6. Triều phục quan lại

a) Sơ lược

- Theo quy chế nhà Nguyễn năm 1845, quan lại từ Lục phẩm trở lên mới được mặc Triều phục.

- Triều phục quan lại nhà Nguyễn bao gồm 2 thành phần chính là mũ Phốc đầu và áo bào. Ngoài ra còn có các bộ phận khác gồm:

+ Võng cân (khăn bịt trán trước khi đội mũ Phốc đầu)

+ Đai

+ Hốt (Trấn Khuê)

+ Hia.

* Kết cấu chung của một bộ Triều phục nhà Nguyễn gồm các bộ phận nêu ở trên.

a.1) Mũ Phốc đầu:

* Sơ lược:

- Mũ Phốc đầu, hay còn gọi là mũ Cánh chuồn, mũ Ô sa

- Mũ có dạng úp lên đầu, phần phía sau (hậu sơn) nhô cao hơn phần trán

- Hai bên tai có cài 2 cánh giống như cánh chuồn chuồn, cái tên mũ Cánh chuồn vì vậy mà có.

- Thời nhà Nguyễn, quan văn sẽ đội mũ Phốc đầu dáng tròn, còn quan võ đội mũ Phốc đầu dáng vuông

* Hiện vật mũ Phốc đầu của quan văn (trên) và quan võ (dưới).

- Cấu tạo của 1 chiếc mũ Phốc đầu thời Nguyễn (mặt trước):

+ Kim ước phát (1)

+ Hoa vàng (2)

+ Giao long vàng (3)

+ Khỏa giản vàng (4)

+ Cánh chuồn

- Cấu tạo mũ Phốc đầu ( mặt sau)

+ Như ý vàng (chỗ cài Cánh chuồn) (1)

+ Nhiễu tuyến (2)

* Hình ảnh được lấy từ Quốc Sử Quán.

* Quy chế cụ thể (năm 1845):

- Quan Chính nhất phẩm: mũ Phốc đầu gắn 1 Kim bác sơn; ngạch tường cao 4 phân phía ngoài trổ hình giao long; 2 Khỏa giản vàng; phía trước gắn 1 hoa vàng, 2 giao long vàng; phía sau gắn 2 hoa vàng, 2 Cánh chuồn viền bọc vàng, bề mặt sức Long bỡn ngọc bằng vàng; đầu Cánh chuồn sức vàng; 2 Như ý và 2 Nhiễu tuyến vàng.

- Tòng nhất phẩm: như Chính nhất phẩm nhưng Ngạch tường cao 3 phân phía ngoài trổ hình hoa; mặt mũ không có ngọc châu; 2 dầu Cánh chuồn không sức vàng.

- Chính nhị phẩm: 1 Kim bác sơn; 2 Khỏa giản vàng; phía trước 1 hoa vàng, 2 giao long vàng; phía sau 2 hoa vàng; 2 Cánh chuồn viền bọc vàng, bề mặt sức giao long; 2 Như ý và 2 Nhiễu tuyến

- Tòng nhị phẩm: giống như Chính nhị phẩm nhưng bỏ trang sức hình giao long ở mặt mũ.

- Chính tam phẩm: 1 Kim bác sơn; 2 Khỏa giản vàng; phía trước và phía sau có 1 hoa vàng, 2 giao long vàng; 2 Cánh chuồn viền bọc vàng; 2 Như ý và Nhiễu tuyến vàng.

- Tòng tam phẩm: như Chính tam phẩm nhưng bỏ 2 giao long vàng.

