Tôi gọi ðiện cho Josh ðể chúc con may mắn trong ðợt thi học kỳ ðầu tiên tại ðại học. Nó trả lời: Không có gì may mắn cả mẹ à, tất cả ðều là sự chãm chỉ học hành. Nó là một cậu bé có ý chí, thýờng say mê lao vào những ðiều mà nó hứng thú, ðặc biệt là các cuộc thi ðấu thể thao ðòi hỏi sự luyện tập và chuẩn bị rất nhiều. Lúc ðầu, tôi nghĩ rằng phản ứng của nó là cực ðoan. Tuy nhiên, sau khi suy nghĩ xa hõn, tôi tin rằng Josh ðã ðúng. Ngay cả khi chúng ta nghĩ rằng mình may mắn, chúng ta vẫn thýờng phải làm việc chãm chỉ ðể ðýa mình vào vị trí ðó.

Tôi ðã khâm phục Josh khi quan sát nó nỗ lực ðể ðạt ðýợc những mục tiêu mà ngýời khác nghĩ rằng không thể làm ðýợc. Khi mýời chín tuổi, nó quyết ðịnh thử sức mình tại một cuộc tranh tài cử tạ. Ðiều này hiển nhiên không phải là một sự lựa chọn cho một tay ðua xe ðạp và vận ðộng viên chạy nýớc rút trýớc ðây, nhýng nó ðã quyết ðịnh phá kỷ lục quốc gia về cử tạ. Josh tìm các huấn luyện viên tốt nhất tại miền Bắc California và cứ vài lần một tuần nó lái xe hai giờ ðe ðến học hỏi từ họ. Nó ðọc mọi thứ có thể tìm ðýợc về thể thao, cẩn thận xây dựng một chế ðộ ãn uống ðể tạo cõ bắp tốt hõn, và dành hàng giờ ðồng hồ luyện tập tại phòng tập thể dục. Sau nhiều nãm luyện tập thể hình và sau ðó là hàng tháng nỗ lực tập trung, nó býớc vào một cuộc thi ðể xem mình thắng ðýợc những ngýời khác nhý thế nào. Chúng tôi thức dậy từ 5 giờ và lái xe ba tiếng ðến Fresno cho cuộc thi ðấu chính thức. Phòng tập gồm toàn những vận ðộng viên cử tại ðã thi ðấu nhiều nãm. Tôi cảm thấy lo lắng rằng Josh sẽ phải thất vọng về phần trình diễn của mình. Tuy nhiên, Josh với cân nặng 190 pound ðã chiến thắng cả liên bang và phá kỷ lục quốc gia khi nâng ðýợc 589,7 pound (khoảng 268kg – ND) – nhiều hõn 50 pound so với ngýời giữ kỷ lục trýớc ðó. Có phải do nó may mắn không? Tất nhiên là nó ðã may mắn. Ngày hôm ðó tất cả ðều suôn sẻ với Josh. Nhýng nó sẽ không thể thành công nếu không nỗ lực hết mình với các mục tiêu ðề ra.

Ý kiến của Josh về sự may mắn lặp lại những thông ðiệp mà tôi thýờng nghe từ cha khi tôi còn là một ðứa trẻ: càng làm việc chãm chỉ thì bạn sẽ có ðýợc càng nhiều may mắn. Câu thần chú của ông là một lời nhắc nhở rằng bạn cần phải ðặt mình trong vị trí ðể có ðýợc may mắn. Ngay cả khi xác suất thành công thấp và sự cạnh tranh cao, bạn vẫn có thể tối ða hóa cõ hội của mình bằng cách chuẩn bị tốt cả về thể chất, trí tuệ, và tình cảm.

Chúng ta thýờng nghe những câu chuyện truyền cảm về những ngýời bắt ðầu từ hai bàn tay trắng, và nhờ làm việc cật lực họ ðã có thể mang may mắn ðến với mình. Dýới ðây là hai câu chuyện ngắn nghe có lẽ rất quen thuộc với chúng ta về những ngýời làm việc cực kỳ chãm chỉ ðể výợt qua những khó khãn cực kỳ lớn.

Výõng Quyên là một cô gái gốc Việt, sống cùng gia ðình gồm cha, mẹ và ba anh chị em tại Texas, Mỹ. Cô không biết nói tiếng Anh nên ðã phải ở lại lớp ðến vài nãm. Gia ðình cô rất nghèo ðến nỗi cô và anh chị em ðều phải làm việc ít nhất ba mýõi giờ một tuần sau giờ học. Quyên thậm chí vẫn thýờng nghĩ về việc bỏ học ðể hỗ trợ gia ðình tốt hõn. Thời ðiểm ðó gia ðình cô quá khó khãn, chỉ mong sống qua ngày và thýờng phải vay mýợn ngýời khác.

Mặc dù gian khổ, nhýng Quyên vẫn làm việc và học tập kiên trì hết mức có thể. Cô gái chẳng có gì ngoài ðộng lực kéo mình thoát ra khỏi ðói nghèo. Kết quả cô ðã tốt nghiệp trung học gần tốp ðầu lớp và nhận ðýợc học bổng toàn phần vào ðại học Yale. Sau khi học kinh tế và có ðýợc bằng MBA, Quyên bây giờ ðang ðiều hành ICAN, một công ty phi lợi nhuận phục vụ cộng ðồng Việt Nam bằng cách giúp ngýời nhập cý výợt qua ðýợc những cách biệt vãn hóa ðể có thể hòa nhập tốt ở ðất nýớc mới.

Khi còn là một thiếu nữ, Quyên không biết những gì cô muốn ðạt ðýợc khi lớn lên, nhýng cô ðã biết kéo mình ra khỏi ðói nghèo. Cô tin việc bày biện bàn ãn bằng thời gian và công sức sẽ ðảm bảo ðýợc rằng một món rất ngon sẽ ðáp xuống trên chiếc ðĩa cõ hội của mình. Theo lời Quyên, những trải nghiệm ðã dạy cô rằng: Ta có thể tạo ra vận mệnh của mình bằng cách tập trung vào các mục tiêu ðề ra và làm việc thực sự chãm chỉ.

Tôi cũng nghe ðýợc một câu chuyện týõng tự từ Quincy Delight Fones III, aka QD3, một nhà sản xuất phim ảnh và âm nhạc rất thành công, ngýời ðã làm việc với các nghệ sĩ nổi tiếng nhý Tupac Shakur, LL Cool J, và Ice Cube.[32] Là con trai của huyền thoại âm nhạc Quincy Fones, bạn có thể nghĩ rằng QD3 có một cuộc sống dễ dàng. Nhýng thật ra thì không. Cha mẹ ly dị khi anh còn nhỏ và mẹ của anh ðã ðýa anh ðến Thụy Ðiển, quê hýõng của bà, nõi họ sống gần nhý trong cảnh ðói nghèo. Mẹ anh có một lối sống lập dị và phải vật lộn với chứng nghiện thuốc phiện. Bà không quan tâm ðến việc QD3 có ðến trýờng hay không, và bà thýờng về nhà sau khi tiệc tùng ðến 4 giờ sáng mỗi ngày.

Từ khi QD3 ðýợc tiếp xúc với break-dance ở lứa tuổi thiếu niên, anh ðã trở nên gắn bó với nó. Anh bắt ðầu biểu diễn trên ðýờng phố ở Stockholm, ðýa mũ ra ðể nhận các khoản quyên góp từ ngýời qua lại. Anh ðã thực hành các býớc nhảy của mình suốt ngày ðêm và hoàn thiện từng býớc. Nhờ may mắn QD3 ðã ðýợc một ngýời chiêu mộ tài nãng của Levis phát hiện. Và khi ngýời này hỏi anh có thích làm một tour biểu diễn hay không, QD3 ngay lập tức chớp lấy cõ hội.

Khi ðã býớc ðýợc một chân vào con ðýờng nghệ thuật này, QD3 tiếp tục làm việc hết sức mình. Ngoài việc tập nhảy, anh bắt ðầu phát triển các ðiệu nhạc cho các nghệ sĩ rap. Một býớc ngoặt lớn ðã ðến khi anh ðýợc mời ghi âm nhạc nền cho một bộ phim về nhạc rap ở Stockholm. Một trong những bài hát của QD3, Next Time, ðýợc viết khi anh mýời sáu tuổi, ðã trở thành ðĩa vàng ðầu tiên của anh và bán ðýợc hõn 50.000 bản. Tiếp theo QD3 ðã sản xuất một bộ ba phim tài liệu bạch kim về Tupac Shakur và bán ðýợc hõn 300.000 bản.

Cũng giống nhý Quyên, QD3 ðã biết tạo ðộng lực ðể kéo mình ra khỏi ðói nghèo, ðể tự nuôi sống mình và cuối cùng là trở nên nổi tiếng trên thế giới. Ông ðã vận dụng ngọn lửa trong trái tim ðể ðộng viên mình, và một khi ngọn lửa lan rộng, ông tiến lên phía trýớc với lòng can ðảm và nỗ lực hết mình ðể thành công. Cả Quyên lẫn QD3 ðều dồn tất cả những thứ họ có – thể chất, trí tuệ, và tình cảm – vào các vấn ðề họ phải ðối mặt, chứng minh rằng làm việc chãm chỉ và nỗ lực hết mình là chìa khóa ðể lôi cuốn may mắn ði theo bạn. Tuy nhiên, chãm chỉ làm việc mới chỉ là một trong những ðòn bẩy có sẵn ðể bạn sử dụng khi nói ðến việc tạo ra may mắn cho riêng mình. Vẫn còn nhiều công cụ khác trong hộp công cụ của bạn có thể ðóng vai trò là những nam châm may mắn. Và tôi tin chắc rằng cả Quyên lẫn QD3 cũng ðã sử dụng những thứ này.

Richard Wiseman, ở Ðại học Hertfordshire ở Anh, ðã nghiên cứu sự may mắn và thấy rằng những ngýời may mắn cùng sở hữu những ðặc ðiểm có xu hýớng làm cho họ may mắn hõn những ngýời khác. Trýớc tiên, những ngýời may mắn tận dụng triệt ðể những cõ hội ðến với mình. Thay vì býớc trên ðýờng ðời với một hành trình cứng nhắc, họ không ngừng lýu tâm ðến những gì ðang xảy ra xung quanh mình, và do ðó có thể nhận ra các giá trị lớn hõn trong từng tình huống. Họ thýờng chú ý nhiều hõn những ngýời khác khi có một thông báo về một sự kiện ðặc biệt trong cộng ðồng, khi có một ngýời mới chuyển ðến khu vực họ sống, hoặc ngay cả việc nhận ra rằng một ðồng nghiệp của họ ðang cần ðýợc giúp ðỡ. Ngýời may mắn cũng cởi mở với các cõ hội mới và sẵn sàng làm thử những gì nằm ngoài phạm vi kinh nghiệm thông thýờng của họ. Họ dễ có khuynh hýớng chọn một cuốn sách về một chủ ðề không quen thuộc, ði du lịch tới các ðiểm ít quen thuộc, và giao tiếp với những ngýời có những ðặc ðiểm khác bản thân họ.

Không có gì ðáng ngạc nhiên là ngýời may mắn thýờng hýớng ngoại. Họ giao tiếp bằng mắt nhiều hõn và cýời thýờng xuyên hõn, tạo ra những cuộc gặp gỡ tính cực và phóng khoáng hõn. Những hành ðộng ðó mở cửa cho họ tiếp xúc với nhiều cõ hội hõn. Những ngýời may mắn cũng có xu hýớng lạc quan mà mong ðợi những ðiều tốt ðẹp xảy ra với họ. Ðiều này trở thành một lời tiên tri tự hoàn thành, vì ngay cả khi mọi thứ không diễn ra nhý mong ðợi, những ngýời may mắn có thể tìm cách lấy ra kết quả tích cực từ các tình huống xấu nhất. Thái ðộ của họ ảnh hýởng tới những ngýời xung quanh họ, và giúp biến những tình huống tiêu cực thành những trải nghiệm tích cực.

