Chặn Hàn Tiến, Chiêu Vũ vào Lũng Hống

Vượt đèo Ngang, Thuận Nghĩa chiếm Dinh Cầu.

Lại nói văn chức Chiêu Vũ Nguyễn Hữu Dật vâng mệnh rời triều đi gấp ra dạo Lưu Đồn cùng với tiết chế Thuận Nghĩa Nguyễn Hữu Tiến bí mật bàn định để thi hành mệnh lệnh của Hiền vương.

Tháng ấy, ngày mười ba Thuận Nghĩa và Chiêu Vũ truyền lệnh cho các nơi cửa biển đặt đài hỏa hiệu, một mặc sức cho dân ở dinh Bố Chính không kể già trẻ, đàn ông, đàn bà đều phải đi làm kho ở xã Trường Dục, suốt cả ngày đêm. Lại mật truyền cho các trại quân thủy bộ đóng ở phía Nam sông Gianh phải canh phòng nghiêm ngặt, không cho bất cứ người dân nào ở dinh Bố Chính qua sông sang bờ bắc, kẻ nào trái lệnh xử chém

Ngày mười bốn, vào khoảng giờ Mùi[309], đốc chiến Chiêu Vũ truyền lệnh mật cho trấn thủ dinh Quảng Bình là Nghĩa Lâm hầu sai người đến các xã Thủ Cừ, Đông Hải chọn lấy một trăm chiếc ghe[310] sắp sẵn chờ lệnh để chở quân bộ và khí giới ở dinh Quảng Bình qua sông.

[309] Giờ Mùi: khoảng thời gian từ 1 đến 3 giờ chiều.

[310] Nguyên văn: "Câu thuyền": loại thuyền đi ven biển, cao thành, mũi nhọn cong vút, thường gọi là ghe Quảng Bình.

Lệnh cho thủy binh Quảng Bình dùng hai mươi chiến thuyền chở đủ các thứ quân nhu chiến cụ đậu sẵn ở cửa Nhật Lệ, chờ hiệu lệnh thủy bộ cùng tiến.

Ngày mười lăm, giờ Dậu, phát binh vượt biển đến bờ nam sông Gianh.

Ngày mười sáu, giờ Tí[311], trấn thủ Nghĩa Lâm đem quân bộ ở dinh Quảng Bình ra đóng ở Cửa Hòn để chặn quân Trịnh ở đường hạ đạo. Hai chục chiền thuyền của thủy quân Quảng Bình đến đậu ở xã Thanh Hà bờ nam sông. Quân bộ ở Dinh Cũ (Cựu Dinh) vượt sông Gianh sang địa giới phía bắc, quân ở Bố Chính tiến theo phòng bị ở phía sau. Lại mật truyền cho Phù Dương, trấn thủ dinh Bố Chính, sai người đến các xã Yên Náu, Thuận Cô, Lý Ninh chọn lấy tám mươi chiếc ghe để nửa đêm ngày mười sáu chở quân của bản dinh từ cửa Thuận Cô vượt thuyền qua sông Gianh đến đậu một nơi với thủy binh Quảng Bình, chờ quân chính đạo và quân ở dinh cũ cùng đến. Khoảng canh tư, tất cả ghe thuyền đều buông chèo vượt sông sang bờ bắc, quân lính lên cả trên bờ đợi lệnh. Các tướng chỉ huy xuống lệnh dừng lại chờ đến canh tư. Khi các đội quân thủy bộ đều đã sang địa giới phía bắc, các tướng đều đến dưới trướng của tiết chế chờ sai phái.

[311] Giờ Tí: vào khoảng nửa đêm (23 giờ - 1 giờ sáng).

Bấy giờ bên Trịnh, quân tuần tiễu dò biết tin tức liền phi báo cho trấn thủ Mậu Long. Mậu Long cả giận nói:

- Tướng bên Nam đến đây ta bắt sống ngay!

Nói đoạn liền lặng lẽ chia quân đóng giữ các nơi, chờ quân Nam đến sẽ xông ra giao chiến, không cần phải báo cho trấn tướng Hàn Tiến biết tin.

Lại nói ngày hôm ấy, tiết chế Thuận Nghĩa và đốc chiến Chiêu Vũ vào trong trướng hội họp cùng các tướng để truyền lệnh chia quân, sai trấn thủ Bố Chính là Phù Dương đem quân dinh đột nhập vào Phù Lưu, Lũng Bông đánh phá trại quân của Mậu Long. Sai trấn thủ Dinh Cũ là Mỹ Thắng[312] đem quân bản doanh thẳng tiến đến chợ Đằng đánh quân của tham đốc Minh Lãng tiếp ứng cho quân Bố Chính. Tiết chế Thuận Nghĩa và đốc chiến Chiêu Vũ thống lĩnh quân tráng kiện đóng ở xã Trung Hòa. Các cơ ở dinh Lưu Đồn đều thuộc về đạo quân của chính doanh để phòng ngừa tiếp ứng. Nếu ở chính đạo, quân của trấn thủ Phù Dương đánh trại của Mậu Long mà Mậu Long thua trận phải chạy về Lũng Bông thì chỉ đuổi theo một cách từ từ, không quá gấp, chờ đến tối thì lui quân về bờ sông để phòng ngự cùng với thủy quân. Các tướng lĩnh kế xong ra khỏi trướng trở về bản doanh.

