nguyên liệu định sử dụng làm 

thức ăn cho cá. Cần ưu tiên sử dụng những loại thức ăn dễ hấp 

thu. Đối với những loại nguyên liệu khó hấp thu phải có biện pháp 

xử lý thích hợp để tăng hiệu quả sử dụng của chúng. 

•  - Phải căn cứ vào nguồn nguyên liệu tại chỗ là chính và tích cực 

khai thác những loại nguyên liệu này vào mục đích sản xuất thức 

ăn nuôi cá. 

•  - Phải cân đối giá thành sản phẩm thức ăn với giá cá bán được ở 

ngoài thị trường để đảm bảo hạch toán có lãi. 3.2. Công nghệ sản xuất thức ăn hỗn hợp 

3.2.2 Nguyên liệu làm thức ăn 

•  Các loại nguyên liệu làm thức ăn cho ĐVTS cần đảm bảo các 

chỉ số dinh dưỡng cơ bản.  

•  Nguyên liệu có nguồn gốc động vật (bột cá), độ ẩm phải thấp 

dưới 10%,  

•  Nguyên liệu có nguồn gốc thực vật, độ ẩm ở trong phạm vi 10 

– 15%, nếu độ ẩm quá cao phải loại bỏ. 

•  Các nguyên liệu để phối chế thức ăn phải không mốc.  

•  Nguyên liệu có nguồn gốc động vật (bột cá, bột thịt …) là 

những nguyên liệu tốt nhất cho sản xuất thức ăn. Tuy nhiên giá 

thành của thức ăn thường cao.  3.2. Công nghệ sản xuất thức ăn hỗn hợp 

•  Các nguyên liệu có nguồn gốc thực vật (đỗ tương, khô dầu 

…), cá tiêu hoá kém hơn, trong đó thường có một số độc tố, vì 

vậy để khắc phục khi chế biến sử dụng phải qua xử lý nhiệt.  

•  Các nguyên liệu thực vật này nhiều khi không cân bằng về giá 

trị sinh học, vì thế cần được phối trộn hợp lý. VD: trong đỗ 

tương thiếu một số acid amin không thay thế như methyonin, 

cystein và một số nguyên tố đa lượng Ca, P. Vì vậy, việc phối 

trộn đỗ tương với bột cá là cần thiết. 3.2. Công nghệ sản xuất thức ăn hỗn hợp 

•  Việc đưa bột sắn vào trong thành phần thức ăn 

hỗn hợp là cần thiết, mặc dù giá trị dinh dưỡng 

của bột sắn rất thấp. Bột sắn trong trường hợp 

này được dùng làm chất kết dính các nguyên 

liệu thức ăn khác lại, làm cho viên thức ăn hỗn 

hợp bền và lâu tan trong nước.  

•  Với thức ăn cho tôm có thể sử dụng một số 

chất kết dính tốt như: agar, gelatin (từ lúa mỳ), 

colagin (từ nang mực), tinh bột (gạo nếp, tẻ).  3.2. Công nghệ sản xuất thức ăn hỗn hợp 

3.2.3 Sản xuất thức ăn hỗn hợp 

•  - Nguyên tắc chung: Để sản xuất thức ăn hỗn hợp dạng 

viên, dạng bột nhão, dạng bột rời hặc dạng đóng bánh 

người ta phải tiến hành các khâu sau đây: 

•  + Thu thập nguyên liệu, tuyển chọn nguyên liệu cho phù 

hợp với yêu vầu và công thức thức thức ăn. 

•  + Sơ chế nguyên liệu: phơi hoặc sấy khô, băm nhỏ, cho 

vào kho dự trữ. Đối với các nguyên liệu khô dùng các loại 

máy nghiền đển ghiền thành bột theo qui cỡ cần thiết. 3.2. Công nghệ sản xuất thức ăn hỗn hợp 

•  + Sau khi có các nguyên liệu ở dạng bột, 

hoặc dạng nước, căn cứ theo thực đơn để 

cân các loại, trộn đều với nhau (có thể dùng 

máy nhào trộn để trộn hỗn hợp thức ăn). 

Trong quá trình trộn sẽ bổ sung các nguyên 

liệu lỏng như dầu mỡ, các chất khoáng và 

các chất phụ gia khác. 

•  + Hỗn hợp thức ăn được trộn thật đều cùng 

với chất kết dính (nếu cần) rồi chuyển sang 

bộ phận đóng viên hoặc làm thành bánh. 

•  + Khâu cuối cùng là sấy khô, đóng bao rồi 3.2. Công nghệ sản xuất thức ăn hỗn hợp 

3.2.4 Phương pháp sản xuất 

•  - Phương pháp sản xuất thức ăn dạng bột rời: 

(thích hợp với giai đoạn cá bột, cá hương) 

•  Để loại bỏ các tạp chất như các mảnh kim 

loại, gạch, sỏi có lẫn trong nguyên liệu người 

ta dùng một hệ thống sàng để loại bỏ. Dùng 

nam châm để hút tách các kim loại  có từ tính 

ra khỏi bột. 3.2. Công nghệ sản xuất thức ăn hỗn hợp 

•  Để làm thức ăn dạng bột rời, chỉ cần làm đến 

khâu nhào trộn cho đều. Rồi đóng bao. Khi 

cho cá ăn thả trực tiếp vào nước. 

•  - Phương pháp sản xuất thức ăn dạng bột 

nhão: 

•  Thức ăn hỗn hợp dạng bột nhão rất thích hợp 

với cá hương, cá giống. Người ta trộn thức ăn 

dạng bột rời vào một lượng nước vừa đủ để 

thành dạng bột nhão, có thể nắm lại thành 

từng nắm, ném xuống ao cho cá ăn. 3.2. Công nghệ sản xuất thức ăn hỗn hợp 

•  - Sản xuất thức ăn dạng viên, phương pháp 

ép ấm: 

•  + Sau khi nhào trộn các thành phần thức ăn, 

nấu chín chất kết dính rồi đổ vào thức ăn dể 

tiếp tục trộn trong 20 – 30 phút nữa. Nếu 

thức ăn còn khô (độ ẩm chưa đạt 25 – 30%) 

cần phải bổ sung thêm nước. Cho thức ăn 

vào máy để ép viên, điều chỉnh cỡ số của 

mắt sàng để có qui cỡ viên thức ăn phù hợp 

với cỡ cá đang ương nuôi. 3.2. Công nghệ sản xuất thức ăn hỗn hợp 

•  + Sau khi tạo viên xong, thức ăn cần được đem phơi nắng 

hoặc sấy ở nhiệt độ dưới 600C kéo dài trong 6 – 8 giờ. 

Nếu sấy ở nhiệt độ quá cao (trên 800C) sẽ làm mất một số 

vitamin, protein bị biến tính làm cho chất lượng thức ăn bị 

giảm sút. 

•  + Thức ăn viên khô được đóng bao và bảo quản trong kho. 

Thường một bao thức ăn đóng từ 15 – 30 kg để dễ vận 

chuyển. Khi di chuyển từ nơi này sang nơi khác phải tránh 

va chạm mạnh để thức ăn không bị vỡ vụn. Khi bảo quản 

trong kho, thức ăn đóng bao cần được kê cao cách mặt đất 

30 cm. kho cần được dọn dẹp sạch sẽ, thoáng mát, không 

ẩm ướt để ngăn ngừa sự phát triển của nấm mốc và côn 

trùng. Khi thức ăn đã bị mốc không nên cho cá ăn vì dễ 

gây cho cá ngộ độc, chết hàng loạt. 3.3. Tiêu chuẩn của thức ăn hỗn hợp 

•  Một loại thức ăn hỗn hợp cho cá được gọi là tốt khi loại 

thức ăn đó đảm bảo những yêu cầu sau đây: 

•  - Mùi vị phải phù hợp với nguyên liệu làm thức ăn và với 

sở thích của cá (như thơm, hơi chua) không được mốc, 

thối, hắc… 

•  - Màu sắc có thể hơi sẫm hơn so với nguyên liệu nhưng 

phải đảm bảo cho cá thích bắt mồi. 

•  - Độ ẩm không được vượt quá 15%, nếu không thì thức ăn 

sẽ bị lên men, mốc, thối, chua  

•  - Kích thước viên thức ăn phải phù hợp với kích cỡ miệng 

của cá. 

•  - Có độ bền cao, tồn tại lâu ở trong nước, ít bị tan rữa.!!3.4. Sử dụng hợp lý thức ăn hỗn hợp 

•  Muốn nuôi cá có năng suất cao, giá thành hạ người nuôi cá phải tìm cách 

giảm hệ số thức ăn.  

•  Một trong những biện pháp có hiệu quả góp phần giảm hệ số thức ăn là 

việc sử dụng hợp lý thức ăn hỗn hợp – trong đó kỹ thuật cho cá ăn giữ vai 

trò rất quan trọng. 

•  Kỹ thuật cho ăn đúng được thể hiện ở những điểm sau đây: 

•  - Cá lớn nhanh 

•  - Cá ít bệnh 

•  - Cá ăn hết thức ăn 

•  - Nước ao không bị nhiễm bẩn, màu nước và mùi vị không có những biến 

đổi lớn. 3.4. Sử dụng hợp lý thức ăn hỗn hợp 

•  Để đảm bảo cho cá ăn đúng kỹ thuật, cần chú ý 

đến 5 điểm sau đây: 

•  - Chọn địa điểm cho cá ăn 

•  - Có sàn cho cá ăn 

•  - Thời gian cho cá ăn và số lần cho cá ăn 

•  - Lượng thức ăn hàng ngày 1. Làm sao chúng ta biết cá, tôm đói để cho ăn? 

2. Làm sao biết cá, tôm ăn hết hay còn? 

3. Thức ăn cho ăn có tốt hay không? 4. Quản lý chế độ cho ăn 

4.1. Khẩu phần thức ăn 

•  Khẩu phần thức ăn hàng ngày = W.N.R.S 

•  W: khối lượng trung bình của cá thể (g) 

•    N: số lượng cá thả ban đầu 

•    S (%): tỷ lệ sống ước tính 

•    R (%): tỷ lệ cho ăn 

•  Khẩu phần ăn/ngày phụ thuộc: chất lượng thức ăn, loài, 

tuổi, lượng thức ăn tự nhiên, MT (nhiệt độ, ô xy) 

4.2. Số lần cho ăn hàng ngày: phụ thuộc lứa tuổi (2-6 lần/

ngày). 

4.3. Các phương pháp cho ăn: cho ăn bằng tay, máy.. Hệ thống cho ăn tự động 

Cho cá ăn bằng máy tự động Cho cá ăn bằng máy tự động 5. Ưu và nhược điểm khi sử dụng thức ăn hỗn 

hợp viên nổi và viên chìm 

5.1 Thức ăn viên nổi: nhẹ, chậm tan, dễ quản lý (biết lượng thức 

ăn cá ăn hết hay còn), ít ô nhiễm MT, rất thích hợp với các loài 

cá ăn nổi. Còn cá ăn chìm (cá ăn tầng đáy?) 

•  Công nghệ chế biến phức tạp (làm tăng giá thành) 

5.2 Thức ăn viên chìm: công nghệ chế biến đơn giản hơn, giá 

thành hạ hơn, rất thích hợp với cá ăn đáy. Cá ăn nổi? 

•  Khó quản lý thức ăn, dễ bị ô nhiễm MT. 6. Khi nào dùng thức ăn hỗn hợp dạng viên và 

khi nào dùng thức ăn hỗn hợp dạng bột 

•  Phụ thuộc kích cỡ cá 

•  Cách quản lý thức ăn 

•  Hệ thống nuôi 

•  Ưu và nhược của 2 loại thức ăn? Thức ăn dành cho cá da trơn 

Loại t. ăn số  1  2  3  4  5  6  7  8 

Độ ẩm <=(%)  10  10  10  10  10  10  10  10 

Protein >=(%)  40  35  35  30  26  22  22  18 

Tro <=(%)  14  14  12  12  10  10  10  10 

Chất béo (%)  8  6  6  5  5  4  4  3 

Xơ (%)  6  6  6  7  7  8  8  8 

Kích cỡ (mm)  <0,5  0,5-1,0  1,0-1,5  2,0-2,2  3,5-3,8  5,0-5,4  7,5-8,0  10,0-11,0 Hướng dẫn cho ăn 

Loại t. ăn số  1  2  3  4  5  6  7  8 

Trọng lượng (g)  <1  1-3  3-5  5-20  20-200  200-500  500-800  >800 

% t.ăn/trong lg cá  18-20  15  13-15  8-4,5  4,5-3  2,5-1,5  1,5-1,2  1,1-1 

Số lần cho ăn/ng  5-6  5-6  5-6  4-5  4-5  3-4  2-3  2-3 Thức ăn dành cho cá rô phi 

Loại t. ăn số  1  2  3  4  5  6  7  8 

Độ ẩm <=(%)  10  10  10  10  10  10  10  10 

Protein >=(%)  40  35  35  30  27  25  22  20 

Tro <=(%)  14  14  14  14  14  12  12  12 

Chất béo (%)  6  6  6  5  5  4  4  4 

Xơ (%)  5  5  6  6  6  7  7  7 

Kích cỡ (mm)  <0,5  0,5-1,0  1,0-1,5  2,0-2,2  3,0-3,2  3,5-3,8  4,5-4,8  5,5-5,8 Hướng dẫn cho ăn 

Loại t. ăn số  1  2  3  4  5  6  7  8 

Trọng lượng cá 

(g) 

<5  5-7  7-10  10-20  20-100  100-200  200-500  >500 

% t.ăn/trong lg cá  18-20  15  11-9  9-4,6  4,6-3,2  3,2-2,6  2,6-1,8  1,8-1,5 

Số lần cho ăn/ng  5-6  5-6  5-6  5-6  5-6  4-5  3-4  3 Thøc ăn cho c¸  

Chương 5. Sinh sản nhân tạo và ương 

nuôi cá giống 

Bộ môn: Nuôi trồng thủy sản I. Sinh sản nhân tạo 

* Tại sao cần cho sinh sản nhân tạo cá 

•  NTTS phát triển: thức ăn và con giống 

•  SSNT chủ động được con giống 

•  Con giống được đảm bảo về số lượng (theo 

yêu cầu người nuôi), đảm bảo được chất lượng 

•  SSNT giúp nghiên cứu di truyền học, lai tạo, 

chọn giống để tạo ra các giống TS mới có chất 

lượng tốt, năng suất cao. * Nguyên lý chung của việc sinh sản một số loài 

cá nuôi 

•  - S2 là một hoạt động quan trọng trong đời sống của động vật 

nói chung, của cá nói riêng nhằm đảm bảo sự tồn tại của loài. 

