Số lượng công trình kiến trúc cổ tại cần thơ là khá nhiều và trải rộng tạo nên một quần thể kiến trúc văn hóa đậm đặc. trong quần thể kiến trúc ấy có một ngôi nhà cổ được gìn giữ khá nguyên vẹn cho đến tận ngày nay đó là nhà thờ họ dương hay còn gọi là nhà cổ bình thủy. tọa lạc tại số 26/1A đường Bùi Hữu Nghĩa, phường Bình Thủy, thành phố Cần Thơ. Địa chỉ này còn có một tên gọi khác là vườn lan Bình Thủy, bởi hậu duệ đời thứ 5 sinh trưởng trong ngôi nhà này là ông Dương Văn Ngôn có thú chơi hoa kiểng, xương rồng. Vào thập niên 1960, ông Ngôn sưu tầm được nhiều giống hoa lan quý hiếm rồi bắt đầu tổ chức các hội chơi lan và kết hợp đón khách du lịch đến tham quan ngôi nhà cổ vào những năm 1980 để những người cùng sở thích có dịp trao đổi kinh nghiệm tìm hiểu và cùng thưởng thức thú chơi hoa và làm thơ. Hiện nay, hậu duệ đời thứ 6 là ông Dương Minh Hiển cùng gia đình tiếp tục kế thừa và giữ gìn ngôi nhà.

Bên dòng sông bình thủy chở nặng phù sa nhà cổ hiện ra hết sức ấn tượng, mang phong cách kiến trúc châu âu thế kỉ 19 hài hòa trong một khuôn viên mang đậm phong cách á đông với những cây kiểng bàn trà và hòn non bộ. Cũng như các công trình kiến trúc dân dụng của các nhà quyền quý ở nam bộ lúc bấy giờ, ngôi nhà được xây theo hướng đông tây trước mặt là đường giao thông, sông rạch để đón khí hậu trong lành thuận tiện đi lại. theo chủ nhân hiện tại của ngôi nhà là ông DƯƠNG MINH HIỂN cho biết công trình kiến trúc độc đáo này do ông DƯƠNG VĂN DỊ khởi công từ nửa sau thế kỉ 19..

Nhà thờ họ Dương rộng 5 gian 2 trái có chiều ngang 22m, chiều sâu 16m. bao quanh là hàng rào có cổng kiên cố được gia đình họ Dương xây dựng theo kiến trúc Pháp đến nay gần 150 năm, vẫn còn khá nguyên vẹn. Bước qua rào cổng kiên cố bằng bê tông và sắt theo kiểu dinh thự Pháp, du khách bắt gặp một cổng phụ nằm thẳng hàng với cổng rào, chếch về bên trái từ đường, xây dựng theo kiến trúc Á Đông. Hệ thống rui, mè, xà ngang bằng gỗ, mái lợp ngói ống, gờ bó mái bằng men xanh lục. Trên bờ nóc, đầu hồi trang trí hoa lá, cá vàng, kỳ lân, người cưỡi trâu, bình hoa... bằng xi măng.

Tiến vào trong quan sát ta thấy hòn non bộ sừng sửng che chắn ngay giữa sân nhà vừa tạo thẩm mĩ vừa mang ý nghĩa làm bình phong cho ngôi nhà chính. sân trước lót gạch tàu, Xung quang có nhiều loại hoa kiểng lâu năm với dáng vẻ thật cổ kính tao nhã. Đặc biệt là vườn lan có tuổi đời hơn nữa thế kỉ. với nhiều loại lan quý hiếm được trang trí theo kiểu bao bọc cây xương rồng kim lăng trụ cao hơn 10m có tuổi đời trên dưới 40 năm.

Có 4 cầu thang dẫn lên nhà chính. Hai cầu thang hình vòng cung dẫn vào gian giữa và hai cầu thang thẳng dẫn vào hai gian cuối. mỗi cái đều có bao lân hai bên theo kiểu dinh thự. Nhà rộng thênh thang với sáu hàng cột gỗ lim đen bóng. Kết nối giữa hệ thống cột, xà là những chi tiết gỗ màu nâu chạm trổ hết sức tinh vi. Nhờ hệ thống cửa và cửa sổ thoáng đãng, dù trời nắng chang chang nhưng trong nhà vẫn rất mát mẻ. Toàn bộ gạch bông hoa hồng đỏ – đen lát nền nhà với hàng rào sắt đúc bảo vệ khuôn viên đều được đặt và chở từ Pháp sang. Ngôi nhà được chủ nhân xử lý chống mối và giữ độ lạnh trong nhà rất độc đáo, bằng cách rải đều dưới nền hơn 10cm muối hột, không dùng xi măng để xây mà dùng keo ô dước, toàn bộ hệ thống kèo và cột được nối kết không phải bằng đinh mà bằng mộng – ngoàm; luật đối xứng có âm có dương, có tả có hữu, có trước có sau được gia chủ đặc biệt chú ý...