[312] Viên tướng: Nguyễn là, trấn thủ Dinh Cũ chủ huy cánh quân đi đánh tham đốc Minh Lãng của bên Trịnh nói ở đây, theo ĐNTLTB tên thật là Tống Hữu Đại (do tên thật là Đại nên tên tước là Đại Thắng). Ở đây chép là Mỹ Thắng nhưng ở dưới đều chép là Đại Thắng.

Lại nói chuyện trấn thủ Đại Thắng đem quân đánh trại quân Trịnh của tham đốc Minh Lãng. Minh Lãng thua to phải chạy vào núi[313]. Đại Thắng bèn chia quân, tự dẫn quân bản doanh đi tiên phong để đón cánh quân chính đạo đến tiếp ứng. Trấn thủ Phù Dương dẫn quân chính đạo đánh thuộc vào trại của Mậu Long. Mậu Long bèn tung quân ra đánh. Hai bên giao chiến mấy chục hiệp chưa phân thắng bại thì gặp lúc tướng bên Nam là Đại Thắng đem quân đến. Hai cánh quân cùng đánh ốp vào. Mậu Long cả bại, nhằm về phía Lũng Bông chạy trốn. Trấn thủ Phù Dương khua quân đuổi theo. Đến chập tối, hai tướng Phù Dương, Đại Thắng bèn thu quân về đóng ở bên bờ sông Gianh.

[313] Viên tướng Trịnh bị vây đánh và đầu hàng ở xã Lũ Đăng (chợ Đằng) như đã ghi trong Toàn thư, ĐNTLTB và Cương mục là Đặng Minh Tắc. Như vậy Minh Lãng có lẽ là tên tước của Đặng Minh Tắc.

Lại nói chuyện tháng ấy, ngày mười bốn, Hàn Tiến đang ngồi nhàn ngắm hoa ở Dinh Cầu. Chợt có viên triều quan người xã Thổ Sơn là Trạc quận công[314] đến thăm. Hai người cùng nhau tương kiến, rồi Hàn Tiến mời quận Trạc vào dinh chia ngôi chủ khách cùng ngồi. Nhân đêm trăng sáng tốt trời, hai người bàn chuyện xưa nay. Bỗng từ góc trời phía nam có đám mây đen hình dáng sắc nhọn đâm xuyên vào giữa mặt trăng. Ánh trăng bỗng nhiên tối mờ. Quận Trạc ngước nhìn bầu trời thấy triệu chứng chẳng lành, trong lòng lấy làm nghi hoặc. Quận Trạc nhân đó hỏi Hàn Tiến rằng:

- Tả đô đốc sáng nay có việc gì mà sửa soạn lễ vật như thế?

[314] Trạc quận công: tên tước của Nguyễn Văn Trạc.

Hàn Tiến đáp:

- Ngày mười bảy tháng này là ngày giỗ của thân phụ tôi. Dù quan sơn cách trở, việc công bận rộn, nhưng tình phụ tử sâu nặng không thể quên nên tạm biện chút lễ mọn để bày tỏ hiếu tâm.

Quận Trạc nói:

- Hôm ấy đúng là ngày quân địch đến đánh thành, quan tả đô đốc sẽ gặp nguy lớn, muốn tỏ lòng hiếu cũng khó đấy.

Hàn Tiến nghe nói cả giận, nghiêm giọng bảo quận Trạc:

- Nếu quả như lời ông nói thì quân địch từ hướng nào tới?

Quận Trạc đáp:

- Từ phương Nam đến.

Hàn Tiến quát:

- Đèo Ngang kia như dạy trường thành chắn ngang đường, dẫu có Hạng Vũ tái sinh cũng không thể lật nhổ để vượt sang đây, huống chi là quân giặc phía Nam. Nếu giặc mọc cánh bay đến, ta sẽ chém nát như bùn hết cả, quyết không để một tên nào chạy thoát, chẳng có gì đáng nói!

Quận Trạc nói:

- Lão già này vì quan tả đô đốc mà nói điều đó. Nghe hay không là tùy ý quan, không can dự gì đến già này. Nhưng vì lão phu yếu mệt, xin tả đô đốc vui lòng cấp cho một thớt ngựa để trở về cho chóng, kẻo gặp sự binh lửa chẳng may.

