VÂN THÂM BẤT TRI XỨ - NGUỒN GỐC CÁI TÊN

Cái tên Vân Thâm Bất Tri Xứ lấy từ bài thơ "Tầm ẩn giả bất ngộ" của Giả Đảo.

Nguyên tác:

尋隱者不遇

松下問童子，
言師採藥去。
只在此山中，
雲深不知處。

Phiên âm:

TẦM ẨN GIẢ BẤT NGỘ

Tùng hạ vấn đồng tử,
Ngôn sư thái dược khứ.
Chỉ tại thử sơn trung,
Vân thâm bất tri xứ.

Dịch nghĩa:

Dưới cây tùng hỏi thăm tiểu đồng,
Nói rằng thầy đã đi hái thuốc.
Chỉ ở trong núi này thôi,
Nhưng mây dày nên chẳng biết chỗ nào.

Tác giả:

Giả Đảo thời trẻ có đi thi nhiều lần không đỗ, đi làm tăng tại Lạc Dương, pháp danh là Vô Bản. Sau đến kinh đô Trường An, ngụ tại chùa Thanh Long. Trong suốt thời trai trẻ, Giả Đảo là người tu hành. Mãi tới tuổi 50 khi tri thiên mệnh, ông nghe lời Hàn Dũ làm quan.

Trích điển tích:

"Nơi đây có nhiều mây, nhưng chính nơi đây tôi sẽ thấy rõ được mặt người.

Nơi đây có nhiều mây, nhưng chính nới đây tôi sẽ thấy rõ được mặt tôi.

Am dựng bên sườn núi.

Phía sau, bao nhiêu ngõ ngách, bao nhiêu lối mòn.

Trên kia, đình núi lấp trong mây, đỉnh núi ngự trị không biết tự bao giờ.

Đỉnh núi chăm sóc. Đỉnh núi che chở.

Mỗi buổi chiều, mây về quấn quanh đỉnh núi, mây về quấn quanh chân núi.

Am ngủ trong lòng mây và am là am mây."

Trích nhận xét theo GS. Nguyễn Khắc Phi:

Người đọc tưởng chú bé đáp "một lèo", song ngẫm kĩ sẽ thấy có một sự lỏng lẻo, chuệch choạc trong lời đáp ấy: bốn chữ ở câu 2 nghe như đột ngột và bốn chữ đó có thể đủ kết thúc cho việc trả lời. Câu 3 đang mang ngữ khí khẳng định bỗng nhiên chuyển sang ngữ khí phủ định ở câu 4.

Chữ "chỉ" ở vị trí "đắc địa" vì tả được cái thần của cuộc đối thoại, vừa phản ảnh được diễn biến tâm tình của người hỏi ẩn sau mỗi lời đáp, từ háo hức (câu 1), thất vọng (câu 2) đến hi vọng (câu 3) rồi lại thẫn thờ buồn tiếc (câu 4).

Ngoài ra, qua cuộc đối thoại, còn cho thấy thấp thoáng chân dung của người vắng mặt. Vị ẩn sĩ này đi hái thuốc để tế nhân độ thế hay để mưu sinh thì cũng là nghề cao đẹp, thể hiện một phẩm chất thanh cao. Hình ảnh cây tùng, đám mây không phải xuất hiện ngẫu nhiên: Tán thông xanh đứng thẳng kia giống như tiết tháo của ẩn sĩ; đám mây trắng cuồn cuộn như thư nhàn kia giống như tính tình của ẩn sĩ. Qua vấn đáp mà còn nhân đó đưa được cả cảnh vật và hoàn cảnh vào, cảnh vật lại làm cho nhân vật nổi bật, quả là ý hay tứ lạ.

Bàn luận:

Tổ tiên Lam An của Cô Tô Lam thị vốn là người tu hành, sau mới hoàn tục là lấy cảm hứng từ tác giả Giả Đảo. Khí chất thanh khiết thoát tục và có hơi hướng bế quan có lẽ cũng từ bài thơ này mà ra. Người ẩn sĩ giấu mình trong chốn mây mù, biết là ở đấy nhưng mãi vẫn không gặp được!

Bổ sung thêm: Giả Đảo có biệt danh thi tù, chọn chữ làm thơ như một kiểu rối loạn ám ảnh cưỡng chế.

https://thegioidoco.net/threads/tung-ha-van-dong-tu-tam-an-gia-bat-ngo.29809/
https://vi.wikipedia.org/wiki/Giả_Đảo