Nam Dao

Ð?t Tr?i

L?I NG?

Qu?c gia nào cung có L?ch S?. Ch? k? ra nh?ng bi?n d?ng và s? c?, lo?i chính s? biên niên don thu?n ghi l?i l?ch s? ch?t. Chính s? l?i ch?ng ph?i lúc nào cung du?c ghi nh?n khách quan. Nh?ng bi?n c? thu?ng du?c tô v? theo nh?ng quan di?m th? quy?n duong d?i m?t khi có l?i. Và ngu?c l?i, b? l? di m?t khi b?t l?i. Nó thu?ng b?t ít nh?t là m?t trong hai con m?t ta l?i.

Ngoài dòng chính s?, còn có ph?n l?ch s? hình thành qua trí tu?ng tu?ng, óc phán doán, và cao hon là s? c?m nh?n t? quá kh? nh?ng v?n d? c?a con ngu?i và xã h?i hi?n v?n t?n t?i. ? dây, bi?n c? l?ch s? tr? thành d?i tu?ng dem soi du?i lang kính ch? quan, nhào n?n l?i d? r?i, qua ngòi bút ngu?i vi?t, thành ti?u thuy?t dã s?. Hi?u nhu v?y, không ai ph? nh?n du?c ph?n trách nhi?m c?a nh?ng ti?u thuy?t dã s?. Soi r?i vào nh?ng v?n d? nhân qu?n xã h?i và thân ph?n con ngu?i trong quá kh? là m?t cách di tìm s? s?ng tàng ?n trong l?ch s?. L?ch s? dó là l?ch s? s?ng. Nó t?o du?c kh? nang nhìn vào tuong lai du?i m?t góc d? có ý th?c.

Ð?T TR?I, ti?u thuy?t dã s?, d?ng l?i th?i Minh thu?c vào th? kyœ XV. M?i nhân v?t, có hay không có th?t trong chính s?, d?u là nhân v?t ti?u thuy?t. Ðó là cách tác gi? d?i tho?i v?i l?ch s?. Và m?i g?i d?c gi? nhìn l?i l?ch s? v?i mình.

Ph?n I, Ð?T CAO, tr?i theo chi?u dài hai muoi nam xuong máu c?a con dân Ð?i Vi?t giành l?i d?c l?p. Ph?n II, TR?I TH?P, là mu?i nam d?u c?a nhà H?u Lê, k?t thúc v?i V? Án Vu?n V?i và cái ch?t bi th?m c?a Nguy?n Trãi, m?t con ngu?i mang kích thu?c l?n nh?t c?a th?i d?i b?y gi?.

Nhu m?t ngh? si, Nguy?n Trãi dã d? l?i Qu?c Âm thi t?p, x? d?ng linh d?ng cái v?n phong phú dân gian là ca dao, t?c ng? trong thi ca. V?i sách lu?c Tâm công, Nguy?n Trãi có l? là nhà quân s? nhân d?o nh?t trong l?ch s? chi?n tranh c?a nhân lo?i. Ông là ngu?i k?t h?p du?c cây bút và thanh guom d? chi?n th?ng doàn quân vi?n chinh nhà Minh r?p tâm d?y Ð?i Vi?t ngu?c v? th?i châu huy?n Giao Ch?. Guom c?n, nhung chính cây bút, lúc c?ng lúc m?m, m?i có kh? nang mang l?i hòa bình v?i m?t s? lu?ng máu xuong t?i thi?u. Chi?n th?ng nhung v?n gi? du?c s?c dân là di?m chói l?i c?a cu?c chi?n giành d?c l?p g?n sáu th? kyœ tru?c, m?t kinh nghi?m l?ch s? mà cho d?n nay ngu?i Ð?i Vi?t không th?c s? rút t?a du?c.

Th?i Nguy?n Trãi, d?u có gi? du?c s?c dân, nhung rút c?c nhà H?u Lê ph?i d?a d?m vào mô hình phong ki?n T?ng Nho. Sau khi giành du?c d?c l?p, xã h?i Ð?i Vi?t xo?c chân gi?a giá guom, tháp bút và chi?c ngai quy?n l?c. Ðám công th?n, s? dông là võ tu?ng g?c Mu?ng, ch? bi?t c?u xé tranh giành l?i l?c. Ðám nho si, ph?n l?n theo duôi quy?n l?c, thu?ng ch? nghia còn l?n nh?n chua tiêu hóa, nh?m m?t b?t chu?c mô hình t? ch?c chính tr? Trung Hoa.

Th?ng m?t cu?c chi?n giành d?c l?p không ph?i ch? có guom giáo súng d?n du?i gi?c.Th?ng, t?i thi?u là gi? du?c van hi?n, g?i r?ng ra là van hóa.Th?ng l?n, là phát tri?n van hóa c?a mình. Giành du?c d?c l?p mà dân ki?t s?c thì xã h?i rã ra d? buông th? vào nh?ng mô th?c r?p khuôn. Cu?c chi?n giành d?c l?p th?i Minh thu?c ch? t?o l?i m?t gu?ng máy quan nha b?n d?a.Th? thì d?c l?p d? v?y u ? Ta th?ng hay b?i ? Và t?i sao ? Trong b?n tuyên ngôn d?c l?p d?u c?a dân Ð?i Vi?t, Nguy?n Trãi dã kh?ng d?nh Cõi b? sông núi d?u riêng, phong t?c b?c nam cung khác. Van hóa tôi luy?n qua d?i s?ng k?t tinh thành phong t?c. Phong t?c, nói cho cùng, là cách làm ngu?i. Làm ngu?i cùng nhau. Làm ngu?i v?i nhau. Làm ngu?i tru?c tuong lai. Di nhiên, làm ngu?i v?i c? quá kh? l?ch s?. Nguy?n Trãi hi?u di?u dó, và tâm nguy?n có l? còn hon chúng ta ? th?i d?i này.

Nguy?n Trãi - nhà van hóa l?i l?c, nhà quân s?, chính tr? và tu tu?ng ki?t xu?t - là m?t kh?i cô don kh?ng l? l?ng l?ng trôi gi?a ngân hà nhu m?t hành tinh mang tên tai uong. M?t kh?i cô don, nhung d?ng th?i v?i m?t t?m lòng nhân ái vi d?i và m?t t?m nhìn mà sáu tram nam sau, h?u b?i c?a ông - là chúng ta - chua ch?c có n?i. Nguy?n Trãi thu?ng dùng khái ni?m th? th?i trong l? tu?n hoàn. Ð?i Vi?t xua, và Vi?t Nam bây gi?, cung ? trong l? dó. Cùng t?c bi?n, bi?n t?c thông ?

Sáu tram nam sau Nguy?n Trãi, thêm m?t cu?c chi?n tranh giành d?c l?p, và l?ch s? g?n nhu l?p l?i. Xã h?i chúng ta bo vo tru?c ý th?c h? cho d?n nay ch? thu?n di b?t chu?c r?p khuôn, mang mô hình ngo?i lai áp d?t lên tình t? dân t?c, ng?y trang th?c t? m?t xã h?i l?c h?u phong ki?n.

Hi?n nay, dó là v?n d? s?ng còn c?a m?t n?n van hóa. N?u van hóa tiêu vong, chúng ta s? là nh?ng d?a con roi c?a tình c? trong quá kh?. Và là nh?ng k? v?t vu?ng trên con du?ng vào tuong lai.

Nam Dao