Toát yếu Kinh Trung Bộ

Ni sư Thích Nữ Trí Hải tóm tắt & chú giải

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 121

Tiểu không

(Culasunnata Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Shorter Discourse on Voidness.

The Buddha instructs Ananda on the "genuine, undistorted, pure descent into voidness."

[Bản kinh ngắn về Không tính. Phật dạy A nan về sự chứng nhập Tánh Không thuần túy không bị cong quẹo]

II. TÓM TẮT

Phật xác nhận với tôn giả A nan rằng không những ngày xưa mà hiện tại, Ngài vẫn thường an trú trong Không tính [1], và giải thích ý nghĩa của sự trú Không như sau.

Như trong giảng đường không có voi ngựa, vàng bạc, đàn ông đàn bà... nhưng có một cái không phải không, đó là chúng tỷ kheo. Cũng vậy, tỷ kheo khi ở rừng không tác ý đến các tưởng về thôn xóm, về người, chỉ tác ý duy nhất đến tưởng rừng [2]. Khi ấy những phiền hà do thôn tưởng, nhân tưởng không có mặt, chỉ có sự phiền hà do duyên lâm tưởng [3]. Vị ấy nhận rõ là không, những gì không hiện hữu, và nhận cái gì hiện hữu là có hiện hữu. Ðây là sự thực hiện Tính không hoàn toàn chân thật, không cong quẹo. Lại nữa, tỷ kheo không tác ý đến cái tưởng Rừng, mà tác ý tưởng Ðất [4]. Tâm vị ấy thích thú, hân hoan, an trú, giải thoát trong địa tưởng, như một tấm da bò căng thẳng trên trăm cọc gỗ, không để ý đến chỗ lồi lõm hay cây cối núi sông ở trên đất. Vị ấy biết các ưu phiền do nhân tưởng, lâm tưởng không có mặt, chỉ còn một ưu phiền là sự nhất trí do duyên địa tưởng. Ðối với cái còn lại, vị ấy biết (do duyên sinh): Cái kia có, cái này có. Ðây là sự thực hiện Tính không hoàn toàn, chân thật, không cong quẹo. Kế tiếp, vị tỷ kheo không tác ý địa tưởng mà tác ý Không vô biên xứ tưởng [5].

Tâm vị ấy thích thú, hân hoan trong tưởng này, và biết ở đây chỉ có thuần một tưởng về Hư không vô biên, không có các ưu phiền do duyên lâm tưởng, địa tưởng. Cái gì không có mặt, vị ấy nhận là không có mặt, và cái còn lại thì biết do duyên sinh. Kế tiếp, vị ấy tác ý Thức vô biên xứ tưởng, thì các tưởng về rừng, đất, hư không không có mặt, chỉ có độc nhất một ưu phiền về tưởng Thức vô biên. Kế tiếp, tác ý Vô sở hữu xứ tưởng rồi Phi tưởng phi phi tưởng xứ, cũng như trên. Cuối cùng là tác ý Vô tướng tâm định [6].

Vị ấy biết các ưu phiền do duyên tưởng Vô sở hữu và Phi tưởng phi phi tưởng không có mặt, chỉ còn một ưu phiền là sáu nhập duyên mạng y cứ thân này là không phải không; và thấy nó cũng duyên sinh như trên. Và vị ấy thấy rõ cái gì do ý tạo ra, do duyên sinh thì phải vô thường, hoại diệt [7].

Nhờ vậy tâm giải thoát khỏi dục hữu vô minh lậu; tự biết tâm đã giải thoát, sinh tận, phạm hạnh thành, sau đời này không còn đời nào khác nữa. Ðây gọi là an trú tối thượng Không tính [8].

III. CHÚ GIẢI

1. Sunnatàvihàra, Không trú. Kinh sẽ làm rõ dần rằng đây ám chỉ quả chứng về Tánh không, quả A la hán do tập trung quán tưởng khía cạnh Không của Niết bàn.

2. MA: Vị ấy tác ý đến lâm tưởng do căn cứ vào một khu rừng, nghĩ: Ðây là một khu rừng, đây là một gốc cây, một hòn núi, một hang động.

3. MA và MT đều giải thích đoạn này như sau: Sự phiền hà của ưa và chán khởi lên do nhận thức về con người, không hiện hữu ở đây; song vẫn còn có phiền hà gây nên bởi sự sinh khởi các pháp thô do vì thiếu sự an tịnh cần thiết.

4. MA: Vị ấy từ bỏ tác ý về rừng và chuyên chú đến địa đại, vì người ta không thể đạt được gì, cận hành hay an chỉ, khi thiền quán về rừng. Nhưng đất thì có thể được dùng làm đề mục để quán kasina, trên căn bản này hành giả phát sinh thiền và tuệ để đắc quả A la hán.

5. Sau khi dùng tưởng về đất để đắc bốn thiền, vị ấy khai triển biến xứ đất rồi bỏ tướng kasina để đắc Không vô biên xứ. Xem TTĐ chương X.

6. Vô tướng tâm định, animitta cetosamàdhi. MA: Ðây là định của tâm có tuệ giác, được gọi vô tướng vì không có tướng thường vân vân.

7. Xem Trung 52. MA gọi đây là tuệ phản quan (pativipassanà) nghĩa là áp dụng các nguyên lý của tuệ vào chính chức năng của tâm làm nhiệm vụ tuệ quán.

8. Ở đây các từ vô thượng, tối cao (paramànuttarà) đã được thêm. MA nói đây là quả chứng Tánh không của A la hán.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật dạy với A nan

Ta thường trú Không tính

Và giải thích ý nghĩa

Của thứ lớp trú Không.

Như ở trong giảng đường

Không voi ngựa các thứ

Nhưng có cái không không

Ấy là chúng tỷ kheo.

Cũng thế khi ở rừng

Chỉ có tưởng về rừng

Không có tưởng gì khác

Khi ấy chỉ có mặt

Ưu phiền duyên lâm tưởng.

Những gì không hiện hữu

Biết rõ nó là không

Cái gì có hiện hữu

Nhận là do duyên tưởng.

Ðấy là thực hiện Không

Chân thật, không cong quẹo.

Kế tiếp bỏ tưởng Rừng

Ðể tác ý tưởng Ðất

Tâm vị ấy thích thú,

Hân hoan trong tưởng này,

Biết rõ các ưu phiền

Do duyên các tưởng khác

Bây giờ không có mặt

Chỉ còn lại ưu phiền

Sinh ra do tưởng Ðất.

Kế tiếp bỏ tướng Ðất

Quán Hư không vô biên

Tâm chỉ còn độc nhất

Không vô biên xứ tưởng.

Không có các ưu phiền

Do duyên các tưởng khác.

Cái gì không có mặt,

Nhận là không có mặt,

Cái gì còn có mặt

Biết rõ do duyên sinh.

Khi bỏ tưởng hư không

Quán Thức vô biên xứ

Tâm chỉ còn độc nhất

Thức vô biên xứ tưởng.

Bỏ tưởng Thức vô biên

Quán Vô sở hữu xứ

Tâm chỉ còn độc nhất

Vô sở hữu xứ tưởng.

Bỏ tưởng Vô sở hữu

Quán Phi tưởng phi phi tưởng xứ

Tâm chỉ còn độc nhất

Tưởng Phi tưởng phi phi.

Không để ý tưởng này

Nhập Vô tướng tâm định

Vị tỷ kheo rõ biết

Chỉ còn một ưu phiền

Là sáu nhập duyên thân

Tồn tại do sinh mạng

Cái gì không có mặt,

Nhận là không có mặt,

Cái gì còn có mặt

Biết rõ do duyên sinh.

Ðấy là thực hiện Không

Chân thật, không cong quẹo.

Vị tỷ kheo thấy rõ

Vô tướng tâm định này

Cũng do duyên mà sinh

Do ý hành tạo nên.

Cái gì do duyên sinh

Tất phải bị hoại diệt

Nhờ thấy rõ như vậy

Tâm vị ấy giải thoát

Dục, hữu, vô minh lậu

Tự biết tâm giải thoát,

Sinh tận, phạm hạnh thành

Sau đời sống hiện tại

Không còn đời khác nữa

Ðây gọi là an trú

Trong tối thượng Tính Không.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 122

Ðại không [1]

(Mahàsunnatasuttam)

I. TOÁT YẾU

The Greater Discourse on Voidness.

Upon finding that the bhikkhus have grown fond of socialising, the Buddha stresses the need for seclusion in order to abide in voidness.

[Thấy chư tỷ kheo khởi sự ưa tụ hội, Phật nhấn mạnh nhu yếu độc cư để an trú Tánh không.]

II. TÓM TẮT

Nhân thấy trú xứ của tỷ kheo Kàlakhemaka [2] có nhiều chỗ nằm, Phật hỏi phải chăng ở đây đang có nhiều tỷ kheo cư trú [3]. Tôn giả A nan thưa vì đấy là thời gian may y nên họ mới quy tụ để may y [4]. Phật nhân đấy dạy về pháp tu Chỉ và Quán nhờ sống viễn ly. Một tỷ kheo ưa quần tụ thì không thể thưởng thức lạc viễn ly, độc cư, an tịnh, chính giác [5]; không thể chứng tâm giải thoát có hạn kỳ hay tâm giải thoát Bất động [6]. Không một sắc (thân) nào bị biến hoại mà không gây sầu bi khổ ưu não cho người ham thích nó. Nhưng Phật đã tìm ra một sự an trú, đó là trú Nội Không nhờ không tác ý tất cả tướng [7]. Trong lúc an trú nội không, dù đông đảo hạng người đến với Ngài, tâm Phật vẫn hướng đến viễn ly độc cư, và vì không còn dính gì đến các việc làm căn bản cho hữu lậu pháp, Ngài luôn luôn dạy họ những lời thuần túy liên hệ đến viễn ly. Rồi Phật dạy A Nan cách trú Nội Không [8], và kết quả của nó.

Trước hết phải an chỉ nội tâm nhờ căn bản là một trong bốn thiền (tu Chỉ). Kế tiếp sau khi đã đắc một thiền làm căn bản (từ thiền thứ nhất cho đến thiền thứ tư), vị tỷ kheo tác ý đến Nội không hoặc tác ý Ngoại không hoặc tác ý Bất động [9]. Nếu không có sự hân hoan thích thú đối với nội không, ngoại không hay bất động, vị ấy cần phải ý thức rõ như vậy, và nhập lại thiền căn bản [10] để quán trở lại cho đến khi biết tâm đã thích thú, hân hoan, giải thoát nhờ quán nội không, ngoại không, nội ngoại không và bất động. Một người đã an trú trong chỉ và quán như vậy,

1. Khi tâm hướng về đi hoặc đứng, nằm, ngồi, vị ấy sẽ đi đứng ngồi nằm với ý thức rõ biết không có tham ưu và các bất thiện pháp ám ảnh tâm trí.

2. Lúc tâm hướng đến nói chuyện, vị ấy nghĩ mình sẽ chỉ nói chuyện liên hệ đến mười đề mục là thiểu dục, tri túc, viễn ly, độc cư, tinh cần, giới định tuệ giải thoát vân vân, tránh tất cả chuyện khác.

3. Lúc suy tầm, vị ấy ý thức rõ mình sẽ suy tư ly dục, vô sân, bất hại, không suy tư những gì không liên hệ viễn ly, ly tham, tịch diệt, an tịnh, thắng trí, giác ngộ, niết bàn.

4. Ðối với năm dục công đức [11] là sắc thanh hương vị xúc, vị ấy phải thường quán sát tự tâm có còn dục ái đối với chung hay đã đoạn tận, ý thức rõ ràng như vậy.

5. Ðối với năm thủ uẩn [12] vị ấy luôn quán sự sinh diệt của chúng, và rõ biết tâm kiêu mạn tôi là y cứ trên năm thủ uẩn này đã được từ bỏ.

Phật dạy một Thanh văn đệ tử nên sống gần bậc thầy dù có bị xua đuổi, khi được nghe những lời dạy khắc khổ đưa đến ly tham, tịch diệt, như dạy thiểu dục, tri túc, viễn ly, độc cư, tinh cần, giới định tuệ giải thoát và giải thoát tri kiến. (Do vì không tu học chỉ và quán như trên mà) cả thầy lẫn trò của ngoại đạo trong lúc tu khổ hạnh cuối cùng đều gặp phiền lụy [13] khi được nổi tiếng, đông đồ đệ; họ khởi lên nhiễm tâm, trở lui đời sống thế tục, bị các bất thiện tấn công và không thoát khỏi già chết trong tương lai. Một số đệ tử Phật tu phạm hạnh cũng rơi vào mối nguy tương tự, bị phiền lụy khi bắt chước Phật sống viễn ly (mà chưa chuẩn bị chu đáo.) Nhưng sự phiền lụy của các vị tu phạm hạnh này kết quả còn bi thảm hơn phiền lụy của thầy trò ngoại đạo [14]. Và Phật khuyên các đệ tử hãy đối xử với Ngài bằng tâm thân hữu, không thù nghịch. Thân hữu là không đi ngược lại lời dạy của đấng Ðạo sư đã vì lòng từ mẫn mà thuyết pháp đem lại hạnh phúc an lạc cho mình. Nhưng Ngài không đối xử nhẹ tay với đệ tử như thợ gốm đối xử với đồ gốm [15]. Cái gì là lõi cây thì sẽ đứng vững.

III. CHÚ GIẢI

1. Kinh này cùng với luận giải đã được Nanamoli dịch và ấn hành với nhan đề Ðại kinh nói về Không.

2. MA: Trú xứ này được Kalakhemaka dòng Thích ca xây cất trong vườn Ni câu luật. Giường chiếu ghế và thảm được trang bị san sát đến nỗi nó trông như chỗ ở của một hội chúng tỷ kheo.

3. MA giải thích đây chỉ là một câu hỏi gặn, vì với thần thông chư Phật có thể biết những gì các Ngài muốn biết. Phật hỏi câu này với ý nghĩ: Khi chúng tỷ kheo này tụ hội thành đoàn thể và ưa thích tụ hội, chúng sẽ hành xử phi pháp. Vậy ta sẽ giảng Pháp tu vĩ đại về Không, đấy sẽ trở thành giống như một học giới [cấm ưa quần tụ].

4. MA: Tôn giả Ananda định nói: Các tỷ kheo này sống quần tụ như thế không chỉ vì ưa lăng xăng rộn ràng, mà vì may y.

5. Viễn ly là lìa dục vọng, độc cư là xa đám đông, an tịnh là đoạn tham sân si, chính giác là đạo và quả.

6. Giải thoát đầu là giải thoát nhờ chứng bốn thiền và bốn không (vô sắc), giải thoát sau là nhờ đạo và quả siêu thế. Xem thêm Trung bộ 29 và chú thích 348.

7. MA: Phật mở đầu đoạn này để tránh chỉ trích rằng trong khi Ngài khuyên các đệ tử sống độc cư, thì bản thân Ngài lại thường được nhiều đồ chúng quây quần. Không tánh đây là quả chứng về Không, xem chú thích số 1, kinh Trung bộ 121.

8. MA giải thích nội không là cái không liên hệ đến năm uẩn của tự thân, ngoại không là cái không liên hệ đến năm uẩn của kẻ khác. Vậy tánh không đề cập ở đây phải là tâm giải thoát tạm thời nhờ tuệ quán vô ngã, như kinh 43 giải thích. Khi tuệ về vô ngã được nâng lên ngang tầm của đạo lộ thì sẽ đưa đến sự chứng quả niết bàn theo khía cạnh Không của nó.

9. MA: Vị ấy tác ý đến một thiền chứng vô sắc bất động.

10. MA: Ðây nói về thiền được dùng làm căn bản cho tuệ giác. Nếu sau khi xuất khỏi thiền căn bản, tâm vị ấy không đi vào Không bằng tuệ quán về năm uẩn của tự thân hay của người, và cũng không thể đạt đến vô sắc bất động, thì vị ấy nên trở về thiền căn bản mà mình đã phát triển được và tác ý đến nó nhiều lần.

11. Theo MA, cho đến điểm này, Phật đã hiển thị sự tu tập để đắc hai đạo lộ đầu tiên là Dự lưu và Nhất lai. Ðoạn này là để nêu rõ tuệ quán cần thiết để đạt đến Bất hoàn đạo mà tột đỉnh là từ bỏ ham muốn dục lạc.

12. Ðoạn này hiển thị tuệ giác cần có để đạt đến A la hán đạo, mà tột đỉnh là từ bỏ ngã mạn tôi là.

13. Upaddava cũng có thể dịch là tai họa. MA giải thích rằng Phật dạy đoạn kinh này để nêu lên sự nguy hiểm của độc cư khi người ta chưa hoàn thành mục tiêu của sự sống độc cư. Ðạo sư ở đây là thầy ngoại đạo.

14. MA: Sự xuất gia theo ngoại đạo không đem lại lợi ích bao nhiêu, nên người nào thối thất thì bất quá chỉ mất lợi lạc thuộc thế gian; họ không có đau khổ gì lớn lắm, cũng như người cỡi lừa té thì chỉ bị lấm bụi. Nhưng xuất gia trong Pháp Phật đem lại lợi ích lớn là đạo, quả và niết bàn. Bởi thế người nào thối thất trong giáo lý này gặp phải khổ đau lớn, như người té xuống từ lưng voi.

15. Tương phản trong ví dụ này là giữa cái cách người thợ gốm nắm cục đất sét còn ẩm và cách ông nắm đồ gốm đã được nặn từ đất sét ấy. MA giải rộng câu này như sau: Sau khi đã giáo giới rồi thì ta sẽ không im lặng; ta sẽ khuyến cáo, dạy bảo bằng cách liên tục quở trách các ông. Như thợ gốm thử đồ đã nung, đặt sang một bên những cái bị nứt nẻ, có lỗi, và chỉ giữ lại những đồ gốm đã vượt qua cuộc thử thách, cũng vậy ta sẽ giáo giới và khuyến cáo bằng cách thử nghiệm các ông. Người nào trong đây đã đạt đến đạo và quả, thì sẽ chịu đựng được cơn thử thách. MA thêm rằng những thiện đức thế gian cũng được xem là tiêu chuẩn của sự lành mạnh.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Tỷ kheo ưa quần tụ

Khó nếm lạc viễn ly

Lạc độc cư, an tịnh

Khó nếm lạc chính giác.

Cũng không thể chứng được

Giải thoát có hạn kỳ

Và giải thoát bất động.

Không một sắc pháp nào

Bị vô thường biến hoại

Mà không gây đau khổ

Cho người ham thích nó.

Phật an trú Nội Không

Không tác ý tướng ngoài

Giữa đồ chúng đủ hạng

Tâm Phật vẫn như nhiên.

Hướng viễn ly độc cư

Xa lìa pháp hữu lậu

Và giảng dạy những lời

Thuần đưa đến viễn ly.

Muốn an trú nội không

Trước phải ổn định tâm

Ðắc một thiền căn bản

Từ sơ đến tứ thiền

Rồi tác ý Nội không

Hoặc tác ý Ngoại không

Hoặc tác ý Bất động

Nếu trong khi tác ý

Tâm không thấy thích thú

Trong nội không, ngoại không

Cần biết rõ như vậy

Nhập lại thiền căn bản

Rồi lại quán nội không

(Ngoại không, và Bất động)

Cho đến khi thích thú

Hân hoan trong pháp này

Và tâm được giải thoát.

Một người đã an trú

Trong chỉ và quán này

Thì trong bốn uy nghi

Tâm không khởi bất thiện

Cũng không có tham ưu.

Câu chuyện vị ấy nói

Chỉ liên hệ thiểu dục

Tri túc và viễn ly

Ðộc cư và tinh cần

Giới, định, tuệ, giải thoát

Và giải thoát tri kiến

Tránh những chuyện ngoài đề

Lúc vị ấy suy tầm

Chỉ suy tư ly dục

Vô sân và bất hại

Gạt bỏ ra ngoài tâm

Những gì không liên hệ

Ðến viễn ly, ly tham

Tịch diệt và thắng trí

Giác ngộ với niết bàn.

Ðối năm dục công đức

Sắc thanh hương vị xúc

Vị ấy thường quán sát

Tâm đoạn dục hay chưa.

Ðối với năm thủ uẩn

Thường quán sát sinh diệt

Ðể biết mạn tùy miên

Ðã hoàn toàn từ bỏ

Một Thanh văn đệ tử

Nên sống gần bậc thầy

Dù có bị xua đuổi

Ðể được nghe dạy Pháp

Liên hệ đến viễn ly

Ly tham và giải thoát.

Vì không tu chỉ quán

Các thầy trò ngoại đạo

Dù có sống độc cư

Cuối cùng gặp phiền lụy

Bởi đồ đệ đoanh vây

Bởi dục tham chi phối

Bị bất thiện tấn công

Trong thời gian vị lai

Không thoát khỏi già chết

Một số tu phạm hạnh

Theo gương đức Thế tôn

Cũng gặp nguy tương tự

Vì không tu chỉ quán.

Chưa an trú nội không

Phiền lụy của vị này

Kết quả bi thảm hơn

Các thầy trò ngoại đạo.

Phật khuyên các tỷ kheo

Ðừng đối xử với Ngài

Với tâm lý thù nghịch

Không theo lời chỉ giáo

Hãy đối xử với Ngài

Bằng tâm lý thân thiện

Nương theo Pháp tu hành

Ðể an lạc dài lâu.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 123

Hy hữu vị tằng hữu

(Acchariyabbhutadhammasuttam)

I. TOÁT YẾU

Wonderful and Marvellouse.

At a gathering of bhikkhus the venerable Ananda recounts the wonderful and marvellous events that preceded and attended the birth of the Buddha.

[Trong một buổi họp chúng, tôn giả A nan thuật lại những sự cố ly kỳ mầu nhiệm trước và trong ngày Phật đản sanh.]

II. TÓM TẮT

Chúng tỷ kheo đang bàn tán về một thần lực của Phật là Ngài biết được chi tiết về chư Phật quá khứ [1]. Phật bèn dạy tôn giả A nan trình bày những điều kỳ diệu hy hữu về đức Như Lai đúng như tôn giả đã được nghe từ chính kim khẩu của Thế tôn:

1. Chính niệm tỉnh giác, Bồ tát sinh vào cung trời Ðâu suất [2].

2. Chính niệm tỉnh giác, Bồ tát trú tại cung trời ấy đến hết thọ mạng.

3. Chính niệm tỉnh giác, Ngài giáng hạ mẫu thai.

4. Khi Ngài mệnh chung tại cung trời Ðâu suất thì có một ánh sáng vô lượng xuất hiện trên thế gian làm cho những cõi chúng sinh từ lâu sống trong bóng tối [3] tự nhiên nhờ ánh sáng ấy liền trông thấy lẫn nhau và tưởng là chúng mới xuất hiện lần đầu.

5. Khi đức Bồ tát đã giáng hạ mẫu thai thì có bốn vị thiên nhân [4] canh gác bốn góc để hộ vệ Ngài và mẫu hậu, không một ai có thể làm hại mẹ hay con.

6. Khi đức Bồ tát đã giáng hạ mẫu thai, bà mẹ tự nhiên sống đức hạnh, nghiêm trì ngũ giới.

7. Khi đức Bồ tát đã giáng hạ mẫu thai, bà không có dục tưởng đối với đàn ông, và không kẻ nào có dục tâm có thể đến gần bà.

8. Khi đức Bồ tát đã giáng hạ mẫu thai, bà thụ hưởng đầy đủ năm dục: không cảm thấy mệt mỏi gì, lại thấy được Bồ tát trong bụng mình với đầy đủ tứ chi như thể là ngắm một viên ngọc khéo giũa đặt trên lòng bàn tay.

9. Bảy ngày sau khi sinh hạ Bồ tát, bà mẹ chết [5] và tái sinh vào cõi Ðâu suất.

10. Bồ tát trú thai mẹ đúng mười tháng.

11. Mẹ Bồ tát sinh trong lúc đứng thay vì nằm hoặc ngồi như các sản phụ khác.

12. Khi đức Bồ tát ra khỏi bụng mẹ, thì chư thiên đón Ngài trước, sau mới đến người đỡ.

13. Khi đức Bồ tát ra khỏi bụng mẹ, Ngài không chạm đất. Chư thiên đỡ lấy Ngài đưa cho bà mẹ mà nói: Bà hãy sung sướng vì một người con trai có đại oai thần lực đã đến với bà.