Tóm lại, may mắn sẽ ðến với bạn khi bạn luôn ðể ý quan sát xung quanh, cởi mở, thân thiện và lạc quan. Hãy suy nghĩ về câu chuyện ðõn giản sau. Vài nãm trýớc tôi ðến một cửa hàng tạp hóa nhỏ ở ðịa phýõng, chủ yếu phục vụ những ngýời sống gần ðó. Một ngýời ðàn ông và cô con gái của ông tiến ðến tôi ngay lối ði ở hàng thực phẩm ðông lạnh, và lịch sự hỏi tôi làm thế nào ðể làm nýớc chanh ðóng hộp ðông lạnh. Ngýời ðàn ông có giọng nói tôi không thể xác ðịnh ðýợc và tôi khá chắc rằng ông là ngýời mới ðến khu vực này. Tôi chỉ ông ta cách làm nýớc chanh và hỏi ông từ ðâu ðến. Ông nói ông ðến từ Santiago ở Chilê. Tôi hỏi tên ông và ðiều gì ðã mang ông ðến thành phố của chúng tôi. Lúc ðó tôi không có ðộng cõ nào khác ngoài tính hiếu kỳ. Ông giới thiệu tên mình là Ecudador và ðang cùng gia ðình dự ðịnh ðến khu vực này ở một nãm ðể ông có thể tìm hiểu về việc kinh doanh tại Thung lũng Silicon. Ecuador ðiều hành hoạt ðộng kinh doanh của gia ðình và ðang muốn tìm kiếm những cách thức ðể làm cho nó sáng tạo hõn. Tôi kể với ông về chýõng trình khởi nghiệp tại trýờng Kỹ thuật của ðại học Stanford và nói rằng tôi rất vui lòng làm những gì trong khả nãng ðể giúp ông. Vài tháng sau, tôi giới thiệu Ecuador với một số ngýời trong cộng ðồng doanh nhân, và ông ðã bày tỏ lòng cảm õn với sự trợ giúp của tôi.

Hai nãm trôi qua. Một lần trên ðýờng ði ðến một hội nghị ở Santiago, tôi nhắn tin cho Ecuador hỏi ông có thời gian gặp tôi ði uống cà phê không. Cuối cùng ông không thể ði ðýợc, nhýng ông mời tôi ðến một ðịa ðiểm ở thành phố Santiago với một vài ðồng nghiệp của tôi. Chúng tôi ðến tòa vãn phòng và ðýợc dẫn lên tầng thýợng, từ ðó chúng tôi ðýợc trực thãng riêng của gia ðình Ecuador chở một vòng tham quan ngoạn mục bên trên thành phố, lên ðến các ngọn núi xung quanh và qua khu nghỉ mát trýợt tuyết của gia ðình ông. Không thể tin nổi! Ðặc biệt khi ðiều này có ðýợc là nhờ việc tôi giúp ông tìm ra cách ðể làm nýớc chanh. Tất nhiên, tôi giúp Ecuador không phải vì tôi muốn có một chuyến bay trên trực thãng. Nhýng bằng cách xông pha vào cuộc sống, cởi mở giúp ngýời khác, nên những nãm sau này tôi ðã trở nên khá may mắn. Trýớc ðó tôi thảo luận về nghệ thuật biến chanh (các vấn ðề) thành nýớc chanh (những cõ hội). Nhýng may mắn còn výợt xa hõn nữa, ðó là việc biến nýớc chanh (những ðiều tốt ðẹp) thành máy bay trực thãng (những ðiều tuyệt vời!).

Trên thế giới có rất nhiều cánh cửa mà qua ðó chúng ta có thể tìm thấy nhiều cõ hội ðến mức ðáng kinh ngạc – chúng ta chỉ cần sẵn sàng ðể mở chúng. Carlos Vignolo, từ Ðại học Chile, thích nói rằng nếu bạn ði ðâu ðó và không gặp một ngýời mới nào, bạn chắc chắn ðã bỏ lỡ cõ hội làm bạn cũng nhý khả nãng có thể làm ra cả triệu ðôla. Ông nói với sinh viên của mình rằng mỗi khi họ býớc lên một xe buýt ở thành phố, 1 triệu ðôla ðang chờ họ ở ðó – họ chỉ việc tìm ra nó mà thôi. Trong trýờng hợp này 1 triệu ðôla là một phép ẩn dụ cho việc học cái gì mới, có một ngýời bạn mới, hoặc thực sự làm ra 1 triệu ðôla. Trên thực tế, cuốn sách này là kết quả của cuộc nói chuyện giữa tôi với một ngýời ngồi cạnh tôi trên máy bay. Nếu chúng tôi ðã không bắt ðầu một cuộc trò chuyện thì chắc hẳn tôi sẽ không viết ra cuốn sách này. Nhýng thôi, ðó là một câu chuyện khác.

Cũng nhấn mạnh luận ðiểm trên, Tom Kelley, tác giả của The Art of Innovation, nói rằng mỗi ngày bạn nên hành ðộng nhý một du khách nýớc ngoài bằng cách nhận thức sâu sắc về môi trýờng của bạn. Trong cuộc sống hàng ngày chúng ta có xu hýớng ðặt những tấm màn che trýớc mắt và ði theo những con ðýờng cũ mòn, hiếm khi dừng lại ðể nhìn quanh. Tuy nhiên, nhý một khách du lịch nýớc ngoài, bạn nhìn thế giới với ðôi mắt mới mẻ và gia tãng ðáng kể mật ðộ trải nghiệm của bạn. Bằng cách ðể ý nhiều hõn, bạn tìm thấy những ðiều thú vị khắp nõi quanh mình.

James Barlow, ngýời ðứng ðầu Viện Kinh doanh Scotland, ðã ra một bài tập cho các sinh viên của mình ðể chứng minh ðiểm này. Ông giao trò chõi ghép hình cho một số ðồng ðội và ðể ðồng hồ tính thời gian xem ðội nào hoàn thành ðầu tiên. Các mảnh ghép ðã ðýợc ðánh số sau lýng, từ 1 ðến 500, vì thế rất dễ dàng ghép chúng lại với nhau nếu bạn chỉ cần chú ý ðến các con số. Nhýng ngay cả khi các con số ở trýớc mắt họ, hầu hết các ðội phải mất một thời gian dài ðể nhìn thấy chúng, và một số ðội thì thậm chí không hề nhìn thấy. Về cõ bản, họ có thể dễ dàng gia tãng may mắn của mình chỉ bằng cách ðể ý kỹ hõn.

Việc ðể ý kỹ ðến môi trýờng của bạn thực sự mất mát rất nhiều công sức. Bạn phải tự học ðể làm ðýợc ðiều ðó. Vì thậm chí ngay cả khi bạn ðang chú ý, bạn vẫn có thể bỏ lỡ những thông tin cực kỳ quan trọng và lý thú ngay trýớc mặt mình. Có một ðoạn phim ðýợc phổ biến rộng rãi ðã thể hiện tất cả những ðiều này rất rõ ràng. Các khán giả xem một nhóm ðàn ông và phụ nữ chõi bóng rổ, kèm theo yêu cầu ðếm số lần ðội mặc áo sõ mi trắng chuyền bóng. Ở cuối ðoạn phim, những ngýời xem ðều có thể dễ dàng trả lời câu hỏi, nhýng không ai biết gì về một ngýời trong trang phục con gấu ðã lặc lè býớc qua trong thời gian diễn ra cuộc chõi.[33] Ngay cả khi chúng ta nghĩ rằng mình ðang hoàn toàn tập trung chú ý thì thýờng vẫn có rất nhiều thứ hõn nữa ðể xem.

Tôi làm bài tập ðõn giản trong lớp ðể minh họa rõ ðiều này. Tôi ðýa các sinh viên ðến một ðịa ðiểm quen thuộc, chẳng hạn nhý trung tâm mua sắm ðịa phýõng, và yêu cầu họ hoàn thành một thí nghiệm trong ðó họ phải ði ðến một số cửa hàng và chú ý ðến tất cả những thứ thýờng ðýợc xem là vô hình. Thế là họ dành thời gian ðể tâm ðến các âm thanh, mùi vị, kết cấu, và màu sắc, cũng nhý cách tổ chức hàng hóa và cách các nhân viên týõng tác với khách hàng. Họ quan sát vô số những ðiều họ chẳng bao giờ nhìn thấy trýớc ðây khi họ ra vào các môi trýờng nhý vậy. Họ trở về với ðôi mắt rọng mở hõn, và nhận ra rằng tất cả chúng ta có xu hýớng ði qua cuộc sống với những tấm màn che ngang mắt.

Những ngýời may mắn không chỉ chú ý ðến thế giới xung quanh và gặp gỡ những ngýời thú vị, mà họ cũng tìm ra những cách khác thýờng ðể sử dụng và tái tổ hợp các kiến thức và kinh nghiệm của họ. Hầu hết mọi ngýời ðều có những nãng lực ðặc biệt trong tầm tay mình, nhýng không bao giờ tìm ra cách ðể tận dụng chúng. Tuy nhiên, những ngýời may mắn ðánh giá rất cao giá trị của kiến thức và mạng lýới các mối quan hệ của mình, và luôn tận dụng các mỏ vàng này khi cần thiết. Một trýờng hợp cũng khá lý thú từ bài phát biểu trong lễ tốt nghiệp của Steve Jobs tại Stanford. Ông ðã bỏ học sau sáu tháng vì ông không hiểu tại sao mình lại ở ðó, còn tiền học phí thì ðắt hõn rất nhiều so với khả nãng chi trả của cha mẹ ông. Steve ðã kể lại nhý thế này:

Sau sáu tháng, tôi không thể nhìn thấy giá trị [ở trýờng ðại học]. Tôi không biết những gì tôi muốn làm với cuộc sống của mình và không hiểu ðýợc làm thế nào trýờng ðại học sẽ giúp tôi nhận ra ðýợc ðiều ðó. Và ở ðây tôi ðã hoang phí những ðồng tiền mà cha mẹ tôi tiết kiệm ðýợc trong cả cuộc ðời của họ. Vì vậy, tôi quyết ðịnh bỏ học và tin rằng mọi việc sẽ trở nên ổn thỏa. Tôi cảm thấy khá sợ hãi vào thời ðiểm ðó, nhýng khi nhìn lại ðó là một trong những quyết ðịnh tốt nhất mà tôi ðã từng thực hiện. Giây phút rời trýờng tôi ðã có thể býớc ra khỏi các lớp học mang tính ép buộc không gây hứng thú cho tôi, và bắt ðầu býớc vào những lớp học có vẻ thú vị hõn.

Thật ra mọi thứ chẳng phải màu hồng. Tôi không có phòng kí túc xá, vì vậy tôi ngủ ở sàn nhà trong phòng bạn bè; tôi ðem trả những vỏ chai Coca lấy 5 cent tiền ðặt cọc ðể mua thức ãn, và ði bộ bảy dặm xuyên qua thành phố mỗi ðêm Chủ nhật ðể có ðýợc một bữa ãn ngon mỗi tuần ở ðền Hare Krishna. Tôi thích những ðiều này. Và về sau, hóa ra phần lớn những gì tôi bị trýợt ngã vào bởi dám làm theo sự tò mò và trực giác lại trở thành tài sản vô giá. Ðể tôi kể bạn nghe một ví dụ:

Trýờng ðại học Reed tại thời ðiểm ðó có lẽ là nõi dạy thý pháp tốt nhất trong nýớc. Trong toàn bộ khuôn viên trýờng, mỗi tấm áp phích hay mỗi nhãn ghi trên ngãn kéo ðều ðýợc viết tay bằng chữ thý pháp rất ðẹp. Tôi ðã bỏ học và ðâu cần phải học những lớp bình thýờng, do ðó tôi quyết ðịnh chọn lớp học về thý pháp ðể tìm hiểu cách làm những ðiều này. Tôi ðã học về chân chữ và kiểu chữ serif, về sự thay ðổi khoảng cách giữa các mẫu chữ khác nhau, và về những gì làm cho hình thức của bản in trở nên tuyệt vời. Ðây là môn học vừa ðẹp, vừa mang tính lịch sử, và tinh tế một cách ðầy nghệ thuật ðến nỗi khoa học cũng không thể nắm bắt ðýợc, và tôi thấy nó thật sự hấp dẫn.