Hàn Tiến nhếch mép cười nhạt, bằng lòng cấp ngựa cho quận Trạc. Quận Trạc vội xỏ giày lên ngựa từ biệt Hàn Tiến để ra về. Hàn Tiến quay lại nói với những người đi theo rằng:

- Đúng là bọn tục nho. Chẳng qua chỉ vẽ chuyện tào lao cho người ta chú ý đến mình. Hạng sất phu như hắn ta thì làm sao mà biết trù hoạch mưu lược gì! Nay hắn thả chuyện như thế rời xin ngựa để về. Sao mà nhu nhược quá thế?

Hàn Tô nói:

- Lời nói của ông ta nghĩ lại tựa như có lí. Tướng công nên suy xét kĩ. Người xưa có câu: Lời nói của kẻ cuồng phu, thánh nhân còn có khi nghe lọt.

Hàn Tiến cả cười lắc đầu, luôn miệng nói: chẳng đáng nghe, chẳng đáng nghe.

Đến ngày mười sáu, vào khoảng gà gáy, Hàn Tiến đang sai phái bọn thủ hạ bày soạn lễ vật lên bàn, chưa kịp làm lễ cúng. Bỗng có tên tiểu tốt chạy vào báo tin quan Nam vượt sông Gianh đáng phá tan dinh Tam Hiệu. Quận Mậu (tức Mậu Long) thua to, bỏ quân chạy vào Lũng Bông. Xin quan tả phủ gấp đem đại quân vào cứu viện để khỏi lỡ việc!

Hàn Tiến cả kinh, không kịp truyền báo, vội ra trại điểm quân lên ngựa ruổi gấp vào Lũng Bông để tiếp ứng.

Lại nói quân chúa Nguyễn ngày mười sáu cả phá quân của Mậu Long ở đồn Tam Hiệu rồi lại rút về đóng ở bờ sông Gianh. Vào khoảng cuối giờ Dậu đầu giờ Tuất[315], tiết chế Thuận Nghĩa vào tro trướng hội họp cùng các tướng.

[315] Khoảng 6 đến 8 giờ chiều.

Tiết chế Thuận Nghĩa nói:

- Chúa thượng xuống lệnh cho bọn ta đem quân đánh kẻ tiếm đoạt[316]. Nay quân ta qua sông, hiện đạ phá được hai trại quân của giặc. Nhưng quân Trịnh cũng chống cự rất gắt. Các ông có cách gì hay để bắt Hàn Tiến, khiến cho quân Trịnh phải một phen rơi mật kinh hoàng thì xin cho nghe cao kiến.

[316] Chỉ chúa Trịnh.

Quan văn là kí lục Thịnh Hội nói:

- Binh pháp nói: lấy chắc đánh rỗng thì thắng, lấy rỗng đánh chắc thì bại.

Tiết chế Thuận Nghĩa hỏi:

- Thế nào là lấy chắc đánh rỗng?

Thịnh Hội đáp:

- Phàm việc dùng binh, suy rộng ra có mấy phép ở đầu hàng. Ngày hôm qua quân ta đã đánh thắng Mậu Long ở Lũng Bông, đuổi Minh Lãng ở chợ Đằng. Hàn Tiến biết tin ắt sẽ đem đại quân chặn giữ ở Đèo Ngang và Cửa Ròn, quân ta khó vượt qua. Chi bằng nên sai thủy quân ở hạ đạo đi vòng qua mũi Ròn đánh úp vào sau lưng bọn chúng, chiếm lấy vùng dân cư ven biển rồi đốt lửa làm hiệu, khiến cho quân Trịnh trông thấy khói lửa tưởng rằng quân ta đã lấy được cả vùng. Bọn chúng tất sẽ sợ hãi mất mật tìm đường chạy trốn, còn ruột gan nào mà đóng giữ ở Đèo Ngang nữa? Khi bọn chúng đã bỏ Đèo Ngang thì quân ta thừa dịp vượt nhanh qua, ví như trận gió to thổi đám là rụng, mưa rào xối hoa tàn. Đại quân cứ nhắm thẳng Dinh Cầu mà tiến, hẳn là bắt được Hàn Tiến. Đó là phép lấy chắc đánh rỗng vậy.

Tiết chế Thuận Nghĩa nghe xong nói:

- Kế ấy tuy diệu nhưng quá gấp, sợ mất lòng dân.

Lại hỏi đốc chiến Chiêu Vũ rằng:

- Lệnh chỉ của chúa thượng ra sao, ông nên tóm lược nói qua một lượt để các tướng hiểu rõ.

Đốc chiến Chiêu Vũ nói:

- Chúa thượng bảo tôi truyền lệnh cho anh em ta phải chỉ huy quân số các doanh thủy bộ, việc cắt đặt điều khiển giao chiến công kích tùy cơ ứng biến, thảy đều giao phó ở quyền tiết chế của nguyên súy. Nếu trong các tướng có ai làm trái, việc tâu về vương đình, đều bị xử trị theo quân luật không tha thứ.