14. Khi đức Bồ tát ra khỏi bụng mẹ, Ngài không bị lấm bẩn vì máu mủ hay bất cứ thứ gì bất tịnh.

15. Khi đức Bồ tát ra khỏi bụng mẹ, có hai vòi nước tuôn xuống từ trên trời, một nóng một lạnh, để tắm cho hai mẹ con.

16. Vừa khi mới sinh ra, đức Bồ tát đã đứng vững hai chân trên đất [6], đi bảy bước về phương Bắc, và được che với chiếc lọng trắng, Ngài nhìn bốn hướng và thốt lên lời của bậc Ðiều ngự sư: "Trên thế gian này Ta là tối thượng. Ðây là đời cuối cùng của Ta, từ nay không còn tái sinh nữa."

Sau khi tôn giả A nan kể xong những điều kỳ diệu ấy, Phật thêm rằng còn một điều này nữa [7], là đối với đức Như lai, các cảm thọ được biết đến lúc sinh khởi, lúc trú và diệt, các ý tưởng và tư duy cũng thế.

III. CHÚ GIẢI

1. Khả năng này của Phật được Trường bộ kinh 14 đề cập trong những thông tin chi tiết về sáu vị Phật trước đức Thích ca Gotama.

2. Ðây ám chỉ sự tái sinh của đức Bồ tát tại cung trời Ðâu suất sau khi sinh làm người tên Vessantara và trước khi tái sinh vào cõi người làm thái tử Siddhartha Gotama.

3. Cứ ở khoảng giữa mỗi ba thế giới hệ lại có một khoảng trống tám ngàn do tuần, giống như khoảng trống giữa ba bánh xe bò hay ba cây cung đụng nhau. Chúng sinh sinh vào khoảng này là do ác nghiệp cực trọng như giết cha mẹ, giết thánh nhân, hoặc do thường xuyên làm nghề ác như giết súc vật.

4. Bốn vị trời này là Tứ thiên vương, những vị thống lĩnh cõi trời là Tứ thiên vương.

5. MA: Ðiều này xảy ra không phải lỗi ở sự sinh nở mà do bà mẹ đã chấm dứt thọ mạng; vì cái nơi mà Bồ tát đã chiếm dụng (bào thai mẹ) thì không ai khác sử dụng được, như một điện thờ.

6. MA: Mỗi khía cạnh của biến cố này đều báo trước những sở đắc của đức Phật sau này. Vậy, sự việc Ngài đứng vững trên đất là điềm báo Ngài sẽ chứng các thần túc; mặt hướng về phương Bắc báo hiệu Ngài sẽ vượt trên thế tình; đi bảy bước là Ngài sẽ có được bảy giác chi; lọng trắng là Ngài sẽ đạt chiếc lọng giải thoát; nhìn quanh bốn hướng là Ngài sẽ có được minh trí vô ngại; những lời Ngài thốt ra báo hiệu Ngài sẽ chuyển bánh xe Pháp không ai có thể chuyển ngược lại. Lời tuyên bố Ðây là tái sinh cuối cùng báo hiệu Ngài sẽ nhập vô dư niết bàn, không còn quay lại cõi hữu.

7. Lời này dường như là một cách đức Phật kêu gọi ta chú ý đến cái phẩm chất mà Ngài xem là điều kỳ diệu đích thực.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Chúng tỷ kheo đang bàn

Một thần lực của Phật

Là biết đủ chi tiết

Về chư Phật trước kia.

Phật bèn dạy A nan

Trình bày những kỳ diệu

Mà tôn giả được nghe

Từ kim khẩu đức Phật:

Bồ tát lúc tái sinh

Vào cung trời Ðâu suất

Và lúc ở cõi trời

Cho đến hết thọ mạng.

Giáng phàm nhập mẫu thai

Ðều chính niệm tỉnh giác

Khi bồ tát đản sinh

Có ánh sáng nhiệm mầu

Soi ba ngàn thế giới

Những chúng sinh từ lâu

Bị sống trong u tối

Tự nhiên trông thấy nhau

Mới ngạc nhiên làm sao.

Lúc Bồ tát nhập thai

Tứ thiên vương canh gác

Gìn giữ mẹ và con

Tránh xa mọi bất trắc.

Bà mẹ lúc hoài thai

Tự nhiên sống đức hạnh

Và nghiêm trì ngũ giới.

Tâm xa lìa dục tưởng

Nam nhân có lòng dục

Không thể đến gần bà.

Bà thụ hưởng đầy đủ

Sắc thanh hương vị xúc

Thân không bị mệt mỏi

Lại thấy được Bồ tát

Ðang ở trong bụng mình

Có đầy đủ tứ chi

Như ngắm nhìn ngọc quý.

Bảy ngày sau sinh nở

Bà từ giã cõi trần

Và được tái sinh ngay

Vào cung trời Ðâu suất.

Bồ tát trú mẫu thai

Thời gian đúng mười tháng

Mẹ Bồ tát lâm bồn

Trong lúc đứng vịn cây

Thay vì nằm hoặc ngồi

Như các bà sản phụ.

Khi Bồ tát chào đời

Ðược chư thiên đón trước,

Sau mới đến loài người.

Khi ra khỏi bụng mẹ

Thân Ngài không chạm đất.

Chư thiên đỡ lấy Ngài

Ðưa cho bà mẹ xem

Kèm theo lời chúc tụng:

Mẫu hậu hãy vui mừng

Ðã sinh được người con

Có đại oai thần lực

Hơn tất cả thế gian.

Khi ra khỏi bụng mẹ,

Ngài không bị lấm bẩn

Vì những thế uế ô.

Lại có hai vòi rồng

Từ trời cao tuôn xuống

Nóng với lạnh hòa nhau

Ðể tắm con và mẹ.

Vừa khi mới sinh ra,

Ngài đã đứng vững được

Với hai chân trên đất

Bảy bước về phương Bắc

Ðược tàn lọng trắng che,

Ngài nhìn quanh bốn hướng

Và thốt lên lời rằng

Trên trời và dưới trời

Chỉ Ta là tối thượng

Thân này là thân cuối

Không còn thọ thân sau.

Nghe A nan kể xong

Ðức Phật bèn bổ túc:

Ðối với đức Như lai,

Tất cả các cảm thọ

Ðều được Ngài biết rõ

Trong cả ba giai đoạn

Trú diệt cũng như sinh.

Cũng vậy với tưởng, tư

Ngài luôn luôn giác tỉnh.

Ðây cũng điều kỳ diệu

Của đức Phật Thế tôn.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 124

Bạc câu la

(Bakkula Sutta)

I. TOÁT YẾU

The elder disciple Bakkula enumerates his austere practices during his eighty years in the Sangha and exhibits a remarkable death.

[Tôn giả Bạc câu la kể ra những khổ hạnh của Ngài suốt 80 năm sống giữa tăng và hiển bày một cái chết đặc biệt.]

II. TÓM TẮT

Acela Kassapa bạn cũ của tôn giả Bakkula lúc còn tại gia, đến thăm Ngài và cuộc vấn đáp xảy ra. Theo sự trả lời của tôn giả, người bạn xác nhận Ngài có những điều kỳ diệu như sau. Một là trong tám mươi năm xuất gia [1], không bao giờ trong tâm Ngài khởi lên dục tưởng, sân tưởng và hại tưởng. Hai là không nhận hoặc cắt may y phục trong thời may y Ca thi na [2]. Ba không nhận lời mời ăn, cũng không ngồi ăn dưới một mái nhà. Bốn, không bao giờ để ý tướng chung hay tướng riêng của một phụ nữ, hoặc giảng pháp cho họ dù chỉ bốn câu, hoặc đi đến khu vực của ni chúng, hoặc giảng pháp cho ni hay nữ cư sĩ. Năm là Ngài không từng truyền giới cho ai, là y chỉ sư cho ai, để ai hầu hạ. Sáu, Ngài không bao giờ tắm trong nhà tắm với bột tắm (xà phòng), không để ai chà xát thân thể, không bao giờ ốm đau dùng thuốc, không nằm giường, không an cư mùa mưa dưới một mái nhà trong thôn xóm. Bảy là, Ngài chỉ mắc nợ thí chủ trong bảy ngày đầu sau khi xuất gia, đến ngày thứ tám Ngài được thắng trí [3]. Sau khi xác nhận đấy là những điều kỳ diệu nơi tôn giả Bakkula, Acela Kassapa cũng xin xuất gia thọ đại giới [4] và không lâu sau đó ông cũng chứng quả A la hán như Ngài. Ðiều kỳ diệu cuối cùng là tôn giả Bakkula báo tin trước [5], rồi ngồi kiết già giữa đại chúng mà nhập Niết bàn [6].

III. CHÚ GIẢI

1. MA: Tôn giả Bạc câu la đi tu năm tám mươi tuổi, tức vào lúc Phật nói kinh này thì Ngài đã 160 tuổi. Ngài được Phật xem là đệ tử có sức khỏe tốt nhất.

2. Ðoạn này và những đoạn kế tiếp chứng tỏ tôn giả Bạc câu la là người tu khổ hạnh. Thời may y Ca thi na là thời gian sau mùa an cư khi chúng tỷ kheo dùng những vải vóc họ đã nhận được để may thành y phục.

3. MA: Sau khi xuất gia, trong bảy ngày đầu Ngài vẫn còn là người bình thường, nhưng vào ngày thứ tám Ngài đắc quả A la hán cùng với các trí biện tài.

4. MA: Vì đang tu khổ hạnh, tôn giả Bạc câu la không truyền giới xuất gia cho người khác, mà chỉ sắp xếp cho các vị khác truyền giới.

5. MA: Tôn giả Bạc câu la xét rằng suốt đời Ngài đã không làm gánh nặng cho tỷ kheo khác, và cũng không muốn nhục thân trở thành gánh nặng sau khi chết, nên đã nhập thiền quán nội hỏa (lửa tam muội) để nhập niết bàn, bằng cách khiến cho toàn thân bốc cháy, chỉ còn lại xá lợi.

6. MA: Kinh này được tụng đọc tại kỳ đệ nhị Kết tập xảy ra khoảng một trăm năm sau Phật niết bàn.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

A chê la Ca diếp

Bạn cũ Bạc câu la

Ðến thăm tôn giả này

Thấy những điều kỳ diệu:

Trong vòng tám mươi năm

Không bao giờ trong tâm

Ngài khởi lên dục tưởng,

Sân tưởng và hại tưởng

Ngài không nhận y phục

Hoặc cắt may quần áo

Trong thời gian may y.

Không nhận lời mời ăn

Không ngồi ăn trong nhà.

Không bao giờ để ý

Dáng dấp của phụ nữ

Hoặc giảng pháp cho họ

Dù chỉ nói vài câu,

Không bao giờ lai vãng

Các nơi ni cư trú

Hoặc giảng pháp cho ni

Không truyền giới cho người,

Hoặc làm y chỉ sư

Hoặc để người hầu hạ.

Không tắm trong nhà tắm

Với bột tắm (xà phòng)

Không để ai chà xát

Không bao giờ ốm đau

Nên không từng dùng thuốc

Không nằm ngủ trên giường

Không an cư mùa mưa

Dưới mái nhà thôn xóm.

Ngài chỉ nợ thí chủ

Bảy ngày đầu xuất gia

Ngày thứ tám đắc quả

Với thắng trí thần thông.

Sau khi đã thấy được

Những điều vi diệu ấy

Nơi Ngài Bạc câu la

A chê-la Ca diếp

Xuất gia thọ đại giới

Không bao lâu chứng quả

Thành vị A la hán.

Ðiều kỳ diệu cuối cùng

Mọi người được chiêm ngưỡng

Tôn giả Bạc câu la

Báo trước cho đại chúng

Ngồi kiết già giữa chúng

Nhập vô dư niết bàn.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 125

Ðiều ngự địa

I. TOÁT YẾU

Grade of the Tamed.

By analogy with the taming of an elephant, the Buddha explains how he tames his disciples.

[Phật giảng cách huấn luyện đệ tử với ẩn dụ luyện voi.]

II. TÓM TẮT

Vương tử Jayasena [1] đến xin Sa di Aciravata dạy cho mình Pháp ông đã được nghe, theo đó, một tỷ kheo nhiệt tâm tinh cần có thể đắc định. Sa di từ chối, nhưng trước sự năn nỉ của vương tử, ông bảo tôi sẽ nói Pháp mà tôi đã được nghe và học, nhưng nếu ông không hiểu ý nghĩa thì cũng không được hỏi. Vương tử bằng lòng. Sau khi nghe sa di nói Pháp, vương tử bảo làm gì có chuyện một tỷ kheo không phóng dật, nhiệt tâm tinh cần lại có thể đắc định, và vương tử ra về. Sa di đến hầu Phật, thuật lại mọi sự.

Phật dạy dĩ nhiên vì Jayasena đang sống trong dục lạc, bị dục lạc nhai nghiến nên không thể hiểu những gì cần phải xa lìa các dục mới hiểu được. Rồi Phật lấy ví dụ con voi [2] chưa được thuần hóa không thể đạt đến địa vị chỉ có thể đạt bởi voi thuần; và ví dụ về một người đứng trên đỉnh núi tả phong cảnh trên đỉnh cho một kẻ đang đứng dưới chân núi, kẻ sau này vì bị ngọn núi che tầm mắt nên không thể thấy gì và sẽ cho người đứng trên là nói dóc. Cũng vậy vương tử đối với sa di là như con voi rừng với con voi đã luyện, như người đứng dưới núi với kẻ đứng trên đỉnh. Khi người ở dưới cũng leo lên đỉnh thì sẽ thấy như bạn mình đã thấy, và biết mình đã bị chướng ngại nên không thấy được. Nhưng chướng ngại của vương tử lại còn nặng nề hơn nhiều, vì ông ta bị đống vô minh che khuất khi sống với dục lạc, và không thể thấy những gì cần được thấy nhờ ly dục. Và Phật bảo sa di: Nếu ông đưa ra hai ví dụ ấy thì chắc vương tử sẽ nghe theo ông, và cư xử phải phép. Sa di bạch Phật: Hai ví dụ này chính con cũng mới được nghe lần đầu, thì làm sao con có thể nói với ông vương tử một cách tự nhiên như Thế tôn dạy?

Khi ấy Phật giảng rộng ẩn dụ luyện voi để ví với sự đào luyện một người từ cương vị phàm phu cho đến bậc thánh. Như một vị vua bảo người thợ rừng cỡi trên một thớt voi chúa đi vào rừng, và khi trông thấy con voi nào thì cột nó vào cổ con voi chúa mà kéo ra khỏi rừng. Sau đó vua bảo người luyện voi hãy điều phục con voi mới tóm được ấy, cho hết những thói rừng rú của nó. Làm cho nó hết buồn sầu vì nhớ rừng và thích thú với làng mạc. Người luyện voi dùng lời khả ái dạy nó dần dần cho đến khi nó làm được những động tác nhặt lên, để xuống, đi tới đi lui đứng lên ngồi xuống và cuối cùng là tập cho nó bất động toàn thân, mặc cho bao nhiêu sự tấn công từ ngoài. Khi ấy con voi trở thành vương tượng kham nhẫn được mọi đau đớn do gươm giáo tên đạn và những tiếng động chát chúa. Nó trở thành xứng đáng cho vua dùng. Cũng vậy, một tỷ kheo sau khi xuất gia từ bỏ gia đình, được Phật huấn luyện giữ giới, hộ trì căn, tiết độ ăn uống, chú tâm cảnh giác gột sạch tâm khỏi chướng ngại pháp, chính niệm tỉnh giác trong các uy nghi, chọn chỗ vắng ngồi thiền gột trừ năm triền cái, quán 4 niệm xứ để điều phục tham ưu liên hệ thế tục [3], cuối cùng chứng sơ thiền, nhị thiền [4] đến tứ thiền. Sau khi đắc một thiền chứng trong số này, vị ấy hướng tâm đến lậu tận và đắc quả A la hán. Vị tỷ kheo khi ấy nhẫn nhục chịu được nóng lạnh đói khát, từ bỏ tất cả tham sân si và lầm lỗi, xứng đáng sự lễ bái cúng dường của thế nhân. Như một con voi không được điều phục lúc sống thì khi chết, nó chết một cái chết không được điều phục, bất kể con voi ấy trẻ hay già. Một tỷ kheo cũng vậy.

III. CHÚ GIẢI

1. Theo MA, thái tử là con vua Bimbisàra.

2. Ẩn dụ giống như kinh 90.

3. Ðể ý ở đây, bốn niệm xứ được giải thích ở chỗ thông thường dành cho bốn thiền.

4. Vì sự trình bày ở đây bắt đầu bằng thiền thứ hai, nên đoạn trước đấy về tu bốn niệm xứ phải được ngầm hiểu là bao quát thiền thứ nhất.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Vương tử Jayasena

Hỏi Sa di ở rừng

Thế nào với nhiệt tâm

Tinh cần không phóng dật

Thì có thể đắc định

Xin đại đức nói nghe.

Sa di bảo vương tử:

Tôi sẽ nói cho ông

Nhưng nếu ông không hiểu

Ðừng hỏi nữa mất công.

Sa di nói Pháp xong

Vương tử không tin nhận

Cho chỉ là nói dóc

Và đứng dậy bỏ đi.

Sa di đến hầu Phật

Thuật lại hết sự tình.

Phật dạy lẽ đương nhiên

Kẻ sống trong dục lạc

Bị năm dục nhai nghiến

Làm sao hiểu những gì

Muốn hiểu cần yểm ly

Và lánh xa năm dục.

Như voi đã được luyện

Cư xử khác voi rừng

Như người dưới chân núi

Không thấy cảnh bao la.

Vương tử bị chướng ngại

To tát hơn cả núi

Là năm dục lôi kéo

Và đống lớn vô minh.

Nếu ông ví dụ vậy

Vương tử sẽ tin ngay

Và khi đã tin ông

Sẽ hành xử đúng cách.

Nhưng bạch đức Thế tôn

Làm sao con nói được

Khi con chỉ được nghe

Ví dụ ấy lần đầu?

Khi ấy Phật giảng rộng

Về ẩn dụ luyện voi

Tương tự cách đào luyện

Phàm phu thành bậc thánh.

Như vua bảo thợ săn

Cỡi tượng vương vào rừng

Thấy voi hãy tóm cổ

Dẫn ra khỏi rừng sâu

Rồi lại bảo anh nài

Luyện voi thành thuần thục.

Trước hết bỏ thói rừng

Thích thú với làng mạc

Dần tập nhiều động tác

Cuối cùng tập đứng yên

Toàn thân thành bất động

Trước mọi sự tấn công

Bấy giờ voi xứng đáng

Báu vật của vua dùng.

Thiện nam tử xuất gia

Ra khỏi nhà thế tục,

Giữ giới, hộ trì căn,

Uống ăn có tiết độ,

Cảnh giác các lỗi lầm

Ðứng đi trong chính niệm

Chọn chỗ vắng thiền tư

Gột trừ năm triền cái

Quán bốn chỗ tưởng niệm

Và chứng đắc bốn thiền.

Sau khi được thiền chứng

Hướng tâm đến lậu tận.

Vị tỷ kheo khi ấy

Nhẫn chịu mọi thử thách

Từ bỏ tham sân si

Ðáng lễ bái cúng dường

Bất kể trẻ hay già

Người sống không điều phục

Chết với tâm hoang mang

Của kẻ thiếu tỉnh thức

Dù thượng, trung, hạ tọa

Người sống có điều phục

Chết với tâm an nhiên

Như một người giác tỉnh.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 126

Phù Di

(Bhùmija) [1]

I. TOÁT YẾU

The Buddha brings forward a series of similes to illustrate the natural fruitfulness of the Noble Eightfold Path.

[Phật đưa ra một loạt ví dụ để hiển thị hiệu quả tự nhiên của đạo Bát chánh.]

II. TÓM TẮT

Vương tử Jayasena hỏi tôn giả Bhùmija lập trường của Phật giáo về việc tu phạm hạnh, vì ông nghe các ngoại đạo cho rằng tu phạm hạnh không đem lại kết quả, dù người tu có ước nguyện hay không [2], hoặc vừa có vừa không, hay không có không không. Tôn giả đáp vấn đề là ở chỗ tu phạm hạnh cách nào, chứ không phải do có ước nguyện hay không ước nguyện. Nếu tu phạm hạnh theo tám tà là tà kiến, tà tư duy, tà ngữ, tà nghiệp, tà mạng, tà tinh tiến, tà niệm và tà định, thì phạm hạnh không kết quả. Ngược lại, nếu tu theo tám chính đạo thì phạm hạnh có kết quả, dù ước nguyện hay không. Vương tử khen lập trường Phật giáo là chính đáng hơn cả, và cúng dường cho tôn giả Bhùmija. Sau đó tôn giả đến thỉnh vấn Phật.

Phật xác nhận ông đã khéo trả lời, không xuyên tạc giáo lý của Ngài, và bổ túc với bốn ví dụ về chánh đạo và tà đạo. Theo tám tà là phương pháp sai, thì phạm hạnh không có kết quả, như ép cát để tìm dầu, vắt sừng bò để lấy sữa, khuấy nước lã để làm bơ, và dùng cây tươi để lấy lửa. Theo tám chính, phương pháp đúng, thì tu phạm hạnh có kết quả. Như ép hột có dầu để tìm dầu, vắt sữa từ vú bò cái, khuấy sữa để làm bơ, và dùng cây khô để nhóm lửa. Tôn giả Bhùmija rất sung sướng với bốn ví dụ vừa được nghe lần đầu.

III. CHÚ GIẢI

1. MA: tôn giả Phù di là cháu của thái tử Jayasena.

2. Asam karitvà: Nếu người ta làm một ước nguyện, khởi lên một mong mỏi, chờ đợi. Những sa môn bà la môn có quan điểm này chắc phải là những người theo thuyết hoài nghi hoặc đoạn diệt luận.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Vương tử Jayasena

Hỏi tôn giả Phù Di

Lập trường của Phật giáo

Về việc tu phạm hạnh.

Có ngoại đạo cho rằng

Tu phạm hạnh vô ích

Không có kết quả gì

Dù có nguyện hay không

Hoặc vừa có vừa không

Hoặc không có không không.

Tôn giả trả lời ông:

Vấn đề là ở chỗ

Tu phạm hạnh cách nào

Chứ không do mong ước.

Nếu tu phạm hạnh sai

Nghĩa là theo tám tà

Tà kiến, tà tư duy

Tà ngữ, tà nghiệp, mạng

Tà tinh tiến, niệm, định

Phạm hạnh không ích gì.

Ngược lại theo tám chính

Thì phạm hạnh kết quả

Dù ước nguyện hay không.

Vương tử rất hài lòng:

Nếu đây lời Phật dạy

Thì Ngài vượt hơn hết

Các sa môn hiện nay.

Tôn giả thỉnh vấn Phật

Cuộc đối đáp vừa rồi

Phật khen khéo trả lời

Không xuyên tạc giáo lý

Và Thế tôn bổ túc

Với bốn mẩu ví dụ

Hiển thị tà, chính đạo

Tám tà phương pháp sai

Phạm hạnh không kết quả

Như ép cát tìm dầu

Vắt sừng bò lấy sữa

Khuấy nước lã làm bơ

Dùng cây tươi nhóm lửa.

Tám chính, phương pháp đúng

Phạm hạnh sẽ trổ bông:

Ép hột dầu tìm dầu

Vắt vú bò lấy sữa

Khuấy sữa để làm bơ

Dùng cây khô nhóm lửa.

Tôn giả Bhùmija

Vui mừng với ví dụ

Vừa được nghe lần đầu.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 127

A Na Luật

(Anuruddha)

I. TOÁT YẾU

The Venerable Anuruddha clarifies the difference betwên the immeasurable deliverance of mind and the exalted deliverance of mind.

[Tôn giả A na luật thuyết minh sự khác nhau giữa tâm giải thoát vô lượng và tâm giải thoát đại hành.]

II. TÓM TẮT

Tôn giả A na luật giảng cho thợ mộc Ngũ Phần về sự khác nhau giữa hai loại tâm giải thoát [1] là Vô lượng và Ðại hành. Cũng đều quán từ bi hỷ xả (bốn phạm trú) nhưng đại hành tâm [2] là tâm biến mãn từ một gốc cây rộng dần ra cho đến một làng, một nước. Còn Vô lượng tâm giải thoát là biến mãn tâm từ bi hỷ xả đến khắp mười phương thế giới, vô lượng vô biên, không hận không sân. Do khi tu thiền, phát nguyện biến mãn ánh sáng có hạn hoặc vô hạn, có tạp nhiễm hoặc thanh tịnh, mà khi thân hoại mạng chung, sinh vào bốn loại tái sinh [3] là các cõi trời Thiểu quang, Vô lượng quang và Thiểu tịnh, Vô lượng tịnh [4].