•  - S2 là một quá trình sinh học phức tạp bao gồm nhiều giai 

đoạn, sự phát triển và thành thục của tuyến sinh dục, sự đẻ 

trứng và thụ tinh, phát triển của phôi và cá con.  

•  S2 của cá có liên quan đến các quá trình khác nhau của đời 

sống cá thể: sinh trưởng, tồn tại, dinh dưỡng, di cư... là sự 

thích nghi lâu đời của loài với MT sống (cá sấu Ấn độ). * Nguyên lý chung của việc sinh sản một số loài 

cá nuôi 

•  S2 là một QT thống nhất các mối quan hệ giữa các yếu tố sinh thái 

(nhiệt độ, oxy hoà tan, dòng chảy, thời tiết, ánh sáng, thức ăn...) với 

các yếu tố sinh lý (sự PT và thành thục của tuyến sinh dục, hoạt động 

của hệ thần kinh, hoạt động kích thích và điều hoà của hệ thống nội 

tiết điều khiển QT chín, rụng trứng và đẻ trứng). 

•  Mỗi loài cá có đặc điểm sinh sản riêng biệt, một số ít loài đẻ con (cá 

bảy màu), còn đa số loài đẻ trứng và thụ tinh ngoài.  

•  Một số loài đẻ trứng dính và bán dính, một số loài khác thì đẻ trứng 

trôi nổi,  

•  Phôi và ấu trùng PT trong MT tự nhiên, nên tỷ lệ hao hụt rất lớn. Để 

thích nghi cho việc bảo toàn nòi giống nên sức sinh sản của cá vô 

cùng lớn. Một con cá trắm cỏ nặng 4kg có thể đẻ 45.000 - 500.000 

trứng 1 lần, cá trôi ấn 1kg đẻ 300.000 - 350.000 trứng /1 lần.  1. Tuổi thành thục của cá 

•  Tuổi thành thục của các loài cá nuôi có quan 

hệ mật thiết với To nuôi và thời gian sinh 

trưởng của cá.  

•  Trong cùng một loài, nếu sống ở những vùng 

địa lý, khí hậu khác nhau thì tuổi thành thục 

của cá cũng khác nhau.  Bảng 20: Tuổi thành thục của một số 

loài cá nuôi ở Việt Nam 

Loài cá 

Chép 

Trắm 

cỏ 

Mè 

trắng 

Mè 

hoa 

Rohu 

Mrig

al 

Catla  Trê 

Mè 

vinh 

Rô 

phi 

Tuổi 

thành 

thục 

(năm) 

1 - 2  3 - 4  2 - 3  2 - 3  1 - 2  2 - 3  1 - 2  1  1 

0,4-0,

6 2. Chu kỳ phát triển của tuyến sinh dục 

2.1 Chu kỳ phát triển của buồng trứng 

•  Giai đoạn I: tuyến sinh dục rất nhỏ, mảnh, trong suốt, cấu trúc 

thuỳ trước chưa rõ ràng, chưa phân biệt được đực cái.  

•  Giai đoạn II: buồng trứng trong suốt, có màu hồng, mạch máu 

nổi rõ ở vỏ buồng trứng. Có thể quan sát bằng mắt thường.  

•  Ở giai đoạn I và II tuyến sinh dục chưa chịu sự tác động của 

kích dục tố tuyến yên, nêu cắt bỏ tuyến yên thì buồng trứng 

ngừng phát triển nhưng không thoái hoá. 2. Chu kỳ phát triển của tuyến sinh dục  

2.1 Chu kỳ phát triển của buồng trứng 

•  Giai đoạn III: Buồng trứng to hơn, có màu đặc trưng của loài, trên TB 

noãn có các hạt sắc tố đen, mạch máu phân bố đều.  

•  Ở giai đoạn này tuyến sinh dục chịu sự điều khiển của tuyến yên, nếu cắt 

bỏ tuyến yên, buồng trứng sẽ thoái hoá. 

•  Giai đoạn IV: Nếu 60% số trứng có tâm lệch thì có thể tiêm kích thích 

cho cá đẻ. Buồng trứng có màu vàng xanh hoặc vàng trắng, trứng tròn, 

căng. 

•  Giai đoạn V: Là giai đoạn trứng chín, các noãn hoàng tách khỏi bao noãn 

và màng liên kết để rụng vào xoang noãn bào, nếu dốc cá và ấn nhẹ vào 

bụng trứng sẽ chảy ra ngoài. 

•  Giai đoạn VI: Là giai đoạn sau khi đẻ song, buồng trứng xẹp đi, bao 

noãn rỗng, mềm, nhão, màu đỏ thẫm, mạch máu xuất hiện nhiều. Có thể 

trong buồng trứng có tế bào trứng ở giai đoạn II và III. Sự thoái hoá của buồng trứng 

•  Cá đang thành thục ở giai đoạn III nếu gặp ĐK!

MT bất lợi như To quá cao trong thời gian dài, 

thiếu oxy... buồng trứng sẽ bị thoái hoá.  

•  Buồng trứng ở giai đoạn IV trong thời gian dài 

nếu không gặp ĐK sinh thái phù hợp cho việc 

đẻ trứng hoặc không được kích thích sinh sản 

thì cũng sẽ bị thoái hoá, buồng trứng thoái hoá 

nhão, có những hạt vàng sẫm, rữa nát. 2. Chu kỳ phát triển của tuyến sinh dục  

2.2 Chu kỳ phát triển của TSD đực 

•  Giai đoạn I: Tuyến sinh dục là 1 giải nhỏ dính sát vách xoang thận, bên 

trong không rõ túi hay phiến sinh tinh, mắt thường không phân biệt đực, cái. 

•  Giai đoạn II: Tinh sào có hình 1 dải nhỏ màu hơi hồng nhạt trên lát cắt tiêu 

bản có thể nhìn thấy túi sinh tinh trong đó chứa tinh nguyên bào. 

•  Giai đoạn III: Chiều dài tinh bào đạt cực đại nhưng bề rộng và dày thì chưa 

đủ. Tinh sào có màu trắng, phớt hồng, mạnh máu phân bố nhiều. Trên tiêu 

bản thấy các túi sinh tinh trong đó có chứa các tinh bào sơ cấp và thứ cấp. 

•  Giai đoạn IV: Tinh sào có màu trắng, bên trong có tinh trùng, tinh bào sơ 

cấp, thứ cấp. 

•  Giai đoạn V: Tinh sào có màu trắng đục, có thể chảy tinh dịch ra ngoài nếu 

ấn nhẹ vào bụng cá, bên trong đại bộ phận là tinh trùng. 

•  Giai đoạn VI: Tinh bào teo nhỏ sau khi sinh sản, hình dạng giống ở giai 

đoạn II. Nhưng có màu hồng đỏ, nhiều mạch máy phân bố trên bề mặt tinh 

hoàn.  3. Cơ chế sinh sản 

3.1 Sinh sản tự nhiên 

•  Khi cá đã thành thục về tuyến sinh dục, gặp điều kiện sinh thái thích hợp 

cho việc đẻ trứng như sự thay đổi về thời tiết, nhiệt độ, mưa gió, nước 

chảy...  

•  Các điều kiện sinh thái tác động lên các cơ quan bên ngoài của cá, đường 

bên, da, thị giác, thính giác...).  

•  Thần kinh của những cơ quan này bị kích thích và chuyển đến hệ thần 

kinh Trung ương rồi được chuyển đến vùng hypophthalamus, vùng đó tiết 

ra hormone LRH, hormone đi vào não thuỳ thể (tuyến yên) gây kích thích 

làm cho não thuỷ thể tiết ra 2 loại hormone sinh dục Leteinizing Hormone 

(LH) và Follirle Stirmulating Hormone (FSH).  

•  Hai loại hormone này theo đường máu đến buồng trứng kích thích sự phát 

triển và chín trứng từ giai đoạn IV, sang giai đoạn V. Tế bào nang bị phân 

huỷ, sự rụng trứng xảy ra và một hormone giới tính được tiết ra phối hợp 

với các hormone kích thích sinh dục tác động lên thần kinh gây sự hưng 

phấn giới tính của cá bố mẹ.  

•  Cá kết đôi trong sự hưng phấn chủ động thải trứng và tinh trùng. 3.2 Sinh sản nhân tạo 

•  Nguyên lý cơ bản của sinh sản nhân tạo xuất phát từ kỹ năng 

sinh học của sự truyền giống tự nhiên.  

•  Người ta thấy sự tác động của các điều kiện sinh thái, bằng 

cách đưa ra các hormone sinh dục bên ngoài vào cơ thể cá.  

•  Những hormone như não thuỳ (PG) hoặc kích dục tố của 

người (HCG) đóng vai trò như một hormone được tiết ra từ 

não thuỳ cá bố mẹ và tác động trực tiếp lên buồng trứng.  

•  Còn LRHa thì chỉ tác động đến não thuỳ của cá bố mẹ đẩy 

nhanh quá trình tiết kích dục tố gây sinh sản. 4. Sự thụ tinh và phát triển của phôi 

•  4.1. Sự thụ tinh của trứng và phân chia tế bào 

•  Sau khi hưng phấn cá bố mẹ kết đôi,  

•  Do tác động cơ học của bản thân, trứng và tinh dịch được tiết 

ra MT nước và tiến hành thụ tinh.  

•  Người ta gọi sự thụ tinh này là thụ tinh ngoài.  

•  Khi trứng thụ tinh tiếp xúc với nước, màng nhày của trứng hút 

nước và trương lên nhanh chóng, màng trứng trong suốt. Và 

bắt đầu sự phân chia tế bào 4. Sự thụ tinh và phát triển của phôi 

4.2. Sự phát triển của phôi 

•  Phôi dâu 

•  Phôi nang 

•  Phôi vị 

•  Giai đoạn hình thành cơ quan và nở 

•  - Cá bột mới nở ra yếu ớt, thường nằm dưới đáy bể chốc 

chốc lại bơi thẳng đứng, chúng sử dụng chất dinh dưỡng 

dự trữ từ noãn hoàng để sống. Sau 3 ngày bóng hơi được 

hình thành, cá bắt đầu bơi lội được và sử dụng chất dinh 

dưỡng bên ngoài thông qua việc bắt mồi.  

•  QT phát triển của phôi phụ thuộc rất nhiều vào To MT a b

c 

d

e  f 

Ghi chú: a: GĐ 1 tế bào; b: GĐ 2 tế bào; c: GĐ 4TB; d: GĐ 

phôi nang; e: Hình thành thế phôi; f: GĐ chuẩn bị nở  5. Các loại kích dục tố sử dụng phổ biến trong 

sinh sản nhân tạo cá 

•  5.1. Não thuỳ thể (Pituitary - PG) 

•  5.2. Kích dục tố màng đệm nhau thai người 

(HCG) 

•  5.3. LRHa - Luteinizing Release Hormone 

Alanogue II. Kỹ thuật nuôi vỗ và cho cá đẻ 

1. Kỹ thuật nuôi vỗ cá bố mẹ 

•  Đàn cá bố mẹ có chất lượng tốt được nuôi dưỡng tốt là yếu tố 

quyết định đến năng suất cá bột, sức sống, tốc độ sinh trưởng, 

năng suất và sản lượng cá nuôi. 

1.1. Chọn cá bố mẹ 

•  Cá bố mẹ phải là những cá khoẻ mạnh, không bệnh tật, không 

dị hình đã đạt đến tuổi thành thục và quy cỡ hợp lý. 

•  Cá bố mẹ có thể thu thập từ cá nuôi ở ao, sông, hồ. II. Kỹ thuật nuôi vỗ và cho cá đẻ 

•  Thông thường người ta thu thập vào mùa thu đông, vì mùa này 

là mùa thu hoạch cá và cũng là thời kỳ bắt đầu nuôi vỗ, mùa 

này nhiệt độ thấp nên thuận tiện cho việc vận chuyển.  

•  Nếu có điều kiện tốt nhất là ta nên tuyển chọn từ giai đoạn cá 

giống để nuôi và tiếp tục bình tuyển thành cá bố mẹ.  

•  Cá mới thành thục lần đầu nuôi vỗ dễ, hệ số thành thục thấp, 

tỷ lệ đẻ cao nhưng chất lượng cá con kém, tốt nhất là nên chọn 

cá bố mẹ ở tuổi thành thục lần thứ 2 hoặc thứ 3 sẽ cho năng 

suất cao. 1.2. Chọn ao nuôi vỗ 

•  Ao nuôi vỗ phải gần nguồn nước, thuận lợi cho việc cấp, tiêu 

nước, thuận lợi đường giao thông và khu sinh sản nhân tạo. 

Ao phải ở chỗ thoáng đáng, nhiều ánh sáng để tạo điều kiện 

cho thức ăn tự nhiên phát triển và kích thích sự phát dục của 

cá. Ao nên có diện tích từ 1.000 - 3.000 m2, lớp bùn đát dày 

20 - 30 cm.  

•  Nếu ao quá lớn sẽ khó đánh bát, khó khống chế lượng thức 

ăn ổn định, ao quá nhỏ môi trường dễ thay đổi nhiều khi gây 

hại cho cá bố mẹ. 

•  Ao phải có bờ chắc chắn, cống tiêu nước thuận lợi, không bị 

ngập lụt và ao phải thuận tiện cho việc bảo vệ, chống mất 

trộm. 1.3. Chuẩn bị ao nuôi vỗ 

•  Trước khi đưa cá vào nuôi vỗ ao phải được tẩy dọn sạch sẽ, 

ao được tát cạnh, vét bớt bùn nếu lớp bùn thối quá dày, san 

phẳng đáy ao, dọn sạch cây cỏ quanh ao, tu sửa bờ ao. 

•  Dùng vôi để tẩy ao với liều lượng 7 - 10kg/100m2 để diệt trừ 

hết cá tạp và mầm mống bệnh tật. Do cần phải được phơi 

nắng vài ngày trước khi thả, ao ở vùng đất chua phèn thì 

không nên phơi. 

•  Đối với ao nuôi vỗ cá chép, mè trắng, mè hoa, Rohu, Mrigal, 

mè Vinh thì nên bón phân cho ao để gây thức ăn tự nhiên. 

Phân chuồng bón từ 30 - 40 kg/100m2, dải đều khắp ao. 

Riêng phân xanh thì bó thành từng bó để ở góc ao khi lấy 

nước vào ao nên lọc nước để ngăn cá tạp. Sau khi lấy nước 

vài ngày thì có thể thả cá. 1.4. Thả cá và chăm sóc 

a) Thả cá 

•  Muốn cá bố mẹ phát triển tốt thì phải nuôi cá với mật độ 

vừa phải.  

•  Các loài cá khác nhau yêu cầu chế độ nuôi vỗ và chăm sóc 

khác nhau, vì vậy tốt nhất là nuôi riêng từng loại cá trong 

các ao khác nhau.  