Tuy nhiên chẳng thứ nào trong số ðó cho thấy dù chỉ một niềm hy vọng mỏng manh có thể ứng dụng vào thực tế cuộc sống của tôi. Nhýng mýời nãm sau, khi chúng tôi ðang thiết kế chiếc máy tính Macintosh ðầu tiên, tất cả ðã trở lại với tôi. Chúng tôi ðã thiết kế ðể ðýa tất cả chúng vào chiếc Mac. Nó là chiếc máy tính ðầu tiên có kiểu chữ rất ðẹp. Nếu tôi không học lớp ðó thì Mac sẽ không bao giờ có nhiều kiểu chữ hay phông chữ cân xứng nhau ðến vậy. Và vì Windows chỉ sao chép từ Mac, cho nên cũng chẳng máy tính cá nhân nào có ðýợc chúng. Nếu tôi không bỏ học, tôi sẽ không bao giờ býớc vào lớp thý pháp này, và máy tính cá nhân có thể sẽ không sở hữu ðýợc những mẫu chữ tuyệt vời mà chúng ta ðang có. Tất cả khi còn ở ðại học, tôi không thể kết nối với những ðiểm thuộc về týõng lai phía trýớc. Nhýng nếu nhìn lại sau mýời nãm thì nó thực sự trở nên rất rõ ràng.

Câu chuyện này nhấn mạnh rằng bạn không bao giờ biết ðýợc khi nào trải nghiệm của bạn sẽ chứng minh ðýợc giá trị. Steve Jobs ðã nãng ðộng và hiếu kỳ về thế giới xung quanh, thu thập những kinh nghiệm ða dạng bất kể những lợi ích ngắn hạn của chúng, và ðã có thể vận dụng kiến thức của mình trong các trýờng hợp khó ðoán trýớc ðýợc. Ðây là một lời nhắc nhở sâu sắc rằng bạn càng có nhiều kinh nghiệm và nền tảng kiến thức của bạn càng rộng thì bạn càng có nhiều nguồn lực ðể vận dụng trong cuộc sống.

Trong khóa học về sự sáng tạo, tôi tập trung rất nhiều vào giá trị của việc kết hợp các ý týởng theo những cách khác thýờng. Bạn thực hành kỹ nãng này càng nhiều thì nó càng trở nên tự nhiên hõn. Ví dụ việc sử dụng phép so sánh hoặc ẩn dụ ðể mô tả những khái niệm mà nhìn bên ngoài có vẻ hoàn toàn không liên quan gì hết, nhằm cung cấp những công cụ ðể ðýa ra các giải pháp cho những vấn ðề quen thuộc. Chúng tôi làm một bài tập ðõn giản ðể minh họa ðiểm này. Các ðội ðýợc yêu cầu tìm ra càng nhiều câu trả lời càng tốt cho câu sau ðây:

Ý týởng giống nhý ____________________

Bởi vì ___________________

Do ðó ____________________

Dýới ðây là danh sách một số trong hàng trãm câu trả lời sáng tạo tôi ðã xem ðýợc. Trong mỗi trýờng hợp phép so sánh mở ra một cách nhìn mới về ý týởng:

Ý týởng giống nhý trẻ sõ sinh vì tất cả mọi ngýời ðều nghĩ rằng con của mình thật dễ thýõng, do ðó cần khách quan khi ðánh giá các ý týởng của riêng bạn.

Ý týởng giống nhý ðôi giày vì bạn cần phải thích nghi với chúng, do ðó hãy dành thời gian ðể ðánh giá các ý týởng mới.

Ý týởng giống nhý những chiếc gýõng vì chúng phản ánh môi trýờng cục bộ, do ðó hãy xem xét việc thay ðổi bối cảnh ðể thu thập ðýợc nhiều ý týởng ða dạng hõn.

Ý týởng giống nhý sự nấc cục bởi vì một khi ðã bắt ðầu thì chúng sẽ không dừng lại, do ðó hãy tận dụng lợi thế của luồng ý týởng.

Ý týởng giống nhý các bong bóng bởi vì chúng rất dễ vỡ, do ðó hãy dịu dàng với chúng.

Ý týởng giống nhý xe hõi vì chúng ðýa bạn ðến nhiều nõi, do ðó hãy cứ ði theo chuyến xe.

Ý týởng giống nhý socola bởi vì tất cả mọi ngýời ðều thích chúng, do ðó hãy phục vụ mọi ngýời món socola thýờng xuyên.

Ý týởng giống nhý bệnh sởi vì chúng truyền nhiễm, do ðó hãy ði chõi với những ngýời có nhiều ý týởng nếu bạn cũng muốn có ðýợc ý týởng của mình.

Ý týởng giống nhý bánh quế vì chúng ngon nhất khi còn mới, do ðó hãy khiến cho những ý týởng mới liên tục ðến với bạn.

Ý týởng giống nhý mạng nhện vì chúng mạnh mẽ hõn so với bề ngoài, do ðó ðừng ðánh giá thấp chúng.

Bài tập này khuyến khích bạn mở rộng trí týởng týợng của mình bằng cách khai thác nguồn cảm hứng từ thế giới xung quanh bạn. Một số ngýời tạo ðýợc các kết nối này một cách tự nhiên và tìm những cách khác thýờng ðể chắt ra các giá trị từ chúng. Những ngýời nhý Steve Jobs luôn tìm kiếm những cách lý thú ðể kết nối các ý týởng với nhau và sau ðó thực hiện các nỗ lực ðể mang những ý týởng của mình vào cuộc sống.

Một ví dụ tuyệt vời là Perry Klebahn. Anh bị vỡ mắt cá chân vào nãm 1991. Chấn thýõng này khiến Perry ðặc biệt thất vọng vì anh yêu thích trýợt tuyết ðến mức không bao giờ muốn bỏ lỡ một mùa trýợt tuyết nào. Tuy nhiên, anh ðã tìm ra một cách ðể biến sự xui xẻo của mình thành ðiều may mắn. Trong khi ðang phục hồi thýõng tích, anh phát hiện ra một ðôi giày ði tuyết cũ bằng gỗ và thử lấy chúng ra ði dạo chõi, với hy vọng ðó sẽ là một sự thay thế cho trýợt tuyết. Có ðiều chúng chẳng tiện lợi chút nào và tiếp tục khiến anh thất vọng. Nhýng thay vì ném chúng trở lại vào tủ quần áo và chờ ðợi cho mắt cá chân của mình lành lại, Perry ðã quyết ðịnh thiết kế một loại giày ði tuyết mới. Lúc ðó, anh ðang là một sinh viên thiết kế sản phẩm, và ðã nhận ra rằng mình có thể sử dụng các kỹ nãng mới này ðể giải quyết vấn ðề của riêng mình. Trong suốt mýời tuần, anh thiết kế và làm ra tám phiên bản giày ði tuyết khác nhau. Vào các ngày ðầu tuần anh tạo mô hình, còn vào các ngày cuối tuần anh leo lên các ngọn núi ðể thử chúng. Ðến cuối tuần thứ mýời thì anh nộp ðõn xin cấp bằng sáng chế cho các phiên bản mới của mình.

Sau khi thiết kế ðýợc hoàn thiện, Perry tự tay làm một số giày ði tuyết và ðem ra bán cho các cửa hàng dụng cụ thể thao. Những ngýời qua lại nhìn chúng và hỏi: Ðây là gì vậy? Chúng không giống bất cứ thứ gì họ ðã thấy trýớc ðây và lúc ðó không có thị trýờng nào cho giày ði tuyết. Nhýng Perry rất kiên trì, bởi anh tin rằng phải có rất nhiều ngýời không thể trýợt tuyết ðýợc vì một lý do nào ðó nhýng vẫn muốn có một cách ðể tận hýởng thời gian trên các ngọn núi vào mùa ðông. Cuối cùng, anh quyết ðịnh tự xây dựng thị trýờng.

Perry tự mình dẫn các nhân viên bán ðồ thể thao ðến các ngọn núi phủ tuyết mỗi cuối tuần ðể cho họ thử nghiệm phát minh của mình. Anh nói với họ rằng họ không cần phải quảng bá giày ði tuyết, anh chỉ muốn họ có ðýợc một trải nghiệm về môn thể thao mới này. Các nhân viên bán hàng sau khi thử ðã rất thích và truyền ðạt thông tin này cho ngýời mua tại các cửa hàng của họ. Kết quả là các cửa hàng dụng cụ thể thao bắt ðầu mua rất nhiều sản phẩm mới của Perry.

Tuy nhiên thách thức không dừng lại ở ðó. Sau khi khách hàng mua những ðôi giày ði tuyết mới của Perry, họ không biết sử dụng chúng ở ðâu. Vì vậy, Perry ðã phải thuyết phục các khu du lịch trýợt tuyết trên toàn nýớc Mỹ thúc ðẩy môn thể thao ði tuyết (snowshoeing). Anh khuyến khích họ tạo ra các ðýờng ði ðặc biệt cho môn này, làm các bản ðồ cho khách hàng, cung cấp vé ýu ðãi, và giám sát các con ðýờng ðể chúng luôn an toàn. Một khi những ðiều này hoàn thành thì xem nhý những mảnh ghép ðã ðýợc xếp vào ðúng chỗ cho thị trýờng giày ði tuyết bùng phát, và nó ðã phát triển từ con số 0 ðể ðạt ðýợc 50 triệu ðôla. Công ty của Perry, Atlas Snowshoe, sau ðó ðã ðýợc bán cho K2, và giày ði tuyết cùng những con ðýờng dành riêng cho môn thể thao nào hiện nay ðã phổ biến rộng rãi.

Perry ðã biến một loạt những ðổ vỡ - cả về nghĩa ðen và nghĩa bóng – thành một tia chiến thắng bằng cách nhìn thấy các cõ hội. Anh biết kết nối giữa mắt cá chân bị vỡ của mình với mong muốn ðýợc dành nhiều thời gian ngoài trời tuyết, với những kỹ nãng mới về việc thiết kế sản phẩm, và với sự quan sát sắc sảo rằng những ngýời khác sẽ hýởng lợi từ một loại giày ði tuyết tốt hõn. Cuối cùng anh ðã làm ðýợc mọi thứ rất tốt, nhýng ðó là ðiều chỉ xảy ra sau khi anh ðầu tý lớn về thời gian, nãng lýợng, và sự kiên trì. Nhiều ngýời chắc hẳn sẽ bỏ cuộc trên ðýờng ði, chùn býớc hoặc thậm chí dừng býớc trýớc mỗi trở ngại mới. Nhýng Perry ðã nhìn thấy cõ hội trong mỗi thách thức; và khi mỗi trở ngại ðýợc khắc phục, khi tất cả các mảnh ghép ðã ðýợc ðặt vào ðúng chỗ, cõ hội ðể anh nhìn thấy một kết quả tích cực cuối cùng ðã tãng lên. Ðiều này chỉ xảy ra bởi vì Perry ðã sử dụng mọi kỹ nãng mà Richard Wiseman từng liệt kê. Anh là ngýời quan sát tốt, ði nhiều, thích phiêu lýu, lạc quan, và làm việc rất chãm chỉ. Mỗi ðặc ðiểm này ðều rất quan trọng trong việc ðóng góp vào sự thành công của anh.

Nếu trýờng hợp của Perry là làm việc cực kỳ chãm chỉ ðể výợt qua các trở ngại nhằm tạo ra may mắn của riêng mình, cũng có rất nhiều ví dụ về những ngýời khác tạo ra may mắn nhờ không ngại ngần tìm kiếm các cõ hội thú vị. Một ví dụ hấp dẫn là câu chuyện của Dana Calderwood. Dana yêu nhà hát và ðã dành nhiều giờ tham gia vào các vở kịch của trýờng từ khi anh còn ở trýờng phổ thông. Chúng tôi là bạn học ở Trýờng trung học Summit tại New Jersey, và cả hai ðứa ðều rất mê kịch. Diễn xuất dù sao cũng chỉ là một sở thích của tôi; nhýng Dana thậm chí còn mõ trở thành một ðạo diễn, và từ rất lâu trýớc khi rời trýờng trung học anh ấy ðã bắt ðầu tự tạo ra may mắn cho chính mình ðể tối ýu hóa các cõ hội.

Nhý ðã nêu ở trên, Dana không sợ hãi gì cả. Anh có tinh thần dám nghĩ dám làm, và anh ðã xin ngýời ðứng ðầu bộ phận kịch cho anh ðạo diễn vở kịch lớp sắp diễn ra tại trýờng. Trýớc ðây chýa từng có học sinh nào xin vào vị trí ðó, và giáo viên ðã ðồng ý. Dana không hề chờ ðợinn ngýời có quyền hạn bổ nhiệm mình; anh chỉ việc yêu cầu ðýợc làm những gì anh mong muốn. Thời ðiểm ðó ðã khởi ðầu cho sự nghiệp ðạo diễn của Dana. Anh tiến tới chỉ ðạo các vở kịch tại nhà hát ðịa phýõng. Metropolitan Musical Theatre. Ở ðó Dana ðã gặp một ðạo diễn khách mời, một ngýời rất thành công ở Hollywood, và ðạo diễn này ðã cho Dana những lời khuyên khôn ngoan. Ông nói với Dana rằng những kỹ nãng anh ðang sử dụng tại nhà hát cũng là các kỹ nãng cần thiết trong các tập ðoàn lớn. Lời khuyên này cho Dana sự tự tin ðể hýớng tầm mắt của mình lên cao hõn nữa.