Tiết chế Thuận Nghĩa nghe xong hướng về vương đình vái vọng, đoạn bảo các tướng rằng:

- Trong vương đình thì vâng lệnh chúa, ngoài chiến địa phải theo lệnh của tướng cầm quân. Nay tôi với các ông cùng ăn lộc chúa, phải nên đồng lòng báo đền ơn chúa, chớ tự cậy tài làm theo ý riêng mà phạm quân lệnh. Ai trái lệnh tất phải xử theo quân pháp, không thể tha thứ được.

Các tướng đồng thanh đáp:

- Xin vâng tướng lệnh của tiết chế!

Giờ Thân[317] ngày mười sáu, tiết chế Thuận Nghĩa truyền lệnh chiến đấu. Trước hết sai quân chính doanh theo đường hải đạo do chưởng cơ Xuân Sơn làm tiên phong, trấn thủ dinh Quảng Bình là Nghĩa Lâm chỉ huy đội thứ hai, cai cơ Uy Lễ chỉ huy đội thứ ba, cai cơ Mậu Hoa chỉ huy đội thứ tư, cai cơ Nghĩa Lộc chỉ huy đội thứ năm. Tiết chế Thuận Nghĩa dẫn quân tráng tiệp[318] làm chính đội, theo thứ tự trước sau mà tiến phát.

Lại sai các cơ Triều Nghi[319] làm tả vệ trận, cai cơ Phú Tài làm hữu vệ trận. Tiền nhuệ cơ do đốc chiến Chiêu Vũ chỉ huy ghép lại thành hậu quân đi tiếp ứng. Các tướng ai nấy theo đúng lệnh truyền, chuẩn bị đến canh ba đêm ấy cho quân sĩ dậy thổi cơm ăn, đến đầu canh tư nghe tiếng pháo lệnh là tiến phát. Hẹn đến tảng sáng thẳng tiến đến đánh phá Dinh Cầu, bắt Hàn Tiến, không cho chạy thoát. Ai bắt được Hàn Tiến kể là có công đầu.

[317] Giờ Thân: từ 3 đến 5 giờ chiều.

[318] Tráng tiệp: nghĩa là khỏe mạnh và nhanh nhẹn.

[319] Triều nghi. ĐNTLTB chép là Triều Nghĩa và chú: Triều Nghĩa, Phú Tài hai người đều không rõ họ.

Lại sai trấn thủ Phù Dương làm tiên phong chỉ huy quân của dinh Bố Chính tiến theo đường thượng đạo, trấn thủ Đại Thắng chỉ huy quân Dinh Cũ theo tiếp ứng tiến quân đến Lũng Bông đánh vào trại của Mậu Long. Nhưng chỉ được phép đánh ở mức từ từ, không gấp vội. Đến giờ Ngọ (giữa trưa) thì hai tướng cho quân thả sức đánh lớn, bắt cho được Mậu Long. Nếu Mậu Long chạy thoát thì dẫn quân tiếp ứng ngay với quân ở hạ đạo để chặn đường bắt Hàn Tiếnđược trái lệnh.

Các tướng lĩnh mệnh lệnh trở về bản doanh sửa soạn để đợi hiệu lệnh tiến quân.

Sắc trời rạng xanh, canh tư đã đến. Tiết chế Thuận Nghĩa truyền lệnh bắn súng hiệu. Các tướng ai nấy theo thứ tự đem quân lên đường. Chỉ thấy:

Binh uy lẫm liệt, kiếm kích ngời sương,

Chiêng trống động vang trời, tinh kì che rợp đất.

Voi ngựa kín rừng tắc rẫy, chiến thuyền đầy biển khơi

Sóng nước tựa rồng cuồn, đầu non như lửa rực.

Lại nói tướng tiên phong ở hạ đạo là chưởng cơ Xuân Sơn vào khoảng giờ Dần[320] rạng ngày mười bảy đem quân tiến thẳng đến Đèo Ngang đánh vào trại quân của quận Đông Lê Hữu Đức. Quận Đông bất ngờ không chuẩn bị trước, quân Nam ào ạt xông vào như sấm rền sét nổ không kịp bưng tai. Quân lính kinh hoàng tán loạn chạy trốn khắp nơi. Quận Đông một mình chạy ra Lạc Xuyên[321]. Quân của chưởng cơ Xuân Sơn thu được hai con voi trận cùng với khí giới súng đạn nhiều không đếm xuể. Chưởng cơ Xuân Sơn khua quân tiến thẳng đến Dinh Cầu.

[320] Giờ Dần: từ 3 đến 5 giờ sáng

[321] Lạc Xuyên: tên xã thuộc huyện Cầm Xuyên, tỉnh Nghệ Tĩnh hiện nay.