•  Tuy nhiên, để tận dụng thức ăn thừa, thức ăn tự nhiên 

trong ao, nên nuôi ghép với một số loài khác với mật độ 

hợp lý.  

•  Nếu ghép quá nhiều sẽ gây nên hiện tượng cạnh tranh thức 

ăn giữa các loài làm ảnh hưởng đến sự phát dục của 

chúng.  1.4. Thả cá và chăm sóc 

•  - Đối với những loài cá có khả năng đẻ tự 

nhiên trong ao như cá chép, cá rô phi thì phải 

nuôi riêng đực, cái.  

•  Còn ở các loài khác thì đực cái có thể nuôi 

chung trong một ao để tiện đánh bắt khi cho 

đẻ. 1.4. Thả cá và chăm sóc 

b) Chăm sóc 

•  Cung cấp cho cá bố mẹ một khẩu phần thức ăn đảm bảo số 

lượng và chất lượng là tiền đề kiên quyết ảnh hưởng đến hệ 

số thành thục, mùa vụ sinh sản, tỷ lệ cá đẻ, năng suất cá bột 

và chất lượng cá con. 

•  Nuôi vỗ cá bố mẹ phải căn cứ vào tính ăn của cá yêu cầu 

dinh dưỡng của cá ở từng giai đoạn phát dục, diễn biến của 

thời tiết... để tính toán khẩu phần thức ăn và cho ăn hợp lý.  

•  Nếu cá được nuôi vỗ béo sẽ thành thục muộn, khó đẻ.  

•  Lượng tức ăn cho cá bố mẹ 1,5-2% P cơ thể, thức ăn có hàm 

lượng đạm 25%. 2. Kỹ thuật cho cá đẻ 

2.1. Chọn cá bố mẹ cho đẻ:  

•  Đàn cá bố mẹ trong ao nuôi vỗ thường phát dục không 

đều, vì vậy khi cho đẻ phải tuyển chọn kỹ để đạt hiệu quả 

kinh tế.  

•  Khi kiểm tra cá nhất thiết phải ngừng cho cá ăn trước 1 - 2 

ngày đẻ tránh nhầm lẫn bằng cách chọn ngoại hình. 

* Chọn cá cái: Thường chọn những con cá có bụng to vừa, 

mềm, lỗ sinh dục nở có màu phớt hồng  

•  Để đảm bảo việc lựa chọn chính xác cần lấy trứng bụng cá 

ra bằng que thăm trứng để kiểm tra nếu trứng tròn, căng, 

bóng kích thước tương đối đồng đều khi di nhẹ trứng rời 

không vón cục không có các cục chất nhày là trứng đã đạt 

giai đoạn IV.  2. Kỹ thuật cho cá đẻ 

•  Có thể cho đẻ được có thể kiểm tra trứng bằng cách cho 

trứng vào dung dịch xem trứng (cồn 90o 85% + formalin 

10% + Acetic 5%; cũng có thể dùng cồn 95o nếu thấy 

khoảng 70% nhân chứng lệch về phía cực động vật thì cá 

đó có thể cho đẻ được.  

•  Có nhiều phương pháp kiểm tra khác nhau nhưng cần phải 

có hoá chất và thiết bị nên không thông dụng. 

* Chọn cá đực: Nên chọn những con khoẻ mạnh, không 

bệnh tật, vuốt nhẹ nhàng vào bụng phía gần hậu môn nếu 

thấy có sẹ chảy ra màu trắng đặc sánh là tốt, những sẹ 

loãng có màu thì không nên dùng. 2.2 Tiêm kích dục tố 

•  Tùy loại kích dục tố dùng 

•  Nhiệt độ nước 

•  Dự định thời gian cá đẻ 

•  Số lần tiêm kích dục tố 

•  Khoảng cách giữa 2 lần tiêm 2.3 Cho cá đẻ 

•  Tính toán để cá đẻ vào thời điểm thích hợp, nhằm nâng cao tỷ 

lệ thụ tinh.  

•  Nếu To nước cao 28 - 32oC thì nên tiêm để cá đẻ vào nửa đêm 

về sáng, nếu To nước thấp 18 - 22oC thì nên tiêm để cá đẻ vào 2 

- 3 giờ chiều. 

•  Sau khi tiêm một thời gian nhất định (thời gian hiệu ứng thuốc) 

thì cá đẻ.  

•  Thời gian hiệu ứng của thuốc phụ thuộc vào To nước, To nước 

cao cá đẻ càng sớm, To  

nước thấp cá đẻ muộn. Để có tỷ lệ thụ 

tinh cao, tỷ lệ sống cao nên cho cá đẻ trong khoảng nhiệt độ 

nước từ 30 - 32oC.  

•  Đối với những cá đẻ trứng dính như các chép thì trong bể đẻ 

phải có vật bám.  Sinh sản nhân tạo cá chép 2.4. Ấp trứng cá 

•  Hiện tại, trong sản xuất đang phổ biến hình thức ấp trứng bằng 

bể vòng. Trứng cá trôi nổi có thể ấp với mật độ 1 - 1, 5 triệu 

trứng/1m3 nước. 

•  Nguồn nước cung cấp cho bể ấp phải là nguồn nước sạch 

không có độc tố, pH trung tính, nước trước khi vào bể ấp phải 

được lọc bằng lưới lọc phù du để ngăn không cho động vật 

phù du, tôm cá vào bể phá hoại trứng và cá bột.  

•  Điều chỉnh lưu tốc nước chảy trong bể vòng sao cho trứng 

được đảo đều không bị "khê", đọng ở đáy, lưu tốc trong bể 

thường là 0,15 - 0,20 m/s.  2.4. Ấp trứng cá 

•  Người trực bể phải thường xuyên có mặt ở bể ấp và làm 

vệ sinh, mạng tràn, mạng lọc phù du. 

•  Đối với cá chép, sau khi cá đẻ có thể đưa trứng ra ấp ngoài 

ao ươm (đã được tẩy dọn sạch) hoặc có thể vớt cả trứng và 

giá thể đưa vào chỗ râm mát, kín gió, cứ 1 giờ tưới nước 1 

lần, khi thấy rõ mắt tung màng trứng thì chuyển vào bể 

vòng ấp trứng. Khi thấy cá nở thì vớt hết giá thể đi (cá 

chép bột thích bám vào giá thể nên phải rũ cho kỹ ta sẽ 

thu được cá bột). 

•  Theo quy ước đong đếm của các trại sản xuất hiện nay thì 

số lượng cá bột (đong tương đối khô) trong 100ml (hoặc 

chén hoa hồng) là: Số lượng cá bột/ 100 ml 

•  Theo quy ước đong đếm của các trại sản xuất hiện nay thì số 

lượng cá bột (đong tương đối khô) trong 100ml (hoặc chén hoa 

hồng) là: 

•  Cá trắm cỏ  : 4 vạn con 

•  Trôi ấn  : 6 vạn con 

•  Mè hoa : 5 vạn con  

•  Mrigal  : 5 vạn con 

•  Mè trắng  : 4 vạn con 

•  Chép  : 4 vạn con 

•   (Lưu ý: đây cũng chỉ là cách tính tương đối) Mét sè h×nh ¶nh vÒ trung t©m 

Ảnh từ TS 49 III. Kỹ thuật chuyển đổi giới tính 

cá rô phi 

•  Tại sao lại cần chuyển đổi giới tính cá rô phi? 

•  Chuyển sang đơn tính đực hay cái? 

•  Đối với cá khác chuyển như thế nào? 

•  Lợi ích của cá rô phi đơn tính đực mang lại? Đặc điểm sinh học của cá rô phi 

•  Ngưỡng chịu đựng nhiệt: 10-42oC, 28-30oC 

•  pH: 5-11; 6,5-8,5 

•  Ô xy: ngưỡng ô xy thấp 

•  Tốc độ sinh trưởng: mật độ, dinh dưỡng, MT, 

thời tiết.. 60-80 g/tháng Phổ thức ăn của cá rô phi 

•  Cá rô phi ăn tạp,  

•  Chuyên ăn tầng nước giữa và tầng đáy 

•  Chúng ăn cả ĐTV phù du, côn trùng, giun, ấu 

trùng của các loài chân đốt, ấu trùng chuồn 

chuồn, mùn bã hữu cơ. Ngoài ra chúng còn ăn 

cả thực vật bậc cao như bèo tấm, bèo hoa dâu, 

rau, cỏ xanh.  Đặc điểm sinh sản 

•  Phân biệt rô phi đực cái: mầu sắc, hình dáng 

cơ thể và hình dáng cơ quan sinh dục:  

•  - Cá đực màu sắc sặc sỡ, đặc biệt là ở các vây 

đuôi, vây ngực, vùng hầu màu đỏ tươi. Cơ 

quan sinh dục hình chóp nhọn có 2 lỗ huyệt 

(hậu môn và lỗ niệu sinh dục). 

•  - Cá cái: màu sắc kém sặc sỡ hơn, cơ quan sinh 

dục có hình chóp bầu hơn, cơ quan sinh dục có 

3 lỗ huyệt (hậu môn, lỗ niệu và lỗ sinh dục). Đặc điểm sinh sản 

•  Nhiệt độ nước trên 20oC. Miền Bắc Việt Nam cá rô phi có khả 

năng sinh sản từ cuối tháng 3 đến hết tháng 10.  

•  Trong tự nhiên chu kỳ sinh sản khoảng 30-35 ngày/lứa. Cá đực 

làm tổ, con cá cái đẻ trứng, cá đực tưới tinh lên trứng sau đó cá 

cái nhặt trứng và ấp trong miệng. Trong giai đoạn ấp trứng cá 

ngừng ăn.  

•  Cá đẻ 2500-3000 trứng/cá thể,  

•  Số lượng, kích cỡ trứng: kích thước, tuổi của cá mẹ, tình trạng 

dinh dưỡng và mùa vụ sinh sản. Các cách để tạo ra cá rô phi đơn tính đực 

•  Có thể chọn lọc bằng mắt thường 

– Chỉ có thể làm khi cá lớn 

– Tốn nhân lực 

– Cần nhân lực có kinh nghiệm 

•  Bằng cách lai tạo 

– Lai xa 

– Dùng con siêu đực 

•  Dùng hóc môn nam tính 17α Methyl 

Testosteron  Quy trình sản xuất giống rô phi đơn tính đực 

bằng 17 α Methyl Testosteron 

•  Nuôi vỗ cá bố mẹ --> Chăm sóc cá bố mẹ và 

thu trứng --> ấp trứng --> xử lý cá bột Tuyển chọn cá bố mẹ 

•  Cá khoẻ mạnh, không sây sát, không dị hình, 

mầu sắc đặc trưng của giống 

•  Cá có kích cỡ từ 150 -200 g/con trở lên.  

•  Chọn cá đực, cá cái. 

•  Ghép cá đực : cái = 2:3 Chuẩn bị ao nuôi cá bố mẹ 

•  Theo quy trình chuẩn bị ao nuôi cá nói chung: 

Tát ao, tẩy dọn, bón vôi... 

•  Cá đực và cá cái được nuôi riêng trong các ao 

với mật độ 2-4 con/m2.  Bón phân, chăm sóc ao nuôi 

•  Cá được ăn với tỷ lệ thức ăn bằng 2-3% trọng lượng cá/ ngày. 

•  Thức ăn có hàm lượng đạm 20-25% 

•  Cá được ăn 2 lần/ngày (sáng, chiều).  

•  Bón phân hữu cơ, vô cơ để tăng lượng thức ăn tự nhiên cho cá. 

•  Lượng phân vô cơ cần bón/tuần = N:P = 1:2 = 1-2ppm (100-200 g/100m2).  

•  Lân và vôi trộn đều, hoà tan bón ngày hôm trước, đạm hoà tan té đều bón 

ngày hôm sau. Lượng vôi cần bón = 15-20 ppm (1,5-2 kg/100m2).  

•  Lượng phân bón và chu kỳ bón phân còn phụ thuộc vào màu nước và thời 

tiết. Chuẩn bị giai cho sinh sản 

Vào đầu tháng 3 tiến hành chuẩn bị giai và chuyển cá lên giai 

•  Kích cỡ giai: 5 x 8 x 1.2 m  

•  Tỷ lệ ghép cá đực cá cái là 2:3 

•  Giai có đáy bằng lưới cước dày có kích cỡ mắt lưới 1 mm, 

thành làm bằng lưới nilon mắt lưới là A5 hoặc A10. 

•  Giai được cắm trong ao sâu 1,2-1,5 m.  

•  Tổng diện tích giai chiếm 50-60% diện tích ao.  

•  Trong giai thả cá với mật độ 6-8 con/m2. Ao cho cá sinh sản 

•  Chuẩn bị ao: tát cạn, nạo vớt bùn, tu sửa bờ, 

bón vôi, phơi đáy ao, lấy nước vào ao qua lọc 

•  Mức nước sâu 0,8-1 m, ao có diện tích 

500-800 m2,  

•  Mật độ cá thả trong ao từ 2-4 con/m2.  

•  Trong thời kỳ đẻ cá bố mẹ được ăn với tỷ lệ 

1-1,5% trọng lượng cá, thức ăn có hàm lượng 

đạm khoảng 30%. Thu trứng cá 

•  Chu kỳ thu trứng từ 7-10 ngày/lần thu, tuỳ thuộc vào điều kiện 

nhiệt độ. 

•  Kỹ thuật thu trứng: dồn cá vào một góc giai (hoặc góc ao) 

dùng 2 chiếc vợt (vợt mau ở ngoài, vợt thưa ở trong) bắt cá 

kiểm tra miệng cá xem có trứng hay không nếu có dốc miệng 

cá cho trứng rơi ra và đọng lại trong vợt mau. Trứng cá sau khi 

thu được rửa sạch và được tách riêng từng con để phân loại 

giai đoạn phát triển của trứng để ấp riêng. 

•  Chỉ nên thu trứng ở giai đoạn 3-4 (trứng chuyển màu vàng có 

điểm mắt đen), cá con trong miệng. Ấp trứng cá rô phi 

•  Giai đoạn 1-3 ấp trong bình, giai đoạn 4 ấp trong khay.  

•  Ấp trứng trong bình với mật độ 90.000 trứng/lít, lượng nước chảy qua bình 

là 0,4-0,5 l/giây. 

•  Ấp trứng trong khay với mật độ 150.000 trứng/lít, lượng nước chảy qua 

khay là 0,2 l/giây. 

•  Thường xuyên loại bỏ trứng hỏng và làm vệ sinh bình, khay bằng bàn chải 

đánh răng 3-4 lần/ngày. 

•  Trong điều kiện nhiệt độ ổn định 28-30oC mỗi ngày trứng chuyển sang một 

giai đoạn phát triển khác nhau. Khi cá nở ra, tiêu hết noãn hoàng cá được 

chuyển ra giai để xử lý. Ấp trứng cá rô phi Xử lý cá bột!