Dana ðã vào học tại trýờng ðiện ảnh ở ðại học New York, và trong thời gian ở ðó anh tận dụng tối ða mọi cõ hội. Dana luôn luôn ở lại sau khi các lớp học kết thúc ðể gặp những diễn giả khách mời, hỏi họ về các cuộc gặp tiếp theo và tên của những ngýời khác anh nên liên hệ. Anh cũng luôn tìm hiểu ðể rút tỉa những ðiều tốt nhất từ mọi bài tập làm phim. Ðầu tiên, giống nhý các bạn cùng lớp, Dana sử dụng bạn bè của mình ðể làm các diễn viên trong những phim của anh (ðây là lý do tôi ðã lần ðầu tiên ðýợc làm diễn viên trong phiên bản của Dana, diễn lại cảnh tắm nổi tiếng trong phim Psycho). Tuy nhiên, Dana sớm nhận ra rằng vẫn có cõ hội mời các ngôi sao nổi tiếng làm diễn viên chính trong các tác phẩm của anh. Trong một bài tập về sản xuất chýõng trình, anh phải tạo ra một chýõng trình ngắn cho truyền hình. Hầu hết các bạn cùng lớp của Dana tiến hành các cuộc phỏng vấn ðõn giản với nhau ðể ðáp ứng yêu cầu, nhýng Dana ðã mời nữ diễn viên từng ðoạt giải Oscar Estelle Parsons tham gia và cô ðã ðồng ý. Một lần nữa, anh ðã mang ðến may mắn cho mình bằng cách quan tâm ðến những giải pháp thay thế tuy không hiện hữu rõ ràng nhýng rất thú vị. Anh ðã tự mình ra ngoài tìm kiếm những gì anh muốn.

Thời gian trôi ði, Dana làm việc với những thách thức ngày càng lớn hõn và lớn hõn nữa, và cuối cùng anh ðýợc mời làm ðạo diễn cho chýõng trình Late Night with Conan OBrien. Dana phụ trách chýõng trình này trong nhiều nãm, trýớc khi chỉ ðạo cho nhiều chýõng trình lớn hõn, bao gồm cả Rachel Ray và The Iron Chef. Giả sử ở tuổi hai mýõi mà Dana có cõ hội thấy trýớc ðýợc cuộc sống trýởng thành của mình nhý thế nào, chắc hẳn anh ðã phải há hốc mồm kinh ngạc trýớc những may mắn của mình. Cõ nghiệp của Dana ðến từ việc ðýa tất cả mọi thứ anh biết vào mọi thứ anh làm. Anh không sợ hãi khi yêu cầu ðýợc giao cho những cõ hội ðể làm những ðiều anh chýa bao giờ làm trýớc ðó, và mỗi býớc nhảy thành công ðã mở rộng tầm nhìn và kiến thức giúp anh tiến tới thách thức lớn hõn.

Ðã từ lâu Dana nằm lòng tý týởng rằng công việc chỉ ðạo trên một sân khấu nhỏ cũng týõng tự nhý chỉ ðạo trên một sân khấu lớn, và ðiều này cho anh sự tự tin ðể nhảy lên những bậc thang ngày càng to hõn khi anh làm cho các cõ hội tự xuất hiện ra với mình. Nhiều ngýời không cảm thấy thoải mái với những býớc nhảy nhý thế, thay vào ðó họ thích ở lại những ðịa ðiểm nhỏ hõn. Một ngýời có thể tranh luận rằng có rất nhiều lợi thế khi làm việc với các nhóm thân quen trong các dự án nhỏ. Những ngýời khác thì ýớc mõ ðýợc ở một vị thế lớn hõn, nhýng thấy nản lòng bởi khoảng cách (trong nhận thức của họ) giữa nõi họ ðang ở và nõi họ muốn ðến. Câu chuyện của Dana cho thấy bằng cách chớp lấy tất cả các cõ hội quanh mình, chúng ta vẫn có thể tiến từng býớc chậm rãi mà chắc chắn ðể ðýa mình lên hết nấc thang này ðến nấc thang khác, và cứ mỗi lần nhý vậy lại kéo mình tới gần hõn với mục tiêu cuối cùng của cuộc ðời.

Nhý ðã thấy, chúng ta có thể tạo ra may mắn của riêng mình bằng cách làm việc cực kỳ chãm chỉ và tập trung vào các mục tiêu của bản thân. Nhýng chúng ta cũng sở hữu nhiều công cụ sẵn có khác của chính mình, bao gồm việc cởi mở ðón nhận các cõ hội ðến với chúng ta, tận dụng ðầy ðủ nhất các cõ hội ấy, cẩn thận ðể tâm ðến thế giới xung quanh mình, týõng tác với càng nhiều ngýời càng tốt, và khiến những týõng tác ðó trở nên tích cực nhất có thể. Tạo ra may mắn cho chính mình có nghĩa là xoay chuyển những tình hình xấu và làm cho tình hình tốt trở nên tốt hõn nữa. Chúng ta sẽ tãng ðáng kể các cõ hội có ðýợc may mắn nhờ việc mở rộng bản thân mình ðể có ðýợc càng nhiều kinh nghiệm ða dạng càng tốt, mạnh dạn kết hợp những kinh nghiệm này theo những cách khác thýờng, và không ngại phải phấn ðấu ðể ðến ðýợc những vai trò mà chúng ta mong muốn trong cuộc ðời mình.

chương 8

Có ai ngờ ðýợc rằng gói quà gồm những tấm thẻ ghi chú mẹ tôi tặng vào ngày sinh nhật thứ mýời của tôi sẽ trở thành một trong những quà tặng có giá trị nhất mà tôi từng nhận ðýợc. Chúng có màu xanh nhạt và trên cùng ðýợc ghi chữ Tina bằng những chữ viết rời nhau. Vào tuổi ðó mẹ ðã dạy tôi cách viết lời cảm õn và tầm quan trọng của chúng. Bà dạy ðúng lắm. Thực sự, khi lớn lên và býớc vào thế giới công việc, tôi thýờng cố gắng học theo mẹ tôi, ngýời dýờng nhý luôn biết phải làm gì trong các tình huống xã hội. Tuy nhiên, tầm quan trọng của việc viết những lời cảm õn vẫn là một trong những bài học có giá trị nhất mà tôi học ðýợc từ mẹ.

Việc bày tỏ sự quý trọng những ðiều ngýời khác làm cho bạn có một ảnh hýởng sâu sắc ðến cách ngýời khác cảm nhận về bạn. Hãy ghi nhớ rằng tất cả những gì một ai ðó làm cho bạn ðều hàm chứa chi phí cõ hội, nghĩa là nếu anh ta ðã dành thời gian trong ngày của mình ðể tiếp bạn thì phải có ðiều gì ðó anh ta ðã không làm cho chính mình hoặc cho ngýời khác. Bạn có thể nghĩ ðõn giản rằng yêu cầu của mình là nhỏ. Nhýng khi ai ðó ðang bận rộn thì không có yêu cầu nào là nhỏ cả. Họ phải dừng những gì họ ðang làm, tập trung vào yêu cầu của bạn, và dành thời gian ðể ðáp lại. Với suy nghĩ ðó, bạn ðừng bao giờ quên gửi lời cảm õn khi nhờ ai làm ðiều gì. Thật ra, hãy xem lời cảm õn là một phép tắc và xem những tình huống mà bạn không gửi lời cảm õn nhý ngoại lệ. Thế thì chắc chắn bạn sẽ nổi bật vì thật không may là có quá ít ngýời thực sự ứng xử nhý vậy.

Một số những ðiều nhỏ nhặt có thể tạo khác biệt lớn trong cuộc sống của bạn thì rất ðõn giản, trong khi cũng có những ðiều rất phức tạp. Một số những ðiều ðó chỉ dùng trực giác cũng hiểu ðýợc, nhýng một số khác thì lại khá lạ lẫm. Một số ðýợc dạy trong trýờng học nhýng hầu hết thì không. Trong những nãm qua tôi ðã vấp ngã nhiều lần, ðôi khi không thể trở lại ðýợc nhý cũ, do không hiểu ðýợc về những ðiều nhỏ nhặt ðó.

Trýớc hết, hãy nhớ rằng quanh ði quẩn lại chỉ có nãm mýõi ngýời trên thế giới. Tất nhiên, ðiều này không ðúng theo nghĩa ðen. Nhýng cuộc sống thýờng cho chúng ta cảm giác nhý vậy vì trên thế giới này bạn rất dễ gặp những ngýời bạn biết, hoặc những ngýời biết những ngýời bạn biết. Những ngýời ngồi bên cạnh bạn có thể trở thành sếp của bạn, nhân viên của bạn, khách hàng của bạn, hoặc em dâu của bạn. Có một số ngýời biết ðâu sẽ cùng ðóng nhiều vai trò khác nhau trong suốt cuộc ðời bạn. Tôi ðã gặp rất nhiều tình huống mà những ngýời từng là cấp trên của tôi sau ðó ðến gặp tôi ðể ðýợc giúp ðỡ, và bản thân tôi cũng từng ðến gặp những ngýời ngày trýớc là cấp dýới của tôi ðể ðýợc hýớng dẫn. Những vai trò mà chúng ta ðảm nhận trong cuộc sống liên tục thay ðổi một cách ðáng ngạc nhiên theo thời gian, và bạn sẽ kinh ngạc bởi những ngýời luôn luôn xuất hiện trong cuộc ðời mình.

Chính vì chúng ta sống trong một thế giới nhỏ nhý vậy, thật sự bạn không nên bỏ qua các mối quan hệ dù trong một số trýờng hợp nào ðó bạn rất muốn bỏ qua chãng nữa. Bạn có thể không thích tất cả mọi ngýời và không phải tất cả mọi ngýời ðều có thể thích bạn, nhýng không nên tạo ra kẻ thù. Ví dụ, khi bạn ði xin việc mới, rất có thể ngýời ðang phỏng vấn bạn sẽ biết một ngýời mà bạn ðã quen. Bởi vì ðiều ðó, danh tiếng của bạn sẽ ði trýớc bạn ở khắp mọi nõi. Nếu bạn có một danh tiếng tuyệt vời thì quá tốt, nhýng nếu bạn chỉ toàn tiếng xấu thì thật chẳng hay ho gì.

Tôi ðã nhìn thấy những kịch bản sau ðây diễn ra vô số lần. Hãy týởng týợng bạn ðang dự cuộc phỏng vấn cho một công việc có hàng chục ứng viên. Cuộc phỏng vấn diễn ra tốt ðẹp và bạn dýờng nhý là ngýời rất phù hợp cho vị trí này. Trong suốt cuộc gặp, ngýời phỏng vấn nhìn vào hồ sõ của bạn và nhận ra rằng bạn ðã từng làm việc với một ngýời bạn cũ của cô ấy. Sau khi phỏng vấn, cô gọi ngay một cuộc ðiện thoại ngắn cho bạn của mình ðể hỏi thãm. Một nhận xét bình thýờng từ bạn của cô về những gì bạn ðã thể hiện trong quá khứ có thể là con dấu ðóng lên hợp ðồng, nhýng cũng có thể hất bạn ngã chỏng vó. Trong nhiều trýờng hợp, bạn thậm chí tin chắc rằng mình sẽ ðýợc nhận công việc này, cho ðến khi bạn nhận ðýợc một lá thý từ chối. Bạn sẽ chẳng bao giờ biết ðýợc ðiều gì ðã ðánh ngã mình.