- Chính và Tòng tứ phẩm: 1 Ngân bác sơn (bác sơn bằng bạc); 2 Khỏa giản vàng; phía trước và sau đều 1 hoa vàng; 2 cánh chuồn viền bọc vàng; 2 Như ý và Nhiễu tuyến bằng bạc

- Chính và Tòng ngũ phẩm: 1 Bác sơn bạc; 2 Khỏa giản bạc; trước và sau đều 1 hoa bạc; 2 cánh chuồn bọc bạc; 2 Như ý và Nhiễu tuyến bạc

- Chính và Tòng lục phẩm: phía trước cà sau đều có 1 hoa bạc; 2 cánh chuồn viền bọc bạc; 2 Như ý và Nhiễu tuyến bạc.

a.2) Bào phục (áo bào):

* Quy chế năm 1804:

- Các quan từ nhất phẩm đến tam phẩm mặc Mãng bào. Trong đó:

+  Nhất phẩm trở lên (bao gồm siêu phẩm???) mặc Mãng bào cổ tròn màu tía

+ Trở xuống cho đến tam phẩm mặc Mãng bào, tùy chọn 1 trong 4 màu: xanh - lục - lam - đen.

- Quan tứ phẩm mặc Hoa bào.

* Quy chế năm 1845:

- Quan từ tam phẩm trở lên mặc Mãng bào. Trong đó:

+ Quan trên nhất phẩm (siêu phẩm?) mặc Mãng bào màu tía

+ Chính nhất phẩm Mãng bào màu cổ đồng (đỏ nâu hoặc đỏ sậm)

+ Tòng nhất phẩm Mãng bào màu thanh thiên

+ Chính nhị phẩm Mãng bào màu cam bích

+ Tòng nhị phẩm màu quan lục (xanh lá đậm hoặc xanh đen)

+ Chính tam phẩm màu bảo lam

+ Tòng tam phẩm màu ngọc lam

- Quan tứ phẩm mặc Giao bào màu quan lục

- Ngũ phẩm mặc áo bào (không phải Mãng bào hay Giao bào) may bằng trừu thêu hoa màu bảo lam với Bổ tử

- Lục phẩm mặc áo bào bằng trừu bóng không thêu hoa màu bạch lam với Bổ tử .

☆ Mãng bào là gì?

- Mãng bào là loại áo bào trên áo có thêu hình con Mãng (có họ với rồng nhưng không có sừng, chỉ có 4 móng, thêu màu đỏ, nâu hoặc vàng sậm)

- Kiểu dáng Mãng bào nhà Nguyễn là thêu Mãng bào tứ linh (long - lân - quy - phụng), trong đó:

+ Vạt áo trước có 2 hình Lân và Quy đối nhau

+ Tay áo 2 bên thêu hình Phượng

+ Chính giữa ngực thêu hình Mãng dài, thân Mãng vòng ra sau lưng áo.

* Hiện vật Mãng bào màu tía thêu Tứ linh của quan Chính nhất phẩm tại A Dơi, Hoằng Hóa, Quảng Trị.

☆Giao bào là gì?

- Giao bào là dạng áo giống với Mãng bào, nhưng thay vì thêu Mãng thì lại thêu Giao long ổ

* Hiện vật áo Giao bào của quan tứ phẩm tại A Dơi, Hoằng Hóa, Quảng Trị.

☆ Hoa bào là gì?

- Hoa bào là dạng áo bào giống như Mãng bào và Giao bào, chỉ khác là không thêu Mãng hay Giao mà chỉ thêu hoa.

* Ảnh chụp màu của Albert Kahn năm 1920 chụp 3 vị quan nhà Nguyễn, vị quan bên trái vừa thi đỗ Thám hoa, chưa chính thức được bổ nhiệm vào chức gì, áo ông ấy mặc là Hoa bào (được gia ân cho mặc); vị quan ở giữa là quan nhị phẩm mặc Mãng bào xanh lá; vị bên phải là quan Tòng tứ phẩm mặc Giao bào cùng màu.

☆ Áo bào gắn Bổ tử

- Áo bào có gắn Bổ tử là dạng áo bào giống với Mãng bào, Giao bào và Hoa bào, chỉ khác ở điểm là trên áo không thêu bất kì hoa văn gì, chỉ gắn 1 tấm vải hình vuông trước ngực, gọi là Bổ tử

* Một vị quan ngũ phẩm mặc triều phục có Bổ tử thêu hình Vân nhạn.

                                                        1053 từ
--------------------------------------------------------------