Bấy giờ tướng trấn thủ Dinh Cầu là tả đô đốc Hàn Tiến đã đem đại quân vào Lũng Hống để cứu viện cho Mậu Long, chỉ hai tiểu tướng là Trăn Bái và Ký Thiệu[322] ở lại giữ trại. Bọn Trăn Bái vừa thấy tiểu tốt bán sống bán chết chạy từ Thạch Bàn về báo tin quân Nam theo đường hạ đạo đã đánh tan quân của quận Đông, thế tất sẽ kéo thẳng đến, Dinh Cầu không khỏi bị vây. Bọn Trăn Bái nghe báo tin xong thì thấy quân Nam đã đến bao vây ngoài doanh rồi. Trăn Bái và Ký Thiệu cả kinh, vội đem một trăm tên quân mai phục tại miếu Bình Lâm ở trong thành để đón đánh quân Nguyễn.

[322] Trăn Bái và Ký Thiệu. ĐNTLTB ghi hai người đều không rõ họ.

Bấy giờ tướng tiên phong là chưởng cơ Xuân Sơn thấy doanh trại quân Trịnh bỏ không, cho là xoa tay lấy dễ, bèn thúc quân tiến vào. Khi quân đến miếu Bình Lâm bất ngờ gặp một đội quân từ trong miếu chạy ra chặn đánh. Đó là hai tướng Trăn Bái và Ký Thiệu xua quân ra đánh xáp. Trăn Bái dẫn đầu một bọn hơn mười người. Chưởng cơ Xuân Sơn thấy Trăn Bái hung tợn vội lui quân về Thạch Bàn chiếm dòng khe để chống đánh. Quân hai bên giao chiến chừng hai chục hiệp, bỗng thấy ở góc tây nam bụi tung mù trời, chiêng trống dậy đất, một đoàn quân đông như kiến đang tiến gấp đến. Đó chính là đại quân của tiết chế Thuận Nghĩa tiếp đến trợ chiến, thế mạnh như đất động, núi lay. Trăn Bái cả kinh, hoảng hốt, trở tay không kịp, bị chém chết trong đám loạn quân. Còn Ký Thiệu giả làm một tên lính vượt qua khe Thạch Bàn chạy trốn. Tiết chế Thuận Nghĩa và chưởng cơ Xuân Sơn hội quân đóng đồn, chiêu hàng các quân sĩ bên Trịnh, bèn chiếm đóng Dinh Cầu. Thế là ba quân đột nhập vào nhà riêng của Hàn Tiến, thấy rượu thịt bày sẵn trên mâm rất nhiều, bèn tranh nhau ăn uống sạch trơn.

Người đời sau có thơ bình tán rằng:

Lẫm lẫm oai phong buốt ngọn thương,

Dài khua giáp sĩ quét biên cương.

Gươm dao vung tựa rồng cuồn biển,

Ngựa sắt bon như cạp nhảy rừng.

Sớm dậy sấm vang chồn cáo khiếp,

Gấp rền sét đánh mãnh xà cuồng.

Hùng binh một tiến khói lang tắt,

Lừng lẫy Trung châu ai dám đương?

Lại nói chuyện khi trời chưa sáng, tiên phong quân thượng đạo là trấn thủ Phù Dương cùng tiếp ứng với các tướng Đại Thắng, Chiêu Vũ thúc quân đánh Mậu Long, Hàn Tiến ở Lũng Hống. Nhưng đốc chiến Chiêu Vũ đã dự liệu trước, bèn dẫn quân bản bộ ra núi Eo Gió mai phục sẵn ở con đường hẻm hiểm yếu trong rừng sâu đợi bọn Đại Thắng, Phù Dương tung quân đánh Mậu Long, Hàn Tiến ở Lũng Hống. Quân lính bên Nam đều thuộc hạng to mạnh, ai nấy đều chiến đấu dũng cảm, một người địch nổi cả trăm quân Trịnh. Quân của Mậu Long thất thế, khiếp sợ vỡ mật run tim, chẳng ai dám đương đầu chống cự, bèn chạy tháo thân về phía núi sâu. Nhưng thế núi ở đây dốc đứng, quân Trịnh không biết lẩn trốn vào đâu, bèn vứt cả khí giới mà đầu hàng. Tiết chế Thuận Nghĩa cho thu nạp cả. Hàn Tiến cả bại, dẫn tàn quân chạy đến Hẻm Nỏ[323]. Quân bộ thuộc theo sau voi chỉ còn hai ba trăm tên, phần nhiều đều bị thương nặng, trong tay không một tấc sắt, tiếng gào la kêu khóc không ngớt dậy vang khắp đường. Hàn Tiến dẫn quân vòng theo đường núi phía sau Đèo Ngang mà chạy. Đến gò Đá Trắng, sắp qua Eo Gió, thấy không có bóng dáng của quân Nguyễn,

[323] Chữ trong nguyên văn theo âm chữ Hán đọc là "Kiểm Nỏ". Nhưng có lẽ đây là một địa danh đọc theo âm Nôm là Hẻm Nỏ.

