5. Những đóng góp của Max Weber (1864-1920) đối với sự phát triển của XHH.

a. Tiểu sử:

Ông là nhà kinh tế học, là một nhà xh người đức. ông sinh ra trong một gia đình theo đạo tin lành. Ông được tôn vinh là cha để của xhh lý giải. Bản thân ông có thời kỳ là mục sư truyền giảng giáo lý ở một số vùng nước đức.

- Vào đầu thế kỷ 20 ở đức diễn ra cuộc tranh luận gay gắt trên lĩnh vực Xhh: XHH có phải là khoa học đích thực so với khoa học tự nhiên không. (M.Weber đã tham gia vào diễn đàn này). Nhiều học giả ko coi xhh là khoa học mà cho khoa học tự nhiên mới là khoa học đích thực

b. Tác phẩm:

- Cuốn "đạo đức tin lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản". (Tác phẩm này được coi là cuốn sách gối đầu giường của các nhà xhh phương tây )

- Kinh tế học xã hội (Tác phẩm này được coi là bách khoa thư về xh)

- Xhh tôn giáo. (Tác phẩm này chuyên biệt về lĩnh vực tôn giáo )

- Tôn giáo Trung quốc.

- Tôn giáo ấn độ.

Ông đã đưa ra cách giải thích rất độc đáo về sự xuật hiện ra đời của CNTB ở Châu âu.

c. Đóng góp :

Quan niệm của ông về Xhh và đối tượng nghiên cứu của xhh.

- Ông gọi xhh là khoa học về hành động xh của con người, khoa học lý giải động cơ, mục đích ý nghĩa và các yếu tố ảnh hưởng đến hành động xh của con người .

- Ông quan niệm phải đi sâu giải nghĩa cái bên trong hành động xh của con người, bên trong con người.

- Ông đã chỉ ra đối tượng của xhh chính là hành động xh của con người

- Ông đã xây dựng nên học thuyết về hành động xh

- Đ/n: "hành động xh là hành động của chủ thể gắn cho một ý nghĩa chủ quan nào đó, Cái ý nghĩa chủ quan đó nó có tinh đến hành vi của người khác trong quá khứ hiện tại và tương lai do đó nó là hành động định hướng vào người khác trong đường lối và quá trình hành động"

Theo ông một hành động gọi là hành động xh phải là hành động có ý thức có mục đích định hướng vào người khác.

Không phải hành động nào của con người cũng đều là hành động xh. Căn cứ vào động cơ mục đích của con người, ông chia hành động của con người thành 4 loại:

+ Hành động duy lý công cụ: là loại hành động mà cá nhân phải lựa chọn kỹ lưỡng để đạt mục tiêu VD: hoạt động kinh tế ,chính trị,quân sự, hoạt động cơ quan, công sở là hoạt động duy lý công cụ.Trong kinh doanh, người kinh doanh phải tính toấn kĩ nên kinh doanh cái gì để có lợi nhuận cao nhất .

+ Hành động duy lý giá trị: Là hành động của cá nhân con người hướng tới các giá trị xã hội .Trong đời sống thông qua tương tác xh, từ đời sống này sang đời khác đã hình thành nên một hệ thống giá trị xh của con người. VD: sự giàu có, sức khoẻ, thành đạt trong cuộc sống, hạnh phúc, sự thuỷ chung, Sự hiếu thảo với cha mẹ ông bà .

Khi cá nhân hành động để hướng tới giá trị xh thì được gọi là duy lý giá trị (định hướng theo giá trị xh).

+ Hành động duy lý truyền thống: Là hành động cá nhân thực hiện theo phong tục tập quán, truyền thống văn hoá được gọi là duy lý truyền thống. Khi những người trước làm đã được chấp nhận thì những người theo sau làm theo. VD: Tục lệ ma chay, cưới hỏi là những thủ tục phong tục tập quán (đã lặp đi lặp lại như một thói quen truyền đến đời sau).

+ Hành động duy cảm: Hành động của con người thực hiện theo cảm xúc nhất thời, VD: sự tự hào, sự yêu thương, sự căm giận, sự buồn vui...