Ðại hành tâm đưa đến tái sinh vào các cõi trời thiểu quang. Vô lượng tâm đưa đến tái sinh vào các cõi trời vô lượng quang. Do khi tu thiền, chưa đốt cháy [5] được hôn trầm trạo hối mà khi chết sinh vào cõi có ánh sáng tạp nhiễm. Quang (ánh sáng) và sắc (màu sắc) mỗi vị trời ở các cõi ấy khác nhau, nhưng khi họ nhóm họp thì ánh sáng hòa lẫn mặc dù màu sắc mỗi ánh sáng khác nhau; như khi hàng ngàn ngọn đèn thắp sáng đặt trong phòng thì ánh sáng chỉ có một. Khi họ giải tán thì quang và sắc mỗi vị trời đều khác, như khi từng người bưng cây đèn của mình đi ra khỏi phòng thì màu sắc và ánh sáng của mỗi ngọn một khác. Sở dĩ cõi trời có thiểu tịnh (ít sạch), vô lượng tịnh (sạch vô cùng) là do khi tu thiền tâm có tạp nhiễm (xen lẫn các vọng tưởng) hay hoàn toàn thanh tịnh. Như ngọn đèn được thắp với dầu cặn, bấc dơ, bình dầu và bóng dơ thì không sáng bằng ngọn đèn được thắp với dầu trong, bấc sạch, bình dầu và bóng đều sạch sẽ.

Khi nghe tôn giả A na luật giảng cho thợ mộc Ngũ phần, tôn giả Abhiya Kaccàna (Ca chiên diên) bình phẩm: Bộ ông đã lên các cõi trời ấy rồi chắc [6]. Tôn giả A na luật cho biết từ lâu Ngài đã cộng trú với chư thiên ấy. Tôn giả Ca chiên diên chúc mừng thợ mộc đã được nghe pháp từ tôn giả A na luật.

III. CHÚ GIẢI

1. Trong kinh số 43 cũng như kinh này, vô lượng tâm giải thoát (appamànà cetovimutti) được giải thích là bốn phạm trú. Vì mỗi phạm trú đều được diễn tả với từ ngữ quảng đại, nên có lẽ Pancakanga đã lầm cho hai thứ giải thoát này đồng nghĩa.

2. MA: Vị ấy bao quát một vùng bằng gốc cây, tướng của kasina (biến xứ) mình đang quán, rồi trú tâm trên tướng ấy, biến mãn nó bằng tâm thiền quảng đại. Cũng cách giải thích này áp dụng cho các trường hợp sau đó.

3. MA: Giáo lý này cốt hiển thị những loại tái sinh khác nhau nhờ đắc đại hành tâm giải thoát.

4. Theo MA, không có những cõi trời riêng biệt gọi là cõi có ánh sáng còn ô nhiễm (thiểu quang) và cõi ánh sáng thuần tịnh, mà cả hai đều là những cách phân loại vi tế trong hai cõi trời có ánh sáng hữu hạn (Thiểu quang thiên) và vô hạn (Vô lượng quang thiên). Tái sinh vào cõi trời có ánh sáng hữu hạn là do đắc nhị thiền với tướng kasina hữu hạn, tái sinh vào cõi trời Vô lượng quang cũng nhờ đắc nhị thiền nhưng với tướng kasina đã được khai triển rộng ra. Tái sinh vào cõi trời có ánh sáng còn ô nhiễm là tái sinh của những người chưa làm chủ được thiền chứng, chưa thanh lọc nó khỏi các pháp chướng ngại. Tái sinh vào cõi trời có ánh sáng thuần tịnh là dành cho những người đã có được sự làm chủ và sự thanh lọc nói trên.

5. Ở đây có sự chơi chữ, vì động từ Pli jhàyati có hai nghĩa: thiền định và đốt cháy; mặc dù Phạn ngữ sanskrit có hai động từ khác nhau; kshàyati là đốt cháy, dhyàyati là thiền định.

6. Những lời lẽ của Abhiya khiếm nhã vì đi sâu vào kinh nghiệm riêng tư của A na luật. MA nói trong khi viên mãn các pháp tu ba la mật vào các đời quá khứ, Ngài đã xuất gia làm sa môn, đắc các thiền chứng và đã trải qua ba trăm kiếp liên tục sinh vào cõi Phạm thiên. Do đó mà Ngài trả lời như vậy.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Thợ mộc tên Ngũ Phần

Hỏi Ngài A na luật

Về những chỗ khác nhau

Giữa Ðại hành, Vô lượng

Quán từ bi hỷ xả

Trải tâm có giới hạn

Từ phạm vi gốc cây

Cho đến một làng, nước

Rồi biến mãn dần ra

Gọi là tâm đại hành.

Còn loại tâm vô lượng

Là biến mãn từ, bi

Khắp mười phương thế giới

Ðến tất cả muôn loài

Vô biên không sân hận.

Do trong khi tu thiền

Trải tâm có giới hạn

Hoặc trải rộng vô biên

Mà kết quả tái sinh

Cõi trời cũng bốn hạng

Thiểu quang, Vô lượng quang.

Thiểu tịnh, Vô lượng tịnh.

Ðại hành tâm tái sinh

Vào chư thiên ít sáng

Vô lượng tâm tái sinh

Vào vô lượng quang thiên.

Tâm thiền còn tạp nhiễm

Sinh vào trời Thiểu tịnh

Tâm thiền không tạp nhiễm

Sinh Biến tịnh, Vô lượng

Quang và sắc khác nhau

Mỗi vị trời một vẻ.

Khi chư thiên nhóm họp

Sắc khác, sáng hòa chan

Giống như ở trong phòng

Ngàn bóng đèn dầu đốt

Thì ánh sáng chỉ một

Dù mỗi ngọn khác nhau.

Khi chư thiên giải tán

Thì quang, sắc muôn vẻ

Như giữa trời đêm thâu

Mỗi người cầm đèn dầu.

Tái sinh cõi Thiểu tịnh

Do thiền tâm tạp nhiễm

(lẫn trạo hối hôn trầm).

Vào cõi vô lượng tịnh

Do thiền tâm thuần khiết.

Ví như ngọn đèn dầu

Ðược thắp với dầu cặn

Bình, bóng, bấc đều dơ,

Thì ngọn đèn ít sáng.

Tôn giả Abhiya (Kaccàna):

Nghe Ngài nói như vậy

Chắc đã từng lên trời?

Tôn giả A na luật:

Quả thế tôi từ lâu

Cộng trú với chư thiên.

Tôn giả Ca chiên diên

Vui thay cho thợ mộc

Ðã được nghe việc này.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 128

Tùy phiền não

(Upakkilesa)

I. TOÁT YẾU

Imperfections.

The Buddha discusses the various impediments to meditative progress he encountered during his quest for enlightenment, with particular reference to the divine eye.

Những ô nhiễm.

Phật bàn về các chướng ngại trong quá trình tu thiền của Ngài để đạt giác ngộ, đặc biệt đề cập về thiên nhãn.

II. TÓM TẮT

Chúng tỷ kheo ở Kosambì (Câu diệm bì) chia phe đấu tranh cãi cọ [1], Phật can không được, Ngài nói bài kệ dài [2] rồi du hành đến thăm tôn giả Bhagu, thuyết pháp khích lệ, và đến trú xứ các tôn giả A na luật. Tại đấy có ba vị đang cư trú [3]. Phật hỏi thăm sự sống và đường lối tu hành của họ.

Tôn giả A na luật trình bày cách sống hòa hợp của họ là mỗi người đều bỏ tâm mình mà sống bằng tâm người khác, tự giác giữ gìn trật tự nếp sống chung, không phóng dật, nhiệt tâm tinh cần tu thiền [4], thấy ánh sáng và các sắc hiện ra, nhưng quang và sắc ấy chỉ hiện một lúc rồi tan biến. Ngài thỉnh vấn Phật về tình trạng ấy.

Phật dạy tôn giả cần phải tìm nguyên nhân tại sao mà ra như thế [5]. Lúc còn là Bồ tát đang tu thiền Ngài cũng gặp như vậy, và truy tìm những nguyên nhân làm định tướng (quang và sắc) biến mất là do tâm có khởi lên 11 tùy phiền não: nghi hoặc, không tác ý, hôn trầm, sợ hãi, phấn chấn (như một người tìm lối vào kho tàng bí mật, bỗng dưng gặp được năm lối vào, thì sẽ khởi lên sự phấn chấn) dâm ý, tinh cần quá độ, thiếu tinh cần, ái dục [6], sai biệt tưởng [7], và quá chú tâm vào sắc pháp [8]. Mỗi khi nhận diện được các tùy phiền não [9] ấy, Ngài đoạn trừ chúng. Và khi chúng đã được đoạn trừ, Ngài tu tập ba cách [10]: định có tầm tứ, định chỉ có tứ, và định không tầm tứ; định có hỷ, không hỷ, định câu hữu lạc, câu hữu xả [11]. Và khi tu tập như vậy, Ngài biết đã đạt giải thoát bất động, đây là đời sống cuối cùng, sau đời sống này không còn đời nào khác [12].

III. CHÚ GIẢI

1. Kinh này mở đầu giống kinh số 48.

2. Bài kệ này theo gần trọn bản dịch của HT MC. Ðoạn 3, 4, 5 của bài kệ xuất hiện trong Pháp cú 3, 5, 6. Ba bài kệ cuối có trong Pháp cú 328-330.

3. Những đoạn kinh này gần giống với kinh 31. Nhưng rõ ràng kinh này được nói sớm hơn, vì trong kinh 31 cả ba vị tỷ kheo đều đã đắc quả A la hán, trong khi ở kinh này, họ chỉ đang nỗ lực tu hành để chứng quả.

4. Từ điểm này trở đi kinh bắt đầu khác với kinh 31. MA giải thích obhàsa ánh sáng hay quang sắc, là ánh sáng phát sinh lúc đắc thiền, và thêm rằng người chứng thiền thứ tư khai triển kasina ánh sáng làm chuẩn bị để đắc thiên nhãn. Sự thấy sắc là thấy các hình dạng với thiên nhãn. Về sau Phật đã công bố tôn giả là bậc đệ nhất về thiên nhãn.

5. Nimittam pativijjhitabham, nghĩa là ngươi nên đi sâu vào tướng ấỵ

6. Xem kinh 52.

7. MA: Trong khi ta tác ý một tướng duy nhất, ta khởi lên mong ước rằng ta nên tác ý nhiều tướng khác nhau. Rồi khi thì ta tác ý cõi trời, khi lại tác ý cõi người. Vì tác ý đến các loại tướng khác nhau như vậy mà sai biệt tưởng khởi lên trong ta.

8. Atinijjhàyitattam rúpànam. MA: Khi sai biệt tưởng khởi lên, ta nghĩ mình sẽ tác ý một loại sắc duy nhất, dù dễ chịu hay khó chịu. Khi làm thế, thiền quán ráo riết về sắc khởi lên trong ta.

9. Cittassa upakkileso. Cấu uế của tâm. Cũng danh từ này được dùng trong kinh số 7, mặc dù ở đây nó không có nghĩa là nhiễm ô do phiền não mà là những khiếm khuyết trong sự tu tập định. Do đó từ ngữ này được dịch là tùy phiền não thay vì dịch là cấu uế như kinh 7.

10. Ba đường lối có lẽ là ba loại định đầu tiên đề cập trong đoạn kế tiếp, mà Trường bộ 33 cũng đề cập kể như một bộ ba. Ðầu tiên là sơ thiền, thứ ba là ba thiền sau trong hệ thống bốn thiền. Loại định thứ hai không có chỗ đứng trong bốn thiền, nhưng được gọi là thiền thứ hai trong hệ thống năm thiền được nói trong tạng Luận. Thiền thứ hai trong năm thiền được chứng bởi những người không thể vượt qua tầm tứ cùng một lúc mà phải tuần tự diệt tầm rồi diệt tứ.

11. MA: Ðịnh có hỷ là hai thiền thấp; không hỷ là hai thiền cao; câu hữu với lạc là ba thiền đầu, câu hữu với xả là thiền thứ tư.

12. Theo MA, Phật khai triển các thiền chứng này vào canh cuối của đêm Ngài chứng đạo trong khi ngồi dưới cội bồ đề.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Ðại chúng Câu diệm bì

Kịch liệt đả kích nhau

Không nghe Phật can gián

Ngài nói kệ như sau:

Giữa quần chúng la ó

Không ai nghĩ mình ngu

Giữa tăng chúng phân ly

Có ai nghĩ hướng thượng.

Thất niệm kẻ trí nói

Ba hoa trăm thứ chuyện

Há miệng nói thả dàn

Dẫn đến đâu, ai biết?

Nó mắng tôi, đánh tôi

Nó hại tôi, cướp tôi

Ai ôm oán niệm ấy

Hận thù không thể nguôi.

Nó mắng tôi đánh tôi

Nó hại tôi, cướp tôi

Không ôm oán niệm ấy

Hận thù sẽ tự nguôi.

Hận thù diệt hận thù

Không đời nào diệt được

Từ bi diệt hận thù

Là định luật ngàn thu.

Người khác không hiểu biết

Rồi ta sẽ hoại diệt

Những ai hiểu điều này

Nhờ vậy tranh chấp tiêu.

Kẻ chủ xướng hại mạng

Cướp bò ngựa tài sản

Kẻ cướp đoạt quốc độ

Chúng còn biết đoàn kết

Sao các ông không vậy?

Nếu được bạn hiền trí

Ðồng hành khéo ở chung

Thì vượt mọi nguy nan

Cùng sống vui chánh niệm.

Nếu không bạn hiền trí

Như vua bỏ quốc độ

Ðể độc hành độc bộ

Như voi trú rừng sâu.

Thà một mình mình sống

Không làm bạn kẻ ngu.

Ðộc hành không ác hạnh

Thoải mái như voi rừng.

Ngài bỏ đi du hành

Thăm tôn giả Bhagu,

Thuyết pháp khích lệ ông

Rồi đến nơi trú xứ

Tôn giả A na luật

Nan đề, Kim tỳ la

Ba người đang cộng trú

Phật hỏi thăm sinh hoạt

A na luật trình bày

Sự sống chung hòa hợp

Mỗi người bỏ ý riêng

Sống bằng tâm kẻ khác

Tự giác trật tự chung

Tinh cần không phóng dật

Nhiệt tâm tu thiền định.

Họ đã thấy ánh sáng

Và các sắc hiện ra

Nhưng rồi tan biến mất.

Phật dạy A na luật

Cần phải tìm nguyên nhân

Tại sao định tướng mất.

Xưa kia còn đang tu

Ngài cũng gặp như vậy

Và truy tìm nguyên nhân

Thấy do tùy phiền não:

Nghi hoặc, không tác ý

Hôn trầm và sợ hãi,

Hoặc đâm ra phấn chấn

Như kẻ được hũ vàng.

Hoặc là do dâm ý,

Tinh cần thiếu hay thừa

Ái dục, sai biệt tưởng

Quá chú vào sắc pháp.

Khi thấy các pháp này

Chướng ngại cho thiền chứng

Ngài liền gột trừ chúng

Và tu tập ba cách

Ðịnh có tầm có tứ

Ðịnh không tầm có tứ

Và định không tứ tầm

Hoặc có hỷ, không hỷ

Ðịnh câu hữu lạc, xả

Khi tu tập như vậy

Ngài đạt đến Bất động

Biết đây đời sống cuối

Không còn phải tái sinh.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 129

Hiền ngu

(Bàlapanditasuttam)

I. TOÁT YẾU

Fools and Wise Men.

The sufferings of hell and animal life onto which a fool is reborn through his evil deeds, and the pleasures of heaven that a wise man reaps through his good deeds.

Kẻ ngu và người trí.

Những thống khổ của cõi địa ngục và súc sinh mà do ác nghiệp, kẻ ngu tái sinh vào, và những thiên lạc mà người trí gặt hái do thiện hành.

II. TÓM TẮT

Phật dạy chúng tỷ kheo về kẻ ngu và người trí.

A. Người ngu:

Có ba đặc điểm là nghĩ ác, nói ác và làm ác; cảm thọ ba loại khổ trong hiện tại khi nghe ai nói động đến việc ác mình có làm, khi thấy kẻ có tội như mình bị trừng phạt bằng các cực hình [1], và khi nằm ngồi thường bị ám ảnh bởi tội lỗi đã làm, như xế chiều bóng núi đổ trên mặt đất. Khi chết người ngu tái sinh vào cõi dữ như địa ngục chịu khổ hơn cả người mỗi ngày bị đâm ba trăm mũi giáo [2], hoặc vào các loài bàng sinh ăn bẩn, sinh ra và chết nơi u tối ẩm thấp tùy theo nghiệp ác đã làm. Trả hết nghiệp được làm người thì bị sinh vào gia đình hèn hạ, lại làm ác và phải đọa như trước. Ðược làm người là một cơ may hiếm có như rùa mù chui cổ vào một tấm ván có lỗ trôi lênh đênh trên biển. Như người thua canh bạc đầu tiên phải bán cả gia sản vợ con là một sự mất mát lớn, nhưng còn vô vàn lớn hơn thế nữa là sự mất mát của kẻ ngu làm ác bị đọa. Ðây là chu kỳ trọn vẹn của kẻ ngu [3].

B. Người trí:

Ðặc điểm của người trí là nghĩ lành, nói lành và làm lành; hiện tại cảm thọ va sự vui là lúc nghe bàn tán sự từ bỏ các ác hành và tự xét mình không làm ác [4]; lúc thấy kẻ ác bị trừng phạt do ác hành và tự xét mình không có như vậy; và lúc nghỉ ngơi tự xét đã không làm điều quấy nên được an ổn. Khi chết tái sinh vào cõi trời hưởng thiên lạc thù thắng hơn vua chuyển luân [5] với bảy báu (xe, voi, ngựa, cư sĩ, nữ báu, tướng quân và châu báu) và bốn đức (đẹp, sống lâu, khỏe mạnh, được dân chúng yêu mến). Sau một thời gian dài hưởng thiên lạc, nếu lại sinh làm người thì vào nhà quyền quý cao sang. Như kẻ đánh bạc thắng canh bạc đầu tiên được rất nhiều tài sản, lợi lạc của người trí làm ba thiện hành còn vạn lần lớn hơn. Ðây là chu kỳ trọn vẹn của người trí [6].

III. CHÚ GIẢI

1. Như kinh số 13.

2. Ẩn dụ sau đây được giải thích trong kinh Tương ưng 12 để hiển thị sự ăn bằng thức (thức thực).

3. MA: Nghĩa là, kẻ ngu do làm ba ác hành mà tái sinh vào địa ngục. Do quả báo của nghiệp địa ngục còn sót lại, nên khi được trở lại làm người thì sinh vào gia đình hèn hạ, rồi lại làm ba ác hành và lại đọa địa ngục.

4. Mặc dù trong nguyên bản Pali không có chữ na ở đầu, ở đây cần thêm na mới có nghĩa muốn nói, như trong các mệnh đề tương đương ở đoạn sau.

5. Xem kinh 91. Huyền thoại về Chuyển luân vương được bàn rộng rãi trong kinh Trường bộ 17 và 26.

6. MA: Nghĩa là, người trí nhờ làm ba thiện hành mà được sinh lên trời. Khi trở lại nhân gian, họ sinh vào nhà lành, có tài sản và sắc đẹp. Họ lại làm ba thiện hành và lại sinh lên trời. Cần để ý rằng sự hoàn thiện của người trí ở đây hoàn toàn thuộc thế gian, không nói gì đến những giai đoạn thù thắng hơn trên con đường đưa đến giải thoát.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật dạy chúng tỷ kheo

Về kẻ ngu, người trí

Ba đặc điểm kẻ ngu

Là nghĩ, nói, làm ác.

Hiện tại có ba khổ:

Khi nghe chuyện liên hệ

Những việc ác mình làm

Khi thấy kẻ như mình

Bị phạt bằng cực hình

Khi tâm tư bị ám

Bởi tội lỗi đã làm

Như xế chiều bóng núi.

Chết tái sinh cõi dữ

Ðọa địa ngục, bàng sinh

Theo nghiệp trước kia tạo.

Ðã đọa vào cõi ấy

Thì khó lại làm người

Rùa mù gặp lỗ ván

Trôi nổi giữa biển khơi

Ðến khi được làm người

Tái sinh nhà hèn hạ

Lại làm ác, lại đọa.

Tình trạng thảm thê hơn

Kẻ thua canh bạc lớn

Ðấy bức tranh toàn vẹn

Hoàn cảnh của kẻ ngu.

Người trí có đặc điểm

Nghĩ nói làm điều lành

Hiện tại có ba vui:

Khi nghe chuyện liên hệ

Các ác mình đã bỏ;

Thấy kẻ bị trừng phạt

Do ác hành đã làm

Tự xét mình không vậy;

Và do không làm quấy

Tâm tư luôn an vui

Chết sinh vào cõi trời

Hưởng thiên lạc thù thắng

Hơn cả chuyển luân vương

Với bảy báu bốn đức

Sau một thời gian dài

Hưởng thụ các thiên lạc

Nếu trở lại làm người

Sinh vào nhà quyền quý

Lợi lạc của kẻ trí

Thật vô vàn lớn hơn

Ðánh thắng canh bạc lớn.

Ðấy bức tranh toàn vẹn

Hoàn cảnh của kẻ hiền.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 130

Thiên sứ

I. TOÁT YẾU

The Divine Messengers.

The Buddha describes the sufferings of hell that await the evil-doer after death.

Sứ giả thiêng liêng.

Phật mô tả những nổi khổ ở địa ngục đang chờ đợi kẻ làm ác sau khi chết.

II. TÓM TẮT

Phật dạy chúng tỷ kheo rằng với thiên nhãn thanh tịnh siêu nhân, Ngài thấy chúng sinh chết và tái sinh tùy theo nghiệp lành dữ. Những hữu tình thành tựu thiện hành về thân, lời, ý, có chính kiến, không phỉ báng các bậc thánh, chết tái sinh vào cõi tốt lành như cõi người cõi trời.

Ngược lại những hữu tình thành tựu ba loại ác hành về thân, lời, ý, có tà kiến, thường phỉ báng các bậc thánh, chết tái sinh vào những cõi xấu ác như ngạ quỷ, bàng sinh, địa ngục. Tại đây Yama [1] cho họ biết có năm thiên sứ [2] (sứ giả nhà trời) thường hiện ra giữa loài người là trẻ sơ sinh, người già, người bệnh, kẻ có tội bị trừng phạt, và xác chết; nhưng vì ham vui họ đã không ý thức rằng mình cũng bị chi phối bởi sinh, già, bệnh, chết, và có thể phạm tội ác, để lo làm các thiện hành về thân, khẩu, ý. Vì đã sống buông thả không lánh dữ làm lành nên giờ đây họ phải chịu hậu quả ác nghiệp do chính họ làm, không phải do ai khác. Sau khi bị Diêm vương thẩm vấn, họ bị các người canh giữ tra tấn bằng những cực hình làm họ đau đớn khốc liệt rồi lại bị quăng vào Ðại địa ngục [3] toàn bằng sắt nóng, địa ngục Phấn nị, địa ngục Than hừng, địa ngục Rừng gai, địa ngục Rừng lá gươm, địa ngục Sông vôi. Tại đấy khi đói, họ phải ăn hoàn sắt nóng, khát uống nước đồng sôi. Dù đau đớn khốc liệt, họ vẫn phải chết đi sống lại để chịu khổ và chỉ mạng chung khi ác nghiệp đã tiêu trừ. Phật dạy điều này chỉ có Ngài thấy biết, không nghe từ ai khác. Và Ngài kết thúc bằng một bài kệ nói mặc dù đã được thiên sứ báo động, kẻ ngu vẫn sống buông thả và phải chịu đau khổ dài lâu, còn bậc trí thấy vậy không bao giờ phóng dật, siêng tu diệu pháp, giải thoát khỏi chấp thủ và nhờ vậy chấm dứt sinh tử về sau, hiện tại được an lạc.

III. CHÚ GIẢI

1. Yama là thần chết. MA nói ông ta là chúa tể của loài ma sở hữu một cung trời. Khi thì ông sống trên cung trời hưởng thọ thiên lạc, khi thì ông thọ quả báo của nghiệp; ông ta là một ông vua công chính. MA thêm rằng kỳ thực có đến bốn Yamas, mỗi ông trấn một trong bốn cổng (địa ngục?).