Hàn Tiến ngửa mặt nhìn trời, cười to bảo quân lính rằng:

- Nếu tướng bên Nam có mưu trí ngầm đặt quân mai phục ở đây chặn đường về thì hẳn bọn ta đều phải đi đời cả.

Hàn Tiến chưa dứt lời bỗng từ trên sườn núi thấy một viên đại tướng xông ra. Người ấy mình hạc, râu rồng, mày lân, mắt phượng, phong thái hùng mạnh đang vẫy quân đổ ào xuống, thế gấp như suối tuôn nước chảy. Hàn Tiến thấy vậy cả kinh, cất tiếng hỏi:

- Tướng bên Nam là ai, xin cho biết tính danh.

Tướng Nam đáp:

- Ta là đốc chiến Chiêu Vũ của Nam triều.

Hàn Tiến giận nói:

- Quân Nam làm nhục ta quá lắm! Kẻ trượng phu thà chết ở chiến trường lấy da ngựa bọc thây, ý nguyện của ta là thế đó.

Nói đoạn thúc quân giao chiến. Tiếng súng vang như sấm rền, đạn bắn như sao bay. Bấy giờ con voi đực của Chiêu Vũ đang cưỡi sợ sứng lùi về phía sau. Chiêu Vũ vội xuống voi, khua quân đánh xấp vào. Hai bên cầm cự giằng co chưa phân thắng bại. Chiêu Vũ ngắm rất nhanh bắn ngay một phát, trúng vào vai Hàn Tiến. Hàn Tiến chao người rơi xuống, may có quân lính cứu đỡ, dìu chạy vào núi tìm nơi ẩn nấp.

Đốc chiến Chiêu Vũ sai quân đuổi theo tìm bắt, nhưng không ai biết Hàn Tiến chạy trốn lối nào. Bấy giờ trời đã về chiều, bỗng có lệnh của tiết chế Thuận Nghĩa truyền gọi các tướng thu quân. Quân Nam bèn phóng hỏa đốt hai trại của quận Đông. Khói lửa bốc rựng trời, nhà cửa thảy biến thành tro bụi. Đốt doanh trại xong, các đạo quân đều hội cả về Hẻm Nỏ. Tiên phong Phù Dương và trấn thủ Đại Thắng trình bày với tiết chế Thuận Nghĩa xin cho dẫn quân đi lùng bắt Hàn Tiến để trừ mối lo sau.

Tiết chế Thuận Nghĩa nói:

- Hàn Tiến thua chạy, sức kiệt thế cùng, cũng ví như cá bơi trong chậu, chó rớt xuống hang, chẳng phải bận tâm làm gì. Nay trời sắp tối, đường xa quân lính chưa am hiểu núi non khe suối, chi bằng chia quân trại tạm nghỉ ở đây một đêm, đợi sáng hôm sau tìm người địa phương dò hỏi tin tức rồi hãy đi lùng bắt cũng không muộn.

Các tướng đều nói:

- Xin vâng lệnh của tiết chế.

Rồi ai nấy đều về nghỉ ngơi.

Tảng sáng ngày mười tám, đốc chiến Chiêu Vũ đem quân tiến đến xã Lạc Xuyên Hạ, chưởng cơ Xuân Sơn đem quân đến Dinh Cầu, trấn thủ Phù Dương đem quân đến Kỳ Quyết, trấn thủ Đại Thắng đem quân theo đường dưới chân núi Hoành Sơn. Các cơ đội khác đi sau tiếp ứng. Các trướng đều dẫn quân cùng tiến. Đi đến đâu trấn thủ Đại Thắng cũng sai quân tìm người địa phương để hỏi bắt Hàn Tiến nhưng họ đều nói không thấy, may gặp một người dân báo tin rằng:

- Tôi nghe nói hôm qua tả đô đốc Hàn Tiến bị quân Nam đánh đuổi, thua to, phải chạy trốn vào nhà dân, chiêu tập tàn binh, thu nhặt khí giới, mưu tính đón đánh quân Nam để báo thù. Phó tướng là Vinh Dương can rằng: "Nay quân ta đã bỏ trốn khắp nơi, các chiến tướng đều lánh trong núi cao lèn hiểm, khí giới, đạn dược, lương thực chẳng còn mà voi ngựa, súng thuyền, cờ xí cũng đều mất hết. Huống chi tướng công trên người còn mang thương tích nặng, tình thế khó chống cự với quân Nam, chi bằng ta hãy lui về đóng ở Trại Ống dâng biểu về triều đình xin cho quân vào cứu viện để mưu đồ thu phục về sau.Xin tả tướng công dời đến nơi đó yên tĩnh nghỉ ngơi đề tìm thuốc men điều trị. Đợi cho vết thương lành hẳn khi đó hãy chọn tướng luyện quân cũng còn chưa muộn. Vả lại, nay bên Nguyễn tướng hùng quân mạnh, nhuệ khí khó ngăn. Nếu ta giao phong với họ thì không khỏi bị thua. Xin tả tướng công minh xét."