Về cõ bản, danh tiếng là tài sản có giá trị nhất của bạn, nên hãy bảo vệ nó thật tốt. Nhýng cũng ðừng quá mất tinh thần nếu bạn mắc phải một số sai lầm trên ðýờng ðời, bởi theo thời gian bạn có thể sửa chữa một danh tiếng bị hoen ố. Trong những nãm qua tôi ðã phát hiện một phép ẩn dụ giúp tôi nhìn ra một quan ðiểm: mỗi trải nghiệm bạn có với ngýời khác giống nhý một giọt nýớc rõi vào một hồ bõi. Khi những trải nghiệm của bạn với ngýời ðó lớn dần lên, những giọt nýớc sẽ tích tụ và làm hồ bõi sâu hõn. Các týõng tác tích cực là những giọt nýớc trong và các týõng tác tiêu cực là những giọt nýớc ðục. Nhýng chúng không bằng nhau. Một số lýợng nhiều giọt nýớc trong có thể làm nhạt ði một giọt nýớc ðục, và số lýợng ðó khác nhau với từng ngýời. Những ngýời khoan dung chỉ cần một vài trải nghiệm tích cực – những giọt nýớc trong – ðể làm phai ði một trải nghiệm xấu, trong khi những ngýời kém khoan dung cần nhiều hõn nữa mới rửa sạch ði màu ðục. Ngoài ra, ðối với hầu hết mọi ngýời thì hồ bõi thoát nýớc khá chậm. Vì vậy, chúng ta có xu hýớng chú ý ðến những trải nghiệm xảy ra gần ðây nhất, thay vì những gì ðã xảy ra một thời gian dài trýớc ðây. Phép ẩn dụ này ngụ ý rằng nếu bạn ðể dành một lýợng lớn trải nghiệm tốt ðẹp với ai ðó thì một giọt nýớc ðục hầu nhý chẳng thể nhận thấy. Nếu bạn không biết rõ về một ngýời nào ðó thì chỉ một trải nghiệm xấu cũng có thể làm cho hồ bõi biến thành ðỏ ngầu. Bạn có thể rửa sạch các týõng tác tiêu cực bằng việc làm ngập hồ bõi với các týõng tác tích cực cho ðến khi những giọt nýớc ðục bị nhạt ði, nhýng nýớc càng ðục thì bạn càng có nhiều việc phải làm ðể khiến hồ bõi trong trở lại. Tôi ðã nhận ra rằng ðôi khi màu sắc của hồ bõi không bao giờ có thể rửa sạch ðýợc; và khi nó xảy ra, ðã ðến lúc bạn ngừng cộng tác với ngýời ðó.

Ðiều này là một lời nhắc nhở về tầm quan trọng của mỗi trải nghiệm chúng ta có với những ngýời khác, dù là bạn bè, gia ðình, ðồng nghiệp, hay các nhà cung cấp dịch vụ. Trong thực tế, một số tổ chức thật sự ðã nắm bắt thông tin về cách bạn ðối xử với họ, và ðiều ðó ảnh hýởng tới cách họ ðối xử với bạn. Ví dụ, ở một số trýờng kinh doanh nổi tiếng, mỗi việc làm của một ứng viên ðối với nhà trýờng hay nhân viên của trýờng ðều ðýợc ghi chú lại. Nếu một ứng viên thô lỗ với nhân viên tiếp tân, ðiều này ðýợc ghi lại trong hồ sõ của anh ta hoặc cô ta và sẽ ðýợc xét ðến khi quyết ðịnh có cho nhập học hay không. Ðiều này cũng diễn ra tại các công ty nhý JetBlue. Theo Bob Sutton trong cuốn The No Asshole Rule, nếu bạn luôn thô lỗ với các nhân viên của JetBlue, bạn sẽ bị ghi tên vào danh sách ðen, và bạn sẽ rất ngạc nhiên nhận ra rằng mình chẳng thể nào có ðýợc một chỗ ngồi trên máy bay của họ.

Rõ ràng bạn không thể làm cho tất cả mọi ngýời hài lòng ở mọi thời ðiểm, và một số hành ðộng của bạn có thể sẽ khiến ai ðó mếch lòng. Ðể xử lý những tình huống này, hãy týởng týợng cách thức mà về sau bạn sẽ mô tả những gì ðã xảy ra, khi lớp bụi thời gian dần phai ði. Tôi vẫn nhớ trýờng hợp một sinh viên ðến tìm tôi ðể ðýợc tý vấn vài nãm trýớc. Lúc ðó cậu ðang ðiều phối cuộc thi kế hoạch kinh doanh toàn trýờng và một ðội trong ðó không ðến dự vòng chung kết xếp hạng. Giống nhý tất cả các ðội ðạt tới ðýợc giai ðoạn ðó của cuộc thi, ðội này ðã làm việc với dự án trong bảy tháng và phải cố gắng výợt qua rất nhiều trở ngại ðể ðýợc vào vòng chung kết. Họ không nhận ðýợc thông báo về thời gian thi, một phần vì nó ðýợc ðãng trễ và một phần cũng vì họ ðã không chú ý. Thế nên ngýời sinh viên ðến hỏi ý kiến của tôi rất phân vân không biết xử lý tình huống này ra sao. Theo cậu ấy thì có hai sự lựa chọn rõ ràng: cậu có thể giữ vững các quy tắc và loại ðội chõi ðó ra, hoặc cậu có thể linh hoạt và tìm một thời gian khác cho họ trình bày dự án của mình. Trong thâm tâm, phản ứng của cậu là tuân thủ các quy tắc. Những ngýời khác ðã ðến ðúng hẹn, và sẽ thêm một gánh nặng nếu phải thay ðổi lịch của vòng thi cuối. Tôi ðã trao cho cậu một lời chỉ dẫn duy nhất: dù làm bất cứ ðiều gì, tôi hy vọng sau này cậu vẫn sẽ hài lòng với quyết ðịnh của mình khi nhìn lại. Tôi gợi ý cậu hãy suy nghĩ xem mình sẽ mô tả thách thức này nhý thế nào nếu trong một cuộc phỏng vấn xin việc cậu ðýợc yêu cầu xử lý một tình huống nhập nhằng nhý thế. Cuối cùng giải pháp của ngýời sinh viên là cho phép ðội trễ hạn ðýợc trình bày dự án. Và sau ðó tôi nhận ra rằng suy nghĩ về việc bạn sẽ kể lại một câu chuyện nhý thế nào trong týõng lai là một cách tuyệt vời ðể ðánh giá sự ứng phó của bạn với những tình huống khó xử nói chung. Hãy tạo ra câu chuyện bây giờ ðể bạn có thể tự hào kể về nó sau này.

Mọi ngýời ðều mắc phải sai lầm, và sự lúng túng là một phần của cuộc sống, ðặc biệt khi bạn ðang làm việc gì ðó lần ðầu tiên. Tôi ðã phải trải qua vô số thời gian tự trách bản thân mình vì những việc ngu ngốc tôi ðã làm. Tuy nhiên, tôi cũng nhận ra rằng ðiểm mấu chốt là học cách phục hồi từ những sai lầm. Ví dụ, biết cách xin lỗi là vô cùng quan trọng. Một sự thừa nhận ðõn giản rằng bạn ðã sai lầm có tác dụng rất lâu dài. Bạn không cần phải ðọc một bài phát biểu và giải thích dài dòng, mà chỉ cần nói: Tôi ðã không xử lý vấn ðề ðó tốt. Tôi xin lỗi. Bạn nên làm việc này càng sớm càng tốt sau khi nhận ra sai lầm của mình. Nếu bạn chờ một thời gian dài rồi mới xin lỗi thì thiệt hại sẽ không ngừng tãng lên.

Tôi ðã có nhiều cõ hội luyện tập cách phục hồi từ lỗi lầm. Và câu chuyện sau ðây ðặc biệt ðáng ghi nhớ. Ngay sau khi ra trýờng, tôi ðọc ðýợc một bài trên tờ báo ðịa phýõng viết về kế hoạch xây dựng Viện bảo tàng Công nghệ San Jose. Nó có vẻ là một nõi tuyệt vời ðể làm việc. Jim Adams, một giáo sý Stanford nổi tiếng với những công trình sáng tạo mang tính tiên phong, sẽ làm giám ðốc viện bảo tàng. Tôi gọi ðến vãn phòng của viện bảo tàng hàng ngày với nỗ lực ðýợc tiếp cận ông, nhýng lần nào ngýời ta cũng nói với tôi rằng Jim không có ở ðó. Mặc dù tôi ðã không ðể lại tin nhắn, các nhân viên tiếp tân ðã nhận ra giọng nói của tôi và báo với Jim mỗi khi tôi gọi ðến. Ðến lúc tôi gặp ðýợc Jim thì ông ðã có cả một chồng lời nhắn từ tôi cao tới gần một inch.

Jim cuối cùng ðã ðồng ý gặp tôi. Tôi ðã cố gắng výợt qua ðýợc bài kiểm tra của ông trong cuộc phỏng vấn, nhýng thực sự không có công việc chính thức nào ðýợc trao cho tôi và cuối cùng ông ðề nghị tôi nói chuyện với ngýời phụ nữ gần ðây ðã ðýợc thuê ðể lãnh ðạo ðội thiết kế triển lãm. Rất có thể nhiệm vụ ðầu tiên của cô ấy là tống khứ tôi. Cô mời tôi ði ãn trýa cho một cuộc phỏng vấn, nhýng thậm chí khi chúng tôi còn chýa gọi món thì cô ðã nói: Tôi chỉ muốn cho em biết rằng em không phải là ngýời phù hợp cho tổ chức này. Em có vẻ quá tự ðề cao mình. Tôi cảm thấy nýớc mắt bắt ðầu trào ra và phải suy nghĩ nhanh chóng ðể thoát khỏi cú lộn nhào này. Tôi xin lỗi và nói với cô ấy rằng tôi ðánh giá rất cao phản hồi của cô; tôi cũng nói rằng hầu hết mọi ngýời xem tôi là ngýời nhiệt tình và ðặt nhiều tâm huyết vào mọi thứ. Tôi cảm õn cô vì phản hồi này rất hữu ích ðể tôi biết mình ðã vô tình thể hiện sai về bản thân. Vấn ðề là rõ ràng sự nhiệt tình của tôi ðã bị hiểu sai. Từ lúc ðó trở ði, sự cãng thẳng tan biến, chúng tôi có một cuộc trò chuyện thú vị, và cuối cùng tôi ðã ra về với một lời mời làm việc.

Câu chuyện này chứng tỏ rằng việc chịu trách nhiệm cho những hành ðộng của bạn và sẵn sàng học hỏi từ những trải nghiệm ðó là rất quan trọng. Vì thế khi gặp chuyện, bạn có thể nhanh chóng výợt qua nó. Và ðể củng cố một ðiểm tôi từng nêu trong chýõng này, cho bạn biết một thông tin: các khóa học về sáng tạo tôi ðang giảng dạy ở ðại học Stanford, tại trýờng Kỹ thuật, ngày trýớc chính do Jim Adams phụ trách trong nhiều nãm. Thế giới này nhỏ bé thật!

Gần ðây tôi ðã biết ðýợc từ Jeannie Kahwajy, một chuyên gia về mối quan hệ giữa con ngýời, rằng nghiên cứu của cô cho thấy những ai tỏ ra luôn sẵn sàng học hỏi thýờng có thể xoay chuyển các tình huống xung quanh rất hiệu quả. Jeannie tiến hành những cuộc thử nghiệm liên quan ðến nhiều cuộc phỏng vấn giả do các nhà tuyển dụng thực hiện. Các nhà tuyển dụng ðýợc nhắc trýớc ðể có một thành kiến tiêu cực ðối với các ứng viên. Trong ba nhóm ứng viên, một nhóm ðýợc hýớng dẫn ðể chứng minh họ nên nhận ðýợc công việc; một nhóm ðýợc yêu cầu phải học hỏi từ quá trình týõng tác này; và nhóm cuối cùng, nhóm ðối chứng, thì không ðýợc hýớng dẫn bất cứ ðiều gì. Cô nhận ra rằng thành kiến tiêu cực của nhà tuyển dụng ðýợc gia cố thêm khi tiếp xúc với nhóm ðối chứng và nhóm cố gắng chứng minh rằng họ nên nhận ðýợc công việc. Tuy nhiên, những ứng viên ðýợc ðặt mục tiêu là học hỏi từ sự týõng tác ðã ðảo ngýợc thành kiến tiêu cực của nhà tuyển dụng.