2. Theo thần thoại PG, ba thiên sứ là người già, người bệnh, và xác chết, xuất hiện trước đức Bồ tát trong khi Ngài đang sống trong hoàng cung, khiến Ngài đâm chán, muốn xa lìa cuộc sống thế tục và đánh thức trong Ngài ước muốn tìm giải thoát. Xem Tăng chi 3, để thấy cái cốt lõi tâm lý mà có lẽ từ đó câu chuyện đã được triển khai.

3. Sự mô tả địa ngục ở đây cũng được tìm thấy trong kinh 129.

4. Bắt đầu từ chỗ này trong Kệ tụng dưới đây, chép nguyên văn lời kệ do Hòa thượng Minh Châu dịch.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Với thiên nhãn thanh tịnh

Phật thấy các hữu tình

Chết rồi lại tái sinh

Tùy theo nghiệp lành dữ.

Ai thành tựu thiện hành

Về thân, lời và ý,

Làm việc theo chính kiến

Không phỉ báng bậc thánh

Chết tái sinh cõi lành

Làm người, sinh thiên giới.

Ngược lại những hữu tình

Thành tựu ba ác hành

Về thân, lời, và ý

Lại thêm có tà kiến

Phỉ báng các bậc thánh

Chết sinh làm ngạ quỷ

Vào bàng sinh, địa ngục.

Diêm vương tra vấn họ

Về thiên sứ hiện ra:

Trẻ sơ sinh, người già

Người bệnh và xác chết

Phạm tội bị cực hình

Sao không biết chính mình

Sẽ lâm vào cảnh ấy

Ðể phát tâm tu hành

Vẫn buông lung thói ác?

Giờ đây ngươi phải chịu

Hậu quả của ác nghiệp

Do chính ngươi đã làm

Không phải do ai khác.

Diêm vương thẩm vấn xong

Người canh giữ địa ngục

Tra tấn kẻ làm ác

Những cực hình khốc liệt

Quăng vào Ðại địa ngục

Làm toàn bằng sắt nóng

Rồi địa ngục Phấn nị

Ðến địa ngục Than hừng

Qua địa ngục Rừng gai

Ðịa ngục Rừng lá gươm

Và địa ngục Sông vôi

Ðói ăn hoàn sắt nóng

Khát uống nước đồng sôi

Dù đau đớn dữ dội

Ðến chết đi sống lại

Sinh mạng vẫn kéo dài

Bao lâu chưa tiêu nghiệp

Ðiều này Phật thấy biết,

Không nghe từ một ai.

Ðối với bậc hiền trí

Ðược thiên sứ báo động [4]

Không bao giờ phóng dật

Trong diệu pháp bậc thánh.

Thấy sợ trong chấp thủ

Trong hiện hữu sinh tử

Ðược giải thoát chấp thủ

Sinh tử được đoạn trừ

Ðược yên ổn khoái lạc

Ngay hiện tại tịch tịnh

Hết oán hận sợ hãi

Thoát đau đớn khổ sầu.

-ooOoo-

Toát yếu Kinh Trung Bộ

Ni sư Thích Nữ Trí Hải tóm tắt & chú giải

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 131

Kinh Nhất dạ hiền giả

(Bhaddekarattasuttam)

I. TOÁT YẾU

Bhaddekaratta Sutta (One Fortunate Attachment); Anandabhaddekaratta Sutta (Ananda and One Fortunate Attachment); Mahakaccanabhaddekaratta Sutta (Maha Kaccana and One Fortunate Attachment); Lomasakangiyabhaddekaratta Sutta (Lomasa - kangiya and One Fortunate Attachment): the above four suttas all revolve around a stanza spoken by the Buddha emphasising the need for present effort in developing insight into things as they are.

[Kinh Nhất dạ hiền giả; A nan và kinh Nhất dạ hiền; Ðại Ca chiên diên và kinh Nhất dạ hiền; Lomasakangiya và kinh Nhất dạ hiền: Cả bốn kinh này đều xoay quanh một bài kệ Phật thuyết, nhấn mạnh nhu yếu nỗ lực ngay trong hiện tại để phát triển tuệ quán đi sâu vào các pháp hiện tại như chúng đang là.]

II. TÓM TẮT

Phật dạy một bài kệ rồi sau đó giảng rộng ý nghĩa. Bài kệ đại ý dạy đừng truy tìm quá khứ [1], ước vọng tương lai, vì quá khứ đã chấm dứt, tương lai chưa đến. Ðối với các pháp hiện tại [2], hãy quán sát với trí tuệ [3] để không bị lay chuyển [4]. Phải nhiệt tâm tu hành tuệ quán như vậy ngay hôm nay, vì không thể biết ngày mai sẽ thế nào. Sự chết không hẹn trước, không thể điều đình với nó. Người nào luôn luôn an trú trong tuệ quán này với nhiệt tâm không mỏi mệt, kẻ ấy xứng đáng được gọi là bậc Nhất dạ hiền [5].

Rồi Phật giảng rộng như sau. Truy tìm quá khứ là nhớ miên man về sắc, thọ, tưởng, hành, thức của mình với sự hân hoan. Không truy tìm là nghĩ trong quá khứ ta có sắc thọ tưởng hành thức như vậy, nhưng không có hân hoan [6]. Ước vọng tương lai là nghĩ đến năm uẩn của mình với tâm hân hoan. Không ước vọng tương lai là nghĩ như trên nhưng không có hân hoan. Bị lôi cuốn [7] trong các pháp hiện tại là khi phàm phu không tu học thánh pháp, xem sắc là tự ngã, hoặc tự ngã có sắc, hoặc sắc trong tự ngã, hoặc xem tự ngã ở trong sắc. Thọ, tưởng, hành, thức cũng xem như vậy (gọi là mười hai thân kiến). Không bị lôi cuốn trong các pháp hiện tại là khi vị thánh đệ tử đa văn nhờ có tu tập thánh pháp nên đối với năm uẩn thân tâm này, không xem là tự ngã.

III. CHÚ GIẢI

1. Năm uẩn (tức bản thân) trong quá khứ.

2. Năm uẩn trong hiện tại.

3. Vipassati, thấy bằng trí tuệ, tuệ quán, nghĩa là thấy rõ ba đặc tính vô thường khổ vô ngã.

4. Không bị lay chuyển trước vui khổ do ngã chấp.

5. Bhaddekaratta, từ này rất khó hiểu, được HT Minh Châu dịch theo danh từ là Nhất dạ hiền. Theo MA, chỉ cho sự thành tựu tuệ quán (chú thích của HT Minh Châu). Theo Nanamoli, chỉ một vị yêu thích hạnh độc cư, và độc cư đây có nghĩa là tâm độc cư chuyên nhất, không ở với một pháp thứ hai. Theo Bodhi, là người có một sự bám víu tốt lành, là bám sát hạnh sống một mình, tâm không ở chung với pháp nào khác. Hoặc (theo Bodhi) chỉ là cái tên mà Phật đặt cho pháp tu thiền quán do Ngài giảng dạy.

6. Hân hoan vui thích là chứng tỏ còn tham.

7. Bị lôi cuốn vào các pháp (tự ngã) hiện tại, do tham ái và tà kiến.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật dạy bài kệ sau:

Quá khứ không truy tìm

Tương lai không ước vọng.

Quá khứ đã đoạn tận

Tương lai lại chưa đến

Chỉ có pháp hiện tại

Tuệ quán chính ở đây.

Không động, không lay chuyển

Biết vậy, nên tu tập

Hôm nay nhiệt tâm làm,

Ai biết chết ngày mai?

Không ai điều đình được

Với đại quân thần chết,

Trú như vậy nhiệt tâm,

Ðêm ngày không mệt mỏi,

Xứng gọi Nhất dạ hiền,

Bậc an tịnh trầm lặng.

Nói xong bài kệ trên

Ngài giải thích ý nghĩa:

Truy tìm về quá khứ

Là nghĩ với hân hoan:

Như vậy, sắc của ta

Trong thời gian đã qua.

Thọ, tưởng, hành, thức ta

Ðã từng là như vậy.

Không truy tìm quá khứ

Là khi nghĩ như trên

Mà trong tâm bình thản

Không thích thú hân hoan.

Ước vọng về tương lai

Là ước gì mai sau

Năm uẩn ta như vậy

Và khởi lên hân hoan.

Phàm phu bị lôi cuốn

Trong các pháp hiện tại

Vì không tu thánh pháp

Xem sắc là tự ngã,

Hoặc tự ngã có sắc,

Hoặc sắc trong tự ngã,

Hoặc ngã ở trong sắc

Với thọ, tưởng, hành, thức

Cũng đều xem như vậy

Cộng hai mươi thân kiến.

Thánh đệ tử đa văn

Nhờ học pháp thánh nhân

Không xem là tự ngã

Năm uẩn thân tâm này.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 132

A Nan Nhất dạ hiền giả

I. TOÁT YẾU

(Tóm tắt và chú giải cũng như trên)

II. TÓM TẮT

III. CHÚ GIẢI

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Kinh này giống kinh trên

Do A nan trùng tuyên

Cho tỷ kheo tăng chúng

Những gì Phật đã dạy.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 133

Ðại Ca chiên diên nhất dạ hiền giả

I. TOÁT YẾU

II. TÓM TẮT

Như kinh 131.

III. CHÚ GIẢI

Trong hai kinh trước 131, 132 và kinh tiếp theo kinh này, 134, Phật dựa trên năm uẩn để phân tích, nhưng kinh này Phật cốt đưa ra sáu nội ngoại xứ. Hiểu tôn ý của Phật, tôn giả Ca chiên diên đã giảng rộng theo chiều hướng ấy.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Tôn giả Xa mi đi

Ðược một vị thiên nhân

Khuyên thọ trì bài kệ

Về kinh Nhất dạ hiền.

Ông liền đến bên Phật

Xin đọc bài kệ trên

Ðược Thế tôn đọc lên

Ca chiên diên giảng rộng.

Thay vì nói năm uẩn

Ngài giảng căn trần thức

Cộng thành mười tám xứ:

Khi căn trần tiếp xúc

Mà thức không bị trói

Bởi sợi dây tham ái

Thì không khởi hân hoan

Không truy tìm quá khứ

Không ước vọng tương lai

Cũng không bị cuốn lôi

Vào các pháp hiện tại.

Tôn giả Ca chiên diên

Ðã khai triển như vậy

Và Ngài được Phật khen

Là bậc đại trí hiền.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 134

Nhất dạ hiền giả

(Lomasakangiya)

I. TOÁT YẾU

II. TÓM TẮT

Như kinh 131.

III. CHÚ GIẢI

Theo chú giải Trưởng lão kệ, thì tôn giả Lomasa vào thời Phật Ca Diếp đã xuất gia làm tỷ kheo. Sau khi nghe Phật Ca Diếp dạy kinh Bhaddekaratta này, một tỷ kheo nói về kinh ấy cho Lomasa nhưng Lomasa không hiểu và đã kêu lên: Mong rằng trong đời sau, tôi có thể giảng cho ông về kinh này. Vị tỷ kheo kia nói: Tôi cũng mong mỏi sẽ hỏi ông về kinh ấy. Do lời nguyện ấy mà trong kiếp này, Lomasa tái sinh vào một gia đình họ Thích Ca ở Ca tỳ la vệ, trong khi vị tỷ kheo kia đã làm một vị trời tên Candana.

Theo Sớ giải, Kinh này được giảng vào lúc đức Thế tôn thành đạo đã được bảy năm. Khi ấy Ngài đang trải qua ba tháng an cư mùa mưa tại cung trời 33, giảng Abhidhamma cho chư thiên quy tụ lại từ mười ngàn thế giới hệ.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Tỷ kheo Lô ma xa

Ðược thiên nhân khuyến khích

Nên thọ trì bài kệ

Về Nhất dạ hiền giả.

Vị trời này được nghe

Phật giảng bài kệ ấy

Tại Tam thập tam thiên:

Quá khứ không truy tầm...

Tương lai lại chưa đến.

Bài Kệ Nhất dạ hiền

Liên hệ đến mục đích

Là căn bản Phạm hạnh.

Tôn giả đến bên Phật

Tường thuật hết sự tình

Phật giảng lại kệ này

Ðại cương và chi tiết.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 135

Tiểu nghiệp phân biệt

(Culakammavibhanga Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Shorter Exposition of Action.

The Buddha explains how kamma accounts for the fortune and misfortune of beings.

Trình bày ngắn về nghiệp.

Phật giải thích nghiệp là nhân của may mắn và bất hạnh nơi hữu tình.

II. TÓM TẮT

Thanh niên Subha [1] Todeyya hỏi Phật do nguyên nhân gì, cùng sinh làm người mà không ai giống ai về thọ mạng [2] (người sống lâu kẻ chết yểu); về sức khỏe (người ít bệnh, kẻ nhiều bệnh); về dung sắc (người xấu kẻ đẹp); về uy quyền (người nhiều quyền kẻ ít quyền); về tài sản (người giàu kẻ nghèo); về thế cấp hay dòng dõi (người cao kẻ thấp); về trí tuệ (người thông minh kẻ ngu đần)... Phật dạy tất cả đều do nghiệp, con người là chủ nhân, là thừa tự của nghiệp. Chính nghiệp đã phân chia hữu tình ra có hơn kém như vậy. Chết yểu là do nghiệp giết hại sinh vật, không có tâm từ bi đối với hữu tình. Sống lâu là do từ bỏ giết hại, có tâm từ bi. Ít bệnh là do không não hại chúng sinh. Nhiều bệnh là do kiếp trước thường não hại chúng sinh. Tướng mạo xinh đẹp là do không phẫn nộ bất mãn. Nhiều uy quyền là do không ganh tị với người được quyền lợi, được tôn kính. Ít uy quyền là do thói ganh tị. Giàu có là do đã bố thí cúng dường. Sinh vào gia đình cao quý là do thường tôn kính người đáng kính. Sinh vào gia đình hèn hạ là do ngạo mạn, không kính người đáng kính. Có trí tuệ là do thường đến gần các sa môn để học hỏi. Ngu đần là do không đến gần các sa môn để học hỏi.

Vậy con người có tình trạng thế nào là do họ đã đi con đường dẫn đến tình trạng ấy. Thanh niên nghe xong xin quy y Tam bảo.

III. CHÚ GIẢI

1. Xem kinh 99. Theo sớ giải, thân phụ ông ta là bà la môn Todeyya do thói hà tiện đã tái sinh làm con chó ngay trong nhà ông. Phật cho Subha biết thế bằng cách khiến con chó moi lên kho tàng mà người cha đã chôn giấu lúc sinh tiền. Việc ấy đã làm Subha khởi tín tâm, thúc đẩy ông đến thỉnh vấn Phật về sự vận hành của nghiệp.

2. Nếu nghiệp giết hại quyết định cách tái sinh, thì nó sẽ dẫn đến tái sinh vào một đọa xứ. Nhưng nếu nhờ một thiện nghiệp mà được sinh làm người (và được làm người luôn là hậu quả của nghiệp lành), thì nghiệp giết hại sẽ khiến người này gặp nhiều nghịch cảnh đưa đến sự chết yểu.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Một thanh niên ngoại đạo

Ðến tịnh xá Kỳ viên

Hỏi Phật nguyên nhân gì

Người chẳng ai giống ai

Về thọ mạng, sức khỏe

Về dung sắc, quyền uy

Về tài sản, giai cấp

Cũng như về trí tuệ?

Phật dạy các hữu tình

Là chủ nhân của nghiệp

Là thừa tự của nghiệp.

Nghiệp phân chia hữu tình:

Chết yểu do giết hại

Không có tâm từ bi

Sống lâu do tâm từ

Và không ưa giết hại

Không não hại chúng sinh

Là nguyên nhân ít bệnh.

Thường não hại chúng sinh

Ðưa đến nhiều bệnh tật.

Người tướng mạo xinh đẹp

Do không hận không sân

Người tướng mạo xấu xí

Là do nhiều phẫn nộ

Nguyên nhân có uy quyền

Là không lòng ganh tị

Với người đáng tôn kính

Ít uy quyền là do

Cái thói ưa ganh tị.

Giàu có do bố thí

Nghèo do không cúng dường

Sinh dòng họ cao quý

Do kính người đáng kính

Vào gia đình hèn hạ

Do ngạo mạn kiêu căng

Làm người có trí tuệ

Do thường gần bậc trí

Ðể học hỏi nghĩa lý

Làm người mà ngu đần

Là do không học hỏi

Thân cận các sa môn.

Hiện tại như thế nào

Ðều do trong quá khứ

Ðã đi trên con đường

Dẫn đến tình trạng ấy.

Khi nghe Phật dạy xong

Thanh niên Tô-đây-gia

Xin quy y đức Phật,

Pháp và Tỷ kheo tăng.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 136

Ðại nghiệp phân biệt

(Mahakammavibhanga Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Greater Exposition of Action.

The Buddha reveals subtle complexities in the workings of kamma that overturn simplistic dogmas and sweeping generalizations.

Trình bày rộng rãi hơn về nghiệp.

Phật hiển thị những điều vi tế trong vận hành của nghiệp, làm đảo lộn những lập thuyết ngây ngô và quy nạp bừa bãi.

II. TÓM TẮT

Du sĩ ngoại đạo Potaliputta đi đến tôn giả Samiddhi kể rằng chính ông đã được nghe Phật dạy nghiệp thân, khẩu là giả, chỉ có ý nghiệp mới thật; và có một loại thiền định nếu tu thành tựu thì sẽ không còn cảm giác gì nữa [1]. Tôn giả nói Phật không bao giờ dạy như vậy, đừng phỉ báng Ngài. Du sĩ khen tôn giả mới tu ba năm mà đã biết bảo vệ thầy mình, và hỏi tiếp: Khi cố ý làm ba nghiệp thân khẩu ý, thì sẽ có cảm giác gì? Samiddhi trả lời là sẽ có cảm giác đau khổ. Du sĩ bỏ đi không ý kiến. Sau đó tôn giả đến yết kiến Phật trình bày mọi sự.

Phật dạy, Ta chưa từng gặp Potali thì do đâu có chuyện ấy. Và Ngài chê Samiddhi là kẻ ngu đã trả lời một chiều trước một vấn đề cần được phân tích. Khi ấy tôn giả Udàyi thưa: Có lẽ sư huynh Samiddhi ám chỉ một nguyên lý Ngài đã dạy "Còn cảm giác là còn đau khổ [2]". Phật dạy, câu hỏi của du sĩ cần phải được trả lời rằng nếu cố ý làm một nghiệp (thân, khẩu, ý) có khả năng đem lại đau khổ thì sẽ có cảm giác khổ. Nếu cố ý làm một nghiệp (thân, khẩu, ý) có khả năng đem lại vui thì sẽ có cảm giác vui; và nếu một nghiệp có khả năng đem lại cảm giác không khổ không vui thì kết quả sẽ là cảm giác trung tính.

Rồi Phật dạy về phân biệt đại nghiệp như sau. Trên đời có bốn hạng người:

1. Người sát sinh, trộm cắp, tà dâm, nói láo, hai lưỡi, ác khẩu, nói phù phiếm, tham lam, sân hận, có tà kiến (đủ mười nghiệp ác), khi chết sinh vào nẻo ác, cõi dữ, địa ngục.

2. Có người cũng phạm mười tội ác như trên, nhưng chết sinh vào cõi tốt lành như làm người làm trời.

3. Có người từ bỏ mười nghiệp ác nói trên, chết sinh vào cõi lành.

4. Có người cũng từ bỏ mười nghiệp ác, nhưng chết sinh vào cõi dữ, địa ngục.

Do vậy, có thể công bố rằng chắc chắn có quả báo của thiện nghiệp ác nghiệp, nhưng không thể công bố như sau: Chắc chắn tất cả những người làm 10 ác đều sinh vào cõi dữ, từ bỏ 10 ác đều sinh cõi lành (vì có một số người làm ác chết sinh cõi lành và làm lành chết sinh cõi dữ).

Theo sự phân biệt đại nghiệp của Phật thì làm ác sinh cõi lành là do một nghiệp rất lành từ lâu xa về trước đến thời có kết quả, hoặc do một chính kiến khởi lên trước khi chết, còn làm lành tái sinh cõi dữ là do một ác nghiệp từ rất lâu về trước nay đến thời gặt quả báo, hoặc do lúc gần chết khởi lên một tà kiến. Do vậy, có loại nghiệp không tác dụng mà tợ không, không tác dụng mà tợ như có, và nghiệp có tác dụng tợ có, nghiệp có tác dụng tợ không.

III. CHÚ GIẢI

1. Potaliya không đích thân trực tiếp nghe Phật dạy lời này, mà chỉ nghe đồn Phật dạy như thế. Phần đầu câu Potaliya nói nghiệp thân, khẩu là giả, chỉ có ý nghiệp mới thật là một xuyên tạc của lời Phật dạy trong kinh 56 rằng trong ba loại nghiệp, ý nghiệp là đáng trách nhất trong sự hình thành ác nghiệp. Phần sau một loại thiền định nếu tu thành tựu thì sẽ không còn cảm giác gì xuất phát từ pháp thoại của Phật về định Diệt thọ tưởng trong kinh Trường bộ số 9 nhan đề Potthapàda.

2. Lời này được Phật nói trong kinh Tương ưng số 36, ám chỉ khổ tiềm ẩn trong tất cả hành vì tính vô thường. Mặc dù Phật có dạy như thế thực, nhưng tôn giả Samiddhi dường như đã hiểu ra rằng điều ấy có nghĩa tất cả cảm thọ đều đau khổ, thì rõ ràng là sai.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Po-ta-li-put-ta

Một du sĩ ngoại đạo

Ðến bảo Sa-mid-dhi

Tỷ kheo đệ tử Phật:

Chính tôi nghe Phật nói

Nghiệp thân, khẩu là giả

Chỉ ý nghiệp là thật;

Và có một loại thiền

Tu sẽ hết cảm giác.

Tôn giả liền phản bác:

Chớ phỉ báng Thế tôn

Ngài không dạy như vậy.

Du sĩ khen tôn giả

Chỉ mới tu ba năm

Ðã biết bảo vệ thầy.

Rồi ông hỏi tôn giả:

Cố ý làm ba nghiệp

Sẽ có cảm giác gì?

Tôn giả đáp: khổ thọ.

Du sĩ liền cáo từ

Bỏ đi không ý kiến.

Tôn giả đi đến Phật

Ðể trình bày mọi sự.

- Ta chưa gặp ông ấy

Do đâu có chuyện này?

Và ngươi thật ngu si

Khi trả lời một chiều

Vấn đề cần phân tích:

Cố tâm làm nghĩ nói

Ðiều không vui không khổ

Cảm giác không vui khổ.

Rồi Thế tôn bàn rộng

Nghiệp quả bốn hạng người:

Hạng suốt đời làm ác

Chết đọa vào cõi dữ.

Hạng suốt đời làm ác

Chết sinh vào cõi lành.

Hạng suốt đời làm lành

Chết sinh lên thiên giới.

Hạng suốt đời làm lành

Chết sinh vào cõi ác.

Sự tình là như vậy,

Nên có thể công bố

Chắc chắn có quả báo

Của nghiệp lành nghiệp dữ;

Nhưng không thể công bố:

Mọi kẻ làm mười ác

Ðều sinh vào cõi dữ,

Ai từ bỏ mười ác

Ðều sinh đến cõi lành.

Theo đại nghiệp phân biệt

Sở dĩ kẻ làm ác

Mà được sinh cõi lành

Là do nghiệp rất lành

Từ lâu xa về trước

Ðến thời có kết quả,

Hoặc do lúc lâm chung

Khởi lên một chánh kiến.

Kẻ suốt đời làm lành

Mà tái sinh cõi dữ

Là do một ác nghiệp

Từ rất lâu về trước

Nay đến thời gặt quả,

Hoặc do lúc gần chết

Khởi lên một tà kiến.

Do vậy, có loại nghiệp

Không tác dụng tợ không,

Không tác dụng tợ có,

Có tác dụng tợ có,

Có tác dụng tợ không.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 137

Phân biệt sáu xứ

(Salayatanavibhanga Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Exposition of the Sixfold Base.

The Buddha expounds the six internal and external sense bases and other related topics.

Trình bày về sáu xứ.

Phật giảng giải sáu nội ngoại xứ và các đề tài liên hệ.