•  Chuẩn bị ao: không gây màu nước, không bón phân, ao sâu 1,2-1,5 m. 

•  Chuẩn bị giai: giai mau, kích cỡ mắt lưới 1 mm, giai có diện tích tối thiểu 

là 0,81 m2 và tối đa là 5,4m2, giai cao 0,9 m, giai được cắm ngập 0,6m 

trong nước. 

•  Mật độ cá bột khi xử lý: 10-15 con/l. Thời gian xử lý là 21 ngày. Giai 

0,81m2 thả 5.000-7,500 cá bột, giai 5,4m2 có thể thả 30.000-45.000 cá bột. 

•  Chuẩn bị thức ăn: Thành phần thức ăn gồm: Bột cá nhạt (1kg) + vitamin C 

(10g) + Hocmon (60 mg 17 α Methyl Testosteron): trộn bột cá, vitamin C 

với 0,3-0,5 lít cồn đã hoà tan hocmon trộn đều rồi xấy ở nhiệt độ 45-50oC 

hoặc đem phơi khô và bảo quản ở nơi khô ráo và sử dụng trong vòng 2 

tuần. Ương nuôi 

•  Từ ngày ương đầu đến ngày thứ 5 cho cá ăn 25% trọng lượng cá. 

•  Từ ngày thứ 6 đến ngày thứ 10 cho cá ăn 20% trọng lượng cá. 

•  Từ ngày thứ 11 đến ngày thứ 15 cho cá ăn 15% trọng lượng cá. 

•  6 ngày cuối cho cá ăn 10% trọng lượng cơ thể. 

•  Mỗi ngày cho cá ăn 4-6 lần (lượng thức ăn của từng ngày và mỗi lần cho ăn 

còn phụ thuộc vào tình hình sử dụng thức ăn, nhiệt độ môi trường, chất 

lượng nước..) 

•  - Chú ý không được gây màu trong ao chuyển giới tính và cần để ý tránh 

ngạt do thiếu khí. Kết quả 

•  Sau 21 ngày ương và xử lý cá bột bằng 

Hocmon tỷ lệ sống của cá đạt 50-75%, kích cỡ 

cá đạt 15.000-10.000 con/kg. Tỷ lệ cá đực 

trong quần đàn đạt 95%. C¸c ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt c¸ gièng  

c¸ r« phi ®¬n tÝnh ®ùc 

1. Ph©n lo¹i ®ùc c¸i b»ng ph-¬ng ph¸p thñ c«ng 

2. Xö lý b»ng hoãc m«n. 

 + Trén hoãc m«n vµo thøc ¨n 

 + T¾m (ng©m) c¸ trong dung dÞch hoãc m«n 

 + Tiªm hoãc m«n cho c¸ 

3. Di truyÒn. 

 + Sö dông siªu ®ùc 

 + Lai xa C¸c ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt c¸ gièng  

c¸ r« phi ®¬n tÝnh ®ùc 

Ph-¬ng Ph¸p  ¦u ®iÓm  Nh-îc ®iÓm 

Ph©n lo¹i ®ùc c¸i thñ 

c«ng  

(Ph©n ®ùc c¸i b»ng 

m¾t qua h×nh th¸i) 

+ DÔ lµm  + HiÖu qu¶ thÊp    

+ Kh«ng ®¸p øng 

®-îc nhu cÇu 

Xö  lý b»ng hooc m«n  

(§-a hoãc m«n vµo c¬ 

thÓ c¸)  

+ DÔ lµm 

+ §¸p øng ®-îc nhu 

cÇu 

+ Thêi gian s¶n 

xuÊt kÐo dµi 

+ ¤ nhiÔm 

     Di truyÒn 

   Sö  dông siªu ®ùc 

   Lai xa 

+ §¸p øng ®-îc tg 

vµ nhu cÇu 

+ Ýt « nhiÔm 

+ Kü thuËt 

+ Ph-¬ng tiÖn  C¸c ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt c¸ gièng  

c¸ r« phi ®¬n tÝnh ®ùc 

  C¬ chÕ ®iÒu khiÓn giíi tÝnh ë c¸ (r« phi) 

 1. BiÖt hãa giíi tÝnh ë c¸. 

1920 Hartman: §-a ra gi¶ thuyÕt 

1951 Gallien vµ kh¸c: Kh¶ n¨ng l-ìng tÝnh 

cña mçi tÕ bµo 

1953 Yamamoto: TSD trung gian 

1956 Yamamoto: Hoãc m«n sinh dôc cã ¶nh 

h-ëng ®Õn kh¶ n¨ng biÖt hãa  giíi tÝnh 

1956 D´Ancon: TSD ®-îc biÖt hãa tõ C¸c ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt c¸ gièng  

c¸ r« phi ®¬n tÝnh ®ùc 

2. C¬ chÕ x¸c ®Þnh giíi tÝnh ë c¸ r« phi. 

  + Giíi tÝnh x¸c ®Þnh bëi NST giíi tÝnh. 

 XX lµ c¸i; XY lµ ®ùc. ZZ lµ ®ùc; ZW lµ c¸i 

  + Giíi tÝnh x¸c ®Þnh bëi NST vµ gen. C¸c ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt c¸ gièng  

c¸ r« phi ®¬n tÝnh ®ùc 

 1. xö lý b»ng hoãc m«n  

   + Trén hoãc m«n vµo thøc ¨n:  §· cã quy tr×nh  c«ng 

nghÖ æn ®Þnh.  

   §· chuyÓn giao cho 21 tØnh thµnh phè 

Cho cá ăn thức ăn trộn hocmon (60mg hocmon 17α methyl 

testosteron!/1kg thức ăn) cho ăn thỏa mãn liền trong 21 ngày 

từ khi cá bắt đầu ăn t. ăn bên ngoài. 

   +T¾m (Ng©m c¸ trong dd hoãc m«n) : Míi thö nghiÖm 

(thÝ nghiÖm) ë diÖn hÑp. Ch-a ®-îc øng dông trong s¶n 

xuÊt  !Sơ đå lai t¹o t¹o c¸ siªu ®ùc 

♀XX  x  ♂ XY 

ChuyÓn  ♀ ↓ 

♀ XY  x  ♂ XY 

↓ 

♂YY  x  ♀ XY 

ChuyÓn  ♀ ↓ 

♀ YY  x  ♂YY 

↓ 

ChuyÓn  ♀ 

♀ YY  x  ♂YY 

↓ 

♂YY S¬ ®å lai t¹o t¹o hµng lo¹t c¸ c¸i 

♀XX  x  ♂ XY 

↓ 

ChuyÓn ♂  ♂ XX  x  ♀XX 

↓ 

ChuyÓn ♂ 

♂ XX  x  ♀XX 

↓ 

♀XX S¬ ®å t¹o c¸ toµn ®ùc b»ng lai 

xa 

♀XX  x  ♂ XY  ♀ZW  x  ♂ ZZ 

↓  ↓ 

ChuyÓn 

♂ 

♂ XX  x  ♀XX 

ChuyÓn 

♀ 

♀ ZZ  x  ♂ ZZ 

↓    ↓ 

ChuyÓn 

♂ 

ChuyÓn 

♀ 

♂ XX  x  ♀XX  ♀ ZZ  x  ♂ ZZ 

↓  ↓ 

♀XX  x  ♂ ZZ 

♂ XZ IV. Kỹ thuật ương nuôi cá bột, cá hương, cá 

giống 

1. Một số yêu cầu về kỹ thuật ương nuôi  

1.1. Yêu cầu đối với ao ương và Môi trường nước 

•  + Ao có diện tích phù hợp, thoáng, ao có hình chữ nhật là tốt, ao không quá 

sâu 

•  + Chất đáy, bùn cát vừa phải không quá sâu hoặc trơ 

•  + Chất nước: đạt một số chỉ tiêu cơ bản 

•  - Màu nước xanh nõn chuối (màu của sinh vật phù du, tảo lục chiếm ưu 

thế). 

•  - pH    : 6,5 - 8,0 

•  - O2 (mg/l)  : 4- 8 

•  - H2S   : 0,0 1. Một số yêu cầu về kỹ thuật ương 

nuôi  

1.2. Đối tượng nuôi 

•  + Loài cá: có đặc điểm sinh học thích ứng với môi trường có giá trị về 

mặt thương phẩm. 

•  + Tuổi: cá bột không quá non hoặc quá già 

•  + Kích thước khối lượng cân đối, không dị hình còi cọc 

•  + Chất lượng khoẻ không mang bệnh tật. 

1.3. Chăm sóc quản lý 

•  + Sử dụng loại, cỡ, chất lượng thức ăn phù hợp với loài. 

•  + Phương pháp nuôi: số lần cho ăn, bón phân, điều chỉnh màu nước... 

•  + Phòng trừ bệnh hại, địch hại. 

1.4. Thu hoạch tiêu thụ 

•  - Luyện ép đánh bắt, hạn chế tỷ lệ hao hụt khi thu hoạch. 

•  - Dự tính tỷ lệ sống, sản lượng, có kế hoạch cung cầu tăng vòng quay 

của ao hồ. 2. Ương cá bột lên cá hương 

•  2.1. Chuẩn bị ao ương 

•  - Làm tốt khâu này tạo ra lợi ích. 

•  - Môi trường thuận lợi cho cá hoạt động, đảm bảo tỷ lệ sống, tốc độ sinh 

trưởng. 

•  - Không có hang hốc làm nơi trú ngụ cho các sinh vật hại cá. 

•  Nên sử dụng ao có diện tích 500 - 1000m2, xử lý bờ chắc, nhẵn, đáy bùn 

cát sâu từ 5 - 10cm dùng vôi bột để tẩy ao khử chua, diệt cá tạp và các loại 

địch hại cá. 

•  - Lượng vôi tẩy ao từ 7 - 10kg/100 m2 ao, trang phẳng đáy ao, bót lót.  

•  - Lọc nước vào ao qua lưới lọc phù du. Mức sâu từ 0,8 - 1m, độ trong nước 

khi thả cá đạt 20 - 40cm. 2. Ương cá bột lên cá hương 

•  2.2. Thả cá 

•  Yêu cầu về chất lượng cá bột đúng ngày tuổi không quá non 

hoặc quá già, 

•  Trạng thái hoạt động nhanh, khoẻ không dị hình. 

•  Nên thả vào sáng sớm hoặc chiều mát,  

•  Nhiệt độ nước ở bể ấp và ao nuôi không quá chênh lệch, cần 

tạo ra sự cân bằng nhiệt độ để cá không bị sốc khi thả.  

•  Mật độ thả: 2,5 -3,5 vạn/100m2 

ao, đối với cá chép thả thưa 

hơn 2.3. Chăm sóc, quản lý. 

•  Để tạo môi trường nước thuận lợi cho sự phát triển của cá đồng thời căn 

cứ vào đặc điểm sinh học, tính ăn của loài và điều kiện tự nhiên của từng 

vùng để điều chỉnh phù hợp về mật độ, phân bón và lượng thức ăn bổ 

sung cho cá. 

•  Trong điều kiện thức ăn được nấu chín hoà loãng, té đều xung quang bờ 

ao. Nên chia làm 2 bữa: sáng sớm và chiều tối. 

•  Lượng phân chuồng, phân xanh, phân hữu cơ, số lần bón cần được điều 

chỉnh theo màu nước ao vì quá trình ương nuôi, lượng thức ăn rơi vãi, các 

sản phẩm bài tiết cũng đồng thời tạo thêm nguồn dinh dưỡng trong ao. Đề 

phòng hiện tượng nước quá giàu dinh dưỡng cũng gây các (hiện tượng) 

ảnh hưởng không tốt. 

•  Trong thời gian ương nuôi, thường xuyên kiểm tra, ngăn ngừa và loại bỏ 

các sinh vật hại cá, phòng trừ dịch bệnh. 

•  Bổ sung nước vào ao đảm bảo môi trường diện tích hoạt động phù hợp 

với khối lượng cá tăng dần trong ao. 3. Ương nuôi cá hương lên cá 

giống 

3.1. Chuẩn bị ao ương nuôi 

•  Mục đích của việc ương nuôi cá hương lên cá giống cấp 1 và 

cấp 2 để giải quyết con giống có đủ kích thước, khối lượng 

đưa vào nuôi thả ở các vùng nước làm cá thương phẩm. 

•  Giai đoạn này yêu cầu về môi trường hoạt động rộng hơn nên 

tốt nhất là sử dụng những ao có kích thước lớn hơn 1000 - 

2000 m2 

•  Chuẩn bị ao nuôi cá giống tương tự như giai đoạn ương cá bột 

lên cá hương.  3. Ương nuôi cá hương lên cá 

giống 

3.2. Chuẩn bị cá thả: 

•  Mật độ thả khoảng 2-4.000 con/100m2 

3.3 Chăm sóc, quản lý 

•  Hàng ngày cho cá ăn 2 lần chủ yếu dùng thức ăn tinh dạng 

bột có hàm lượng đạm cao (chủ yếu dùng bột đỗ tương) 

•  Lượng thức ăn, phân bón phụ thuộc màu nước (T. ăn TN) 

•  Độ sâu ao 0,8-1 m nước, thường xuyên bổ sung lượng nước 

thiếu và thay nước nếu cần 

•  Thường xuyên ktra và theo dõi sự phát triển của cá, dịch 

bệnh và địch hại. 

3.4 Thu hoạch cá giống Thu hoạch cá giống 

Chương 6. Kỹ thuật nuôi 

Bộ môn: Nuôi trồng thủy sản A. Nuôi cá ao 

I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

1. Khái niệm về ao và nguyên nhân hình thành ao: 

•  Ao là một thủy vực có giới hạn hẹp về diện tích và độ sâu 

•  Ao được hình thành từ rất nhiều nguyên nhân, nhưng có hai 

nguyên nhân chủ yếu là: do con người (đào đất, đào ao…), và 

do tự nhiên (Sự già hoá của hồ, sự bào mòn do vỡ đê, sự hoạt 

động của núi lửa…).  I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

2. Những đặc điểm chủ yếu của ao 

2.1. Phân bố 

•  Ao được phân bố rất rộng, ở cả đồng bằng, trung du, miền núi và ven biển.  

•  Ao được phân bố nhiều nhất ở đồng bằng và ít hơn ở các tỉnh miền núi, 

Tây Nguyên và miền trung du. 