Một kỹ nãng sống cần thiết ít khi ðýợc giảng dạy trong trýờng học là khả nãng thýõng lýợng. Hầu hết các quan hệ của chúng ta với những ngýời khác về cõ bản ðều là một loạt các cuộc thýõng lýợng, và chúng ta có thể làm hại chính mình vì không biết về những nguyên lý cõ bản. Chúng ta thýõng lýợng với bạn bè về những việc cần làm vào ðêm thứ Bảy, chúng ta thýõng lýợng với gia ðình về việc ai sẽ rửa chén và ai là ngýời thanh toán các hóa ðõn, chúng ta thýõng lýợng với ðồng nghiệp về việc ai sẽ ở lại trễ ðể hoàn thành một nhiệm vụ, và chúng ta thýõng lýợng với nhân viên bán hàng về giá của một chiếc xe hõi. Chúng ta thýõng lýợng mọi lúc mọi nõi, nhýng hầu hết chúng ta thậm chí không nhận thức ðýợc nó, cũng nhý không có một cõ sở về việc phải làm sao ðể thýõng lýợng tốt.

Tôi ra một bài tập tại lớp mà bề ngoài dýờng nhý chỉ là một cuộc thýõng lýợng ðõn giản giữa ứng viên xin việc và ngýời tuyển dụng lao ðộng.[34] Có tám ðiều khoản, bao gồm những vấn ðề chính về tiền lýõng, thời gian nghỉ phép, phân công công việc, và mỗi ngýời có những giá trị quan ðiểm riêng với mỗi ðiều khoản. Mục tiêu của bài tập là mỗi ngýời phải tối ða hóa quan ðiểm của mình. Thýờng thì các cặp ðàm phán từ trên xuống dýới danh sách theo thứ tự và cố gắng hòa thuận về mỗi ðiều khoản. Tuy nhiên, họ nhanh chóng nhận ra rằng chiến lýợc này sẽ không mang lại hiệu quả. Sau khi kết thúc cuộc ðàm phán dài ba mýõi phút, một số nhà ðàm phán ðạt tới một hợp ðồng, còn những ngýời khác thì quyết ðịnh bỏ ði mà không có thỏa thuận nào. Những ngýời có ðýợc hợp ðồng rõi vào một trong hai loại sau ðây: họ thích làm việc với nhau, hoặc họ cảm thấy không thoải mái nếu kết quả thất bại. Một số cặp kết thúc với tổng số ðiểm bằng nhau, trong khi những cặp khác có tổng số ðiểm khác nhau hoàn toàn. Vậy ðiều gì ðã xảy ra?

Sai lầm phổ biến nhất trong việc ðàm phán này là tạo ra các giả ðịnh không chính xác, và giả ðịnh phổ biến nhất là nhà tuyển dụng và ứng viên có những mục tiêu trái ngýợc nhau. Ngýời xin việc cho rằng nhà tuyển dụng muốn những thứ ðối lập hoàn toàn với những gì ứng viên muốn, trong khi thực tế thì hai bên ðều có hai mục tiêu chung, hai mục tiêu ðối lập, hai mục tiêu rất quan trọng ðối với nhà tuyển dụng, và hai mục tiêu rất quan trọng ðối với ngýời xin việc. Mặc dù ðã biết trýớc, nhýng trýờng hợp này vẫn phản ánh hầu hết các tình huống trong cuộc sống của chúng ta. Các bên thýờng chia sẻ những lợi ích giống nhau, ngay cả khi họ tin rằng họ ðang ðứng ở các lập trýờng ðối nghịch của một vấn ðề, và một số vấn ðề thì thýờng quan trọng ðối với ngýời này hõn với ngýời kia.

Chìa khóa ðể ðàm phán thành công là khám phá ra lợi ích của mọi ngýời ðể bạn có thể tối ða hóa kết quả cho tất cả các bên. Tất nhiên nói thì dễ hõn làm, vì hầu hết mọi ngýời ðều giữ chặt quyền lợi của mình và tin rằng việc này sẽ cho họ một vị thế mạnh mẽ trong thýõng lýợng. Nhýng việc áp dụng kiểu thýõng lýợng chỉ biết ðến mình nhý vậy có thể làm bạn lạc lối, vì trên thực tế biết ðâu những gì bạn muốn lại phù hợp với những lợi ích bên kia thì sao!

Hãy lấy ví dụ về kinh nghiệm gần ðây của tôi với việc mua một chiếc xe hõi. Tôi cho rằng các nhân viên bán hàng muốn tôi chi tiền càng nhiều càng tốt, còn tôi lại muốn chi tiêu ít nhất có thể. Nhýng tôi quyết ðịnh kiểm tra giả ðịnh này xem sao... Thế là trong khi thử chiếc xe, tôi hỏi rất nhiều về ngành công nghiệp ô tô, bao gồm cả cách nhân viên bán hàng ðýợc thýởng công nhý thế nào. Và tôi ðýợc biết rằng mức hoa hồng của nhân viên bán hàng chẳng có gì liên quan tới giá bán. Tiền thýởng của anh ta dựa trên việc nhận ðýợc những ðánh giá tốt từ phía mỗi khách hàng bất kể giá cả của chiếc xe. Tôi nói với anh chuyện ðó không thành vấn ðề ðối với tôi, và rằng tôi sẽ bằng lòng cho anh ta một lời nhận xét tuyệt vời nếu mua ðýợc xe với giá tốt. Vậy là chúng tôi tìm thấy một tình huống cả hai cùng thắng. Tôi sẽ chẳng bao giờ biết ðýợc hoặc týởng týợng ra rằng lợi ích của chúng tôi lại phù hợp với nhau nếu tôi không dành thời gian ðể khám phá chúng.

Tin tốt lành ở ðây là bạn có cõ hội ðể thýõng lýợng mỗi ngày, vì vậy bạn rất dễ thực hành kỹ nãng ðàm phán. Sau ðây là một câu chuyện minh họa rằng các cuộc ðàm phán có thể xảy ra bất cứ nõi ðâu. Vài nãm trýớc tôi ðến Bắc Kinh ðể tham dự một cuộc hội thảo. Ðồng nghiệp của tôi, Ed Rubesch, ðã gặp gỡ một số sinh viên trýờng Ðại học Thammasat ở Thái Lan, những ngýời ðã lập kế hoạch cho một chuyến ði ðến Vạn Lý Trýờng Thành lúc bình minh. Ý týởng có vẻ tuyệt vời, và tôi cũng bắt ðầu chú ý tìm cách nào ðó ðể ði xem Vạn Lý Trýờng Thành lúc mặt trời mọc. Tôi từng nghĩ một chuyến ði nhý thế rất dễ dàng sắp xếp, nhýng không may vì một số lý do nó trở nên gần nhý bất khả thi. Tôi bắt ðầu hỏi ngýời trực khách sạn, sau ðó tôi hỏi một giáo sý ðịa phýõng, và sau ðó là những tài xế taxi gần khách sạn tôi ở. Không ai có thể giúp tôi. Vấn ðề là tôi ðã nêu ý týởng này ra với các ðồng nghiệp khác, và có nhiều ngýời cũng muốn tham gia chuyến ði. Chúng tôi ðã nhất trí hẹn gặp ở hành lang của khách sạn lúc 3 giờ sáng ðể chuẩn bị, và chuyến ði có thực hiện ðýợc hay không là tùy ở tôi. Tôi không muốn làm cho họ thất vọng, nhýng tôi chẳng biết phải làm thế nào vì tôi ðã sử dụng tất cả các giải pháp rõ ràng nhất.

Bên kia ðýờng, ðối diện với khách sạn của tôi là một trýờng dạy tiếng Anh, và tôi nghĩ rằng ít nhất mình sẽ tìm ðýợc một ai ðó có thể nói chuyện. Nhân viên tiếp tân gợi ý tôi nói chuyện với một học sinh mýời bảy tuổi ở hành lang. Tôi giới thiệu bản thân và ngồi xuống nói chuyện với cậu ta. Mục tiêu của tôi là thýõng lýợng với cậu ðể cậu giúp tôi ðạt ðýợc dự ðịnh của mình. Sau một lúc, tôi biết ðýợc rằng cậu là một học sinh có thành tích xuất sắc, một nhạc sĩ, một vận ðộng viên, và ðang trong thời gian nộp ðõn vào học ðại học. Eureka! Tôi ðã tìm ra cách ðể giúp cậu ta. Tôi bảo cậu rằng nếu cậu giúp tôi ðến ðýợc Vạn Lý Trýờng Thành lúc bình minh thì sau ðó tôi sẽ viết một lá thý giới thiệu cậu vào trýờng ðại học. Xem ra ðề nghị ðó thật sự tốt ðối với anh bạn này. Sau một vài giờ cậu ta ðã giải quyết ðýợc vấn ðề của tôi, và tôi thật sự rất hài lòng khi viết một lá thý tiến cử mô tả những sáng kiến, óc sáng tạo và sự hào phóng của cậu. Chúng tôi ðã cùng nhau tạo ra một tình huống cả hai cùng thắng.

Stan Christensen, giảng viên ðể ðàm phán tại Stanford, ðã xây dựng ðýợc sự nghiệp của mình xung quanh việc chắt lọc những ðiều có giá trị nhất từ ðàm phán.[35] Ông thấy rằng hầu hết mọi ngýời ðã bỏ sót lại nhiều giá trị trên bàn ðàm phán, vì họ ðã ðýa ra các giả ðịnh không chính xác. Stan ðề nghị hãy tìm kiếm những ðiều gây ngạc nhiên khi bạn ðàm phán, bởi vì những ðiều này cho thấy bạn ðang có những giả ðịnh sai. Ông cũng khuyên nên chọn cách tiếp cận khi ðàm phán dựa trên những mối quan tâm và phong cách của ngýời mà bạn ðang ðàm phán, chứ không phải dựa trên lợi ích của riêng bạn. Ðừng býớc vào một cuộc ðàm phán với một kế hoạch cố ðịnh, thay vào ðó hãy lắng nghe những gì bên kia nói và tìm ra ðộng cõ của họ. Làm nhý vậy sẽ giúp bạn tạo ra một kết quả tích cực cho cả hai bên.

Làm cha mẹ là một vai trò trao cho chúng ta vô vàn những cõ hội ðể trau dồi kỹ nãng thýõng lýợng. Ví dụ, cách ðây vài nãm Josh muốn mua một chiếc xe ðạp mới. Nó thích ðua ðýờng trýờng và cần một chiếc xe ðạp phù hợp. Nó ðến gặp Mike và tôi rồi nói: Con ðã nghiên cứu rất nhiều và tìm thấy chiếc xe ðạp hoàn hảo cho mình. Nó thực sự quan trọng với con. Chúng tôi ðáp: Tốt thôi... Nhýng ba mẹ không thể nào chi tiêu nhiều tiền nhý vậy cho một chiếc xe ðạp. Ba mẹ chỉ sẵn sàng chi một nửa số tiền ðó thôi. Tuy nhiên con có thể tìm thấy một cách nào ðó làm cho việc mua chiếc xe hấp dẫn hõn với ba mẹ không? Tôi thúc giục Josh nghĩ về những ðiều nó có thể làm cho vợ chồng tôi, những ðiều ðáng giá bằng chiếc xe ðạp. Josh có thể làm gì ðể khiến cho cuộc sống của chúng tôi dễ chịu hõn nhỉ?

Nó suy nghĩ trong một vài ngày và ðã trở lại với một kế hoạch. Nó ðề nghị tự giặt giũ hoàn toàn, ði chợ mua thực phẩm và nấu bữa tối cho gia ðình ba ðêm một tuần. Mike và tôi ðã suy nghĩ về ðiều này và quyết ðịnh ðó là một thỏa thuận hay. Bằng việc tự giặt ðồ cho mình và làm bữa ãn tối, Josh ðã tiết kiệm rất nhiều thời gian cho chúng tôi, và nó sẽ học ðýợc một số kỹ nãng quan trọng. Chúng tôi ðồng ý với thỏa thuạn. Josh có ðýợc chiếc xe và nhận những trách nhiệm mới của mình một cách nghiêm túc. Giống nhý tất cả các phụ huynh, chúng tôi ðã có nhiều cõ hội khác ðể ðàm phán về những thỏa thuận trong týõng lai, và chúng ðã cho thấy rằng kết quả quan trọng nhất của bất kỳ cuộc ðàm phán nào cũng ðều nhằm ði ðến ðýợc những thýõng lýợng tiếp theo. Thỏa thuận ðầu tiên chỉ là khởi ðầu. Nếu thỏa thuận ðầu tiên là công bằng và cân xứng, cả hai bên ðều thực hiện ðúng cam kết của mình, thì sau ðó rất có thể việc ðàm phán tiếp theo sẽ diễn ra trôi chảy hõn. Nhý tôi ðã ðề cập rất nhiều lần, chúng ta vẫn ðang sống trong một thế giới rất nhỏ, nõi những sự việc xảy ra lặp lại là chuyện thýờng tình.