II. TÓM TẮT

Phật giảng về 6 căn, 6 trần, 6 thức, 6 xúc, 18 ý hành [1] (6 khổ, 6 ưu, 6 xả), 36 loại hữu tình (18 ý hành liên hệ tại gia, 18 liên hệ xuất gia), ba loại cảm thọ [2], ba niệm của bậc đạo sư, về Vô thượng điều ngự. Về xả (trong ba cảm thọ), có xả liên hệ tại gia hay xả y cứ đa diện, xả liên hệ xuất ly hay xả y cứ nhất diện. Xả tại gia, y cứ đa diện là xả sắc thanh hương vị xúc, xả này không chinh phục được phiền não và quả dị thục [3]. Xả xuất ly, y cứ nhất diện, là xả thuộc thiền như xả tầm tứ hỷ lạc. Y cứ cái này đoạn tận cái kia có nghĩa là theo hỷ ưu xuất gia, bỏ hỷ ưu tại gia. Bỏ xả đa diện và hỷ nhất diện để có xả nhất diện.

Ba niệm của đấng đạo sư đối với ba loại hội chúng nghe pháp là, đối với hội chúng có đa số biếng nhác, Ngài không hoan hỷ nhưng vẫn giữ chính niệm không phiền não, với loại hội chúng có một số siêng năng một số biếng nhác thái độ Ngài không hoan hỷ cũng không không hoan hỷ, với hội chúng có đa số siêng năng, Ngài hoan hỷ trong chính niệm.

Trong các vị huấn luyện sư, Phật là đấng vô thượng điều ngự. Vì trong khi voi, ngựa hay bò được người huấn luyện chỉ chạy theo một trong bốn hướng đông tây nam bắc, thì một tỷ kheo được Phật huấn luyện đi khắp tám hướng [4], đấy là tám giải thoát: nội có sắc quán ngoại sắc, nội không sắc quán ngoại sắc, chú tâm trên thanh tịnh, hư không vô biên, thức vô biên, vô sở hữu xứ, phi tưởng phi phi tưởng xứ và Diệt thọ tưởng định.

III. CHÚ GIẢI

1. Ý hành, (manopavicàra, mental exploration) là tầm và tứ. Người ta tra tầm, xem xét đối tượng do sự sinh khởi của tứ (vicàra).

2. Sau khi thấy sắc với nhãn thức, ta tra tầm nó như một đối tượng, và thế là nhân của vui, hoặc khổ, hoặc không vui không khổ.

3. Xả thanh hương vị xúc... hay xả đa diện không chinh phục được phiền não và quả dị thục nghĩa là khổ hạnh về thân xác không ăn thua gì, vì phiền não (tham sân si) không thể chấm dứt chỉ bằng cách bưng tai nhắm mắt trước thanh sắc trần gian; cũng không tránh khỏi quả dị thục là không thoát khỏi luân hồi sinh tử, khi chỉ tu kềm chế các giác quan mà không có trí tuệ thấy rõ sự vô ích, trống rỗng của dục vọng.

4. Ðấy là những cảnh giới (đạo, thú) của các loại hữu tình.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật dạy các tỷ kheo

Cần biết rõ sáu xứ:

Sáu nội xứ là mắt

Tai mũi lưỡi thân ý;

Sáu ngoại xứ là sắc

Thanh hương vị xúc pháp

Sáu thức thân: nhãn thức

Nhĩ thức đến ý thức.

Sáu xúc thân: nhãn xúc

Nhĩ xúc đến ý xúc.

Khi con mắt thấy sắc

Ðến ý nhận thức pháp

Khởi lên hỷ, ưu, xả.

Cộng mười tám ý hành

Có băm sáu hữu tình:

Sáu hỷ thuộc tại gia

Khi mắt tai mũi lưỡi

Nhận được những khoái cảm

Do tiếp xúc đối tượng;

Sáu hỷ thuộc xuất ly

Khi biết với trí tuệ

Tính vô thường nơi sắc

Thanh hương vị xúc pháp.

Sáu ưu thuộc tại gia:

Lo mắt không thấy được

Các sắc đẹp khả ái;

Tương tự, với tai, mũi

Lưỡi thân và ý thức

Lo không thể tiếp nhận

Những đối tượng đẹp lòng.

Sáu ưu thuộc xuất ly:

Khi biết sắc vô thường

Thanh hương vị xúc pháp

Cả sáu đều vô thường,

Ưu tư mong chứng đạt

Ðến tối thượng giải thoát.

Sáu xả thuộc tại gia

Như phàm phu thấy sắc

Có thể khởi tâm xả

Nhưng không thấy nguy hiểm

Nên không hết não phiền

Không khỏi quả dị thục

Xả thanh hương vị xúc

Nơi phàm phu cũng thế.

Sáu xả thuộc xuất ly

Khi với chánh trí tuệ

Rõ các pháp vô thường

Ðau khổ và biến hoại

Nên khởi tâm xả bỏ

Ðối với sáu ngoại xứ.

Do y cứ cái này

Mà đoạn tận cái kia:

Theo hỷ ưu xuất ly

Ðoạn hỷ ưu tại gia

Ðoạn cả hỷ xuất ly

Ði đến xả xuất ly

Ðoạn tận xả đa diện

(xả thanh hương vị xúc)

Ði đến xả nhất diện

(xả trong các thiền chứng)

Có ba loại niệm xứ

Nơi một đấng đạo sư:

Khi giảng dạy chánh pháp

Vì an lạc hữu tình

Tâm Ngài không nao núng

Trước ba loại hội chúng:

Ða số không lóng tai

Không thực hành diệu pháp;

Có người lóng, kẻ không:

Ðối hai hội chúng này

Như Lai không hoan hỷ

Nhưng tâm không giao động;

Nếu gặp chúng đệ tử

Chăm chỉ lóng tai nghe

Không làm trái chánh pháp

Như Lai rất hoan hỷ

Nhưng chánh niệm tỉnh giác.

Ðấy là ba niệm xứ

Xứng với bậc đạo sư.

Bậc vô thượng điều ngự

Giảng dạy tám giải thoát:

Nội có sắc, quán ngoại,

Nội vô sắc quán ngoại,

Chú tâm trên thanh tịnh,

Không vô biên xứ định,

Thức vô biên xứ định,

Vô sở hữu xứ định,

Phi tưởng phi phi tưởng

Và diệt thọ tưởng định.

Tỷ kheo được huấn luyện

Ði khắp tám phương trời.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 138

Tổng thuyết và biệt thuyết

(Uddesavibhanga Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Exposition of a Summary.

The venerable Maha Kaccana elaborates upon a brief saying of the Buddha on the training of consciousness and the overcoming of agitation.

Giảng rộng một lời dạy vắn tắt.

Tôn giả Ðại ca chiên diên triển khai một lời dạy vắn tắt của Phật về sự tu luyện tâm thức để thắng lướt trạo cử giao động.

II. TÓM TẮT

Phật dạy chúng tỷ kheo một lời vắn tắt: Tỷ kheo cần nhìn như thế nào để đối với ngoại trần tâm không bị tản rộng, đối với nội trần tâm không trú trước, không chấp thủ, không bị khủng bố. Như vậy tương lai sẽ không còn khổ về sanh, già, chết.

Sau khi Ngài bỏ đi vào tịnh xá, chúng tỷ kheo đến thỉnh cầu tôn giả Ca chiên diên giải thích ý nghĩa. Và Ngài đã giảng như sau: Khi căn trần thức tiếp xúc, do thức truy cầu tướng bên ngoài nên bị các tướng trói buộc, đấy gọi là bị tán loạn, tản rộng. Nếu căn trần tiếp xúc mà thức không theo đuổi tướng ngoài, thì không bị tán loạn. Ðối với nội trần, nghĩa là các thiền chứng từ sơ đến tứ thiền, thức cũng có thể bị trói buộc bởi ly dục ly bất thiện pháp, sanh hỷ lạc ở thiền thứ nhất, định sanh hỷ lạc ở thiền thứ hai, bởi xả niệm lạc trú ở thiền thứ ba và bởi bất khổ bất lạc (xả niệm thanh tịnh) ở thiền thứ tư. Nếu không bị các thiền chứng này trói buộc thì gọi là không trú trước nội trần. Chấp thủ, bị khủng bố là khi kẻ vô văn phàm phu do không hiểu thánh pháp, chấp sắc là tự ngã, tự ngã ở trong sắc, sắc ở trong tự ngã, tự ngã có sắc (với 4 uẩn kia cũng chấp như vậy thành ra có 20 thân kiến). Do chấp như vậy nên khi sắc thọ tưởng hành thức biến hoại, phàm phu lấy làm đau khổ, bị khủng bố. Thánh đệ tử có tu tập thì không chấp thủ như vậy, nên khi sắc biến hoại, thức không bị chuyển theo, các pháp khủng bố khởi lên không kiên trì ám ảnh tâm. Vì tâm không bị ám ảnh nên cũng không sợ hãi hay khao khát. Như vậy là không chấp thủ, không bị khủng bố.

Sau khi chúng tỷ kheo đến Phật trình bày cách giải thích của tôn giả, Phật khen tôn giả Ca chiên diên là bậc đại tuệ đã hiểu đúng lời Ngài dạy.

III. CHÚ GIẢI

Bài kinh này là cốt tủy của đạo giải thoát gồm ba phương diện: thái độ đối với ngoại giới, với nội tâm, và với năm uẩn làm nên thân tâm. Khi năm giác quan tiếp xúc với ngoại giới, tâm không chạy theo đối tượng; và khi hướng nội đi sâu vào các thiền chứng từ thứ nhất đến thứ tư, tâm cũng không ham thích. Theo Ngài Huệ Năng, đấy gọi là ngoài thiền trong định, gọi là thiền định. Ðối với năm uẩn không chấp đây là ta và của ta, nên khi chết không bám víu tiếc nuối, và vì thế không sợ hãi dù gặp bất cứ cảnh giới nào xảy ra lúc lâm chung; vẫn giữ thái độ của người ngoại cuộc đang quan sát một hiện tượng, không có cái tôi sống chết.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật dạy chúng tỷ kheo

Một lời dạy vắn tắt:

Hãy quán sát cách nào

Tâm không bị tản rộng

Trong các đối tượng ngoài;

Và đối với nội trần

Không trú trước, chấp thủ,

Tâm không bị khủng bố

Nếu quán được như vậy

Tương lai không còn khổ

Về sanh già bệnh chết.

Tôn giả Ca chiên diên

Giải thích rộng ý nghĩa:

Khi con mắt thấy sắc

Thức theo đuổi tướng ngoài

Bị các tướng trói buộc

Là tán loạn, tản rộng.

Nếu căn trần tiếp xúc

Thức không theo đuổi tướng,

Thì không bị tán tâm.

Ðối với các nội trần,

Nghĩa là các thiền chứng

Từ sơ đến tứ thiền,

Thức có thể bị trói

Bởi ly sanh hỷ lạc

Khi chứng thiền thứ nhất,

Hoặc định sanh hỷ lạc

Khi chứng thiền thứ hai,

Hoặc xả niệm lạc trú

Khi chứng thiền thứ ba

Và bất khổ bất lạc

(hay xả niệm thanh tịnh)

Khi chứng thiền thứ tư.

Nếu không bị trói buộc

Bởi các thiền chứng này

Là không trú nội trần.

Chấp thủ, bị khủng bố

Là khi kẻ phàm phu

Do không hiểu thánh pháp,

Chấp sắc là tự ngã,

Tự ngã ở trong sắc,

Sắc ở trong tự ngã,

Hoặc tự ngã có sắc

(đối với 4 uẩn kia

cũng đều chấp như vậy

thành hai mươi thân kiến).

Do chấp thủ như vậy

Khi năm uẩn biến hoại,

Phàm phu rất đau khổ

Hoảng sợ, bị khủng bố.

Thánh đệ tử có tu

Không chấp thủ như vậy,

Nên khi sắc biến hoại,

Thức không bị chuyển theo,

Các khủng bố khởi lên

Không kiên trì ám ảnh.

Tâm không bị ám ảnh

Không sợ hãi, khao khát.

Ðấy là không chấp thủ

Nên không bị khủng bố.

Khi nghe lời giải này

Phật khen Ca chiên diên

Chính là bậc đại tuệ

Ðã hiểu đúng lời Ngài.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 139

Vô tránh phân biệt

(Aranavibhanga Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Exposition of Non-Conflict.

The Buddha gives a detailed discourse on things that lead to conflict and things that lead away from conflict.

Trình bày về không tranh cãi.

Phật giảng chi tiết về những điều đưa đến tranh cãi và những điều làm lắng dịu tranh chấp.

II. TÓM TẮT

Phật dạy không nên theo dục lạc thấp kém, cũng không nên tự hành xác bằng khổ hạnh, cả hai cực đoan này đều thuộc tà đạo. Con đường trung đạo được Ngài thân chứng đã tác thành trí tuệ, giác ngộ, niết bàn, đấy là đạo bát chánh: chánh kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tiến, chánh niệm, chánh định. Nên biết khen chê nhưng không nên khen chê mà chỉ nói pháp.

Ví dụ nói Ai đam mê dục lạc là theo tà đạo, sẽ đau khổ, là có chỉ trích một số người; hoặc nói ai không đam mê dục lạc thì không đau khổ, thuộc thánh đạo, thì có tán thán một số người.

Nếu chỉ nói: Theo đuổi dục lạc hay khổ hạnh, không từ bỏ hữu kết sử là khổ, thuộc tà đạo, không xứng đáng bậc thánh, (nhưng không đề cập con người), ấy là chỉ thuyết pháp. Biết phân biệt lạc nhưng chỉ chú tâm nội lạc, có nghĩa năm dục thuộc về sắc thanh hương vị xúc gọi là dục lạc, đáng sợ hãi.

Hỷ lạc trong bốn thiền là ly dục lạc, không đáng sợ. Không nói lời bí mật, lời mếch lòng khi nó không thực, không ích lợi, không đúng thời. Nên nói từ từ, vì nói nhanh thì không rõ ràng, khó nghe; thân tâm và cổ họng bị tổn hại. Không bám vào địa phương ngữ xa với ngôn ngữ thường dùng, vì mỗi địa phương dùng một tiếng khác nhau, không nên chấp đây đúng kia sai.

Tóm lại, dục lạc thuộc tà đạo là pháp hữu tránh (có tranh chấp); lạc nào không dẫn đến đau khổ nhiệt não là pháp vô tránh; khổ hạnh là hữu tránh, trung đạo là vô tránh; khen chê là hữu tránh, chỉ nói Pháp là vô tránh; dục lạc là hữu tránh, ly dục lạc là vô tránh...

Sau khi biết như vậy, tỷ kheo nên hành trì pháp vô tránh.

III. CHÚ GIẢI

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật dạy các tỷ kheo:

Chớ đam mê dục lạc

Cũng chớ tự hành xác

Cả hai đều thuộc tà.

Trung đạo Ngài thân chứng

Ðã tác thành trí tuệ

Giác ngộ và niết bàn

Tức là đạo bát chánh.

Biết tán thán chỉ trích

Nhưng không tán thán ai

Cũng không chỉ trích ai

Mà chỉ nên nói pháp.

Nên biết phân biệt lạc

Nhưng chỉ chuyên nội lạc.

Nói: Ai mê dục lạc

Là tà đạo, sẽ khổ,

Là chỉ trích một số;

Nói: Ai không tham dục

Là chánh đạo, không khổ,

Tức có khen một số.

Nếu chỉ nói như sau:

Dục lạc hay khổ hạnh,

Không bỏ hữu kết sử

Ðều khổ, thuộc tà đạo

Không xứng với bậc thánh,

Ấy là chỉ thuyết pháp.

Nên biết phân biệt lạc

Nhưng chỉ chuyên nội lạc:

Năm dục về sắc thanh

Hương vị xúc đáng sợ

Ðược gọi là dục lạc.

Hỷ lạc ở bốn thiền

Ly dục, không đáng sợ.

Không nói lời bí mật,

Hoặc những lời mếch lòng

Khi nó không chân thực,

Vô ích, không đúng thời.

Nói thì nên từ từ,

Rõ ràng và dễ nghe

Cũng khỏi làm tổn thương

Thân tâm và cổ họng.

Không bám địa phương ngữ

Trái ngôn ngữ thường dùng,

Vì mỗi vùng một khác,

Không nên chấp đúng sai.

Cái gì không xứng thánh

Không liên hệ mục đích

Có đau khổ phiền lao

Ðều thuộc về tà đạo

Gọi là pháp hữu tránh

(có đưa đến tranh chấp).

Dục lạc và khổ hạnh;

Tán thán và chỉ trích

Nhưng không có nói pháp;

Lời bí mật, mếch lòng,

Chấp trước địa phương ngữ...

Thuộc tà đạo, hữu tránh

Thiền lạc và trung đạo

Nói pháp, không khen chê

Không nói lời vô ích

Không chấp địa phương ngữ

Là chánh đạo vô tranh

Sau khi biết như vậy

Vô tránh nên hành trì.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 140

Giới phân biệt

(Dhatuvibhanga Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Exposition of Elements.

Stopping at a potter's workshop for the night, the Buddha meets a monk named Pukkusati and gives him a profound discourse on the elements culminating in the four foundations of arahantship.

Trình bày về các yếu tố.

Khi dừng nghỉ đêm tại xưởng một người thợ gốm, Phật gặp một tỷ kheo tên Pukkusati và giảng cho vị ấy một pháp thoại sâu sắc về các yếu tố đưa đến tột đỉnh là bốn nền tảng của A la hán quả.

II. TÓM TẮT

Phật cùng nghỉ đêm trong một xưởng làm đồ gốm với Pukkusàti. Sau khi biết đấy là một thiện nam tử đã xuất gia do lòng tin đối với Ngài mặc dù chưa từng gặp Ngài, Phật giảng vắn tắt: Cái gọi là con người gồm có sáu giới, sáu xúc xứ, 18 ý hành và bốn thắng xứ. Sáu xúc xứ là mắt tai mũi lưỡi thân ý; 18 ý hành gồm sắc thanh hương vị xúc pháp chỗ trú của ba cảm thọ hỷ ưu và xả (cộng thành 18). Bốn thắng xứ gồm tuệ, hãy hộ trì chân đế, hãy tăng trưởng huệ thí, hãy tu học tịch tịnh. Rồi Phật giảng chi tiết như sau.

Chớ buông lung trí tuệ có nghĩa là nên biết rõ sáu giới tức địa thủy hoả phong không thức. Ðịa giới có trong thân và ngoài thân. Ðịa trong thân là tất cả những chất cứng bị chấp thủ, thuộc cá nhân như tóc lông móng răng da, thịt gân xương tủy thận. Chất cứng trong ngoài gì cũng thuộc về địa giới, cần phải thấy như thật với chánh trí là nó không phải của tôi, không phải là tôi, không phải tự ngã của tôi. Sau khi biết vậy, sinh tâm chán lìa, từ bỏ địa giới. Ðối với thủy (chất lỏng), hoả (hơi nóng), phong (động), không (lỗ hổng) cũng đều quán như vậy. Với thức trong sáng, vị ấy biết được lạc, khổ và bất khổ bất lạc. Do lạc xúc, lạc thọ khởi lên; và thức liền nhận biết đang cảm giác một lạc thọ. Do lạc xúc diệt, lạc thọ cũng diệt, và thức cũng nhận biết như vậy. Với hai cảm thọ kia (khổ và bất khổ bất lạc) cũng thế.

Khi xả còn lại được trong sáng, thuần tịnh, vị tỷ kheo có thể tập trung xả ấy vào hư không vô biên, thức vô biên, vô sở hữu, phi tưởng phi phi tưởng... nhưng xả ấy sẽ thành hữu vi. Nếu không tác thành, không suy tưởng đến hữu hay phi hữu, không chấp thủ một sự vật gì ở đời, thì vị ấy sẽ không sợ hãi, tự chứng niết bàn, biết: Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, việc nên làm đã làm, không còn trở lui trạng thái này nữa. Mỗi khi cảm giác lạc, khổ hay bất khổ bất lạc, vị ấy biết tất cả cảm thọ đều vô thường, không nên đắm trước, không phải đối tượng để hoan hỷ. Vị ấy biết rõ khi cảm giác một cảm thọ với thân là tối hậu hay với sinh mạng là tối hậu (CT. - nghĩa là chỉ trong lúc mạng căn còn tiếp tục, không xa hơn thế). Vị ấy biết, khi thân hoại mạng chung, tất cả những cảm thọ sẽ trở thành thanh lương (vì vị ấy không chấp thủ, hoan hỷ trong đó). Tỷ kheo có được trí như vậy gọi là có tuệ thắng xứ, nghĩa là trí biết sự đoạn tận mọi đau khổ. Sự giải thoát của vị ấy không bị giao động vì căn cứ trên chân đế, niết bàn. Vị tỷ kheo thành tựu như vậy là thành tựu đế thắng xứ. Những chấp thủ của vị ấy trước kia bây giờ bị cắt đứt tận gốc rễ không còn sinh khởi trong tương lai, nên đây là huệ xả thắng xứ nơi vị ấy. Tham ái, phẫn nộ và si mê trước kia nơi vị ấy bây giờ cũng hoàn toàn bị chặt đứt tận gốc rễ như thân cây ta la, không còn khả năng sinh khởi, nên vị ấy thành tựu tịch tịnh thắng xứ, nghĩa là sự chấm dứt tham sân si. Khi những ngọn triều vọng tưởng không còn lay động một người đã vững trú trên bốn thắng xứ, vị ấy được gọi là một ẩn sĩ tịch tịnh. Vị ấy không còn nghĩ về ta là thế này thế nọ hay sẽ là ngày nọ; không còn sanh, già chết, mong cầu gì.

Nghe xong bài pháp vi diệu ấy, Pukkusàti biết ngay đấy là đức Phật, và xin sám hối vì không biết nên đã gọi Ngài là hiền giả (bạn). Ông xin được thọ đại giới, nhưng khi vừa đi ra kiếm y bát thì bị bò húc chết. Khi các tỷ kheo hỏi về sanh thú của vị này, Phật dạy ông ấy đã đoạn trừ năm hạ phần kết sử, sẽ nhập niết bàn không còn trở lui đời này nữa.

III. CHÚ GIẢI

Phật dạy lý vô ngã bằng cách phân tích con người gồm có sáu đại: địa thủy hỏa phong không thức; sáu xúc xứ: mắt tai mũi lưỡi thân ý; 18 ý hành là hỷ ưu hoặc xả đối với sắc thanh hương vị xúc pháp (cộng thành 18). Trí tuệ là dùng thức quán sát năm giới hay đại vật chất không gì là ta, của ta hay tự ngã của ta. Thức còn lại trong sáng, thuần tịnh (vì không chấp vào vật chất) hướng đến các cảnh giới của tâm là không vô biên, thức vô biên, vô sở hữu và phi phi tưởng cũng không chấp thủ, đạt niết bàn. Mỗi khi có một cảm thọ về thân hay tâm, vị ấy biết rõ nó vô thường, không đáng chấp thủ. Khi chết, vị ấy biết rõ đấy là cảm thọ cuối cùng, sau đời này không còn đời nào khác (vì đã hết ham muốn bất cứ gì.) Một người có tuệ như vậy gọi là đã đạt đến chỗ tối cao gọi là thắng xứ, có bốn tên tùy theo bốn phương diện: thấy rõ gọi là tuệ thắng xứ, cái thấy ấy không hư vọng nên gọi là đế thắng xứ, nhờ thấy rõ mà những chấp thủ trước kia bị cắt đứt tận gốc nên gọi là huệ xả thắng xứ, hoàn toàn đoạn tuyệt với tham sân si gọi là tịch tịnh thắng xứ.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật đến nghỉ ban đêm

Trong xưởng người thợ gốm

Nơi đây đang trú ngụ

Ông Puk-ku-sa-ti

Một tu sĩ nhiệt thành

Xuất gia do lòng tin

Ðối với đấng Ðạo sư

Dù chưa từng diện kiến.

Phật giảng Pháp cho ông:

Con người gồm sáu giới,

Sáu xúc xứ (sáu căn)

Mỗi căn có ba thọ

Thành mười tám ý hành

Chớ buông lung trí tuệ,

Hãy hộ trì chân đế,

Hãy tăng trưởng huệ thí,

Và tu học tịch tịnh

Ðấy là bốn thắng xứ.

Rồi Phật giảng chi tiết:

Không buông lung trí tuệ

Là biết rõ sáu giới

Ðịa thủy hỏa phong không

Với thức là thứ sáu.