2.2. Diện tích 

•  Do nguồn gốc hình thành và phân bố rất khác nhau nên diện tích ao cũng 

rất khác nhau, dao động rất lớn, thường từ vài chục cho đến vài ngàn mét 

vuông. Đối với những ao đào với mục đích nuôi cá thì diện tích thường từ 

1000 m2 đến 10.000 m2. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

2. Những đặc điểm chủ yếu của ao 

2.3. Hình dạng và độ sâu 

•  Độ sâu của ao dao động khá lớn, thường dao động từ 0, 8 

đến 1, 5 mét (có khi lên tới 2-3mét). Đối với ao được hình 

thành do sự bào mòn hay do sự già hoá của sông thì độ sâu 

của ao thường lớn hơn, từ 3 mét trở lên. 

2.4. Nguồn nước và biến động nguồn nước trong ao 

•  Nguồn nước bổ sung cho ao do nước mưa, nước dẫn từ nơi 

khác đến và do mạch nước ngầm chảy ra, với các ao phân bố 

ở vùng nông thôn nguồn nước sinh hoạt dẫn vào là chính, ao 

gần các sông suối nhỏ, nguồn nước chủ động hơn, dẫn từ các 

sông suối vào. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

•  Biến động nguồn nước trong ao thường rất lớn, thay đổi rõ rệt theo mùa 

khô, mùa mưa. Ở miền Bắc, thường mực nước cao nhất vào tháng 7 và 8, 

thấp nhất vào các tháng 12 và 2. 

•  Chất nước ao phụ thuộc vào chất đất xung quanh ao và đáy ao, và chất 

nước đưa vào ao. 

2. 5. Đặc điểm thuỷ lý, thuỷ hoá và sinh vật học 

•  Ao đào trên đất chua mặn hoặc đất sét, nước bị chua, pH = 5-6. Muối dinh 

dưỡng và các chất hữu cơ trong nước nghèo, tảo sợi phát triển không có lợi 

cho cá nuôi. 

•  Ao đào trên đất thịt pha cát nhẹ, pH trung tính, hơi kiềm, giữ nước tốt, 

muối dinh dưỡng và chất hữu cơ cao, sinh vật phù du, sinh vật đáy phát 

triển tốt. Là loại ao nuôi cá phù hợp, cho năng suất cao. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

•  Ao tù đáy nhiều bùn, oxy thấp, nước tù bẩn. Tuy hàm lượng chất hữu 

cơ cao, nhưng chỉ thích hợp cho một số tảo khó tiêu phát triển. Cá 

nuôi trong các ao này thường khó lớn. 

•  Ao nhỏ nông thường nhiệt độ biến động lớn. Ao rộng, sâu thường 

nhiệt độ ổn định hơn, thích hợp cho sự phát triển của cá. Các ao ở 

miền núi phía Bắc, biến động nhiệt độ trong năm lớn hơn các ao vùng 

trung du và Tây nguyên. Vùng Đồng bằng Nam bộ nhiệt độ nước biến 

động ít hơn ao Miền Bắc. 

•  Các ao nuôi tăng sản, do thả mật độ dày, bón phân, cho ăn, cải tạo tính 

chất thuỷ lý, hoá, sinh thay đổi nhiều so với các ao không nuôi cá. 

Biểu hiện: biến động O2, CO2 theo ngày đêm lớn. Lượng chất dinh 

dưỡng tăng theo chu kỳ bón phân. Độ oxy hoá và lượng tiêu hao oxy 

rất lớn. Sinh vật phù du và sinh vật đáy phát triển. Sinh vật thuỷ sinh 

thượng đẳng kém phát triển.  I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

3. Hình thức và chu kỳ nuôi 

•  - Hình thức nuôi đơn: là hình thức chỉ nuôi một loại đối 

tượng trong ao, thường được áp dụng ở các nước phương Tây 

hay các nước có nền sản xuất tiên tiến. 

•  - Hình thức nuôi ghép: thường được áp dụng ở các nước châu 

Á.  

•  Nuôi đơn và nuôi ghép đều có cơ sở khoa học và điều kiện ứng 

dụng nhất định.  

•  Ở nước ta hiện nay hình thức nuôi ghép thường được sử dụng 

rộng rãi hơn, do phù hợp với điều kiện chăn nuôi nhỏ lẻ.  I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

4.1 DT ao nuôi 

•  DT ao nuôi to hay nhỏ ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống của cá thông qua các biển 

đổi của ĐK lý hoá của MT.  

•  DT ao nuôi từ 500-2000m2 là phù hợp 

4.2 Độ sâu và bùn đáy  

•  Trong phạm vi độ sâu thích hợp 0,8-3.5 m ao càng sâu năng xuất càng cao 

•  Ao nuôi cá tăng sản nên có độ sâu từ 1, 5 – 2m.  

•  Khi đào ao cần xét đến các yếu tố cụ thể sau: 

•  + Các ĐK về pH, chất đáy, chất đất... ở các vùng chua mặn không nên đào ao nuôi 

quá sâu, vì càng sâu độ pH càng thấp, sẽ ảnh hưởng không tốt. Với các ao đất thịt 

hay đất thịt pha cát dễ đào sâu hơn so với các ao đất cát. 

•  + Tổ chức thi công đào sâu đối với ao mới, các ao cũ chỉ nên cải tạo. 

•  + Nếu việc đào sâu không thực hiện được thì nên xem xét đến khả năng làm cao bờ 

ao. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

Bảng 29. Quan hệ giữa độ sâu và năng suất 

cá nuôi trong ao nước tĩnh 

Độ sâu (m)  1,3 – 1,7  1,7 – 2  2 - 3 

Năng suất 

(kg/ha) 

4910  6450  6879 I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

•  Chất đáy của ao cũng có ảnh hưởng tới chất nước, sinh vật làm thức ăn 

cho cá.  

•  Đáy là đáy cát, hoặc sỏi cát dẫn đến sự kết dính kém, độ thẩm thấu của 

nước lớn, lượng nước trong ao thường xuyên bị hao hụt kéo theo chất 

dinh dưỡng trong ao cũng bị mất đi. 

•  Ở MT chua, mặn, rất khó gây màu nước, sinh vật làm thức ăn kém phát 

triển do khi bón phân xuống ao bị keo đất hấp phụ chất dinh dưỡng trên 

bề mặt (làm mất tác dụng của phân), mặt khác khả năng phân huỷ của 

phân trong môi trường chua rất kém, từ đó làm mất hiệu quả của việc bón 

phân. 

•  Chất đáy tốt nhất là đất thịt, đáy là bùn cát hoặc cát bùn có độ dày 

20-30cm, đáy ao phải bằng phẳng, ao tù đọng lâu năm hoặc đã nuôi cá 

nhiều lần trong năm lượng bùn đáy sẽ rất nhiều vì vậy phải có kế hoạch 

nạo bớt bùn đáy. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

4.3 Nguồn nước và chất nước 

•  Nuôi cá ao nước tính đòi hỏi phải có nguồn nước chủ động để 

kịp thời bổ sung cho ao nuôi, đảm bảo mức nước trong ao luôn 

từ khoảng 1, 5 – 2m.  

•  Chất nước không được nhiễm bẩn, không có chất độc, hàm 

lượng oxy từ 3mg/l trở lên, pH từ 7 – 7, 5.  

•  Thường xuyên bổ sung nước cho ao nuôi có tác dụng kích 

thích sự phát triển của các sinh vật làm thức ăn cho cá và cải 

thiện môi trường nuôi giúp cá phát triển nhanh. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

4.4 Chuẩn bị ao nuôi cá 

•  Mục đích của tẩy dọn ao là bằng các biện pháp KT tạo ĐK tốt nhất về MT 

cho cá sinh trưởng tốt trong chu kỳ sản xuất tiếp theo.  

•  Chuẩn bị ao bao gồm : 

•  - Làm cạn hết nước trong ao, tu sửa lại bờ ao, dọn dẹp cây cối um tùm 

xung quanh ao, lấp hết các hang hốc quanh bờ ao để không mất nước do dò 

rỉ, vét bớt bùn đáy ao (nếu quá dày). 

•  - Dùng vôi để tẩy trùng cho ao (vôi bột hay vôi tôi đều được), vôi được rắc 

xung quanh bờ ao, đáy ao. Liều lượng vôi bón cho ao tuỳ theo độ pH của 

MT. Đối với ao đất thịt không chua (pH trung tính hoặc hơi kiềm)  bón từ 

5-7 kg/100m2. Đối với ao đất sét chua, bón từ 10 – 15 kg/m2. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

•  - Bón phân gây màu nước ngay từ ban đầu, mục đích của bón 

phân là tạo nên cơ sở thức ăn tự nhiên cho cá,  

•  Bón phân dựa vào hàm lượng chất hữu cơ có sắn trong ao mà 

ta điều chỉnh: 

•  + Đối với cơ sở giàu nguồn phân hữu cơ thì bón 20 – 30 kg 

phân chuồng /100m2, kết hợp với 8 – 10 kg phân xanh. 

•  + Đối với nơi nghèo nguồn phân thì sử dụng công thức: 10 – 

15 kg phân chuồng, 8 – 10 kg phân xanh kết hợp với 0,3 – 0, 4 

kg phân đạm Ure/100m2.  I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

4.5 Thả cá giống 

* Thời vụ thả cá giống 

•  Đối với các ao nuôi ghép cá giống được thả vào hai vụ chính: Vụ xuân từ 

tháng 2 – 3, vụ thu từ tháng 8 – 9 (trừ cá rô phi không thả vào vụ thu ?).  

* Tiêu chuẩn cá giống thả 

•  Tiêu chuẩn cá giống hiện nay phải lấy tiêu chuẩn chiều dài cá làm chính, 

bên cạnh đó phải xét đến trọng lượng, hình thái ngoài, mầu sắc, bệnh tật, 

độ đồng đều... 

•  Cá giống thả trong ao có hai loại chính: loại được sản xuất trong năm 

(thường được thả vào vụ thu) và loại được giữ qua đông (còn gọi là giống 

lưu). Bảng tham khảo cỡ cá giống thả 

Loại cá  Kích thước (cm) 

Cá mè trắng, mè 

hoa 

10 – 12 

Cá trắm cỏ  12 – 15 

Cá Rô hu, Mrigal  8 – 12 

Cá chép, trôi  6 – 10 

Cá rô phi  4 - 6 

Cá Tra  8 - 15 I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

•  Đối với giống cá lưu: cá mè, trôi, trắm, Rôhu, Mrigal thường 

được thả vào đầu năm cỡ biến động từ 50 – 100g/con (cá mè, 

trôi, trắm cỏ có thể từ 100 – 200g/con).  

•  Thả cá giống lớn có nhiều ưu điểm  

•  Thả cá giống nhỏ, tỷ lệ hao hụt lớn, cá thu hoạch nhỏ, giá trị 

thương phẩm kém, năng suất và sản lượng thấp, nhiều nơi 

còn không thu hoạch kịp cá vì chưa đủ kích cỡ, khi đó là vào 

vụ đông, việc giữ cá qua đông còn khó khăn và tốn kém hơn 

nhiều.  

•  Chú ý khi thả cá giống nhỏ vẫn không nên thả với mật độ quá 

cao. 

•  Thả cá lưu ý mùa vụ vùng lũ, lụt I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

4.5 Đối tượng nuôi chính phụ 

•  Do yêu cầu của sản xuất hay do đặc điểm 

sinh vật của học cuả mỗi loài cá nuôi quyết 

định.  

•  Một số loài thích hợp với ĐK nuôi đơn 

(như cá chép, cá quả, cá rô phi...).  

•  Đối với một số loài khác lại thích hợp với 

điều kiện nuôi ghép như cá mè, trôi, trắm... I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

* Cơ sở khoa học của việc nuôi ghép cá trong ao 

•  Nuôi ghép là để tận dụng đặc điểm phân bố theo từng tầng 

nước của các loài cá khác nhau từ tầng mặt xuống tầng 

đáy, từ đó có thể tận dụng tối đa thể tích nước. 

•  Nuôi ghép là để tận dụng tối đa cơ sở thức ăn tự nhiên ở 

các tầng nước khác nhau. - Giải quyết nhu cầu đòi hỏi ôxy 

của các loài cá ở các tầng nước khác nhau. 

•  Nuôi ghép còn có thể giải quyết một số ảnh hưởng tiêu 

cực khác.  

•  Nuôi ghép thường cho năng suất và hiệu quả kinh tế cao 

hơn nuôi đơn trong điều kiện nuôi quảng canh và bán 

thâm canh. Do đó đây là hình thức nuôi phổ biến nhất hiện 

nay. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

* Khi áp dụng hình thức nuôi ghép cần phải xác định đối tượng 

nuôi chính và đối tượng nuôi phụ.  

•  Đối tượng nuôi chính phải chiếm từ 40% trở lên. Căn cứ để 

xác định đối tượng nuôi chính bao gồm : 

•  Loài cá có năng suất cao nhất. 

•  Yêu cầu của thị trường (cho tiêu dùng và xuất khẩu). 

•  Khả năng giải quyết con giống ở vùng đó. 

•  Khả năng giải quyết thức ăn và phân bón. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

* Đối tương nuôi phụ có thể là một loài, cũng có thể là nhiều 

loài, và dựa trên các căn cứ sau đây để xác định: 

•  Đối tượng nuôi phụ có phổ thức ăn khác với đối tượng nuôi 

chính, không cạnh tranh thức ăn với đối tượng nuôi chính. 

•  Tận dụng được sản phẩm phế thải (chủ yếu là phân) hoặc 

thức ăn dư thừa của đối tượng nuôi chính. 

•  Đối tượng nuôi phụ tận dụng được một số thành phần thức ăn 

tự nhiên trong ao. 

•  Dễ giải quyết giống, lớn nhanh và có hiệu quả kinh tế nhất 

định. 

•  Không có mâu thuẫn thức ăn giữa các loài cá nuôi phụ khác 

nhau (về chủng loại hay số lượng). I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

•  Trong nuôi ghép thường áp dụng một số công 

thức phổ biến sau : 

•  - Ao nuôi cá mè trắng làm chính : mè trắng 

60%, mè hoa 5%, trắm cỏ 3%, trôi 25%, chép 

7%. 

•  - Ao nuôi cá Rô hu và cá Mrigal là chính : rô 

hu 30%, Mrigal 25%, trôi 20%, mè trắng 10%, 

mè hoa 5%, trắm cỏ 3%, chép 7%. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

•  + Nuôi cá trắm cỏ là chính: 

•  CT 1: trắm cỏ 45%, mè trắng 20%, mè hoa 2% 

cá trôi 18%, chép 4%, rô phi 6%, trê phi 5%. 

•  CT 2: trắm cỏ 50%, mè trắng 20%, rô hu 10%, 

mrigal 8%, rô phi 7%, chép 5%. 

•  + Nuôi cá rô phi là chính: 

•  CT1: rô phi 40%, mè trắng 20%, mè hoa 5%, 

trôi 20%, trắm cỏ 4%, chép 6%, trê phi 5%. 