Hàn Tiến nghe xong đập cả hai tay xuống chiếu, cả giận ngước lên trời kêu to lên rằng: "Chỉ vì trời không giúp nên Hàn Tiến mới bị Chiêu Vũ làm khốn nhục đến nỗi này. Hàn Tiến tôi thề cùng với Chiêu Vũ không đội trời chung." Nói xong lại giận dữ một hồi nữa, vết thương vì thế lại càng đau. Hàn Tiến không ngớt kêu rên. Vinh Dương lại phải khuyên can Hàn Tiến mới nguôi cơn giận. Đến canh năm ngày hôm ấy Hàn Tiến bèn lui quân về đóng trại ở cồn Chợ Thành[324], sai người đi tìm thuốc tốt để điều trị. Một mặt viết biểu tâu về triều xin cho quân vào cứu viện.

[324] Nguyên văn viết xen chữ Nôm và chữ Hán "cồn thành thị" có thể hiểu hai cách là chợ Cồn Thành, hoặc cồn Chợ Thành, tạm phiên như trên.

Quân do thám nghe lời người dân kể lại như thế bèn trở về trình với trấn thủ Đại Thắng. Trấn thủ Đại Thắng bèn sai quân đem thư hỏa tốc trình lên tiết chế Thuận Nghĩa biết

Thuận Nghĩa xem thư xong mừng nói:

- Hàn Tiến chết đến nơi rồi.

Nói đoạn bèn sai chức sự là Văn Xá đem thư hỏa tốc đến báo cho đốc chiến Chiêu Vũ biết. Đốc chiến Chiêu Vũ xem xong thư bảo các tướng rằng:

- Bọn ta chỉ một lần cất quân là thành công, lấy lại Trung đô cũng chỉ xoa tay là xong việc. Huống chi một mình Hàn Tiến mà không bắt được!

Nói đoạn bèn sai chức sự là Tuy Vũ đến trình với tiết chế Thuận Nghĩa rằng đốc chiến Chiêu Vũ xin cho tiến binh đến đóng ở các xã Vĩnh Kiều, Vĩnh Lại, trước là để chặn đường về của Hàn Tiến, sau là chiêu dụ hào kiệt đất Bắc quy hàng phòng khi dùng đến.

Tiết chế Thuận Nghĩa nghe xong lệnh cho Tuy Vũ trở về nói với Chiêu Vũ:

- Kế ấy là điều quan yếu của binh gia, rất hợp với ý ta. Nhưng các tướng đi đánh lần này chưa gửi tờ tâu để chúa thượng biết tin thắng trận. Vì thế ta mời đốc chiến hãy tạm lui về để cùng với các tướng soạn thảo bẩm văn, sai người đem về dâng chúa biết, ngõ hầu bọn ta khỏi mắc lỗi tự chuyên.

Tuy Vũ vâng lệnh trở về trình lại với Chiêu Vũ.

Ngay ngày hôm ấy tiết chế Thuận Nghĩa vào trong trướng cùng các tướng bàn việc viết bẩm văn, rồi sai quân ruổi ngựa ngày đêm đi gấp về vương đình trình báo. Hiền vương tiếp tờ biểu mở xem. Bẩm văn viết:

"Các tướng văn võ vâng mệnh dẹp trừ quân địch ở biên thùy phía bắc kính cẩn trình lên chúa thượng soi xét:

"Bọn thần vâng mệnh phát quân thủy bộ cùng tiến, vượt qua sông Gianh sang địa giới phía bắc, rồi hội đồng các tướng để điều khiển quân lính. Ngày mười sáu tháng này, từ sáng sớm, tướng tiên phóng đường thượng đạo là Phù Dương, Đại Thắng đánh tan quân Mậu Long ở Lũng Hống, đuổi dài đến Lũng Bông. Mậu Long phải đầu hàng.

Ngày mười bảy, tướng chỉ huy đường hạ đạo là Nghĩa Lâm, Xuân Sơn vượt Đèo Ngang đuổi đánh quân của quận Đông, chiếm Dinh Cầu, đuổi quân Trịnh chạy vào Hẻm Nỏ. Quân chính đạo do tiết chế Thuận Nghĩa và đốc chiến Chiêu Vũ chỉ huy chém chết Trăn Bái ở Thạch Bàn, đuổi Hàn Tiến đến Eo Gió. Quân hai bên giao chiến một lúc thì đốc chiến Chiêu Vũ bắn Hàn Tiến bị thương nhưng quân Trịnh cứu đỡ đưa đi trốn tránh. Tiết chế Thuận Nghĩa đem quân đánh lớn nhưng quân Trịnh buốt gan rét lòng, tướng binh đều run sợ chạy trốn vào Lang núi, khiếp đảm kinh hoàng, đứng không vững chân, lại phải chạy về trú ở còn Chợ Thành, gọi binh họp tướng để mưu kế báo thù. Bọn chúng lương thực cạn khô, khí giới chẳng có, Hàn Tiến phải dâng biểu tâu về triều đình xin chúa Thanh sai quân vào cứu viện. Huống chi họ Trịnh vẫn coi Hàn Tiến là tướng mạnh, trông cậy để giữ biên thùy. Bọn thần nhờ hồng phúc của chúa thượng cho nên ra quân được tiếng. Một lần cất binh đánh tan hung đồ, đánh lần thứ hai đuổi dài nguy đảng. Bọn thần nghĩ rằng Hàn Tiến như cá đã lọt vào nơm, sớm muộn tất cũng bị bắt. Kính cẩn tâu trình cúi mong thánh thượng lãm xét. Các tướng bon thần trăm lạy dâng khải."