Trong một số trýờng hợp không thể có giải pháp cả hai cùng thắng, và nếu thế thì tốt hõn hết là nên từ bỏ. Stan ðýa ra cho sinh viên một tình huống liên quan ðến một hợp ðồng bất ðộng sản nhằm chứng minh ðiểm này. Khi bạn phát hiện ra lợi ích của các bên và thấy khá rõ rằng chẳng có sự giao nhau giữa các mục tiêu của họ, thì từ bỏ là sự lựa chọn tốt nhất. Mặc dù vậy, hầu hết sinh viên ðều cố gắng có ðýợc một thỏa thận ngay cả khi nó bất tối ýu cho cả hai bên. Nhiều ngýời trong chúng ta vẫn giữ giả ðịnh sai lầm rằng bất kỳ sự thỏa thuận nào cũng ðều tốt hõn so với việc từ bỏ. Ðiều này chắc chắn không phải luôn luôn ðúng, và từ bỏ một thỏa thuận phải luôn luôn ðýợc xem là một lựa chọn khả thi.

Cách tốt nhất ðể biết liệu bạn có nên từ bỏ một thỏa thuận hay không là hiểu các lựa chọn khác của bạn, ðể bạn có thể so sánh chính xác với trýờng hợp hiện tại. Trong biệt ngữ ðàm phán nó ðýợc gọi là một BATNA (Giải pháp thay thế tốt nhất cho một vấn ðề cần thýõng lýợng.)[36] Bạn luôn phải biết BATNA của mình khi bắt ðầu ðàm phán. Stan sử dụng một trýờng hợp nghiên cứu liên quan ðến Disney và một nhóm các nhà môi trýờng ðể minh họa ðiểm này. Disney muốn xây dựng một công viên mới và các nhà môi trýờng thì phản ðối. Họ thảo luận xung quanh vấn ðề Disney có thể làm những gì ðể bảo vệ môi trýờng trong khi vẫn có thể xây công viên. Hai bên không thể ðạt ðýợc thỏa thuận, và ðàm phán thất bại. Kết quả là gì? Công viên mới không ðýợc xây. Tuy nhiên, ngay sau ðó, ðất ðýợc bán cho một nhà quy hoạch ðể xây nhà ở, và tác hại của khu nhà này còn tồi tệ hõn nhiều so với công viên của Disney nếu nó ðýợc cất lên. Giá mà các nhà môi trýờng xem xét ðến BATNA thì họ sẽ nhận ra rằng việc có ðýợc một thỏa thuận với Disney mới là kết quả tốt hõn cho họ.

Nói chung, ðể thýõng lýợng một cách hiệu quả, bạn cần hiểu ðýợc mục tiêu của riêng bạn cũng nhý các mục tiêu của bên kia, cố gắng ðến với một kết quả hai bên cùng thắng, và biết khi nào nên từ bỏ. Chúng nghe có vẻ ðõn giản, nhýng phải mất rất nhiều nỗ lực ðể hoàn thiện những kỹ nãng này và ðể ðảm bảo rằng cả hai bên ðều hài lòng.

Một kỹ nãng cũng rất có giá trị là nghệ thuật giúp ðỡ ngýời khác. Khi còn học ở trýờng ðại học tôi thýờng nói chuyện với cha mẹ tôi một tuần một lần. Vào cuối mỗi cuộc gọi mẹ tôi thýờng hỏi: Mẹ có thể giúp gì cho con không? Sự hào phóng này ðã gây ấn týợng lớn với tôi. Trong hầu hết các trýờng hợp thì mẹ không cần phải làm gì ðể giúp tôi, nhýng tôi thấy vui khi biết rằng mẹ luôn sẵn sàng giúp ðỡ nếu tôi cần. Khi lớn hõn, tôi ðã nhận ra rằng tất cả chúng ta ðều có thể làm ðiều này cho bạn bè, gia ðình, và ðồng nghiệp. Khi bạn hỏi những ngýời khác rằng bạn có thể giúp ðỡ họ ðýợc không, họ sẽ luôn vui với lời ðề nghị của bạn. Chỉ một số ít trýờng hợp sẽ thực sự chấp nhận lời ðề nghị của bạn, và những thứ họ yêu cầu thýờng khiêm tốn. Rất hiếm khi ai ðó ðáp lại bằng cách yêu cầu một ðiều mà bạn không thể hoặc không muốn làm. Ngay cả khi bạn không làm ðýợc, họ cũng rất biết õn vì bạn ðã ðề nghị giúp ðỡ và khéo léo chấp nhận thực tế là bạn không thể giúp ðýợc họ việc ðó.

Tôi ðề nghị ðôi khi bạn nên thử cách này, nếu bạn ðã không làm ðiều ðó thýờng xuyên. Nhýng bạn phải chân thành sẵn sàng giúp ðỡ nếu lời ðề nghị của bạn ðýợc chấp nhận. Nhý Guy Kawasaki nói: Bạn nên luôn luôn cố gắng là một ngýời tử tế. Một ngýời tử tế giúp cả những ngýời có thể không trả õn họ. Tất nhiên, thật dễ dàng rộng lýợng với một ngýời nào ðó mà bạn nghĩ rằng sẽ có thể giúp bạn trở lại; nhýng làm một ngýời tử tế có nghĩa là phải giúp ðỡ ngýời khác ngay cả khi bạn khá chắc chắn họ không thể giúp bạn. Bạn có thể gọi nó là nghiệp chýớng cũng ðýợc, nhýng những ngýời hào phóng và rộng lýợng là những ngýời mà ngýời khác muốn giúp ðỡ lại.[37]

Tôi còn nhớ rất rõ những lần tôi chẳng biết thực hiện ðiều này nhý thế nào. Khi tôi là sinh viên nãm thứ nhất ở ðại học, một bạn trong lớp tôi bị khuyết tật nên anh phải sử dụng nạng ðể ði. Một ngày nọ anh bị trýợt trên một ðoạn ðýờng dốc ðến lớp và ngã xuống ðất. Khi anh ðang cố gắng ðứng dậy thì tôi không biết phải làm gì. Tôi cảm thấy không thoải mái nếu ði ngang qua mà không giúp ðỡ, nhýng tôi sợ rằng nếu tôi ðến giúp anh sẽ làm cho anh xấu hổ vì ðã khiến cho mọi ngýời chú ý ðến khuyết tật của anh. Tôi cũng cảm thấy nhý vậy khi một bạn cùng lớp mất mẹ sau một cãn bệnh kéo dài. Tôi không biết phải an ủi thế nào vì sợ mình sẽ nói ra ðiều gì ðó sai, và cuối cùng chọn cách không nói gì cả. Nhiều nãm sau, khi ðang chạy trong khuôn viên trýờng Stanford, tôi bị ngã vào bùn vì cõn mýa ngày hôm trýớc. Tôi ngồi trên lề ðýờng với những giọt nýớc mắt chảy dài trên mặt, bị thâm tím, bị ðau, và dính ðầy bùn. Có ít nhất một chục ngýời ði ngang qua, và chẳng ai hỏi liệu tôi có cần bất cứ ðiều gì hay không. Tại thời ðiểm ðó tôi mới biết chính xác những gì mình cần phải nói với ngýời bạn bị ngã ngày trýớc và với ngýời bạn cùng lớp ðã bị mất mẹ. Tất cả những gì tôi cần là một ai ðó hỏi: Bạn có sao không? Có ðiều gì tôi giúp ðýợc cho bạn không? Bây giờ dýờng nhý nó nghe rất ðõn giản, nhýng vấn ðề là tôi ðã phải tốn nhiều nãm mới nhận ra.

Bài học này hữu ích khi giao dịch với ngýời lạ cũng nhý khi chúng ta làm việc trong nhóm. Thật không may, hầu hết chúng ta ðều dành rất nhiều thời gian cho các tình huống mà chúng ta ðýợc khuyến khích dành chiến thắng khi ngýời khác thua cuộc, nên thật khó ðể thực hành việc giúp ðỡ ngýời khác. Tôi còn nhớ tuần ðầu tiên ở ðại học, khi tôi nhờ một cô bạn trong ký túc xá giúp làm một bài tích phân, ngay lập tức cô ấy nói: Nếu tôi giúp cậu thì cậu sẽ làm tốt hõn tôi, và cậu sẽ ðýợc nhận vào trýờng y còn tôi thì không. Tôi không phóng ðại chút nào. Cô ấy ðã không sẵn lòng giúp tôi bởi vì bốn nãm nữa chúng tôi có thể sẽ cạnh tranh nhau. Nhiều nãm sau, tôi lại nghe con trai của tôi than thở rằng tất cả các lớp học của nó ðều ðýợc ðánh giá theo một ðýờng cong với chóp nhọn. Ðiều này có nghĩa rằng ngoài việc tập trung nghiên cứu tài liệu cho một kỳ thi, nó và các bạn cùng lớp còn phải suy tính xem mình sẽ làm bài nhý thế nào ðể so kè với nhau. Ðây là một ðiều khiến cho việc giúp ðỡ lẫn nhau thật khó thực hiện.

Sau nhiều nãm làm việc trong môi trýờng nhý vậy, tôi chẳng biết làm thế nào ðể trở thành một ðồng ðội tốt khi làm việc nhóm. Tôi phải mất một thời gian dài ðể nhận ra rằng tý duy cạnh tranh này, nõi bạn giành chiến thắng khi một ngýời nào ðó phải thua cuộc, là hoàn toàn phản tác dụng. Hầu nhý tất cả mọi thứ trong cuộc sống ðều ðýợc thực hiện theo nhóm, và những ngýời không biết làm thế nào ðể khiến cho những ngýời khác thành công ðều ðang ở một thế rất bất lợi. Những ðồng ðội tốt nhất thýờng cố gắng hết mức ðể làm cho những ngýời khác ðạt kết quả cao. Trên thực tế, khi bạn ðạt ðýợc vị trí càng cao trong một tổ chức thì ðóng góp cá nhân của bạn càng trở nên ít quan trọng hõn. Thay vào ðó, công việc của bạn trở thành lãnh ðạo, tạo cảm hứng, và tạo ðộng lực cho những ngýời khác làm việc. Giờ ðây hầu hết công việc của bạn ðýợc thực hiện bởi các ðồng nghiệp có nhiệm vụ triển khai ý týởng của bạn. Do ðó nếu bạn không thể làm việc tốt với những ngýời khác thì khả nãng quản trị của bạn sẽ thui chột dần. Những ngýời ðồng ðội thành công hiểu những gì thúc ðẩy mỗi ngýời trong nhóm làm việc và tìm cách ðể làm cho họ thành công. Ngoài ra, các nhà lãnh ðạo vĩ ðại sẽ tìm ra cách ðể tất cả mọi ngýời ðýợc phát huy thế mạnh riêng của mình.

Tôi ðã từng làm việc với những ðội mà trong ðó tất cả mọi ngýời cảm thấy nhý thể mình ðang làm những công việc dễ dàng. Nếu bạn suy nghĩ về nó, bạn sẽ thấy ðó là một môi trýờng làm việc hoàn hảo. Mỗi ngýời ðều làm những gì mình giỏi nhất, và ðánh giá rất cao những gì mà ngýời khác trong ðội mang ðến cho công việc chung. Mỗi ngýời ðều có một công việc vận dụng ðýợc hoàn hảo các kỹ nãng và sở thích của mình. Mỗi ngýời ðều cảm thấy phấn khích về những ðóng góp của mình, và ãn mừng sự ðóng góp của ngýời khác. Cách nói hãy vẽ luôn hồng tâm quanh mũi tên là một tóm tắt tuyệt vời cho quan ðiểm này. Lần ðầu tiên tôi nghe câu này là từ ðồng nghiệp Forrest Glick. Ðây là một câu thần chú trong nhóm của ông khi ông làm việc tại Ðại học Harvard. Ý nghĩa ở ðây là bạn nên chọn ngýời tài nãng nhất bạn có thể làm ðýợc – mũi tên – và sau ðó xây dựng công việc – hồng tâm – xung quanh những gì ngýời ðó làm tốt nhất. Nếu bạn tạo ðiều kiện cho những ngýời thực sự tài nãng làm những gì họ giỏi nhất, khi ðó kết quả thu ðýợc sẽ rất tuyệt vời. Họ ðýợc mãn nguyện và do ðó họ sẽ làm việc hiệu quả hõn so với khi họ phải làm ðiều gì ðó không phù hợp với tài nãng hoặc sở thích của bản thân. Ðiểm mấu chốt ở ðây là xây dựng ðýợc một nhóm làm việc gồm những ngýời có kỹ nãng bổ sung cho nhau.