Ðịa giới có trong ngoài

Trong thân là chất cứng

Bị chấp, thuộc cá nhân:

Tóc lông móng răng da,

Thịt gân xương tủy thận...

Chất cứng trong hay ngoài

Cũng đều thuộc địa giới.

Cần phải thấy như thật

Với trí tuệ chân chính

Ðấy không phải là tôi

Cũng không phải của tôi.

Hay tự ngã của tôi.

Khi biết được như vậy

Sẽ sinh tâm chán lìa,

Từ bỏ ngay địa giới.

Với thủy hỏa phong không

Cũng đều quán như vậy.

Còn lại thức trong sáng,

Biết cảm thọ lạc, khổ

Và bất khổ bất lạc.

Do xúc, lạc thọ khởi

Và thức liền nhận biết

Ðang cảm giác lạc thọ.

Xúc diệt, lạc thọ diệt,

Như vậy thức rõ biết.

Với hai cảm thọ kia

Thức biết chúng sinh, diệt

Cũng tương tự như trên.

Với tâm xả thuần tịnh,

Nó có thể tập trung

Vào hư không vô biên

Hoặc thức vô biên xứ,

Hoặc vô sở hữu xứ,

Phi tưởng phi phi tưởng:

Tâm ấy thành hữu vi.

Nhưng nếu không tư duy

Không tưởng hữu, phi hữu,

Không chấp thủ vật gì,

Thì sẽ không sợ hãi,

Tự chứng được niết bàn

Tự biết: Sanh đã tận,

Phạm hạnh đã viên thành,

Mỗi khi cảm giác lạc,

Khổ, bất khổ bất lạc,

Biết cảm thọ vô thường,

Không nên đắm trước nó,

Không hoan hỷ trong đó.

Vị ấy luôn biết rõ

Khi khởi một cảm thọ

Với thân là tối hậu

Hay mạng là tối hậu

Vị ấy biết khi chết

Tất cả thọ thanh lương

Vì không còn chấp thủ.

Ðấy là tuệ thắng xứ,

Nghĩa là trí biết được

Mọi đau khổ đã dứt.

Sự giải thoát vị ấy

Không còn bị giao động

Không thuộc về hư vọng

Nên gọi đế thắng xứ.

Những chấp thủ vị ấy

Ðã dứt tận gốc rễ

Không sinh khởi tương lai

Gọi huệ xả thắng xứ.

Tham sân si đoạn tận

Thành tịch tịnh thắng xứ.

Những ngọn triều vọng tưởng

Không còn làm giao động

Người trú bốn thắng xứ,

Nên vị ấy được gọi

Là ẩn sĩ tịch tịnh.

Vị ấy không còn nghĩ

Ta thế này thế nọ

Hay sẽ là này nọ

Không còn mong cầu gì

Tương lai hết già chết.

Nghe xong pháp vi diệu

Biết ngay đấy là Phật

Thanh niên xin sám hối

Ðã gọi bụt bằng anh;

Và xin thọ đại giới,

Nhưng khi vừa đi ra

Ðể tìm kiếm y bát

Ông bị bò húc chết.

Phật dạy các tỷ kheo:

Ông ấy đã đoạn trừ

Năm hạ phần kết sử

Hóa sanh nhập niết bàn

Một đi không trở lại.

-ooOoo-

BuddhaSasana Home Page

Vietnamese, with Unicode Times font

Toát yếu Kinh Trung Bộ

Ni sư Thích Nữ Trí Hải tóm tắt & chú giải

[15]

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 141

Ðế phân biệt tâm kinh

(Saccavibhangacittasuttam)

I. TOÁT YẾU

The Exposition of the Truths.

The venerable Sariputta gives a detailed analysis of the Four Noble Truths.

Trình bày về những sự thật.

Tôn giả Xá Lợi Phất phân tích chi tiết về Bốn chân lý vi diệu.

II. TÓM TẮT

Phật gọi các tỷ kheo và dạy rằng, sự khai thị bốn thánh đế Khổ, Tập, Diệt, Ðạo là Pháp luân vô thượng đã được Như lai chuyển vận tại vườn Lộc uyển. Không ai có thể nói ngược lại sự tuyên thuyết này. Và Ngài khuyên chư tỷ kheo hãy thân cận hai vị thượng thủ là Xá Lợi Phất và Mục kiền liên, vì tôn giả Xá Lợi Phất có thể giảng giải, khai triển bốn thánh đế, hướng dẫn tu tập chứng quả Dự lưu, còn tôn giả Mục kiền liên có thể hướng dẫn tu tập đến quả vị A la hán. Nói xong Phật đi vào tinh xá.

Sau đó tôn giả Xá Lợi Phất giảng rộng về bốn chân lý như sau:

Thánh đế về khổ: Sanh là khổ, già là khổ, bệnh là khổ, chết là khổ, sầu bi khổ ưu não là khổ, cầu không được là khổ. Tóm lại năm thủ uẩn là khổ. Sanh là sự tái sanh của mỗi loài chúng sinh, sự xuất hiện các uẩn, sự có ra các căn. Già là trạng thái các căn hủy hoại, tuổi thọ bị rút ngắn. Chết là sự tận diệt các uẩn, sự quăng bỏ tử thi. Sầu là cảm thọ đau khổ khi bị tai nạn này khác. Bi là khóc lóc than van khi gặp tai nạn, đau khổ. Khổ là sự không sảng khoái về thân, do thân cảm thọ. Ưu là sự đau đớn về tâm, sự không sảng khoái trong lòng, do tâm cảm thọ. Não là sự tuyệt vọng não nề nơi những ai gặp tai nạn, đau khổ. Cầu không được là khi chúng sinh bị những khổ về sanh, già chết sầu bi khổ ưu não... chi phối, mong rằng mình không còn bị những khổ ấy chi phối nhưng lời mong cầu đó không được thành tựu. Tóm lại, năm thủ uẩn là sắc thọ tưởng hành thức đều khổ.

Tập thánh đế là tham ái đưa đến tái sanh, đi kèm hỷ và tham. Khổ diệt thánh đế là sự diệt tận tham ái ấy, sự giải thoát khỏi tham ái ấy. Khổ diệt đạo thánh đế là thánh đạo tám ngành, đó là: Chánh kiến tức thấy như thật về bốn chân lý. Chánh tư duy là tư duy vô sân, ly dục, bất hại. Chánh ngữ là tự chế bốn kiểu nói láo là nói dối, hai lưỡi, ác khẩu, nói phù phiếm. Chánh nghiệp là không sát sinh, trộm cắp, tà dâm. Chánh mạng là từ bỏ tà mạng. Chánh tinh tiến là đối với các bất thiện chưa sanh, nỗ lực khởi lên ý muốn không cho sanh khởi; với ác đã sanh, khởi lên quyết tâm trừ diệt; với thiện pháp chưa sanh, nỗ lực khiến cho sanh khởi, với thiện pháp đã sanh, nỗ lực khiến cho tăng trưởng, phát triển đi đến viên mãn. Chánh niệm là ngay trên thân tâm này mà quán thân, thọ, tâm, pháp, tinh cần tỉnh giác để diệt tham ưu về thế gian này. Chánh định là ly dục ly bất thiện pháp, chứng trú thiền thứ nhất một trạng thái hỷ lạc do ly dục sanh có tầm có tứ; thiền thứ hai với hỷ lạc do định sanh không tầm tứ; thiền thứ ba không còn hỷ gọi là xả niệm lạc trú; thiền thứ tư không khổ không lạc, có niệm thanh tịnh nhờ xả. Ðấy là thánh đế về con đường diệt khổ. Chúng tỷ kheo hoan hỷ tín thọ lời thuyết giảng của tôn giả Xá lợi Phất.

III. CHÚ GIẢI

Một cách giảng tứ diệu đế theo ngôn ngữ ngày nay là: Khổ là hậu quả của một lối sống vô ý thức về nhiều mặt; Tập là lối sống vô ý thức ấy; Diệt là sự hết khổ nhờ lối sống hoàn toàn được thắp sáng với ý thức hay chánh niệm tỉnh giác trong mọi lúc; đạo là lối sống có chánh niệm, có ý thức vào mọi lúc. Hay nói cách khác, đạo là cách sống có ý thức ở tám phương diện: thấy có ý thức, suy nghĩ có ý thức, nói có ý thức, làm có ý thức, sinh nhai có ý thức, siêng năng có ý thức, nhớ có ý thức, tập trung có ý thức. Chỉ khi vô ý thức thì ta mới đau khổ vì thấy những gì không đáng thấy, nghĩ những cái không đáng nghĩ, nhớ những gì không đáng nhớ, làm những gì không đáng làm, vân vân.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật dạy các tỷ kheo:

Sự khai thị bốn đế

Về Khổ, Tập Diệt Ðạo

Là Pháp luân vô thượng

Ðược Như lai chuyển vận

Ðầu tiên tại vườn Nai

Trên cả thế gian này

Với chư thiên, ma, phạm

Không ai chặn đứng được

Hay là quay ngược lại.

Tỳ kheo hãy thân cận

Xá lợi và Mục liên

Những trí giả, hiền giả

Sách tấn đồng phạm hạnh.

Xá Lợi Phất Mẹ sanh

Khai diễn bốn thánh đế

Hướng dẫn cho tu tập

Chứng đến quả Dự lưu

Mục kiền liên Mẹ dưỡng

Dẫn đến quả La hán.

Sau khi Phật vào nghỉ

Tôn giả Xá Lợi Phất

Giảng cho chúng tỷ kheo

Bốn chân lý vi diệu.

Một thánh đế về khổ:

Sanh, Già, Bệnh, Chết khổ,

Sầu Bi Khổ Não Ưu

Cầu không được là khổ.

Tóm lại năm thủ uẩn

Tức có thân là khổ.

Sanh là sự tái sanh

Của mỗi loài chúng sinh,

Sự xuất hiện các uẩn,

Sự có ra các căn.

Già là căn hủy hoại

Tuổi thọ bị rút ngắn.

Chết là diệt các uẩn,

Sự quăng bỏ tử thi.

Sầu là nỗi đau khổ

Bị tai nạn này khác.

Bi khóc lóc thở than

Mỗi khi gặp khổ nàn.

Khổ là nỗi đau nhức

Do thân xác cảm thọ.

Ưu là tâm đau đớn

Không sảng khoái trong lòng.

Não tuyệt vọng não nề

Khi gặp các tai ương.

Khổ về Cầu không được

Là khi chúng sinh khổ

Về nỗi sanh, già chết

Sầu bi khổ não ưu...

Cứ mong sao hết bị

Những khổ này chi phối

Nhưng cầu có được đâu.

Tóm lại năm thủ uẩn

Sắc thọ tưởng hành thức

Bị nhiễm vì chấp thủ

Chính là một đống khổ.

Thứ hai Tập thánh đế:

Tham ái khiến tái sanh

Ði kèm hỷ và tham

Tái hiện ở ba cõi

Dục sắc và vô sắc.

Ba Khổ diệt thánh đế

Sự diệt tận tham ái

Giải thoát nó hoàn toàn.

Khổ diệt đạo thánh đế

Là thánh đạo tám ngành:

Chánh kiến thấy như thật

Bốn chân lý nói trên

Chánh tư duy suy nghĩ

Không kèm dục, sân, hại.

Chánh ngữ là tự chế

Không nói dối, hai lưỡi,

Nói ác khẩu, phù phiếm.

Chánh nghiệp không sát sinh

Trộm cắp và dâm dục.

Chánh mạng bỏ tà mạng,

(Sinh nhai hại mình, người.)

Chánh tinh tiến bốn siêng:

Các bất thiện chưa sanh

Siêng khiến không sanh khởi;

Các bất thiện đã sanh

Siêng quyết tâm trừ diệt;

Với thiện pháp chưa sanh,

Siêng làm cho sanh khởi,

Với thiện pháp đã sanh,

Siêng làm chúng tăng lên.

Chánh niệm là luôn luôn

Quán thân, thọ, tâm, pháp,

Ngay nơi thân tâm này

Luôn tinh cần tỉnh giác

Diệt tham ưu sự đời.

Chánh định là ly dục

Và ly bất thiện pháp,

Chứng trú thiền thứ nhất

Hỷ lạc ly dục sanh

Còn có tầm có tứ;

Nhị thiền không tầm tứ

Hỷ lạc do định sanh;

Tam thiền không còn hỷ

Chỉ còn xả với lạc

Gọi xả niệm lạc trú,

Tứ thiền không khổ lạc,

Chỉ còn duy nhất xả

Gọi Xả niệm thanh tịnh.

Ðấy chính là thánh đế

Về con đường diệt khổ

Mà Thế tôn tuyên thuyết

Không ai quay ngược được

Pháp luân vô thượng này.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 142

Cúng dường phân biệt

(Dakkhinavibhanga Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Exposition of Offerings.

The Buddha enumerates fourteen kinds of personal offerings and seven kinds of offerings made to the Sangha.

Trình bày về các sự cúng dường.

Phật kể ra 14 loại cúng dường cá nhân và bảy loại cúng dường cho tập thể.

II. TÓM TẮT

Một hôm bà di mẫu của Phật đến cúng dường Ngài một cặp y mới do chính tay bà dệt đặc biệt cho Thế tôn. Phật dạy bà hãy đem cúng dường Tăng chúng, thì cũng như cúng dường cả Phật và Tăng. Bà năn nỉ ba lần, Phật vẫn dạy như trên.

Thấy thế tôn giả A Nan xin Phật nhận cặp y vì bà Di mẫu có ơn nuôi dưỡng Ngài từ lúc sơ sinh sau khi Ma gia hoàng hậu từ trần. Và chính Phật cũng đã giúp bà quy y Tam bảo, giữ năm giới, có lòng tin bất động đối với Phật Pháp Tăng và Giới. Chính nhờ đức Thế tôn mà bà hết hoài nghi đối với bốn thánh đế Khổ Tập Diệt Ðạo. Ðức Thế Tôn xác nhận đúng như thế, và dạy nếu ai nhờ một người nào mà được quy y Tam bảo, giữ năm giới, có tịnh tín đối với Tam bảo và giới luật, hết nghi ngờ về bốn chân lý, thì không có sự đền ơn nào cho tương xứng.

Kế tiếp Phật dạy có 14 loại bố thí: Trên hết là cúng dường đức Như Lai, Ứng cúng Chánh đẳng giác, kế đến tuần tự: 2/ Ðộc giác; 3/ Các vị đã chứng quả A la hán; 4/ Các vị trên đạo lộ A la hán; 5/ Bất hoàn quả; 6/ Bất hoàn đạo; 7/ Nhất lai quả; 8/ Nhất lai đạo; 9/ Dự lưu quả; 10/ Dự lưu đạo; 11/ Vị ngoại học (bàhiraka) ly tham; 12/ phàm phu giữ giới; 13/ phàm phu phá giới; 14/ các loại bàng sanh. Trong đó, bố thí cho bàng sanh đem lại một trăm công đức (lợi ích), cho phàm phu phá giới một ngàn công đức, cho phàm phu giữ giới một trăm ngàn công đức, cho ngoại học ly tham một trăm ngàn ức công đức. Bố thí cho các vị ở Dự lưu đạo có hy vọng đem lại vô số công đức, huống hồ các vị đã chứng Dự lưu quả và trên nữa cho đến cúng dường Phật?

Lại nữa, đối với tăng chúng có bảy loại cúng dường: Một là cúng Phật tại thế và hai bộ tăng là nhất. Thứ đến là sau khi Phật niết bàn, cúng dường cả hai bộ tăng. Thứ ba là cúng dường Tăng bộ. Thứ tư là cúng dường Ni bộ. Thứ năm là cúng một số tăng và một số ni theo chỉ định của tăng. Thứ sáu là cúng riêng một số ni theo chỉ định. Trong tương lai có những hạng ác tăng khoác áo ca sa nhưng mặc dù vậy, sự bố thí cho họ cũng được công đức vô lượng khi người bố thí muốn qua họ mà cúng dường tăng bảo.

Cuối cùng Phật dạy về bốn sự thanh tịnh do bố thí: Một là thanh tịnh bởi người cho; là người cho giữ giới, theo thiện pháp, người nhận phá giới theo ác pháp. Hai là thanh tịnh do người nhận; là người nhận giữ giới theo thiện pháp còn người cho thì ngược lại. Ba là cả người cho lẫn người nhận đều thanh tịnh, là cả hai bên đều có giới. Bốn là cả người cho lẫn người nhận đều không thanh tịnh; là cả hai bên đều phá giới.

Và sự bố thí thanh tịnh nhất là khi người cho người nhận đều có giới; vật thí đúng pháp; cho với tâm hoan hỷ vững tin vào nghiệp quả.

III. CHÚ GIẢI

Kinh này dễ hiểu.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Một hôm bà di mẫu

Ðến cúng dường đức Phật

Một cặp y đặc biệt

Bà dệt cho Thế tôn.

Phật dạy nên cúng dường

Cho toàn thể chúng tăng

Với Phật vị dẫn đầu

Hơn là riêng cúng Phật.

Sau ba lần năn nỉ,

Phật vẫn dạy như trên.

Tôn giả Ananda

Thương tình bèn can thiệp

Xin Ngài nhận cặp y

Bởi vì bà Di mẫu

Có ơn cho bú mớm

Có công lao nuôi dưỡng

Lúc sanh mẫu mệnh chung

Và cũng nhờ Thế tôn

Mà bà theo Tam Bảo,

Thọ trì năm cấm giới,

Có lòng tin bất động

Ở Phật Pháp Tăng Giới.

Chính nhờ đức Thế tôn

Mà bà hết hoài nghi

Về Khổ Tập Diệt Ðạo

Bốn chân lý cao cả.

Phật xác nhận đúng thế,

Nếu ai nhờ người nào

Ðược quy y Tam bảo,

Thọ trì năm cấm giới

Tịnh tín, hết nghi ngờ

Bốn chân lý cao cả,

Thì cái ơn lớn ấy

Khó tương xứng đáp đền.

Kế tiếp Thế tôn dạy

Mười bốn loại bố thí

Trên hết là cúng Phật

Như Lai Chánh đẳng giác,

Tuần tự tiếp theo đó:

Ðộc giác rồi La hán;

Trên đường chứng La hán;

Bất hoàn quả và đạo;

Nhất lai quả và đường;

Dự lưu quả và đạo;

Vị ngoại học ly tham;

Phàm phu có giữ giới;

Phàm phu không giữ giới;

Ðến các loại bàng sanh.

Trong mười bốn loại ấy

Bố thí cho bàng sanh

Cũng có trăm công đức

Cho phàm phu phá giới

Ðược một ngàn công đức,

Cho phàm phu giữ giới

Một trăm ngàn công đức,

Cho ngoại học ly tham

Trăm ngàn ức công đức.

Cho vị Dự lưu đạo

Có vô số công đức,

Huống là Dự lưu quả

Cho đến cúng Như lai?

Lại đối với tăng chúng

Có bảy loại cúng dường:

Phật và hai bộ tăng

Lúc còn sinh tiền Phật

Là cúng dường bậc nhất.

Ðến cúng hai bộ tăng

Sau khi Phật niết bàn,

Rồi đến cúng Tăng bộ

Thứ tư, cúng Ni bộ.

Thứ năm, xin đại chúng

Chỉ định ít tăng, ni,

Sáu, cúng một số tăng

Theo tăng chúng chỉ định.

Bảy, cúng một số ni.

Trong tương lai sẽ có

Ác tăng khoác ca sa

Nhưng cúng dường tăng chúng

Công đức vẫn to lớn

Hơn phân loại cá nhân.

Và cuối cùng Phật dạy

Về bốn kiểu thanh tịnh

Trong hành vi bố thí:

Một, sạch bởi người cho

Giữ giới, theo thiện pháp,

Còn người nhận phá giới.

Hai, sạch do người nhận

Khi người nhận giữ giới

Người cho thì ngược lại.

Ba là sạch hai chiều

Người cho lẫn kẻ nhận

Bốn, cả hai không sạch.

Sự bố thí sạch nhất

Khi người cho kẻ nhận

Ðều có giới, theo thiện;

Vật bố thí đúng pháp;

Cho với tâm hoan hỷ;

Vững tin vào nghiệp quả.

Một bố thí như vậy

Là quảng đại tài thí.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 143

Giáo giới Cấp cô độc

(Anathapindikovada Sutta)

I. TOÁT YẾU

Advice to Anathapindika.

The venerable Sariputta is called to Anathapindika's deathbed and gives him a stirring sermon on non-attachment.

Lời khuyên trưởng giả Cấp cô độc.

Tôn giả Xá Lợi Phất được mời đến bên tử sàng của trưởng giả. Ngài nói cho ông một pháp thoại gây nhiều cảm hứng về sự không chấp thủ.

II. TÓM TẮT

Trưởng giả Cấp cô độc bệnh nặng, sai người nhân danh ông đến đảnh lễ đức Thế tôn và đến cầu thỉnh tôn giả Xá Lợi Phất về trú xứ mình. Tôn giả cùng đi với tôn giả A Nan đến thăm và thuyết pháp cho ông. Tôn giả dạy ông hãy tu tập như sau: Ta sẽ không chấp thủ mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý, và sẽ không có thức y cứ vào sáu căn; Ta sẽ không chấp thủ sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp và sẽ không có thức y cứ vào sáu trần. Ta sẽ không chấp thủ nhãn thức, nhĩ, tỉ, thiệt, thân, ý thức và sẽ không có thức y cứ vào sáu cái biết ấy. Ta sẽ không chấp thủ nhãn xúc đến ý xúc (sáu xúc) và sẽ không có thức y cứ vào sáu xúc; Ta sẽ không chấp thủ sáu thọ (do sáu xúc sanh) và sẽ không có thức y cứ sáu thọ. Ta sẽ không chấp thủ sáu đại (giới: địa thủy hỏa phong không thức) và sẽ không có thức y cứ sáu đại. Ta sẽ không chấp thủ 5 uẩn và sẽ không có thức y cứ năm uẩn. Ta sẽ không chấp thủ bốn không và sẽ không có thức y cứ bốn không (Không vô biên, Thức vô biên, Vô sở hữu và Phi tưởng phi phi tưởng). Ta sẽ không chấp thủ thế giới này hay thế giới khác và sẽ không có thức y cứ vào thế giới này hay thế giới khác. Ta sẽ không chấp thủ những gì được thấy, nghe, cảm thọ, nhận thức, mong cầu, suy xét, và sẽ không có thức y cứ vào những pháp ấy.

Nghe xong bài Pháp vi diệu, cư sĩ Cấp cô độc sa nước mắt. Khi tôn giả hỏi ông có sao không, ông đáp dù đã hầu hạ đức Phật và chư tăng lâu ngày, ông chưa từng nghe một thời pháp nào như thế. Khi ấy tôn giả cho ông biết rằng pháp này thường không nói cho cư sĩ mà chỉ nói cho hàng xuất gia. Trưởng giả Cấp cô độc xin tôn giả hãy thuyết pháp như vậy cho hàng cư sĩ, vì có những người ít nhiễm ô có thể hiểu được Pháp mà nếu không được nghe, họ sẽ bị rơi rụng.

Sau khi hai vị tôn giả ra về, trưởng giả mệnh chung và sinh lên cõi trời Ðâu suất. Thiên tử Cấp cô độc khi đêm gần tàn, với dung sắc chói sáng toàn cảnh vườn Kỳ viên, đi đến đảnh lễ Thế tôn và nói lên một bài kệ ca ngợi Phật và pháp do Phật thuyết đã giúp chúng sinh đạt đến thanh tịnh, giải thoát.

III. CHÚ GIẢI

Kinh này cho thấy chương trình giảng dạy của Phật và các vị thánh đệ tử đương thời đối với hàng cư sĩ tại gia. Một người như trưởng giả Cấp cô độc mà đến chết mới được nghe giáo lý vô ngã (tánh không) vi diệu thì đủ biết, giáo lý ấy không thể được truyền một cách không chọn lựa cho bất cứ ai. Chỉ có những người căn tánh và lòng tin đã thuần thục mới nên nghe pháp ấy; nếu không, sẽ rất nguy hiểm cho họ.

Vô ngã ở đây được giảng dạy là không chấp thủ, nghĩa là ý thức không mắc dính vào bất cứ gì thuộc ngoại giới hay nội tâm. Câu không chấp thủ, không có thức y cứ vào... có thể hiểu như là không xem đấy là ta, của ta, trong kinh 140.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Trưởng giả Cấp cô độc

Lâm bệnh sắp mệnh chung

Sai người nhân danh ông

Ðến đảnh lễ đức Phật.