Ngôi nhà được bày trí theo phong cách đặc trưng Nam bộ. Bàn thờ uy nghi ngay gian giữa, khánh thờ được sơn son thếp vàng, giường thờ, tủ chè, sạp rượu, trường kỷ đều cẩn ốc xà cừ nghệ thuật đạt đến trình độ tinh xảo. Du khách sẽ tìm thấy ở đây sự bài trí rất hài hòa xen lẫn bộ bàn ghế Trung Quốc, bộ xa lông khảm trai kiểu Pháp đời Louis XIV, cặp đèn treo thế kỷ XIX, lavabô, cùng bốn trụ đèn dầu đặt ở bốn góc nhà cao hơn 3 mét của Pháp. Ngôi nhà còn mang dấu ấn rất lạ, từ gạch bông lót nền, hàng rào sắt, bộ đèn chùm pha lê tới bức tranh treo tường và đặc biệt là chiếc bồn rửa tay bằng men sứ trắng, hoa xanh đặt trên bục gỗ độc đáo... đều là hàng Pháp. không gian này được chia thành ba phần nhà trước, nhà giữa và nhà sau. Nhà trước gồm năm gian dùng để đón tiếp khách trong các dịp lễ nghi quan trọng. được trang trí theo phong cách châu âu đó là chùm đèn cổ là trần nhà với những hoa văn êm dịu còn sót lại suốt 100 năm qua...............mang đậm phong cách châu âu ở gian trước. Ngăn cách giữa nhà trước và nhà giữa là một hệ thống bao lam và liên ba gồm nhiều con tiện và ô hộc được tạo tác bằng gỗ, chạm khắc tỉ mỉ bởi các nghệ nhân Việt tài hoa với các đồ án, quy ước quen thuộc trong kiến trúc cổ cũng như gần gũi với đời sống của người việt Nam ở Nam bộ: mai, lan, cúc, trúc, sen, điểu, tùng lộc, dơi, chim, công, tôm, cua, nho...

 Kiến trúc ngôi nhà: phòng cách bày trí theo phong cách Tây Âu nhưng nơi trang trọng nhất là gian thờ theo Đông phương. Điều này cho thấy sự giao tiếp văn hóa Đông – Tây một cách hài hòa, chọn lọc thể hiện thị hiếu thẩm mỹ tinh tường của chủ nhân: tiếp thu cái mới nhưng vẫn giữ cốt cách dân tộc, làm hco bộ mặt văn hóa ở vùng đất mới này ngày càng phong phú và đa dạng.  

Có nhiều nguyên nhân khiến nhà thờ họ Dương thu hút được du khách gần xa,nhưng có lẻ lí do chính là những tinh hoa nghệ thuật văn hóa lịch sử của tiền nhân và lớn hơn là người nam bộ đã kết tinh ở công trình văn hóa độc đáo này. Và hơn thế những thế hệ đã sống tại đây đặc biệt là chủ nhân hiện tại của ngôi nhà học hính là những chứng nhân chứa đựng trong người những giá trị văn hóa phong lưu một thời và đang ngày đêm tâm huyết gìn giữ những báo vật không những cho gia đình dòng họ mà cho niềm kêu hảnh của những con người trên vùng đất Tây Đô này.

Có lẽ vì tất cả những nét độc đáo của nhà thờ họ Dương mà nhiều đạo diễn trong và ngoài nước đã chọn nơi đây cho hàng loạt bộ phim. Hơn chục năm trước, một đoàn phim Pháp đến đây để quay bộ phim "Người tình" - một bộ phim rất nổi tiếng của đạo diễn Pháp J. Annaud. Các hãng phim trong nước chọn nơi đây để quay các bộ phim: "Chân trời nơi ấy", "Những nẻo đường phù sa", "Con nhà nghèo", "Nợ đời", "Xương rồng Cần Thơ"... 

Đến nhà cổ Bình Thủy, du khách còn có thể đàm đạo với gia chủ để hiểu thêm những điều lý thú khác như vị trí trong bữa ăn của một gia đình xưa như thế nào (người con trai ngồi bên phải, con gái ngồi bên trái và cha mẹ ngồi giữa mặt hướng ra cửa chánh...), hòn non bộ vì sao xây trước cửa lớn; kích cỡ non bộ cùng tỉ lệ đá và nước theo nghiêm luật nào? Làm thế nào để phước vô họa ra và thể hiện được khát vọng của gia chủ về một giang san thái bình, gia đạo an vui, cốt cách hướng thiện (Thất sơn ngũ nhạc, Tiên ông đánh cờ, Ngư tiều canh mục, Tiều phu đốn củi, Ngư ông câu cá...).

Ngôi nhà còn chứa trong nó một "kho cổ vật" được tích trữ, gìn giữ qua nhiều đời nay, như hai bộ bàn ghế xuất xứ từ Vân Nam -Trung Quốc, mặt bàn bằng đá cẩm thạch vân xanh đường kính 1.5 m, dày hơn 6 cm, bộ xa lông kiểu Pháp đời Louis XV mặt bàn bằng đá cẩm thạch sắc xanh, chùm đèn bạch đăng, tách chén nậm trà – rượu đời Minh – Thanh (một bộ trà Tùng Đình, một bộ Ngũ Liễu, chén Tuyên Đức có niên đại cách đây 572 năm, 2 cái lục cao 0.2 tấc đời Thành Hóa 1465)...

Thú chơi đồ cổ của gia đình họ Dương đất Bình Thủy đã lẫy lừng "lục tỉnh" từ lâu lắm rồi và cũng dệt ra bao giai thoại đầy ngưỡng mộ. Thập niên 70, khi chỉ cần bỏ ra 2-3 cây vàng mua được căn nhà lầu giữa phố chợ đã có người dám trả cho bình Thượng ngọc men xanh cao 1.2 m những 25 cây vàng. Ly kỳ hơn là chuyện gia chủ mua cặp ngà voi châu Phi cao tới 2.2m trên Sài Gòn những năm 40. Cặp ngà này hiện đang được trưng bày tại bảo tàng TPHCM...

Đây là một công trình kiến trúc có giá trị dù đã trải qua hai cuộc chiến tranh nhất là sự xâm hại của thời gian, phủ thờ họ Dương đã may mắn còn tồn tại tới ngày nay và được các thế hệ nối tiếp, chăm sóc và giữ gìn cẩn thận. Ngôi nhà cổ – vườn lan Bình Thủy đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.