Là một ứng viên xin việc làm, mục tiêu của bạn là tìm hiểu xem liệu công việc bạn ðang khám phá có phù hợp với bạn không. Nghĩa là bạn có phải mũi tên phù hợp cho hồng tâm hay không? Thông thýờng, chúng ta chỉ tập trung vào việc nhận ðýợc công việc thay vì tìm hiểu xem công việc có thực sự phù hợp với kỹ nãng và sở thích của mình, và quan trọng hõn là chúng ta có thể làm việc với những ngýời khác trong nhóm hay không. Một cách ðể nhận ra ðiều này là hãy cung cấp thông tin về các chủ ðề ngoài công việc, và hình thức hay nhất là viết về các sở thích và mối quan tâm của bạn ở dýới cùng trong hồ sõ xin việc. Nó sẽ gây chú ý cho ngýời phỏng vấn bạn và là một cách dễ dàng ðể phát hiện ra những sở thích chung. Tôi ðã chứng kiến ðiều này nhiều lần. Ðó có thể là một sở thích chung về ẩm thực Ấn Ðộ, trí tò mò về bộ sýu tập gỗ hóa thạch, cùng tham gia một hội hoặc câu lạc bộ, hoặc ðã cùng thi ðấu trong một môn thể thao ở trýờng học. Những ðiều ðáng lýu ý ðó sẽ thu hút ngýời phỏng vấn của bạn, và bạn hiện diện nhý một con ngýời hõn là một tập hợp các kinh nghiệm làm việc. Và ðó cũng là một cách tuyệt vời ðể tìm hiểu thêm về ngýời phỏng vấn bạn.

Có một cái bẫy lớn mà những ngýời khôn ngoan thýờng rõi vào: họ hợp lý hóa việc làm những ðiều khôn so với làm ðiều ðúng. Randy Komisar, tác giả của The Monk and the Riddle, nhấn mạnh rằng khai khái niệm này thýờng bị nhầm lẫn với nhau. Ngýời khôn ngoan thýờng phân tích quá mức một vấn ðề, ðến với một giải pháp mà họ nghĩ là ðạt ðýợc lợi ích tốt nhất cho mình (sự lựa chọn khôn ngoan), nhýng ðó không phải là ðiều cần làm. Ông kể một câu chuyện cá nhân ðể minh họa ðiểm này. Randy thuê một nhà thầu xây dựng cãn nhà của ông. Nhà thầu làm việc rất tồi tệ nên sau ðó còn rất nhiều công việc tiếp theo cần phải thực hiện ðể sửa chữa những sai lầm. Một thời gian sau khi dự án hoàn thành, nhà thầu gọi cho Randy và nói với ông rằng ông chýa thanh toán cho hóa ðõn cuối cùng. Randy biết nhà thầu làm việc rất vô tổ chức nên ông khá chắc chắn rằng nhà thầu sẽ không bao giờ có thể chứng minh ðiều ðó dù bằng cách nào ði nữa. Tuy nhiên khi kiểm tra lại trên hồ sõ của mình, Randy thấy rằng thực sự ông vẫn chýa thanh toán hóa ðõn. Sẽ chẳng khó khãn gì nếu Randy làm ðộng tác ðặt nghi vấn về sổ sách kế toán của nhà thầu và biện minh cho việc không thanh toán hóa ðõn. Thế nhýng bất chấp sự thất vọng của ông với hiệu quả công việc của nhà thầu, Randy biết rằng ông còn nợ tiền họ. Vậy nên ông viết một tấm séc, và tin rằng mình ðã làm ðúng.

Khi tôi nghĩ về làm ðiều ðúng thay vì làm ðiều khôn ngoan, tôi lại nhớ về một vụ án mà tôi là thành viên ban hội thẩm. Ðó là một vụ ðuổi việc sai trái, khi một phụ nữ cáo buộc chủ ðã sa thải cô mà không có nguyên nhân nào chỉ vài ngày trýớc khi cô ðýợc phép bán số cổ phiếu cá nhân của mình. Vụ kiện này kéo dài ðến mýời tuần, và tôi ðã có rất nhiều thời gian ðể suy nghĩ về kết quả ðúng. Luật pháp nghiêng về phía chủ lao ðộng, vì nguyên ðõn là một nhân viên có thể bị sai thải bất cứ lúc nào, nhýng không rõ liệu rằng chủ lao ðộng có làm ðiều ðúng khi xét ðến thời ðiểm sa thải cô hay không. Ban bồi thẩm ðoàn ðã cân nhắc nhiều ngày. Khi hồi týởng lại, quả thật việc thảo luận rất khó khãn vì chúng tôi ðều bị dằn xé giữa thế nào là quyết ðịnh ðúng và quyết ðịnh khôn ngoan. Cuối cùng, chúng tôi ðã xét xử theo quyền lợi của nguyên ðõn, nhýng chỉ trao cho cô một phần bồi thýờng ít hõn nhiều so với những gì cô yêu cầu. Sau này tôi ðýợc biết có kháng cáo và một phiên tòa khác ðã diễn ra sau ðó.

Cả hai câu chuyện trên ðều làm nổi bật thực tế rằng có sự khác biệt ðáng kể giữa việc làm ðúng và việc hợp lý luôn luôn ảnh hýởng ðến cách ngýời khác nhìn nhận bạn, và nhý ðã nói vô số lần trýớc, bạn có thể sẽ tình cờ gặp lại những ngýời này. Nếu không có gì khác xảy ra, rất có khả nãng họ sẽ nhớ cách bạn ðã xử lý những tình huống trong quá khứ nhý thế nào.

Một trong những ðiều lớn nhất mà ngýời ta làm ðể có ðýợc con ðýờng riêng của mình là nhận lấy quá nhiều trách nhiệm. Ðiều này cuối cùng dẫn ðến sự thất vọng khắp nõi. Cuộc sống là một bữa tiệc buffet rất hấp dẫn với những chiếc dĩa chứa nhiều ðiều thú vị cso thể xảy ra, nhýng nếu ðýa quá nhiều thứ lên ðĩa của bạn thì chỉ dẫn ðến chứng khó tiêu mà thôi. Cũng không giống nhý một bữa buffet thật, cùng một thời ðiểm. Một cách tiếp cận khác là hãy chọn ba ýu tiên vào bất kỳ lúc nào, và biết rằng những ðiều này sẽ thay ðổi khi cuộc sống của bạn thay ðổi. Quan ðiểm này không phải mới. Trong thực tế, lính thủy ðánh bộ Hoa Kỳ và các lực lýợng quân sự khác ðều sử dụng Quy luật Ba nhý một nguyên tắc chung. Qua nhiều nãm thử nghiệm và học hỏi từ những sai lầm, họ thấy rằng hầu hết mọi ngýời ðều chỉ có thể làm ba việc cùng một lúc. Kết quả là toàn bộ hệ thống quân ðội ðýợc thiết kế ðể phản ánh ðiều này. Một tiểu ðội trýởng phụ trách ba nhóm trýởng hỏa lực, một trung ðội trýởng phụ trách ba tiểu ðội trýởng, và mỗi ðại ðội bao gồm ba trung ðội. Khi quân ðội thử nghiệm một Quy luật Bốn thì hiệu quả giảm ði nhanh chóng.

Việc hạn chế mình chỉ có ba ýu tiên chính có thể làm bạn cảm thấy bực bội. Tuy nhiên, bạn có thể tránh ðýợc sự khó chịu của từ Hay (phải lựa chọn giữa cái này Hay cái kia). Trên thực tế có một số thứ phải ðýợc thực hiện theo trình tự. Ví dụ, khi bạn mới làm cha làm mẹ thì phải ðể cho những ýu tiên khác giảm ði. Và khi bạn ðối mặt với một nhiệm vụ sắp ðến thời hạn chót thì tất cả mọi thứ khác trở thành không quan trọng lúc ðó nữa. Tuy nhiên, có nhiều cách ðể ðáp ứng nhiều hõn chỉ một ýớc muốn tại một thời ðiểm. Ví dụ, nếu bạn thích nấu ãn và muốn dành nhiều thời gian với bạn bè, bạn có thể thành lập một câu lạc bộ nấu ãn. Cách ðây vài nãm tôi có gặp vài phụ nữ thành lập một nhóm có tên gọi Chop and Chat (Nấu ãn và Tán gẫu). Chủ nhật nào sáu ngýời phụ nữ trong nhóm cũng cùng nhau nấu ãn tại nhà của một thành viên, mỗi thành viên mang ðến các nguyên liệu ðể làm một món ãn khác nhau và sau ðó nó ðýợc chia thành sáu phần lớn. Vì thế mỗi tuần các thành viên ðều mang về nhà sáu món ãn chính khác nhau. Chop and Chat là một cách sáng tạo cho những ngýời phụ nữ cùng nấu ãn, giao lýu xã hội, và chuẩn bị bữa ãn cho gia ðình họ.

Bạn cũng có thể tìm ra những cách thức sáng tạo ðể kết hợp công việc của bạn và các hoạt ðộng khác mà bạn ðam mê. Hãy lấy ví dụ về trýờng hợp của nhà ðầu tý Fern Mandelbaum. Bạn sẽ cho rằng những cuộc gặp gỡ với Fern sẽ diễn ra tại vãn phòng của cô. Nhýng Fern cũng là một vận ðộng viên tràn ðầy nhiệt huyết, vì vậy khi bạn muốn thảo luận về một thýõng vụ kinh doanh mới, hãy chuẩn bị ðể tham gia một cuộc ði bộ ðýờng dài với cô ấy.

Những ngýời biết Fern ðều quen thuộc với việc mang giày ði bộ và mang theo một chai nýớc cho cuộc gặp gỡ. Cô thấy rằng chiến lýợc này là một cách tuyệt vời ðể vừa làm quen ðýợc với mỗi doanh nhân, vừa nhận ðýợc không khí trong lành và tập thể dục. Ngoài ra, hãy xem trýờng hợp của Linda Gass, một nghệ sĩ chuyên vẽ lụa trên từng ðoạt giải thýởng. Bên cạnh sự nghiệp họa sĩ, cô cũng là một ngýời hoạt ðộng môi trýờng nãng nổ. Trong nhiều nãm cô ðã tìm cách kết hợp các mối quan tâm của mình thông qua việc sử dụng các tác phẩm nghệ thuật ðể truyền ðạt những vấn ðề quan trọng về môi trýờng.[38]

Tóm lại, với một chút luyện tập ngýời ta rất dễ dàng tránh chýớng ngại vật và các ổ gà mà họ thýờng ðặt ra trên con ðýờng riêng của mình. Một trong những cách tốt nhất là luôn luôn thể hiện sự biết õn cao ðộ với những ngýời giúp bạn. Hãy giữ một chồng thiếp cảm õn trên bàn của bạn và sử dụng chúng thýờng xuyên. Bên cạnh ðó, dýdfng bao giờ quên rằng thế giới rất nhỏ và có rất nhiều khả nãng bạn sẽ tình cờ gặp lại cùng một ngýời rất nhiều lần. Hãy bảo vệ và nâng cao danh tiếng bản thân – ðó là tài sản có giá trị nhất của bạn và cần ðýợc bảo vệ tốt. Hãy học cách xin lỗi với một câu ðõn giản. Tôi xin lỗi. Hãy ghi nhớ rằng tất cả mọi thứ ðều có thể thýõng lýợng và tìm hýớng ði ðến một kết quả mà trong ðó tất cả các bên ðều giành chiến thắng. Hãy cố gắng tìm hiểu thế mạnh của ngýời khác, và bảo ðảm rằng họ ðang ðýợc làm những gì họ giỏi nhất. Và hãy làm ðiều ðúng, hõn là những ðiều khôn ngoan, ðể bạn sẽ tự hào khi kể về câu chuyện của mình sau này. Cuối cùng, ðừng nên ôm ðồm quá nhiều việc, khi ðó bạn sẽ ít gây thất vọng cho cả bản thân và những ngýời tin cậy bạn.