•  CT2: rô phi 50%, rô hu 10%, mirgal 10%, mè 

trắng 15%, mè hoa 5%, chép 5%, trắm cỏ 5%. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

•  + Nuôi cá rô hu là chính: 

•  CT1: rô hu 50%, mirgal 20%, mè trắng 20%, 

chép 5%, trắm cỏ 5%. 

•  CT2: rô hu 45%, mirgal 15%, rô phi 10%, mè 

trắng 20%, chép 5%, trắm cỏ 5%. Bài tập 3 

•  Một ao nuôi ghép có DT 2000 m2 

thả 2 con/m2 

lấy đối tượng cá rô phi làm chính (Bảng)&

•  Trong tháng nuôi thứ nhất, 2, 3 cá được ăn một 

lượng thức ăn = 7; 5 và 3% trong lượng cá/

ngày 

•  Tính hệ số thức ăn trong từng tháng nuôi và 

FCR chung cho cả giai đoạn (giả sử tỷ lệ nuôi 

sống 100%) 

•  FCR = Tổng lượng T. ăn/Tổng TT Bài tập 3 

STT  Loài cá 

thả 

Kcỡ cá 

thả (g/

c) 

Tỷ lệ 

thả (%) 

P cá 

cuối 

T1 

P cá 

cuối 

T2 

P cá 

cuối 

T3 

1  Rô phi  50  40  100  200  300 

2  Cchép  100  10  150  250  450 

3  MT  200  15  400  600  800 

4  Mhoa  300  5  500  700  1000 

5  Trôi  100  15  200  300  500 

6  Tcỏ  300  10  500  800  1200 

7  Cá trê  10  5  50  300  600 Slg cá 

thả 

P thả 

(kg) 

TT T1  TTTT

1 (kg) 

TT T2  TTTT

2 (kg) 

TT T3  TTTT

3 (kg)

1600  80  50  80  100  160  100 

160 

400  40  50  20  100  40  200 

80 

600  120  200  120  200  120  200 

120 

200  60  200  40  200  40  300 

60 

600  60  100  60  100  60  200 

120 

400  120  200  80  300  120  400 

160 

200  2  40  8  250  50  300  60 

482  408  590  760 

Bài giải 1. Tổng lượng thức ăn dùng cho tháng 1: 

•  = Trọng lượng cá thả x 7% x 30 ngày= 482 

x 7 x 30 = 1012,2 kg thức ăn 

2. Tổng lượng thức ăn dùng cho tháng 2 = 

Tổng lượng cá cuối tháng 1 x 5% x 30 ngày 

= (Pcá thả+P cá tăng trọng tháng 1) x 5% x 

30 ngày = (482+408) x 5% x 30 ngày = 

1335 kg 

3. Tổng lượng thức ăn dùng cho tháng 3 = 

Tổng lượng cá cuối tháng 2 x 3% x 30 ngày 

= (482+408+590)x3%x30 ngày = 1332 kg 

4. FCR1= 1012,2/408 = 2,48 

5. FCR2 = 1335/590 = 2,26 

6. FCR3 = 1332/760 = 1,75 

7. FCR = (FCR1+FCR2+FCR3):3 = 2,16 I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

4.6 Mật độ cá giống thả 

•  Mật độ cá giống thả là chỉ số lượng cá giống trong một đơn vị DT ao. 

•  Đây là một chỉ tiêu kỹ thuật cần được xác định một cách hợp lý.  

•  Đơn vị tính theo quy định thống nhất là con /ha, một số nơi dùng con /sào, 

hay con/m3.  

•  Cũng có khi dùng đơn vị kg /ha, kg/sào... Trong đó kg đại diện cho một số 

lượng cá nhất định. 

•  Mật độ cá thả quá dày hay quá thưa đều ảnh hưởng đến năng suất, sản 

lượng và giá trị thương phẩm của từng đối tượng, vì vậy khi thả cá cần dựa 

vào thực tiễn sản xuất và dựa vào công thức để tính mật độ thả. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

•  Dựa vào kinh nghiệm thực tiễn: 

•  + Căn cứ vào điều kiện MT ao nuôi bao gồm DT, độ sâu, mặt thoáng, 

nguồn nước. 

•  + Căn cứ vào yêu cầu về năng suất và sản lượng cần đạt được và khả năng 

giải quyết về thức ăn, phân bón cho yêu cầu này. 

•  + Căn cứ vào đối tượng nuôi chính, phụ. 

•  VD: ao nuôi cá trắm cỏ là chính, thả mật độ thưa hơn so với ao nuôi cá mè 

trắng là chính; ao nuôi cá rô phi là chính mật độ thả cá ban đầu thưa hơn so 

với ao nuôi cá mè trắng và cá trắm cỏ. 

•  + Căn cứ vào trình độ tổ chức quản lý và khả năng đánh tỉa thả bù. I. Nuôi cá ao nước tĩnh 

4. Các biện pháp KT 

•  &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&S x Q 

•       A =  --------------- 

•                (W – G) x T  

•  A: mật độ cá thả ban đầu (con/ha) 

•  S: diện tích ao nuôi (ha) 

•  Q: năng suất dự kiến khi thu hoạch (kg/ha) 

•  W: khối lượng của một con cá trung bình khi thu hoạch (kg/

con)  

•  G: khối lượng của 1 con cá trung bình khi thả (kg/con) 

•  T: tỉ lệ sống của cá sau một chu kỳ nuôi Tỷ lệ sống của các loài cá nuôi trong ao 

•  Tỷ lệ sống của cá phụ thuộc vào một số yếu tố 

sau: 

•  - Tiêu chuẩn cá giống khi thả (kích cỡ cá thả) 

•  - Kỹ thuật và kinh nghiệm thả cá giống 

•  - Chất lượng và kỹ thuật cải tạo ao 

•  - Tình hình quản lý, chăm sóc và thu hoạch 

•  - Tình hình địch hại, bệnh cá II. Nuôi cá ao nước chảy 

1. Đặc điểm của nuôi cá ao nước chảy 

•  Chỉ nuôi trong một diện tích nhỏ nhưng lại cho năng suất cao gấp nhiều 

lần nuôi cá ao nước tĩnh. 

•  Cá được nuôi với mật độ dày, tận dụng tối đa diện tích và khối nước 

trong ao. 

•  Sử dụng nguồn nước lưu thông để thường xuyên cung cấp đủ ôxy cho cá, 

điều hoà nhiệt độ giữa các tầng nước, loại được các chất khí độc ra khỏi 

ao, môi trường sống của cá luôn được trong sạch, tạo điều kiện cho quá 

trình trao đổi chất, giúp cá sinh trưởng nhanh. 

•  Đối tượng nuôi chủ yếu là các loài cá ăn trực tiếp như cá chép, cá trắm 

cỏ, cá rô phi, cá tra… II. Nuôi cá ao nước chảy 

•  Thiết bị nuôi đơn giản, dễ xây dựng và dễ quản lý chăm 

sóc. 

•  Chủ động sản xuất thức ăn, đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng 

của cá. 

•  Chủ động cho ăn, chăm sóc chu đáo, phòng và trị bệnh kịp 

thời, chủ động kiểm tra tốc độ sinh trưởng của cá, chủ động 

thu hoạch đáp ứng nhu cầu của thị trường. 

•  Có thể chủ động nuôi chuyên một đối tượng nuôi có giá trị 

cao, đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu. 

•  Có thể phát triển ở những nơi không có điều kiện nuôi cá ao 

nước tĩnh, thích hợp với nhiều loại quy mô từ phạm vi nhỏ 

trong gia đình đến phạm vi nuôi công nghiệp. II. Nuôi cá ao nước chảy 

2. Các biện pháp kỹ thuật: 

•  Lợi dụng địa hình ở những nơi có nước chảy qua, bao gồm các hệ 

thống sông suối, kênh rạch, mương thuỷ lợi… để tiến hành đào ao 

nuôi cá. 

•  DT ao nuôi, thường ao nuôi không nên rộng quá 1000m2, thường 

chỉ từ 100 – 500m2. 

•  Chiều dài ao gấp chiều rộng từ 2 – 5 lần, nước được bố trí chảy theo 

chiều dài ao.  

•  Độ sâu của ao từ 0,7 – 1m, bờ cao hơn mực nước từ 0,7 – 1m, nước 

cấp vào ao phải sạch, hàm lượng ôxy đầu vào phải từ 5mg/l trở lên, 

pH từ 7 – 8, nhiệt độ nước dao động trong khoảng 20 – 30oC.  

•  Đối với ao nuôi đã sử dụng nuôi cá nhiều năm phải tấy dọn ao trước 

khi đưa vào nuôi vụ mới. 

•  Nên lưu ý vị trí của ao nơi thường xuyên có lũ quét II. Nuôi cá ao nước chảy 

2.1 Cải tạo ao 

•  Khi cải tạo ao ngừng cung cấp nước chảy 

•  Bón phân và vôi phía nước chảy vào nhiều hơn phía nước thoát 

•  Ao thường khó giữ màu do nước chảy 

2.2 Thả cá giống: 

•  Thời vụ thả cá giống hầu như quanh năm, riêng các tỉnh miền núi thường thả cá vào 

ao sau mùa mưa bão, quá trình thả cá phải được tiến hành nhanh gọn. 

•  Giống cá thả phải đảm bảo đúng yêu cầu về chất lượng và số lượng. Ngoài tiêu 

chuẩn về chiều dài, cá phải khoẻ mạnh, không bị bệnh, không dị hình, và đặc biệt 

phải đồng đều về kích cỡ. Kích thước cá thả: cá chép từ 8 – 10cm, cá trắm cỏ từ 12 – 

15cm, cá tra từ 8 – 15cm, cá rô phi từ 8 – 10cm. 

•  Đối tượng nuôi, tỷ lệ ghép và mật độ cá thả như sau: 

•  - CT1: Trắm cỏ 95%, rô phi 5% 

•  - CT2: Trắm cỏ 85%, rô phi 10%, cá trôi 5% 

•  Mật độ cá thả từ 4-5 con/m2 II. Nuôi cá ao nước chảy 

2.3 Thức ăn và phương pháp cho ăn: 

•  Thức ăn xanh bao gồm rong, bèo, rau cỏ…  

•  Thức ăn tinh gồm cám gạo, bột ngô, các loại khô dầu…  

•  Thức ăn CN 

2.4 Quản lý chăm sóc: 

•  Hàng ngày cho cá ăn thức ăn xanh gồm rong, bèo rau cỏ.. Theo nhu cầu 

của cá. Lượng thức ăn cho cá trắm cỏ giao động từ 30 – 50% trọng lượng 

cá (theo nhu cầu của cá) 

•  Cho ăn thức ăn tinh 2 lần /ngày sáng và chiều.  

•  Thường xuyên theo dõi bệnh tật của cá để có biện pháp phòng trị kịp thời.  

•  Ngoài lượng nước thay hàng ngày theo quy định phải định kỳ hàng tháng 

tháo đáy cống để tháo các chất bẩn ở đáy ao.  

•  Hàng tháng đánh bắt 20 – 30 con để cân đo xác đinh tốc độ sinh trưởng từ 

đó điều chỉnh chất lượng và số lượng thức ăn cho hợp lý. II. Nuôi cá ao nước chảy 

2.5 Thu hoạch: 

•  Nếu nuôi tháng 2 thì tháng 7 có thể đánh tỉa cá lớn, cuối năm 

thu hoạch toàn bộ, chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật cần được tính tới.  

•  Đối với các ao vùng núi thường chỉ có nước mùa mưa nên tính 

toán lượng cá thả, kích cỡ giống, chăm sóc và nuôi dưỡng đê 

thu hoạch trước khi hết nước 

•  Trước khi tổng thu tháo cạn nước và quây lưới 

•  Khi tổng thu cho ngừng nước chảy B. Kỹ thuật nuôi cá ruộng 

•  Phần KT nuôi 

•  File KT nuôi cá ruộng 

•  KT nuôi tôm lúa (chủ yếu nuôi TCX + lúa) C. KT nuôi cá lồng 

1. Nuôi cá lồng nước chảy  

Lồng được đặt ở lưu vực các sông (sông Hồng, 

sông Đáy, sông Mã), suối (Sơn La) 

2. Nuôi cá lồng nước đứng 

Lồng được đặt ở các hồ chứa (Hồ Hòa Bình, Hồ 

Thác Bà), đầm (Hạ hòa - Phú thọ) 

3. KT nuôi cá lồng biển: Cát bà, Hạ Long, Cửa 

lò: nuôi chủ yếu cá song (cá mũ), cá giò C. KT nuôi cá lồng 

4. Đối tượng nuôi chính 

Chủ yếu là cá trắm cỏ (phía Bắc), cá tra, basa (phía Nam) 

Một số nơi nuôi cá bỗng, cá rô phi, cá chép, cá lăng 

5. Hình dạng và kích thước lồng 

6. Nguyên liệu làm lồng: tre, gỗ, lồng nhựa, lồng lưới, lồng sắt không rỉ 

7. Vị trí và cách đặt lồng 

8. Mật độ cá thả phụ thuộc vị trí đặt lồng và cỡ cá thả 

9. Thức ăn và lượng thức ăn: thức ăn xanh (cỏ, rau..), thức ăn CN 

10. Chăm sóc và vệ sinh lồng 

11. Thu hoạch (chủ động) D. KT nuôi tôm càng xanh 

I. KỸ THUẬT NUÔI TÔM CÀNG XANH TRONG AO 

•  Ở miền Nam có khí hậu nóng nên có thể nuôi tôm quanh năm nhưng ở 

miền Bắc có khí hậu lạnh nên thường chỉ nuôi tôm 1 vụ từ tháng 4 đến 

tháng 11 

1. Điều kiện ao nuôi:  

•  Ao nuôi tôm thương phẩm có hình chữ nhật 

•  DT phù hợp là từ 1000m2 trở lên, ao có độ sâu 1,2-1,5m, nền đáy là cát thịt, 

sét hay pha cát, có độ dốc 0,5-10 về phía cống thoát, có cống cấp và  thoát 

chủ động,  

•  pH từ 7-8, To thích hợp 20-300C.  

•  Ao nuôi tôm gần nguồn nước sạch  D. KT nuôi tôm càng xanh 

2. CB ao nuôi: 

•  Trước khi thả giống ao cần được tát cạn nước, vét bùn chỉ để lượng bùn 

đáy dày 10-15cm, rắc vôi tẩy trùng, diệt tạp.  

•  Cắm gía thể ở đáy ao để cho tôm dựa khi lột xác.  

•  Khi lấy nước vào ao phải qua lọc. 

3. Chuẩn bị tôm giống:  

•  Tôm đồng đếu về kích cỡ, khoẻ mạnh.  