Nhưng ko phải tất cả mọi hành động của con người theo cảm xúc đều là hành động duy cảm mà chỉ có những hành động mà các cảm xúc đó có liên quan đến người khác, định hướng đến người khác mới được coi là hành động duy cảm .

Tiêu chí phân loại : là động cơ hành động .

- Liên hệ bản thân:

...

Theo Weber, khi nghiên cứu xhh phải lý giải động cơ của hành động xh chứ ko chỉ miêu tả bên ngoài hành động .

Hành động xh với động cơ gì, nhà xhh phải chỉ ra được.

Mỗi chủ thể hành động theo một động cơ khác nhau nhà xhh phải quan sát hành vi để lý giải hành động .

* Phương pháp nghiên cứu:

M.Weber cho rằng khoa học xh nói chung và xhh nói riêng phải vận dụng pp lý giải để nghiên cứu về xh và hành động xh của con người .

- Về bản chất, ông cho rằng pp này rất gần gũi với pp khoa học tự nhiên, nhưng ở khoa học tự nhiên, nhà nghiên cứu chỉ dừng lại ở việc quan sát hiện tượng rồi mô tả những gì đã quan sát được, nếu lặp đi lặp lại nhiều lần thì rút ra quy luật.

Còn KHXH, nhà nghiên cứu phải vượt qua phạm vi, giớì hạn của sự quan sát, mô tả để đi sâu lý giải cái bản chất bên trong, cái đặc trưng, ý nghĩa bên trong mỗi hành động xã hội .

Ông cho rằng, hành động bao giờ cũng phản ánh bản chất nên phương pháp nghiên cứu của KHXH khác với KHTN, KHXH cũng phải vận dụng PP thực chứng.

Ông phân biệt 2 loại hình lý giải là: Trực tiếp và gián tiếp.

Lý giải trực tiếp là thông qua mô tả bên ngoài những gì quan sát được.

Lý giải gián tiếp Là thông qua sự giải thích, giải nghĩa cái bản chất bên trong của các hiện tượng xh, (đặc trưng bên trong). Để thực hiện pp lý giải gián tiếp, nhà nghiên cứu phải thông cảm, phải thấu hiểu hoàn cảnh.

VD: ông đã nghiên cứu hành động bổ củi: Ông cho đây là hành động XH.

Quan sát và lý giải trực tiếp:

- Bổ củi ở đâu, bổ nhiều hay ít?

Lý giải gián tiếp:

- Nguyên nhân vì sao?

- Mụch đich: để làm gì? (để đun nấu, lấy tiền công, giải trí, hay để giúp đỡ người khác, lấy lòng người khác...)

Về bản chất, pp lý giải vẫn là pp thực chứng.

* Quan niệm về phân tầng XH.

Ông là người nghiên cứu xh tư bản sau K.Marx khoảng 50 năm (1/2 thế kỷ) Ông cũng đồng ý với K.Marx rằng kinh tế là nguyên nhân cơ bản biến đổi xh, kinh tế là nhân tố quan trọng dùng để giải thích các hệ thống phân tầng xh.

Bên cạnh yếu tố kinh tế, còn có các yếu tố phi kinh tế như: uy tín, quyền lực tôn giáo, chủng tộc, nó cũng có ảnh hưởng tới các hệ thống phân tầng xh.

Từ luận điểm này, ông đã đề xuất 3 yếu tố cơ bản làm cơ sở cho sự phân tầng xh .

+ Của cải, tài sản (địa vị kinh tế của các cá nhân)

+ Uy tín (địa vị XH của các cá nhân)

+ Quyền lực (địa vị chính trị của các cá nhân)

Các cá nhân có uy tín, quyền lực, tài sản của cải khác nhau sẽ phân tầng thành các nhóm XH khác nhau (Những quan điểm trên đây của ông chủ yếu là do nghiên cứu xh TB Đức đầu TK 20).