Lại chuyển lời cầu thỉnh

Tôn giả Xá Lợi Phất

Ði đến trú xứ mình.

Tôn giả cùng A Nan

Ðến thăm và thuyết pháp

Dạy ông hãy tu tập:

Ta sẽ không chấp thủ

Vào mắt, tai, mũi, lưỡi,

Thân và ý (sáu căn)

Và sẽ không có thức

Y cứ vào sáu căn;

Ta sẽ không chấp thủ

Vào sắc, thanh, hương, vị,

Xúc và pháp (sáu trần)

Và sẽ không có thức

Y cứ vào sáu trần.

Ta sẽ không chấp thủ

Vào các thức: nhĩ, tỉ,

Thiệt, thân, và ý thức

Và sẽ không có thức

Y cứ sáu cái biết.

Ta sẽ không chấp thủ

Nhãn xúc đến ý xúc

Và sẽ không có thức

Y cứ vào sáu xúc;

Ta sẽ không chấp thủ

Sáu thọ do xúc sanh

Và sẽ không có thức

Y cứ vào sáu thọ.

Ta sẽ không chấp thủ

Sáu đại: địa thủy hỏa

Phong không và thức đại

Và sẽ không có thức

Y cứ sáu đại này.

Ta sẽ không chấp thủ

Sắc thọ tưởng hành thức

Và sẽ không có thức

Y cứ vào năm uẩn.

Ta sẽ không chấp thủ

Vào Không vô biên xứ...

Vào Thức vô biên xứ

Vào Vô sở hữu xứ

Vào Phi tưởng phi phi

Và sẽ không có thức

Y cứ vào bốn không.

Ta sẽ không chấp thủ

Thế giới này hay khác

Và sẽ không có thức

Y cứ đời này khác.

Ta sẽ không chấp thủ

Những gì được thấy, nghe,

Cảm thọ hoặc nhận thức,

Mong cầu hay suy xét,

Và sẽ không có thức

Y cứ những pháp này.

Nghe xong Pháp vi diệu,

Trưởng giả Cấp cô độc

Ðột nhiên sa nước mắt:

Dù con đã hầu hạ

Phật và tỷ kheo tăng

Trong một thời gian dài

Con chưa từng được nghe

Thời pháp nào như thế.

Tôn giả bảo ông rằng

Pháp này chỉ được nói

Cho những vị xuất gia.

Trưởng giả Cấp cô độc

Xin tôn giả từ nay

Hãy thuyết pháp như vậy

Cho cư sĩ tại gia,

Vì cũng có những người

Chỉ vướng ít bụi đời

Sẽ hiểu được chánh pháp

Và khỏi bị rụng rơi.

Sau trưởng giả mệnh chung

Sinh lên trời Ðâu suất

Khi đêm đã gần tàn,

Với dung sắc chói sáng

Toàn cảnh vườn Kỳ viên,

Ðến đảnh lễ Thế tôn

Nói lên một bài kệ

Ca ngợi Phật và Pháp

Ðã giúp nhiều chúng sinh

Ðạt thanh tịnh, giải thoát.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 144

Giáo giới Channa

(Channovada Sutta)

I. TOÁT YẾU

Advice to Channa.

The venerable Channa, gravely ill, takes his own life despite the attempts of two brother-monks to dissuade him.

Lời khuyên Channa.

Tôn giả Channa ốm nặng, đã tự kết liễu mạng sống mặc dù hai vị tỷ kheo huynh đệ đã cố can ngăn.

II. TÓM TẮT

Tôn giả Channa bị bệnh nặng, hai tôn giả Sàriputta và Mahàcunda đến thăm. Channa bày tỏ ý định sẽ tự đâm cổ vì quá đau đớn không muốn sống nữa. Tôn giả Sàriputta khuyên can, hứa cung cấp thực phẩm, dược phẩm và người hầu hạ nhưng Channa không cần vì chỉ muốn chết, viện cớ rằng mình đã sống đời tu hành một cách trọn vẹn, đã hầu hạ đức Thế tôn, làm Ngài đẹp lòng, nên chết sẽ không phạm tội.

Khi ấy tôn giả Sàriputta hỏi thái độ của Channa đối với mắt, nhãn thức, các pháp được mắt nhận thức... cho đến ý, ý thức và các pháp do ý nhận thức (18 giới: sáu căn sáu trần sáu thức). Channa đáp tất cả tôi đều xem không phải là tôi, của tôi hay tự ngã của tôi; do vì đã thấy đã chứng tri sự diệt trong các pháp ấy.

Khi nghe vậy, tôn giả Mahàcunda nhắc tôn giả Channa nên thường tác ý lời dạy của Thế tôn rằng: Ai có chấp trước là có giao động, không chấp trước thì có khinh an. Có khinh an thì không hi cầu; không hi cầu thì không khứ lai; không khứ lai thì không sống chết; không sống chết thì không có đời này, đời sau và đời chặng giữa, và như vậy là đoạn tận khổ đau.

Sau khi hai tôn giả thăm bệnh ra về, Channa tự sát bằng con dao. Sàriputta bèn hỏi Phật về chỗ tái sanh của vị ấy. Phật hỏi có phải tỷ kheo Channa tuyên bố trước Sàriputta rằng mình đã không phạm tội hay không? Sàriputta tỏ vẻ hoài nghi, bạch Phật rằng lúc sinh thời, Channa thường lui tới những gia đình đáng chê trách trong làng Pubbajira của dòng họ Vajji. Phật dạy việc đó không khiến ông ta phạm tội. Ai quăng bỏ thân này chấp thủ thân khác mới là có phạm tội. Tỷ kheo Channa không vậy, nên dù có tự sát cũng không sao.

III. CHÚ GIẢI

Kinh này là một kinh hiếm có nhất cho ta thấy quan niệm của Phật về tự sát. Phật có lên án việc tự sát hay không? Ðiều này không thể trả lời dứt khoát mà cần phân tích. Cái nhìn của Phật ở đây rất rộng rãi, đầy trí tuệ. Vị tỷ kheo Channa vì quá đau đớn không chịu nổi, đã tự sát với con dao. Khi Xá Lợi Phất hỏi Phật việc làm ấy có phạm tội không, Phật cho biết vì ông ta trước khi chết không ham có một cái thân khác, nên không phạm. Khi dùng con dao là ông ấy muốn chấm dứt cái khổ hiện tại là cơn đau, vì ông đã chấm dứt khổ vĩnh viễn luân hồi sinh tử, không hướng đến một đời sống khác. Và ai tự sát kiểu ấy thì vô tội. Ða số người tự sát là vì ham sống một đời sống tốt đẹp hơn nhưng chưa thỏa mãn, nên họ tự sát trong tâm trạng ấm ức và đương nhiên không thoát khỏi nhập thai trở lại, vì tái sinh là để thỏa mãn những mong cầu ham muốn chưa được thỏa mãn.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Channa lâm trọng bệnh

Xá lợi Phất, Thuần Ðà

Hai tôn giả đến thăm.

Vì đau không chịu nổi

Không còn ham muốn sống

Ông bày tỏ ý định

Tự sát bằng dao đâm

Hai tôn giả khuyên can

Hứa đem lại đồ ăn

Dược phẩm và người hầu

Nhưng Channa thoái thác:

Tôn đã chọn đường tu

Ðã hầu hạ đức Phật,

Làm Thế tôn đẹp lòng

Nên tự sát không lỗi.

Tôn giả Xá Lợi Phất

Hỏi tỷ kheo Channa

Về con mắt, nhãn thức,

Các pháp mắt nhận thức

Cho đến ý, ý thức

Những gì ý nhận thức

(tức là mười tám giới

thuộc căn trần và thức)

Ông thấy như thế nào

Tôn giả Channa đáp

Chúng không phải của tôi,

Cũng không phải là tôi

Hay tự ngã của tôi.

Do đâu mà thấy thế

Do vì đã chứng tri

Sự diệt ở trong đấy.

Khi nghe nói như vậy

Tôn giả Ðại Thuần đà

Bèn nhắc nhở Channa

Nên thường xuyên tác ý

Lời dạy của Thế tôn:

Ai còn có chấp trước

Là còn có giao động

Không chấp có khinh an.

Có khinh an, không cầu;

Không cầu, hết khứ lai,

Và không còn sống chết,

Khi không còn sống chết

Thì không có đời này,

Ðời sau, đời chặng giữa,

Như vậy dứt khổ đau.

Hai tôn giả ra về,

Channa liền tự sát

Xá Lợi Phất hỏi Phật

Vị ấy sinh về đâu.

Phật hỏi Xá lợi Phất

Phải chăng là Channa

Ðã tuyên bố với ông

Rằng mình không phạm tội?

Xá Lợi Phất bạch Phật:

Ông ấy thường giao du

Với tục gia cư sĩ

Thuộc giòng họ Bạt kỳ.

Phật dạy không hề gì

Không phải vì việc đó

Khiến ông ta phạm tội.

Ai quăng bỏ thân này

Và chấp thủ thân khác

Mới là có phạm tội.

Channa không như vậy,

Nên dù có tự sát

Cũng không phạm tội gì.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 145

Giáo giới Phú Lâu Na

(Punnovada Sutta)

I. TOÁT YẾU

Advice to Punna.

The bhikkhu Punna receives a short exhortation from the Buddha and decides to go live among the fierce people of a remote territory.

Lời khuyên Punna.

Tỷ kheo Punna nhận một lời khích lệ của Phật và quyết định đến sống giữa dân chúng dữ dằn tại một xứ xa xôi.

II. TÓM TẮT

Tôn giả Phú Lâu Na đến xin Phật giáo giới vắn tắt trước khi ông đi nhập thất tu hành. Phật dạy có các sắc do mắt nhận thức có liên hệ đến dục, hấp dẫn; nếu tỷ kheo hoan hỷ, tán thưởng, chấp thủ, tham đắm trong ấy, hân hoan sanh. Từ sự tập khởi của hân hoan, có tập khởi của khổ. Nếu không hoan hỷ, tán thưởng... thì hân hoan diệt. Từ sự diệt tận của hân hoan có sự diệt tận của khổ. Ðối với thanh hương vị xúc pháp cũng thế.

Sau khi giáo giới vắn tắt như vậy, đức Thế tôn hỏi tôn giả sẽ đi đâu. Tôn giả thưa, sẽ đến xứ Du na (Sunàparanta) ở phía tây.

Phật dạy, dân xứ đó rất thô ác hung bạo, nếu họ mắng nhiếc nhục mạ ông thì sao. Phú Lâu Na đáp: Con sẽ nghĩ rằng họ vẫn còn hiền, vì họ không dùng tay đánh đập con.

Nếu họ dùng tay đánh ông thì sao? Bạch Thế tôn, con sẽ nghĩ họ còn tốt, vì dùng tay đánh chứ không ném đất vào con.

Nếu họ lại ném đất vào ngươi? Dạ con sẽ nghĩ họ vẫn còn tốt vì không dùng gậy mà đánh con.

Nếu họ đánh cả gậy? Thì con sẽ nghĩ họ còn tốt vì chưa dùng dao mà đánh.

Nếu họ đánh con bằng dao, con sẽ nghĩ họ vẫn còn tốt vì chỉ đánh chứ chưa dùng dao sắc để đoạt mạng con.

Nếu họ lấy dao sắc bén đoạt mạng con, con sẽ nghĩ rằng có những đệ tử của Thế tôn nhàm chán thân thể và sinh mạng nên đã tìm con dao tự sát. Nay con không cần tìm mà vẫn được con dao.

Phật dạy Phú Lâu Na, nếu có đầy đủ sự nhiếp phục và an tịnh ấy, tôn giả có thể đến sống tại xứ kia. Sau khi đến đấy chỉ trong một mùa an cư, tôn giả đã hóa độ cho nhiều cư dân và chứng ba minh. Khi nghe tôn giả mệnh chung, chúng tỷ kheo đến hỏi Phật chỗ tái sanh của tôn giả. Phật dạy vị ấy đã nhập niết bàn.

III. CHÚ GIẢI

Do có hân hoan mới có khổ; không hân hoan thì không khổ. Thái độ không hân hoan này không phải chán đời mà là hỷ túc: vui với bất cứ hoàn cảnh nào gặp phải; giải thoát mọi ham muốn.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Tôn giả Phú Lâu Na

Ðến xin thỉnh giáo Phật

Trước khi đi tha phương

Ðể du hành du hóa.

Phật giáo giới vắn tắt:

Các sắc mắt nhận thức

Có liên hệ đến dục,

Khả ái và hấp dẫn;

Nếu tỷ kheo hoan hỷ,

Tán thưởng và chấp thủ

Tham đắm trong sắc ấy,

Thì hân hoan sinh ra.

Do hân hoan, có khổ.

Không đam mê trong đó

Thì hân hoan cũng diệt

Do vui diệt, khổ diệt.

Với thanh hương vị xúc

Và pháp cũng như vậy.

Rồi đức Thế tôn hỏi

Tôn giả sẽ đi đâu?

Con đến xứ Du na

Và sẽ sống tại đấy.

Này hỡi Phú Lâu Na

Dân xứ đó hung ác

Nếu lỡ chúng mắng nhiếc

Nhục mạ ông thì sao?

Bạch Thế tôn, con nghĩ

Họ vẫn còn hiền thiện,

Vì không dùng tay đánh

Nếu họ lại đánh ông?

Con thấy họ còn tốt,

Vì chỉ dùng tay đánh

Không ném đất vào con.

Nếu ngươi bị ném đất?

Con nghĩ họ còn tốt

Vì không đánh bằng gậy

Nếu họ dùng gậy đánh?

Con sẽ thấy họ tốt

Vì chưa dùng đến dao

Nếu họ đánh bằng dao,

Con nghĩ họ vẫn tốt

Vì không dùng dao bén

Ðến nỗi đoạt mạng con.

Nếu họ lấy dao bén

Ðoạt mạng sống của con,

Thì con sẽ nghĩ rằng

Có những đệ tử Phật

Vì nhàm chán thân thể

Tìm con dao tự sát.

Nay con không cần tìm

Mà vẫn được con dao...

Phật dạy Phú Lâu Na,

Ðầy đủ sự nhiếp phục

Và an tịnh như thế,

Tôn giả có thể đi

Ðến sống tại xứ kia.

Sau một mùa an cư,

Tại xứ Du na ấy

Tôn giả đã hóa độ

Cho rất nhiều cư dân

Và đã chứng ba minh.

Khi tôn giả mệnh chung,

Chúng tỷ kheo hỏi Phật

Chỗ tái sanh tôn giả.

Phật dạy: Phú Lâu Na

Là một bậc hiền giả

Thực hành Pháp, tùy Pháp

Không phiền nhiễu Thế tôn

Vị thiện nam tử ấy

Nay đã nhập Niết bàn.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 146

Giáo giới Nandaka

(Nandakovada Sutta)

I. TOÁT YẾU

Advice from Nandaka.

The venerable Nandaka gives the nuns a discourse on impermanence.

Lời khuyên dạy của tôn giả Nandaka.

Tôn giả giảng cho ni chúng một bài pháp về vô thường.

II. TÓM TẮT

Bà di mẫu đến nơi Phật để cầu giáo thọ. Phật hỏi tôn giả A Nan nay là phiên ai đi giáo giới cho tỷ kheo ni. Tôn giả A Nan đáp, là phiên của tôn giả Nandaka nhưng tôn giả không chịu đi. Phật cho gọi tôn giả buộc phải đi giáo giới cho ni. Tôn giả vâng lời.

Sau khi khất thực về, ăn xong, Ngài đến trú xứ của ni chúng. Ngài dặn trước thủ tục nói Pháp là vấn đáp và cho phép đặt câu hỏi. Ni chúng tán đồng với đề nghị ấy.

Rồi tôn giả hỏi: Con mắt là thường hay vô thường? Cái gì là vô thường thì khổ hay vui? Cái gì đã vô thường, khổ, bị biến hoại, thì có nên xem đấy là tôi và tự ngã của tôi không? Hỏi như vậy về 6 nội xứ, 6 ngoại xứ, 6 thức. Các tỷ kheo ni đều đáp là vô thường, khổ, không nên xem là tôi và của tôi. Tôn giả bảo, như vậy là cái thấy đúng với chánh trí tuệ của thánh đệ tử.

Rồi Ngài lấy ví dụ một ngọn đèn dầu cháy với dầu, bấc, ngọn lửa, ánh sáng đều vô thường, biến hoại. Nếu có ai bảo ánh sáng ngọn đèn ấy là thường trú thì có đúng không? Các ni đáp không, bởi vì ánh sáng ấy xuất phát từ những thứ vô thường là dầu, bấc, ngọn lửa. Tôn giả dạy: Cũng vậy, cảm thọ do duyên sáu nội xứ, mà 6 nội xứ đã vô thường, biến hoại nên cảm thọ cũng không thường hằng.

Ví dụ 2: Cây cổ thụ với rễ, thân, cành đều vô thường. Nếu ai bảo tuy vậy cái bóng cây thì thường, nói vậy có đúng không? Không đúng. Cũng vậy, sáu ngoại xứ là vô thường, nên ai nói các cảm thọ duyên sáu ngoại xứ là thường thì không đúng.

Ví dụ 3: Như một con bò đã bị cắt mọi dây gân, khớp bên trong, da bị lột và phủ trùm lại trên thân nó. Có thể bảo con bò còn nguyên vẹn được chăng? Không được. Tôn giả bảo: Thịt ám chỉ 6 nội xứ, da chỉ 6 ngoại xứ. Dây thịt dây gân và khớp bên trong là hỷ và tham. Con dao đồ tể là thánh trí tuệ. Với thánh trí tuệ này có thể cắt đứt phiền não, nội kết.

Rồi tôn giả dạy tu bảy giác chi (niệm, trạch pháp, tinh tấn, hỷ, khinh an, định, xả) hướng đến ly tham, đoạn tận. Khi sung mãn bảy giác chi thì sẽ tự chứng vô lậu tâm giải thoát và tuệ giải thoát.

Sau thời pháp, chúng ni đảnh lễ tôn giả xong, đi đến yết kiến Phật. Phật biết tâm họ chưa thỏa mãn nên sai tôn giả Nandaka đến giáo giới lần thứ hai. Sau lần thứ hai, họ đến lễ Phật, và Phật biết tất cả họ đều đã đắc quả, người tối thiểu cũng đắc quả Dự lưu không còn bị đọa lạc, và chắc chắn sẽ được giải thoát.

III. CHÚ GIẢI

Kinh này dạy hai cách quán vô ngã:

- Một là nêu lên tính vô thường của mọi sự, nhất là năm uẩn thân tâm; rồi đặt câu hỏi vô thường là khổ hay vui; một cái gì đã vô thường, khổ thì có nên xem là ta hay của ta không? Ðương nhiên là không nên.

- Cách thứ hai là phân tích sáu nội xứ (mắt tai mũi lưỡi thân ý), sáu ngoại xứ (sắc thanh hương vị xúc pháp) và sáu thức liên hệ, tất cả đều vô thường, nên cảm thọ hay cái tôi phát sinh từ đấy cũng không thể là thường. Như từ ngọn đèn mà dầu, bấc, ngọn lửa đều vô thường thì ánh sáng cũng vô thường. Thấy như vậy là thấy với chánh trí để đoạn tận khổ đau.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Bà di mẫu bạch Phật

Ðể thỉnh cầu giáo thọ.

Phật hỏi phiên vị nào

Ði giáo giới cho ni.

Tôn giả A Nan thưa,

Phiên tôn giả Nanda

Nhưng vị ấy từ khước.

Phật cho gọi tôn giả

Dạy hãy đi giáo giới.

Tôn giả phải vâng lời

Ðến trú xứ ni chúng

Dùng cách thức hỏi đáp

Ðể trình bày diệu pháp

Và cho đặt câu hỏi

Ni chúng rất tán đồng.

Trước hỏi về sáu căn:

Con mắt thường, vô thường?

Cái gì đã vô thường

Vậy là khổ hay vui?

Cái gì vô thường, khổ,

Bị biến hoại, hủy diệt

Có nên xem của tôi

Là tôi, tự ngã tôi?

(Tai, mũi, lưỡi, thân, ý

Sáu ngoại xứ, sáu thức

Cũng hỏi đáp như vậy.)

Các tỷ kheo ni đáp

Tất cả mười tám thứ

Ðều vô thường, khổ, không

Chẳng nên xem của tôi

Là tôi, tự ngã tôi.

Các chị thấy như vậy

Là thấy đúng chánh trí

Của bậc thánh đệ tử.

Rồi tôn giả ví dụ

Ngọn đèn cháy với dầu,

Bấc, ngọn lửa, ánh sáng

Ðều vô thường, biến hoại.

Nếu có ai bảo rằng

Ánh sáng đèn là thường

Thì có đúng hay không?

Thưa không, ánh sáng ấy

Xuất phát từ vô thường

Là dầu, bấc, ngọn lửa.

Cũng vậy, các cảm thọ

Do duyên sáu nội xứ,

Luôn thay đổi biến hoại

Nên thọ cũng không thường

Hoặc như cây cổ thụ

Với rễ, thân, cành lá

Ðều luôn luôn thay đổi

Nếu ai bảo tuy vậy

Cái bóng cây là thường,

Nói vậy có đúng không?

Ni đáp là không đúng.

Cũng vậy, sáu ngoại xứ

Sắc thanh... vốn vô thường

Thọ từ đấy sinh ra

Làm sao thường hằng được?

Như đồ tể mổ bò

Trong cắt hết gân khớp

Ngoài lột hết bộ da

Trùm lại trên thân nó

Còn nguyên chăng thân bò?

Ni chúng đáp rằng không.

Thịt chỉ 6 nội xứ,

Da là sáu ngoại xứ.

Gân và khớp bên trong

Dụ cho hỷ và tham.

Con dao của đồ tể

Ví như thánh trí tuệ

Cắt đứt các phiền não

Những trói buộc trong tâm.

Các chị hãy tu tập

Niệm, trạch pháp, tinh tấn,

Hỷ, khinh an, định, xả

Bảy chi phần giác ngộ

Hướng ly tham, đoạn diệt.

Bảy giác chi sung mãn

Sẽ tự chứng vô lậu

Tâm và tuệ giải thoát.

Thể theo lời Phật dạy

Tôn giả Nandaka

Giáo giới ni hai lần

Ai nghe đều đắc quả,

Tối thiểu là Dự lưu

Không còn bị đọa lạc,

Chắc chắn sẽ giải thoát.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 147

Giáo giới Rahula tiểu kinh

(Cularahulovada Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Shorter Discourse of Advice to Ràhula.

The Buddha gives Ràhula a discourse that leads him to the attainment of arahantship.

Bài kinh ngắn giảng cho La hầu la.

Phật giảng cho La hầu la một pháp thoại đưa Ngài đến chứng quả A la hán.

II. TÓM TẮT

Một hôm Phật nghĩ đã đến lúc huấn luyện thêm cho tôn giả Rahula trong việc đoạn tận các lậu hoặc, vì tôn giả đã thuần thục trong 15 pháp đem lại giải thoát [tức là tín, tấn, niệm, định, tuệ; 5 tuệ quán vô thường, khổ, vô ngã, từ bỏ, đoạn tận; và năm pháp: bạn lành, giới, thảo luận, tinh tấn, và tuệ.]

Sau bữa ngọ trai, Ngài dạy tôn giả hãy đem theo tọa cụ, cùng với Ngài đi vào rừng Andha. Sau khi tôn giả đảnh lễ Phật và ngồi trên tọa cụ, Phật tuần tự hỏi tôn giả: Mắt, sắc, nhãn thức là thường hay vô thường? Cái gì vô thường là khổ hay vui? Cái gì đã vô thường, đau khổ, thì có hợp lý để xem nó là của tôi, là tôi, hay tự ngã của tôi không? Tôn giả đều thưa không.

Với tai, mũi, lưỡi, thân, ý (căn); thanh, hương, vị, xúc, pháp (trần); nhĩ thức, cho đến ý thức (thức) cũng vậy (18 giới). Kế tiếp Ngài hỏi tương tự như trên về nhãn xúc cho đến ý xúc, và tôn giả cũng đáp như trên. Do xúc khởi lên thọ, tưởng, hành, thức, các pháp được khởi lên đều vô thường, khổ, không nên xem là của tôi, là tôi, là tự ngã của tôi.

Thế tôn kết luận: Do thấy biết như vậy, đa văn thánh đệ tử yểm ly căn trần thức, yểm ly xúc thọ tưởng hành. Do yểm ly, vị ấy ly dục; do ly dục, vị ấy giải thoát. Khi giải thoát vị ấy biết tâm đã giải thoát. Sanh đã tận, phạm hạnh đã thành, các việc nên làm đã làm, không còn trở lui trạng thái này nữa.

