B.      Mga panuytoy sa gamit kang mga katunog

1.       Gamitun ang tanan nga kinaandan nga katunog sa alfabetong Filipino kon magsulat kang mgaduna nga tinaga.

2.       Gamitun ang /f/ kag /j/ sa mga huram nga tinaga:

Halimbawa:

Filipino                          jalosi                      jografi

Jaket                             referens                  fayl

Forum                           fax                          sabjek

Jakpat                           judo                        bibliyografi

Ang mga tinaga nga jeans kag jeep sarang masulat sa gihapon hay popular man kag mahangpan sa Kinaray-a. 

3.       Ang mga katunog nga /c/, /q/, /v/, /x/, kag /z/ sarang magamit sa mga pantangi (proper nouns), kag sa mga huram nga mga tinaga kon indi gid maislan kang mga katumbas nga tunog.

Halimbawa:

        Antique                                  Antique (bukut Antike)

        Bazaar                                   basar

        Censor                                   sensor

        Comprehensive                       komprehensibo

        Condom                                 kondom

        Corazon                                 korason

        Crime                                    krimen

        Criminal                                 criminal

        Fax                                       fax (indi run paghimuon nga fax)

        Quartz                                   kwarts

        Quiz                                      kwis

        Sex                                       seks

        Taxi                                       taxi (indi taksi hay sipal tan aria)

        Text                                       text

        Venue                                    venyu

        Xerox                                     seroks

        Xray                                       xray

        Zebra                                     sebra

        Zero                                       sero

        Zipper                                    siper

Pero kon himuon nga panggawi (verb) ang xray, mangin eksrey, gin-eksrey, eksreyun. 

Tungud padayon man ang pagdugang kang mga lay-aw nga tinaga sa Filipino, mas mayad nga sundon kon ano ang ginabaton nga pagbatobato sa Filipino. Mangin bukas kita sa pag-adapt kang mga tinaga, kapin pa sa negosyo kag syensiya, angay kang:

Inkam                           eksperment                       surplus

Surbi                            riserts                               likwideyt

Alawans                        treyning                            worksyap

4.       Gamitun ang ñ sa mga pantangi, pero sulatun nga ny sa mga pambalana (common nouns)

Halimbawa:

Sto. Niño                    pinya                     senyal                   senyorita

Parañaque                  senyorito               banyo                    anyo

Antiqueño                   punyal                  

C.      Paggamit kang lang-at

Gamitun ang lang-at kon ang patunog nagasunod sa katunog kag magalain ukon madura ang kahulogan kon wara it lang-at:

Halimbawa:

Sal-I                      hal-o                    bal-a                     bag-o

Sal-ut                    bal-ut                    bag-id                  sag-id

Tul-id                     bil-ad                    yam-id                 sab-it

Mal-it                     pak-ad                  pang-us                pud-is

D.      Sa  paggamit kang mga panabid (affix), indi run pag-islan ang pagbatobato kang gamut. 

Dayon                                          padayon, dayonon, padayonon

Himo                                             himoon, ginhimo, mahimo

Tigbato                                          katigbatohan

Antos                                            antoson, antosanay

Dagat                                            kadagatan

Kudkod                                         kudkodan

Baribad                                         baribadan

Lubad                                            lubadun, lubadan

Pero nabaton run ang kamatuoran (halin sa matuod), katarungan (matadung), kaptan, kapti (kaput), ton-an (tuon), 

E.      Tamdan kag sakdagun ang panugda ni Ruelo sa pagmitlang kag pagdagmit kang mga tinaga sa Kinaray-a. Tun-an it mayad ang mga pananda, kapin pa kon nagahimat-on pa lang sa paghambal kang Kinaray-a.

F.       Nahawanan run ang patag-turun-an kang pulong nga Kinaray-a, gani padayon ang pagtuon kadya kag pagpamulalo kang pagsurundan. Para sa pagpadayon nga tuon kang grammar kang Kinaray-a may mga teknikal nga tinaga run nga sarang gamitun:

Dagmit                                              accent

Katigbatohan                                     orthography

Katunog                                            consonant

Kunla                                                syllable

Pagmitlang                                        pronunciation

Pambalana                                        common noun

Pamitlang                                          utterance

Panabid                                             affix

Panal-i                                               pronoun

Panggawi                                           verb

Pangngaran                                        noun

Pangsahi                                            adjective

pantangi                                             proper noun

pantumud                                           article

Papinulong                                         communication

pasayud                                             sentence

patunog                                              vowel

pulong                                                language

tigbato                                                letter, character in the alphabet

tinaga                                                 word

tungabid                                             infix

unabid                                                prefix

uribid                                                  suffix

Ayhan ang masunod nga sarang matun-an amo ang mga panabid, kag ang mga panal-i nga ginagamit sa Kinaray-a. May mga lingwistiko run nga nakatuon kadya, kinahanglan lamang ivalideyt kang sangka tumanduk nga taggamit, kag labing mayad kon masulat man ang panuytoy sa Kinaray-a agud mahapus mahangpan kang Karay-a.

- Katapusan -