•  Mật độ thả nếu nuôi quảng canh thả 3-5 con/m2, bán thâm canh 12-15 con/

m2 nuôi thâm canh 20-25 con/m2.  

•  Tôm giống cỡ 2-3 cm hoặc 3-4 cm D. KT nuôi tôm càng xanh 

4. Thức ăn nuôi tôm:  

•  Hiện nay có nhiều hãng sản xuất thức ăn cho tôm càng xanh: KP90, CP....  

•  Có thể sử dụng thức ăn tự chế từ cám gạo, bột ngô, bột mỳ, khô dầu, bột 

cá đỗ tương. 

•  Thức ăn tự chế phải đảm bảo hàm lượng đạm (30-35%) trong thức ăn phù 

hợp với từng giai đoạn phát triển của tôm nuôi cả chất lượng lẫn kích cỡ 

viên thức ăn. 

5. Chăm sóc và quản lý:  

•  Hàng ngày cho tôm ăn 5 lần trong tháng thứ nhất sau giảm xuống rồi 3-2 

lần trong tháng thứ 2-3 và thứ 4-5.  

•  Lượng thức ăn cho ăn hang ngày giảm từ 10-7-5-3 %. 

•  Thường xuyên theo dõi MT và hoạt động của tôm nuôi nếu có biểu hiện 

không bình thường phải kịp thời xử lý ngay. D. KT nuôi tôm càng xanh 

6. Thu hoạch:  

•  Tôm càng xanh sau khi nuôi 4-5 tháng tôm đạt 

kích cỡ 30-50g/con thì bắt đầu thu hoạch, 

•  Trước khi thu hoạch cần tháo bớt nước còn 

khoảng 1/3 thì tiến hành kéo lưới 2-3 mẻ khi 

thấy lượng tôm trong ao gần hết thì bơm cạn 

để thu hoạch hết tôm . E. KT nuôi một số loài giáp xác 

khác 

•  KT nuôi tôm sú 

•  KT nuôi tôm he chân trắng 

•  KT nuôi cua biển (nuôi cua thương phẩm, nuôi 

cua lột, nuôi cua gạch) 

•  KT nuôi ghẹ (nuôi ghẹ thương phẩm, nuôi ghẹ 

lột, nuôi ghẹ gạch) Ao nuôi tôm sú Mét sè h×nh ¶nh vÒ trung t©m GIỐNG HẢI SẢN QG CÁT BÀ F. KT nuôi nhuyễn thể 

•  Một số loài nhuyễn thể được nuôi: nuôi trai lấy 

ngọc (cả trai nước ngọt, trai nước mặn ở Hạ 

long), nuôi hầu, nuôi ngao, nuôi sò. 

•  Một số vung nuôi nhuyễn thể: Nam Định, Thái 

Bình 

•  Giống lấy từ TN là chính G. KT nuôi ba ba 

•  Baba trơn 

•  Baba hoa 

1.  KT nuôi baba giống 

2.  KT nuôi baba thương phẩm 

3.  KT nuôi baba sinh sản H. KT nuôi ếch 

1. KT nuôi ếch thương phẩm 

•  Nuôi ếch trong lồng lưới 

•  Nuôi ếch trong bể xi măng 

•  Nuôi ếch trong ao 

2. KT nuôi ếch sinh sản I. KT nuôi lươn 

•  Lương nhỏ là con cái (dưới 200g/con), lớn là 

lươn đực 

•  Lươn giống chủ yếu lấy từ tự nhiên (cần lưu ý 

lươn thu gom do dùng kích điện, vuốt sống 

lưng) 

•  Chưa chủ động được con giống 

•  T. ăn chủ yếu ĐV chết 

•  Lươn đào 2 hang, chủ yếu nằm ở hang có lỗ 

thông lên trên KK Kỹ thuật chuẩn bị ao mới đào  Lấy nước ngâm ao 

Nuôi cá lồng biển Net cage culture in China 

Bộ môn Nuôi trồng Thủy 

sản 

Chương 7. Quản lý sức khỏe ĐVTS §Æt vÊn ®Ò!

•  Trong thêi gian gÇn ®©y NTTS ph¸t triÓn 

m¹nh 

•  DT mÆt n-íc bá hoang, ruéng tròng cÊy 

lóa bÊp bªnh ®Òu chuyÓn sang NTTS. 

•  NTTS ph¸t triÓn kÐo theo dÞch bÖnh 

còng th-êng xuyªn x¶y ra. 

•  Chương này sẽ cung cấp kiến thức cơ bản về 

bệnh ĐVTS giúp cho NTTS mang lại hiệu quả 

kinh tế BÖnh lµ g× 

•  Lµ tr¹ng th¸i kh«ng b×nh th-êng ë c¸: VD bÖnh 

c¸ tr¾m cá. 

•  Quan s¸t thÊy mét l-îng lín c¸ chÕt: cïng løa 

tuæi, trªn mét loµi hoÆc nhiÒu loµi. 

•  Quan s¸t c¸c vÕt loÐt trªn da 

•  Quan s¸t biÕn ®æi trªn mang 

•  Quan s¸t c¸c chÊm xuÊt huyÕt 

•  Quan s¸t nh÷ng biÓu hiÖn kh«ng b×nh th-êng 

cña c¸. Mang c¸ chÐp bÞ bÖnh 

VÕt loÐt trªn th©n c¸ chÐp Khã kh¨n cña trÞ bÖnh cho §VTS 

•  §èi víi ®éng vËt thuû s¶n th× ch÷a bÖnh lµ 

vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p v×: 

•  Kh«ng thÓ ch÷a tõng con mµ ph¶i ch÷a c¶ 

®µn trong ao hoÆc trong c¶ vïng n-íc.  

•  L-îng thuèc khã tÝnh chÝnh x¸c vµ kh«ng 

kinh tÕ v× ph¶i sö dông nhiÒu (khi dïng 

thuèc phun xuèng ao chØ ¸p dông trong 

ph¹m vi vïng n-íc hÑp. Khi trén thuèc cho c¸ 

¨n th× kh«ng ®¶m b¶o ®ång ®Òu v× träng l-

îng c¸ khã tÝnh chÝnh x¸c. Khã kh¨n cña trÞ bÖnh cho §VTS 

•  C¸ bÖnh Ýt ¨n hoÆc kh«ng ¨n.  

•  Cã thuèc g©y t¸c dông phô ¶nh h-ëng h-ëng 

®Õn sinh tr-ëng. 

•  M«i tr-êng n-íc cã tèc ®é l©y truyÒn bÖnh 

nhanh 

•  Nång ®é thuèc khi ch÷a bÖnh cho c¸ l¹i phô 

thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh- søc khoÎ cña c¸, 

nång ®é «xy, nhiÖt ®é...  

•  V× vËy ®èi víi ®éng vËt thuû s¶n th× phßng 

bÖnh lµ chÝnh ch÷a bÖnh lµ biÖn ph¸p bÊt 

®¾c dÜ Mçi liªn quan gi÷a MT, c¸ vµ t¸c 

nh©n g©y bÖnh 

•  BÖnh x¶y ra khi nµo!

BÖnh 

M«i tr-êng  

MÇm 

bÖnh  

C¸ Mçi liªn quan gi÷a MT, c¸ vµ t¸c 

nh©n g©y bÖnh 

•  M«i tr-êng: N-íc, « xy hoµ tan, pH, nhiÖt 

®é vµ c¸c chÊt th¶i liªn quan ®Õn chÊt l-

îng n-íc. Khi n-íc cã chÊt l-îng kÐm lµm c¸ 

gi¶m ¨n vµ dÔ nhiÔm bÖnh. 

•  C¸: ®-îc nu«i d-ìng tèt, c¸ khoÎ m¹nh cã søc 

®Ò kh¸ng tèt víi bÖnh. Khi c¸ nu«i víi mËt 

®é cao, chÊt th¶i nhiÒu, dÔ va ch¹m… 

•  MÇm bÖnh:!Mçi liªn quan gi÷a MT, c¸ vµ t¸c 

nh©n g©y bÖnh 

•  MÇm bÖnh: 

•  Nguyªn nh©n g©y bÖnh: NN v« sinh, h÷u 

sinh 

•  MÇm bÖnh ®Õn tõ ®©u? n-íc, chÊt cÆn 

b·, thøc ¨n, §V kh¸c hoÆc con ng-êi. 

•  Con ®-êng nµo mµ mÇm bÖnh x©m nhËp 

vµo c¸: qua da, mang vµ ®-êng tiªu ho¸. 

•  C¸ch truyÒn bÖnh: truyÒn däc - truyÒn 

ngang!Phßng bÖnh cho c¸ nu«i ao!

•  ChuÈn bÞ ao tr-íc khi th¶: t¸t ao, ph¬i ®¸y, 

bãn v«i. 

•  ChuÈn bÞ c¸ th¶: C¸ khoÎ, kh«ng x©y s¸t, 

kh«ng dÞ h×nh, cÇn tÝnh mËt ®é. 

•  Ch¨m sãc vµ qu¶n lý c¸ sau khi th¶:  

•  C¸ ®-îc cho ¨n ®Çy ®ñ chÊt vµ l-îng 

•  Bãn v«i vµ cho ¨n thuèc ®Þnh kú. Phßng bÖnh cho c¸ nu«i lång 

•  Chän vÞ trÝ ®Æt lång: Nguån n-íc s¹ch 

–   C¸ch mÆt ®Êt: 0,5 m vµ h¬i nghiªng ®¸y, 

lång c¸ch lång: 15-20 m ®èi víi n-íc ch¶y vµ 

20-30 m ®èi víi n-íc ®øng. 

•  ChuÈn bÞ lång nu«i c¸: Gç, tre hoÆc 

khung s¾t.. 

•  ChuÈn bÞ c¸ gièng 

•  Ch¨m sãc vµ vÖ sinh lång c¸ 

•  Phßng bÖnh ®Þnh kú cho c¸ C¸c c¸ch dïng thuèc 

•  T¾m: 

•  Ng©m 

•  Nhóng 

•  Cho ch¶y qua 

•  Trén thøc ¨n: Th-êng ¸p dông 

•  Tiªm Chó ý khi ®iÒu trÞ 

•  §iÒu trÞ chØ thùc hiÖn sau khi ®· kiÓm 

tra c¸, chØ ®iÒu trÞ khi c¸ ®ãi. Tr-íc khi 

®iÒu trÞ cÇn thö thuèc hay ®iÒu trÞ thö 

®èi víi mét sè Ýt ®éng vËt, khi ®iÒu trÞ 

cÇn tÝnh to¸n thËt cÈn thËn liÒu l-îng 

thuèc, nång ®é thuèc khi dïng vµ trong qu¸ 

tr×nh dïng thuèc, thuèc cÇn ®-îc trén ®Òu 

vµ ®¶m b¶o ®ñ « xy. Chó ý khi dïng kh¸ng sinh!

•  ChØ dïng ®iÒu trÞ c¸c bÖnh nhiÔm 

khuÈn, kh¸ng sinh dïng ph¶i ®ñ liÒu vµ 

®óng giai ®o¹n (tèi thiÓu 5-7 ngµy). Sau 

khi dïng kh¸ng sinh tèi thiÓu 15 ngµy míi 

®-îc phÐp thu ho¹ch, ®iÒu nµy ®Ó ®¶m 

b¶o an toµn thùc phÈm cho ng-êi tiªu dïng. Mét sè thuèc vµ ho¸ chÊt th-êng dïng!

•  Mét sè kh¸ng sinh: Oxytetracycline, 

Tetracycline, Erythromycine, 

Enrofloxacine, Flumequyn, Imequyn…, 

trén thøc ¨n víi liÒu 50-70 mg/kg c¸ cho ¨n 

trong 5-7 ngµy. 

•  KS th¶o méc: Tiªn ®¾c, KN-04-12 

•  Mét sè ho¸ chÊt: V«i, formaline, muèi ¨n, 

sulph¸t ®ång, thuèc tÝm...!Mét sè bÖnh th-êng gÆp ë c¸ 

nu«i vµ c¸ch phßng trÞ!

•  BÖnh ®èm ®á ë c¸ tr¾m cá 

•  T¸c nh©n g©y bÖnh: do vi khuÈn 

•  DÊu hiÖu bÖnh lý: C¸ xuÊt hiÖn ®èm ®á trªn th©n, tuét 

v¶y, xuÊt huyÕt ë gèc v©y, ë lç hËu m«n, vµ chÕt r¶i r¸c trong 

nhiÒu ngµy, khi ®¹c líp da ngoµi kh«ng thÊy xuÊt huyÕt, ruét 

cã thÓ tÝch khÝ hoÆc ho¹i tö. BÖnh th-êng x¶y ra vµo c¸c 

th¸ng 3-4 vµ th¸ng 8-9, sau khi vËn chuyÓn c¸ bÞ x©y s¸t, hoÆc 

khi thêi tiÕt thay ®æi, m«i tr-êng kh«ng ®¶m b¶o hoÆc do l©y 

lan 

•  Phßng vµ trÞ bÖnh: Phßng trõ bÖnh tæng hîp kÕt hîp 

víi dïng thuèc tiªn ®¾c hoÆc KN-04-12 cho ¨n phßng. BÖnh xuÊt huyÕt ë c¸ tr¾m 

cá 

•  NN g©y bÖnh: do vi rót 

•  DÊu hiÖu bÖnh lý: c¸ bá ¨n b¬i lê ®ê, th©n ®en, tuét v¶y, c¬ thÓ 

gÇy yÕu, chÕt r¶i r¸c nhiÒu ngµy. Khi chÕt c¸ cã mïi tanh ®Æc tr-ng. C¸ th-

êng xuÊt hiÖn c¸c ®iÓm xuÊt huyÕt quanh gèc v©y, c¬. §Æc biÖt phÝa 

ngoµi cña c¸c néi quan. Khi ®¹c líp da ngoµi thÊy thÞt c¸ bÞ xuÊt huyÕt. 

BÖnh th-êng x¶y ra vµo c¸c th¸ng 3-4 vµ th¸ng 8-9 ®èi víi c¸ gièng lín. §Æc 

biÖt ®èi víi c¸ sau khi vËn chuyÓn xa, kÐo l-íi x©y s¸t hoÆc m«i tr-êng bÈn. 

•  Phßng vµ trÞ bÖnh: nh- bÖnh trªn cÇn bæ sung thªm 

Vitamin C BÖnh nÊm!

•  T¸c nh©n g©y bÖnh: do nÊm g©y ra.  

•  BÖnh th-êng xuÊt hiÖn ë c¸ r« phi vµo mïa ®«ng, ®«ng xu©n ë c¸c ao tï, 

ao bÈn n¬i nu«i víi mËt ®é dµy, sau khi ®¸nh b¾t hoÆc vËn chuyÓn bÞ 

x©y x¸t. 