Chúa Hiền xem xong cả mừng, vuốt râu bảo các tướng rằng:

- Ta có Thuận Nghĩa, Chiêu Vũ, phá được quân Trịnh là việc tất nhiên. Đúng là có tài hổ tướng.

Các tướng đều lạy mừng, hết lời ca tụng chiến công.

Chúa Hiền sai chức sự là Văn Nghiêm ra địa giới phía bắc đem đồ thưởng ban cho các tướng và khao lạo ba quân, trao mật lệnh cho tiết chế Thuận Nghĩa và đốc chiến Chiêu Vũ. Mật lệnh nói: "Lệnh cho các tướng: mới đây các khanh đã vâng mệnh đem quân ra đánh Hàn Tiến. Ấy là các khanh đã có lòng hết sức cần vương, cho nên mới có thể một lần ra quân đã đạt được thành công như thế, ta hết sức vui lòng. Nay ta trên nhờ hoàng thiên che chở, tổ tông phù trì, dưới cậy ba quân anh hùng dũng nhuệ, quân thần hiệp sức, trên dưới đồng lòng, ta muốn cuốn chiếu đánh ra Trung đô đuổi dài ngụy đảng, diệt họ Trịnh tiếm quyền, phù nhà Lê khỏi đổ. Xét ra thì Hàn Tiến không đáng kể là hạng tướng nam nhi, nhưng hắn ta vốn là kẻ tâm phúc của họ Trịnh, quyết không thể dung tha cho hắn. Binh pháp nói: "Trước chặt cành lá, sau trừ gốc rễ, làm cho quân Trịnh không dám nhìn thẳng vào nhuệ khí của quân ta. Trước là khiến Trung đô lạnh tim, sau cho bốn trấn đứt mật, biết tay Nam Việt anh hùng. Các khanh nên kính cẩn tuân theo lệnh chỉ, hiệp sức mà thi hành cho xứng với lòng mong mỏi của ta"."

Nghe truyền lệnh chỉ xong, các tướng vái vọng lĩnh mệnh. Ai nấy đều tư gắng chí, muốn thu phục Trung đô, dẹp yên bờ cõi, lập công danh muôn đời.

Lại có mệnh lệnh của chúa truyền riêng cho đốc chiến Chiêu Vũ, nói rằng: "Việc giao chiến đánh dẹp, ta ủy cho khanh. Riêng việc khanh vạch ra mưu kế bắt Mậu Long, đánh Hàn Tiến, đuổi quận Đông, chiếm Dinh Cầu qu đúng là diệu kế. Ta rất vui lòng. Nhưng Hàn Tiến thua trận, thất thế phải lẩn trốn ở nhà dân. Nếu để cho dân chúng nơi ấy thấy Hàn Tiến vẫn còn đó thì bên ta khó thu phục nhân tâm. Cho nên khanh phải mau chóng nghĩ mưu kế lùng bắt cho được, quét sạch dấu vết bọn hung đồ, chiêu dụ quân dân bên Trịnh quy hàng. Đó là thượng sách. Còn như việc bàn mưu định kế thì phải cùng với tiết chế Thuận Nghĩa đồng lòng, không được sơ suất, nhất thiết phải cẩn thận giữ gìn. Phủ dụ tướng sĩ binh dân Nghệ An được bao nhiêu người phải biên vào sổ sai người đem về nộp, thảy đều nên an ủi nhân tâm để họ vui lòng quy thuận. Khanh nên nghĩ kĩ để xứng với sự ủy thác của ta."[325]

[325] ĐNTLTB cũng có chép việc chúa Hiền mật dụ cho Hữu Dật "đóng binh mà vỗ về quân dân để chờ cơ hội, chớ nên khinh tiến, phàm việc quân nên cùng Hữu Tiến thương nghị, không nên tự chuyên."

Đốc chiến Chiêu Vũ xem xong, vái vọng lĩnh mệnh thụ ơn. Rồi đó, Chiêu Vũ làm ngay sổ sách ghi tên tướng sĩ binh dân Nghệ An mới về hàng, lại viết tờ khải giao cho chức sự Văn Nghiêm đem về triều.