Vậy quan điểm đó của ông có đối lập với K.Marx không? Marx nói : Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất là cơ sở để phân chia giai cấp trong xh. Ai nắm quyền sở hữu về tư liệu sản xuất thì sẽ nắm quyền chi phối xh về mọi mặt (Từ quyền lực, uy tín lẫn tài sản của cải)

Vì vậy, xét cho cùng thì quan điểm của M.Weber chính là sự cụ thể hoá quan điểm của K.Marx mà không hề khác biệt hay đối lập về sự lý giải hệ thống phân tầng xh ở một xh cụ thể là xh tư bản đức đầu thế kỷ 20 .

* Giải thích sự ra đời của CNTB:

- Ông đã giải thích sự ra đời của CNTB trong tác phẩm: "Đạo đức tin lành và tinh thần của CNTB". Ông cho rằng mọi xh có quan hệ hàng hoá thì đều có cơ hội phát triển thành XHTB.

Ông cho rằng mọi XH có quan hệ hàng hoá thì đều có cơ hội phát triển thành XHTB.

XH phương đông từ thế kỷ 16 -17 quan hệ hàng hoá xuất hiện rất sớm (Con đường tơ lụa hình thành) nhưng CNTB đã ko xuất hiện ở đây mà CNTB lại ra đời ở Châu âu (Phương Tây)

Ông đã lý giải rằng :

ở Trung quốc, triết học nho giáo thồng trị Xh, chủ trương quản lý Xh bằng văn chương. Điều đó đã ko tạo ra tâm lý ham muốn vật chất của con người. Tư tưởng nho giáo chỉ đề cao Văn chương, cuộc sống vô thực ko làm cho con người coi trọng vật chất .

- ở ấn độ Phật giáo thống trị tư tưởng của toàn xh. Giáo lý nhà phật kêu gọi con người ta phải diệt dục, phải từ bỏ mọi ham muốn vật chất, coi những cái đó là xấu xa, tội lỗi.

- Trong khi đó ở phương tây đạo tin lành thống trị xh, nó đã trở thành một thứ đạo đức xh và nó đã chi phối hành động của con người trong mọi lĩnh vực hoạt động của đời sống xh, kể cả những người theo tôn giáo hay không theo 1 tôn giáo nào cũng bị chi phối và ảnh hưởng bởi đạo giáo này .

- Đạo tin lành trở thành đạo lý của cả xh phương tây. Theo Weber, sự gặp nhau giữa một bên là tinh thần của chủ nghĩa tư bản là tích luỹ, làm giàu, lợi nhuận với một bên là đạo đức xh của đạo tin lành đã thúc đẩy sự ra đời cuả CNTB ở phương tây. Đó là cách giải thích quan trọng của ông về nguyên nhân sự ra đời của CNTB. Nhiều nhà XHH Marxit đã phê phán ông là duy tâm vì ông đứng trên góc độ tôn giáo, tinh thần .

Kết luận:

Công lao của Max Weber đối với XHH là ông đã đưa ra những quan niệm và cách giải quyết độc đáo về lý luận và phương pháp nghiên cứu khoa học XHH. Đóng góp của ông trong XHH chủ yếu là quan điểm về bản chất lý thuyết Xã hội và phương pháp luận; là sự phân tích về văn hoá, tôn giáo và sự phát triển của xã hội phương tây; là sự đánh giá về vai trò của quá trình hợp lý hoá trong luật pháp, chính trị, khoa học, tôn giáo, thương mại đối với sự phát triển XH và mối quan hệ giữa các lĩnh vực kinh tế và phi kinh tế trong các xẫ hội; là các so sánh về CNTB và các nền KT-XH trên thế giới; Ông đã xây dựng quan điểm lý luận XHH đặc thù của mình trên cơ sở các ý tưởng của sử học, kinh tế học, triết học, luật học và nghiên cứu lịch sử so sánh, đặc biệt là lý thuyết XHH về hành động xã hội, phân tầng xã hội. Các lý thuyết, khái niệm XHH của ông ngày nay đang được tiếp tục tìm hiểu, vận dụng và phát triển trong XHH hiện đại.