•  DÊu hiÖu bÖnh lý: Trªn da xuÊt hiÖn c¸c vïng tr¾ng x¸m (th-

êng ë nh÷ng n¬i c¸ bÞ x©y s¸t), nÊm ph¸t triÓn nh- ®¸m b«ng, nÕu ë trøng 

c¸ cã mµu tr¾ng ®ôc, xung quanh cã sîi nÊm. 

•  Phßng bÖnh: Tr¸nh lµm x©y s¸t cho c¸ vµ gi÷ m«i tr-êng trong 

s¹ch. 

•  TrÞ bÖnh: Dïng xanh malachite t¾m víi liÒu 0,5-1g/m3 trong thêi 

gian 10-15 phót (®èi víi c¸ kh«ng v¶y) vµ 30-60 phót ®èi víi c¸ cã v¶y, riªng 

 BÖnh thÝch bµo tö trïng!

•  T¸c nh©n g©y bÖnh: Do thÝch bµo tö trïng g©y ra. 

•  DÊu hiÖu bÖnh lý: C¸ b¬i léi kh«ng b×nh th-êng, dÞ h×nh, 

cong ®u«i, cã thÓ nh×n thÊy bµo nang mµu tr¾ng nhá 

b»ng h¹t tÊm trªn v©y, mang vµ lµm kªnh n¾p mang. BÖnh 

th-êng x¶y ra ë c¸ chÐp lai. 

•  Phßng vµ trÞ bÖnh: Bµo nang cña trïng cã vá dµy rÊt khã 

tiªu diÖt nªn phßng bÖnh lµ chÝnh: TÈy trïng ao nu«i b»ng 

v«i vµ ph¬i ®¸y ao tr-íc khi th¶. Khi ph¸t hiÖn thÊy nhiÔm 

thÝch bµo tö trïng cÇn huû bá ngay toµn bé sè c¸ nhiÔm, 

nghiªm cÊm vËn chuyÓn c¸ nhiÔm thÝch bµo tö trïng. BÖnh trïng qu¶ d-a!

•  T¸c nh©n g©y bÖnh: trïng cã h×nh gièng qu¶ d-a. Trïng tr-

ëng thµnh cã nh©n h×nh mãng ngùa. 

•  DÊu hiÖu bÖnh lý: LÊm tÊm mµu tr¾ng rÊt nhá xuÊt hiÖn 

trªn da, v©y vµ mang c¸. Da, mang cã nhiÒu nhít, mµu s¾c 

nhît nh¹t. C¸ cã biÓu hiÖn lén nhµo tr-íc khi chÕt. 

•  Phßng bÖnh: §¸y ao cÇn ®-îc tÈy dän, khö trïng kü tr-íc khi 

nu«i. 

•  TrÞ bÖnh: dïng 0,1-0,2 g xanh malachite + 25 ml Formalin 

hoµ tan trong 1m3 n-íc ao nu«i. CÇn ®iÒu trÞ nh¾c l¹i sau 

3 ngµy. BÖnh trïng b¸nh xe!

•  T¸c nh©n g©y bÖnh: do Trïng b¸nh xe g©y ra. BÖnh th-êng 

x¶y ra ë c¸ h-¬ng (r« phi, c¸ chÐp sau khi -¬ng ®-îc 7-10 ngµy) khi thêi tiÕt 

©m u. Trïng ph¸t triÓn tèt trong kho¶ng nhiÖt ®é 25-28oC. 

•  DÊu hiÖu bÖnh lý: C¸ th-êng gÇy yÕu næi trªn mÆt ao. Trªn 

th©n cã nhiÒu nhít tr¾ng ®ôc, da chuyÓn mµu, b¬i léi lê ®ê ®uæi kh«ng 

ch¹y, th-êng t¸ch ®µn. 

•  Phßng bÖnh: Gi÷ vÖ sinh ao, tr-íc khi -¬ng cÇn tÈy v«i, c¸ th¶ víi 

mËt ®é võa ph¶i. Trong qu¸ tr×nh nu«i th-êng xuyªn dïng v«i ®Ó khö trïng. 

•  §iÒu trÞ: Dïng muèi ¨n t¾m trong 15 phót víi liÒu 2-3%. 

•  HoÆc Sulph¸t ®ång (CuSO4) t¾m trong 15 phót víi liÒu 3-5 g/m3 hoÆc 

ng©m víi liÒu 0.5-0.7 g/m3. BÖnh s¸n l¸ ®¬n chñ!

•  T¸c nh©n g©y bÖnh: do s¸n Dactylogyrus vµ Gyrodactylus 

•  DÊu hiÖu bÖnh lý: S¸n ký sinh trªn da vµ mang cña c¸ vµ ph¸ 

ho¹i tæ chøc g©y tiÕt nhiÒu dÞch nhên ¶nh h-ëng ®Õn h« hÊp cña c¸. Chç 

s¸n b¸m g©y viªm loÐt t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn, nÊm vµ mét sè sinh vËt 

x©m nhËp g©y bÖnh. C¸ bÞ bÖnh b¬i léi chËm ch¹p, c¬ thÓ thiÕu m¸u, c¸ 

gÇy yÕu.  

•  S¸n ký sinh trªn c¸c loµi c¸ nu«i n-íc ngät ë nhiÒu løa tuæi nh-ng g©y bÖnh 

nghiªm träng nhÊt ®èi víi giai ®o¹n c¸ h-¬ng, c¸ gièng.  

•  Phßng trÞ bÖnh: 

•  - ¸p dông biÖn ph¸p phßng bÖnh tæng hîp. 

•  - Khi bÖnh x¶y ra: - Dïng KMnO4 20 g/m3 (20-30’), formalin (20-25 ml/m3) Sán lá đơn 

chủ, ký sinh 

trên da, 

mang cá BÖnh trïng má neo 

•  T¸c nh©n g©y bÖnh: do trïng má neo g©y ra, h×nh d¹ng cña 

nã gièng neo thuyÒn. 

•  DÊu hiÖu bÖnh lý:  Trïng th-êng b¸m ë gèc v©y, trªn th©n, 

quanh m«i, lµm cho chç b¸m s-ng ®á, hay thÊy trªn c¸ mÌ ®Æc biÖt ë giai 

®o¹n c¸ h-¬ng c¸ gièng. M¾t th-êng cã thÓ nh×n thÊy trïng. C¸ nhiÔm trïng 

cã biÓu hiÖn b¬i léi kh«ng b×nh th-êng, c¸ gÇy yÕu.  

•  Phßng bÖnh: Gi÷ n-íc ao lu«n s¹ch vµ bãn v«i ®Þnh kú. 

•  TrÞ bÖnh: Thay n-íc s¹ch, hoµ v«i tÐ ®Òu kh¾p mÆt ao víi liÒu 3 

kg/100m3 n-íc ao. BÖnh rËn c¸ 

•  T¸c nh©n g©y bÖnh: do rËn g©y ra, h×nh d¹ng rËn c¸ 

dÑp, mµu gÇn gièng mµu da c¸. 

•  DÊu hiÖu bÖnh lý: RËn th-êng b¸m ë gèc v©y, trªn 

th©n. M¾t th-êng cã thÓ nh×n thÊy. 

•  Phßng bÖnh: T¸t c¹n ao, tÈy v«i vµ ph¬i ®¸y. 

•  TrÞ bÖnh: Dïng 3-4 kg v«i hoµ n-íc tÐ cho 100m3 n-íc ao. Mét sè bÖnh do m«i tr-êng!

•  C¸ bÞ sèc nhiÖt. 

•  C¸ bÞ bÖnh do thiÕu ¤ xy 

– BiÓu hiÖn: næi ®Çu, tËp trung chç n-íc ch¶y.. 

– BiÖn ph¸p phßng ngõa: TÈy dän, gi¶m l-îng ph©n 

bãn, chÊt th¶i, tÝnh to¸n l-îng thøc ¨n, tÝnh to¸n mËt 

®é th¶. 

– Xö lý: tÐ n-íc, b¬m phun, ch¹y qu¹t n-íc. 

•  C¸ bÞ tróng ®éc thuèc trõ s©u 

•  C¸ bÞ tróng ®éc do thøc ¨n kÐm phÈm chÊt bÖnh do thøc ¨n 

•  Nguyªn nh©n: Thøc ¨n cho c¸ th-êng chøa hµm l-îng ®¹m 

rÊt cao. L-îng ®¹m nµy rÊt dÔ bÞ nhiÔm nÊm mèc g©y ngé ®éc 

cho c¸ nÕu chóng ta b¶o qu¶n thøc ¨n kh«ng tèt. 

•  DÊu hiÖu bÖnh lý:  sau khi dïng thøc ¨n thÊy c¸ cã 

hiÖn t-îng kÐm ¨n, bá ¨n. C¸ chÕt cã biÓu hiÖn viªm hËu m«n, bông 

tr-¬ng to, khi mæ ra thÊy ruét tÝch khÝ. BÖnh th-êng thÊy ë c¸ r« 

phi. 

•  Phßng bÖnh:  Khi nghi ngê cÇn dõng ngay thøc ¨n vµ 

kiÓm tra l¹i thøc ¨n. Kh«ng nªn dïng thøc ¨n cã chøa nÊm mèc, thøc 

¨n «i thiu, thøc ¨n chÕ biÕn qu¸ l©u, hÕt h¹n dïng. CÇn tÝnh to¸n vµ 

kiÓm tra l-îng thøc ¨n cho c¸ ¨n võa ®ñ. CÇn b¶o qu¶n thøc ¨n kh« 

r¸o vµ tho¸ng m¸t. C¸ r« phi bÞ tróng ®éc thøc ¨n 

Bông tr-íng h¬i, 

hËu m«n låi Tắm thuốc cho cá nuôi lồng biển Một số bệnh thường gặp khi nuôi ếch 

•  Bệnh viêm loét: do ếch cắn nhau hoặc do xây sát trong MT 

nước bẩn làm nhiễm khuẩn gây viêm loét, các vết loét có 

màu đỏ 

– Xử lý bệnh: Giữ vệ sinh khu vực ếch sinh sống, 

tách các cá thể bị bệnh, tách các cá thể quá to và 

tiến hành cho ếch ăn thức ăn trộn 1 trong các loại 

thuốc kháng sinh: Erythromycine, 

Ôxytetracyline, Enrofloxacine... 

•  Bệnh trùng bành xe ở nòng nọc 

•  Bệnh viêm mù mắt 

•  Bệnh thần kinh do thiếu vi tamin nhóm B 

•  Bệnh viêm ruột do thức ăn nhiễm nấm mốc.. II. MỘT SỐ BỆNH THƯỜNG GẶP TRONG 

NUÔI TÔM CÀNG XANH 

1. Bệnh đục cơ của tôm càng xanh 

* Nguyên nhân gây bệnh: Chưa được xác định rõ ràng.  

•  Do VK, do KST hoặc do thay đổi MT nuôi, do va chạm cơ học 

trong khi vận chuyển. 

* Dấu hiệu bệnh lý: tôm kém ăn, hoạt động chậm chạp, cơ phần đuôi 

chuyển màu trắng đục, vùng trắng đục này lan toả gần lên phía 

trên và gây chết. 

* Phân bố và lan truyền bệnh: Bệnh đục cơ đã xảy ra ở tôm càng 

xanh nuôi ở Trung Quốc, Đài Loan, tỷ lệ nhiễm bệnh từ 30-75 %. 

Trong năm 2000 Việt Nam đã nhập tôm càng xanh từ Trung Quốc 

về nuôi ở Thanh Trì - Hà Nội và bệnh đã xảy ra ở các ao nuôi tôm 

này. Đầu năm 2002 bệnh đã xảy ra ở đàn tôm bố mẹ ở trại tôm 

giống Hải Phòng và vào tháng 5 năm 2002 bệnh lại xảy ra ở ao 

nuôi tôm càng xanh thương phẩm ở Thanh Trì. II. MỘT SỐ BỆNH THƯỜNG GẶP TRONG 

NUÔI TÔM CÀNG XANH 

* Chẩn đoán bệnh: Quan sát bằng mắt thường thấy biểu hiện đục 

trên cơ thân tôm. 

* Phòng và xử lý bệnh: Tránh gây tổn thương cơ học, shock To, 

pH, oxy hoà tan cho tôm càng xanh trong ao cũng như trong 

quá trình vận chuyển. 

•  Bổ xung vitamin C và kháng sinh (Ciprofloxacine) cho tôm ăn 

để tăng sức đề kháng và tránh nhiễm khuẩn kế phát. II. MỘT SỐ BỆNH THƯỜNG GẶP TRONG 

NUÔI TÔM CÀNG XANH 

2. Bênh đốm nâu ở tôm càng xanh 

* Tác nhân gây bệnh: bệnh gây ra do vk Aeromonas hydrophila.  

•  VK gây bệnh là một trực khuẩn gắn Gram(-) có khả năng di động. Bệnh 

phát ra còn có sự kết hợp với sự nhiễm bẩn MT: nồng độ NH3, H2S cao quá 

mức cho phép, hoặc tôm bị tổn thương cơ học. 

* Dấu hiệu bệnh lý:  

•  Tôm mới bị bệnh thường yếu, hoạt động chậm chạp và nằm yên ở đáy,  

•  Tôm kém ăn hoặc ngừng ăn.  

•  Trên phần phụ hoặc vỏ có các vết ăn mòn chuyển từ nâu sang màu đen, có 

thể làm cụt các phần phụ.  

•  Mang tôm cũng có thể chuyển từ màu nâu sang màu đen.  

•  Trên vỏ và phần phụ có nhiều sinh vật bám. II. MỘT SỐ BỆNH THƯỜNG GẶP TRONG 

NUÔI TÔM CÀNG XANH 

* Phân bố và lan truyền bệnh:  

•  Bệnh thường gặp ở tôm càng xanh nuôi thương phẩm đặc biệt ở miền Bắc 

nuôi trong mùa Đồng.  

•  Bệnh thường sảy ra ở cuối chu kỳ nuôi khi các chất thải lắng đọng tích tụ 

nhiều ở đáy ao.  

•  Ở các ao nuôi nước bị nhiễm bẩn nặng tôm nhiễm bệnh có thể tới 60-70 % 

và gây chết rải rác. 

* Phòng và trị bệnh  

•  Phòng bệnh: Luôn giữ nước ao trong sạch, hạn chế thức ăn dư thừa và sự 

lắng đọng nhiều bùn bã ở đáy ao, thường xuyên xi phông đáy bể nuôi. Mật 

độ ương nuôi vừa phải. Đảm bảo thành phần dinh dưỡng và khẩu phần cho 

tôm nuôi . 

•  Trị bệnh: Khi tôm bị bệnh cần thay nước sạch và cho tôm ăn thức ăn có trộn 

kháng sinh (Oxytetracycline, Enroflocaxine.....)