Kabahin ka paminsarun ka mga Filipino ang mga

sugidanun nga bukut tawhanun ang mga karaktir

nga nagalaragway. Ang mga istorya ka

ingkwintro kang tawo kag tamawo ginapasa-pasa

sa kada hinirasyon. Sa dya nga panalawsaw,

ginasaysay ang mga istorya parti sa bulawan nga

barko sa isla ka Panay agud matukib ang anang

kahulugan para sa mga taga-isla. Ginapakita ang

mga hitabo sa kada banwa agud matugruan ka

pangkasaysayan nga kontiksto ang mga istorya.

Ang mga sugidanun nagapakita ka bulawan nga

barko bilang sarakyan ka mga nagtaliwan,

sarakyan ka mga buhi sa andang pagpaliwa-liwa

kag sarakyan ka paghatud ka mga kargaminto,

nga nagaanggid sa mga inagyan ka tawo sa

andang nasaksihan.

Ang Banwa ka Miag-ao

Ang tinaga nga Miag-ao ginbuul sa tinaga nga

“Miago,” nga nagatumud sa mga tanum nga

bugana sa lugar kang mag-abot ang una nga

mga Katsila. Ang kauna nga kaguranganan,

kadya nahawanan run agud tugruan ka dalan ang

pag-uswag ka banwa.

Sa paglunsad ka kampus kang Unibersidad kang

Pilipinas sa Bisayas sa Miag-ao, ang ginatuyo

nga komunidad nangin sintro ka pagturun-an.

Ugaring nagapabilin ang kinauna nga pagpati sa

animistik nga sistima [Editor: Dya nga sistima

nagatuo sa mas labaw nga gahum nga nagabalay

kag nagatugro kabuhi sa matiryal nga kalibutan)],

kag mas natalupangdan dya kang gintukod ang

mga bilding ka UP Miag-ao.

May mga istorya nga ang bilog nga UP Miag-ao

kag ang poblasyon ka Miag-ao, syudad ka mga

ingkanto nga may organisado nga komirsyo,

durungkaan ka barko, simintado nga karsada kag

tindahan. Ang kahoy nga bubog sa likod ka

munisipyo ka Miag-ao kag ang kahoy nga

samlagi sa tunga ka UP Miag-ao obirpas [Editor:

Tulay sa ibabaw kang karsada nga nagatakud sa

magtimbang nga banglid] kag sapa, bantog nga

durungkaan ka bulawan nga barko nga

ginhingaranan “Prinsisa kag Miag-ao,” kag

ginapatihan nga ginapanag-iyahan ka sangka

ingkanto nga ang nigosyo amo ang magpadara

ka baraligya nga isda sa gwa kang pungsod kag

ang magpadara man ka baraklun pabalik sa

Miag-ao.

Kang mga nauna nga tuig kang 1980, gintuyo nga

ipatapas ang bahul nga puno ka samlagi marapit

sa sapa nga nagaagi sa UP Miag-ao agud

makahimo ka obirpas. Piro bisan ano nga pahito,

wara ti burdos nga makapatumba sa puno. Sa

pagpamirit nga tumbahun ang samlagi, narangga

ang makinarya kag darwa ka trabahador ang

napatay sa indi mahangpan nga kabangdanan.

Gani nagdisisyon ang tagdumarahan kang UP

Miag-ao nga sayluhon ang obirpas sa lain nga

lugar, kabangdanan nga naluwas ang puno ka

samlagi.

Maaka sa mga tumanduk ang mga

makataranhaga nga sugidanun. Duro sa mga

istudyanti ka UP Miag-ao ang nakabatyag sa

mga indi makita nga idalmunun, nakabati ka

busina, nakakita ka kama-kama kag naduraan ka

mga pagkabutang. Ang mga impliyado ka UP

Miag-ao nakabati man kang mga makatiringala

nga tunog halin sa bilding kang administrasyon.

Agud maumpawan ang mga nahadluk, naghiwat

ka “bugay,” sangka dumaan nga ritwal agud

baklun ang lugar, kag nagsaulog kang ingrandi

nga silibrasyon sa laygay ka miyor kang banwa.

Piro ang mga istorya ka mga idalmunun bukut

bag-o sa pamatin-an ka mga tumanduk nga

nakamaan nga sa pira ka hinirasyon nga

nagligad, mariit ang lugar gani ginadilian kag

dapat paobrahan antis gamitun.

- Sundi ang kasugpon kang atun sugidanun