Tôn giả Rahula hoan hỷ tín thọ lời Thế tôn dạy, tâm tôn giả giải thoát các lậu hoặc, không còn chấp thủ. Hàng ngàn chư thiên đã đi theo đức Phật cũng khởi lên Pháp nhãn ly trần vô cấu, thấy rằng: Tất cả những gì được khởi lên đều phải bị hoại diệt.

III. CHÚ GIẢI

Khổ là do xem là tôi và của tôi, một cái vốn dĩ rất vô thường, đau khổ là cái thân xác này với những thọ, tưởng, hành, thức khởi lên từ đấy. Nhưng tất cả cái gì có khởi lên là có chấm dứt, nhờ thấy rõ như vậy mà khởi tâm chán lìa, ly tham, giải thoát. Trí này dường như được gọi là sinh diệt trí.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật thấy Rahula

Ðã thuần thục các pháp

Giúp đem lại giải thoát

- Tín, tấn, niệm, định, tuệ -

Một hôm ngọ trai xong,

Ngài cho theo vào rừng.

Tại ngôi rừng Andha

Sau khi cùng an tọa

Phật hỏi tôn giả rằng

Con mắt, sắc, nhãn thức

Là thường hay vô thường?

Vô thường khổ hay vui?

Cái gì vô thường, khổ,

Thì có hợp lý chăng

Xem là tôi, của tôi,

Hay tự ngã của tôi?

Tôn giả đều thưa không.

Với tai, mũi, lưỡi, thân,

Ý; và đối tượng chúng

(thanh, hương, vị, xúc, pháp);

Nhĩ thức, cho đến ý thức

Tức 18 giới đều vậy.

Kế tiếp Ngài lại hỏi

Nhãn xúc đến ý xúc,

Tôn giả đáp như trên.

Do xúc khởi lên thọ,

Tưởng, hành, và thức,

Các pháp được khởi lên

Ðều vô thường, đau khổ,

Không nên xem của tôi,

Là tôi, tự ngã tôi.

Thế tôn bèn kết luận:

Do thấy biết như vậy,

Ða văn thánh đệ tử

Yểm ly căn trần thức,

Chán xúc thọ tưởng hành.

Do yểm ly, lìa dục;

Do lìa dục, giải thoát.

Và vị ấy biết được:

Tâm này đã giải thoát

Sanh tận, phạm hạnh thành

Việc nên làm đã làm

Không còn trở lui lại.

Ðức Thế tôn giảng xong

Tôn giả Rahula

Liền hoan hỷ tín thọ

Tâm giải thoát lậu hoặc

Hàng ngàn vị thiên nhân

Cùng theo họ vào rừng

Cùng khởi lên Pháp nhãn

Thấy tất cả những gì

Ðược sinh đều hoại diệt.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 148

Kinh sáu sáu

(Chachakka Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Six Sets of Six.

An especially profound and penetrating discourse on the contemplation of all the factors of sense experience as not-self.

Sáu bộ sáu.

Một bản kinh hết sức thâm thúy sâu xa dạy cách quán mọi yếu tố thuộc kinh nghiệm giác quan đều là phi ngã.

II. TÓM TẮT

Phật gọi các tỷ kheo giảng về 6 nội xứ, 6 ngoại xứ, 6 thức, 6 xúc, 6 thọ, 6 ái. Thức do duyên căn và trần. Sự gặp gỡ của căn trần thức gọi là xúc. Do 6 xúc có 6 thọ. Do 6 thọ có 6 ái. Nói mắt, sắc hay nhãn thức là tự ngã là không hợp lý vì sự sinh diệt của chúng đã được thấy rõ. Phải đi đến kết luận rằng tự ngã sinh và diệt ở nơi tôi. Mắt, sắc và nhãn thức đều vô ngã, nên nhãn xúc cũng vậy. Cũng vậy là thọ và ái từ đấy sinh ra. Với tai mũi lưỡi thân ý (6 căn) cho đến 6 trần, 6 thức, 6 xúc, 6 thọ, 6 ái cũng thế, đều vô ngã. Ai thấy những pháp ấy là của tôi, là tôi, là tự ngã của tôi, thì đấy là sự tập khởi của thân kiến. Ai quán các pháp ấy không phải của tôi, không là tôi hay tự ngã của tôi, thì đấy là sự đoạn diệt của thân kiến.

Do duyên xúc giữa ba pháp căn trần thức, khởi lên các cảm thọ. Do cảm xúc lạc thọ, một người hoan hỷ, tán thán, ái trước, và tham tùy miên tăng. Do xúc khổ thọ, vị ấy sầu muộn, than khóc, và sân tùy miên tăng. Do cảm xúc bất khổ bất lạc, không như thật biết sự tập khởi, đoạn diệt, vị ngọt, nguy hiểm và giải thoát khỏi cảm thọ ấy, vô minh tùy miên tăng. Chính do không đoạn tận tham tùy miên đối với lạc thọ, không xả trừ sân tùy miên đối với khổ thọ, không đoạn tận vô minh tùy miên đối với bất khổ bất lạc thọ, không làm cho minh sanh khởi, nên vị ấy không thể chấm dứt khổ đau. Nếu khi lạc thọ khởi lên vị ấy không ái trước tham đắm, khổ thọ khởi lên vị ấy không sầu muộn than van, và khi bất khổ bất lạc khởi lên vị ấy như thật biết sự tập khởi, đoạn diệt, vị ngọt, nguy hiểm và giải thoát khỏi cảm thọ ấy, thì tham sân si tùy miên nơi vị ấy không tăng thêm. Do đoạn tận tham sân si tùy miên đối với cả ba thọ, vị ấy có thể ngay trong hiện tại, chấm dứt khổ đau. Do vậy, thánh đệ tử yểm ly căn trần thức xúc thọ ái. Do yểm ly, ly tham. Do ly tham, được giải thoát, và biết được tâm đã giải thoát. Sanh đã tận, phạm hạnh đã thành, việc nên làm đã làm, không còn trở lui trạng thái này.

Sau khi Thế tôn giảng như vậy, có sáu mươi tỷ kheo được giải thoát khỏi các lậu hoặc, không còn chấp thủ.

III. CHÚ GIẢI

Mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý là sáu nội xứ, tiếp xúc với sáu ngoại xứ là sắc thanh hương vị xúc pháp, khởi lên sáu loại nhận thức. Do xúc giữa căn trần thức khởi lên 6 loại cảm thọ, do 6 loại thọ khởi sáu loại ái, gọi là sáu bộ sáu. Phật phân tích như thế để cho thấy trong đó không có một bản ngã cố định bất biến, nhờ thấy vậy nên không có những khuynh hướng thầm kín (tùy miên) tham, sân, si đối với loại thọ. Nhờ ly tham nên giải thoát. Kinh này cũng gần giống kinh 149 Ðại lục xứ, chỉ trình bày hơi khác.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật gọi các tỷ kheo

Giảng 6 nội ngoại xứ

Thức, xúc, thọ, và ái

Mỗi thứ đều gồm sáu.

Thức do duyên căn trần,

Căn trần thức gặp gỡ

Thành ra có sáu xúc.

Từ xúc sinh thọ, ái.

Mắt, sắc và nhãn thức

Ðều không phải tự ngã

Vì sinh diệt của chúng

Ðã được thấy rõ ràng.

Phải đi đến kết luận:

Tự ngã sinh và diệt

Ngay chính ở nơi tôi.

Mắt, sắc và nhãn thức

Quả thực đều vô ngã,

Nên nhãn xúc cũng vậy.

Cũng vậy thọ và ái

Từ xúc mà sinh ra.

Tai mũi lưỡi thân ý

Năm căn kia cũng vậy

Cũng vậy là 6 trần,

6 thức và 6 xúc,

6 thọ cùng 6 ái

Tất cả đều vô ngã.

Ai thấy những pháp ấy

Là của tôi, là tôi

Là tự ngã của tôi:

Thì thân kiến tập khởi.

Ai quán các pháp ấy

Không của tôi, không tôi

Hay tự ngã của tôi:

Thân kiến ấy đoạn diệt.

Căn trần thức xúc tiếp,

Khởi lên các cảm thọ.

Do đắm trước lạc thọ,

Tham tùy miên tăng lên.

Do sầu than khổ thọ,

Sân tùy miên tăng lên.

Cảm súc không khổ lạc:

Vô minh tùy miên tăng,

Vì không như thật biết

Sự tập khởi, đoạn diệt,

Vị ngọt và nguy hiểm

Cùng với sự giải thoát

Khỏi các cảm thọ ấy.

Chính do không đoạn tận

Tham tùy miên lạc thọ,

Không trừ sân tùy miên

Ðối với các khổ thọ,

Không đoạn si tùy miên

Bất khổ bất lạc thọ,

Không làm minh sanh khởi,

Nên vị ấy không thể

Dứt khổ đến tận cùng.

Nếu không tham lạc thọ

Không buồn sầu khổ thọ

Và khi không khổ lạc

Như thật biết sinh diệt,

Vị ngọt cùng nguy hiểm

Và giải thoát cảm thọ,

Tham sân si tùy miên

Nơi vị ấy không tăng.

Do đoạn tận tùy miên

Ðối với cả ba thọ,

Vị ấy ngay hiện tại,

Chấm dứt được khổ sầu.

Do vậy, thánh đệ tử

Yểm ly căn trần thức

Cho đến xúc thọ ái.

Do yểm ly, ly tham.

Do ly tham, giải thoát,

Và tự mình biết được

Tâm đã được giải thoát.

Sanh tận, phạm hạnh thành,

Việc nên làm đã làm,

Một đi không trở lại.

Sau khi Thế tôn giảng

Có sáu mươi tỷ kheo

Giải thoát không chấp thủ

Thành lậu tận La hán.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 149

Ðại lục xứ

(Mahasalayatanika Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Great Sixfold Base.

How wrong view abou the six kinds of sense experience leads to future bondage, while right view about them leads to liberation.

Sáu xứ lớn lao.

Thế nào là tà kiến về sáu loại kinh nghiệm giác quan sẽ đưa đến trói buộc và chánh kiến về chúng sẽ đưa đến giải thoát.

II. TÓM TẮT

Phật dạy các tỷ kheo: Vì không như thật tuệ tri về 6 căn, 6 trần, 6 thức, 6 xúc và 3 cảm thọ khởi lên do căn trần thức tiếp xúc, nên người ta ái trước lạc thọ, đưa đến sự tích chứa năm thủ uẩn tương lai, tăng trưởng ái đi kèm hỷ và tham, tìm cầu hoan lạc khắp chốn, khiến vị ấy cảm thọ thêm thân khổ và tâm ưu.

Nếu như thật tuệ tri về mắt, sắc và nhãn thức (cũng vậy với 5 căn, trần thức kia, thành 18 giới) thì không ái trước lạc thọ do xúc khởi lên. Do không ái trước nên 5 thủ uẩn đi đến tàn diệt trong tương lai, ái đưa đến tái sanh bị đoạn tận nơi vị ấy, nên không còn cảm thọ các khổ về thân tâm, vị ấy cảm được lạc thọ.

Một người như vậy thấy như thật các pháp, gọi là chánh kiến, suy nghĩ nơi vị ấy là chánh tư duy, tinh tấn nơi vị ấy là chánh tinh tấn, niệm nơi vị ấy là chánh niệm, định nơi vị ấy là chánh định, còn thân nghiệp ngữ nghiệp và cách sống của vị ấy đều đã thanh tịnh từ trước. Nhờ tu tập vị ấy viên mãn 8 thánh đạo, 4 niệm xứ, 4 chánh cần, 4 như ý túc, 5 căn, 5 lực, 7 giác chi. Nơi vị ấy hai pháp được song hành là chỉ và quán. Vị ấy với thượng trí hiểu biết 5 uẩn, đoạn tận vô minh, hữu ái, tu tập chỉ quán, chứng ngộ vô minh và giải thoát.

Ðức Thế tôn giảng xong, các tỷ kheo hoan hỷ tín thọ lời Ngài.

III. CHÚ GIẢI

Sau khi đã làm sạch thân nghiệp (trừ sát đạo dâm), ngữ nghiệp (không nói dối, hai lưỡi, nói thô tục, nói vô ích) và cách sinh nhai (không hành nghề ; khất thực đúng pháp), tỳ kheo nên biết như thật nguyên nhân của đau khổ để diệt khổ. Nguyên nhân ấy là dục lạc (vui với thanh sắc), vì có vui mới tham đắm, mất cảnh giác. Vì tham đắm nên bôn ba đi tìm, vì đi tìm nên tái sinh chỗ nọ chỗ kia, mãi mãi nhập thai không giải thoát đau khổ. Thấy rõ sắc là vô thường thì thoát ly dục lạc, không còn các khổ thân tâm; đây gọi là ly dục lạc của thiền định. Nhờ biết lạc này cũng vô thường nên không đắm say thiền định. Nơi vị ấy luôn song hành hai pháp là chỉ (đình chỉ các ham muốn) và quán (tuệ thấy rõ sinh diệt của các pháp) nên không đam mê các lạc thọ do xúc khởi lên. Tất cả các thiện pháp trong 37 pháp trợ đạo (4 niệm xứ, 4 chánh cần, 5 căn, 5 lực, 7 giác chi và 8 thánh đạo) đều bắt nguồn từ chính niệm tỉnh giác đối với dục lạc.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật dạy các tỷ kheo:

Vì không thấy như thật

Về căn, trần, thức, xúc

(mỗi thứ đều gồm sáu)

Và ba cảm thọ sinh

Do căn trần thức xúc,

Người ta tham lạc thọ,

Ðưa đến sự chứa nhóm

Năm thủ uẩn tương lai,

Tăng trưởng ái hỷ tham,

Tìm hoan lạc khắp chốn,

Cho thân khổ tâm sầu.

Nếu như thật tuệ tri

Về căn trần và thức

(tất cả 18 giới)

Thì không ái trước lạc

Do xúc mà khởi lên.

Do vì không ái trước

Năm thủ uẩn tương lai

Sẽ đi đến tàn diệt,

Ái đưa đến tái sanh

Cũng dứt nơi vị ấy,

Thân tâm không còn khổ

Vị ấy sống an vui.

Người ấy thấy như chân

Nên gọi là chánh kiến,

Nghĩ đúng: chánh tư duy

Siêng đúng: chánh tinh tấn,

Nhớ đúng là chánh niệm,

Tập trung đúng: chánh định.

Còn thân nghiệp ngữ nghiệp

Và cách sống vị ấy

(ba chánh: ngữ, nghiệp, mạng)

Phải thanh tịnh từ trước.

Nhờ tu mà thành tựu

Ðược thánh đạo tám ngành

Cùng với 4 niệm xứ,

4 chánh cần, thần túc,

Căn lực và giác chi.

Chỉ quán nơi vị ấy

Luôn luôn được song hành

Với thượng trí hiểu biết

5 uẩn là vô ngã,

Ðoạn vô minh, hữu ái,

Tu tập chỉ và quán,

Chứng ngộ minh giải thoát.

Ðức Thế tôn giảng xong,

Ðại chúng đều hoan hỷ.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 150

Nói cho dân chúng Nagaravinda

(Nagaravindeyya Sutta)

I. TOÁT YẾU

To the Nagaravindans.

The Buddha explains to a group of brahmin householders what kind of recluses and brahmins should be venerated.

[Phật giảng cho một nhóm gia chủ bà la môn biết hạng sa môn bà la môn nào đáng cung kính.]

II. TÓM TẮT

Khi du hành trong làng Nagaravinda của những người bà la môn tại xứ Kosala, Phật bày cho các gia chủ bà la môn cách trả lời các câu hỏi. Nếu được hỏi Sa môn bà la môn nào không đáng tôn kính, cần phải đáp sa môn bà la môn nào không lìa tham sân si đối với sắc thanh hương vị xúc pháp, ba nghiệp thân ngữ ý khi vầy khi khác (khi ma khi Phật). Vì như vậy thì không khác gì thế tục. Sao biết một sa môn hay bà la môn đã lìa tham sân hay đang trên đường ly dục? Vì thấy họ sống tại các nơi không có sắc thanh hương vị xúc đáng ưa để khởi lòng tham. Các gia chủ bà la môn hoan hỷ tín thọ và xin trọn đời quy y Phật.

III. CHÚ GIẢI

Kinh này có vẻ mâu thuẫn với kinh 152, Tu tập căn, trong đó Phật cốt nhấn mạnh ô nhiễm là do tâm không do căn (mắt tai) hay cảnh (thanh sắc). Nhưng muốn đạt đến trình độ căn tu tập cao nhất của kinh 152, trước hết cũng phải qua giai đoạn đầu là ở rừng, tránh né những nơi dễ kích động tham dục.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Khi du hành trong làng

Na-ga-ra-vin-da

Của người bà la môn

Tại xứ Ko-sa-la,

Phật bày các gia chủ

Cách trả lời câu hỏi:

Sa môn bà la môn nào

Là không đáng tôn kính?

Cần đáp ai chưa lìa

Tham sân và si mê

Sắc thanh hương vị xúc;

Ba nghiệp thân ngữ ý

Khi thì vầy khi khác

(tức khi ma khi Phật).

Vì như vậy không khác

Những tục gia đệ tử.

Làm sao mà biết được

Sa môn bà la môn

Ðã lìa tham sân si

Hoặc đang lìa bỏ dục?

Vì thấy họ thường sống

Tại các nơi cư trú

Không có sắc thanh hương

Hay vị xúc đáng ưa

Ðể khởi lòng tham ái.

Các gia chủ làng này

Rất hoan hỷ tín thọ

Xin trọn đời quy y.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 151

Khất thực thanh tịnh

(Pindapataparisuddhi Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Purification of Almsfood.

The Buddha teaches Sariputta how a bikkhu should review himself to make himself worthy of almsfood.

Sự làm sạch đồ ăn khất thực.

Phật dạy Xá lợi Phất một tỷ kheo nên quán xét như thế nào để làm cho mình xứng đáng với thực phẩm xin được.

II. TÓM TẮT

Khi đức Thế tôn ở Trúc lâm thuộc thành Vương xá, một hôm tôn giả Xá Lợi Phất xuất khỏi thiền định độc cư, đến hầu Phật. Phật khen các căn của tôn giả thanh tịnh, làn da trong sáng; và hỏi nay tôn giả phần lớn an trú tâm như thế nào. Tôn giả bạch Phật, con an trú vào KHÔNG. Phật dạy rất tốt, đấy là sự an trú của bậc đại nhân, tức là an trú Tánh không.

Rồi Ngài giảng dạy cách an trú Không:

1. Trên đường đi khất thực và trở về, nên tự hỏi mình có khởi lên dục tham, sân, si, hận đối với sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp do sáu căn nhận thức hay không. Nếu có, phải tinh tấn đoạn trừ. Nếu không, nên hoan hỷ ngày đêm tu học các thiện pháp.

2. Lại nên thường tự xét đã đoạn hay chưa năm dục trưởng dưỡng, năm triền cái?

3. Hiểu thấu đáo năm uẩn chưa?

4. Ðã tu tập hay chưa: bốn niệm xứ, bốn chánh cần, bốn thần túc, năm căn, năm lực, bảy giác chi, tám thánh đạo, chỉ và quán?

5. Ta đã chứng minh và giải thoát hay chưa? Tự xét như vậy nếu thấy mình chưa thực hành các pháp ấy thì nên tinh tấn tu tập. Nếu thấy mình có tu tập các pháp ấy thì hãy hoan hỷ tiến tu. Như vậy là cách làm cho sự khất thực của mình được thanh tịnh. Ðấy cũng là cách nghĩ của các sa môn bà la môn trong quá khứ, hiện tại, vị lai để làm thanh tịnh sự khất thực.

III. CHÚ GIẢI

Muốn xứng đáng với sự cung ứng về các nhu cầu ăn mặc ở bệnh do xã hội mang lại, một người tu cần ý thức tỉnh giác về các ô nhiễm khởi lên để đoạn trừ, hoặc không khởi lên thì hân hoan tu học các thiện pháp.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Khi đức Thế tôn

Ở vườn Trúc lâm

Thuộc thành Vương xá,

Vào một buổi chiều

Ngài Xá Lợi Phất

Ra khỏi thiền tịnh

Ði đến hầu Phật.

Phật khen tôn giả

Các căn thanh tịnh,

Làn da trong sáng;

Và hỏi tôn giả

Trú tâm thế nào.

Tôn giả bạch Phật,

Con trú vào KHÔNG.

Phật dạy rất tốt,

Ðấy là chỗ trú

Của bậc đại nhân,

Tức trú Tánh không.

Rồi Ngài giảng dạy

Cách an trú Không:

Trên đường khất thực

Và đi trở về,

Nên thường tự hỏi

Mình có khởi lên

Dục tham, sân, hận

Ðối với các sắc,

Thanh hương vị xúc

Do năm căn nhận

Và đối các pháp

Do ý nhận thức?

Nếu có, đoạn liền.

Lại thường tự xét

Ðã đoạn hay chưa

Năm dục trưởng dưỡng,

Và năm triền cái?

Ðã hiểu thấu đáo

Về năm uẩn chưa?

Ðã tu tập chưa:

Bốn pháp niệm xứ,

Chánh cần, thần túc,

Năm căn, năm lực,

Bảy pháp giác chi,

Và tám thánh đạo,

Chỉ quán tu chưa?

Ðã chứng hay chưa

Minh và giải thoát?

Tự xét nếu chưa

Thì nên tinh tấn

Tu các pháp này

Nếu mình đã tu

Thì nên hoan hỷ

Tiến đến thành tựu.

Tự xét như vậy

Chính là cách làm

Cho sự khất thực

Trở thành sạch sẽ

Và đấy cũng là

Ðường lối tư duy

Của các sa môn

Và bà la môn

Trong cả ba thời

Quá, hiện, vị lai

Ðể làm thanh tịnh

Phẩm vật xin ăn.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 152

Tu tập căn

(Indriyabhavana Sutta)

I. TOÁT YẾU

The Development of the Faculties.

The Buddha explains the supreme development of the control over the sense faculties and the arahants' mastery over his perceptions.

Sự tu tập các giác quan.

Phật giải thích cách tu tập tối thượng là kiểm soát các giác quan và làm chủ các tưởng (nhận thức) nơi vị A la hán.

II. TÓM TẮT

Thanh niên Uttara đệ tử của bà la môn Pàsàriya đi đến hầu thăm Phật. Phật hỏi thầy anh dạy đệ tử tu tập căn như thế nào. Thanh niên đáp, mắt đừng thấy sắc, tai đừng nghe tiếng... Bà la môn thuyết giảng về tu tập căn như vậy. Phật dạy nếu thế thì hóa ra mù và điếc là những người tu tập căn cả sao. Thanh niên cúi đầu hổ thẹn vì không trả lời được.

Khi ấy Phật gọi tôn giả A Nan mà dạy rằng, trong giới luật của các bậc thánh, vô thượng căn tu tập không phải như vậy. Tôn giả xin Phật thuyết giảng.

Phật dạy vô thượng căn tu tập là khi mắt thấy sắc, ý khởi lên hoặc vui, khổ, hoặc khổ, hoặc dửng dưng vị ấy đều biết rõ nhưng cũng biết thêm rằng, cái gì có khởi lên vì là hữu vi nên thô. Chỉ có cái này là thực, thù diệu, đó là xả. Cho nên dù khởi lên bất cứ cảm thọ nào trong ba loại ấy, tất cả đều đoạn diệt chỉ tồn tại xả. Khi tai nghe, mũi ngửi, lưỡi nếm, thân xúc, ý nhận thức cũng đều như vậy, tất cả cảm thọ đều đoạn diệt nơi vị ấy, chỉ còn lại xả, như nước không đọng trên lá sen chúc xuống.

Ðạo lộ của bậc hữu học là, mỗi khi các căn xúc tiếp với trần cảnh tự thấy mình còn khởi một trong ba loại cảm thọ ấy mà không xả bỏ, thì lấy làm hổ thẹn. Còn bậc thánh thì, khi muốn an trú tưởng yểm ly (đối với vật khả ái) hoặc tưởng không yểm ly (như khởi tâm từ trước sự vật đáng chán ghét) hoặc tưởng xả, đều có thể làm được như ý muốn. Ðây là sự tu tập căn đối với bậc thánh.

Vậy, này A Nan, Ta đã giảng thế nào là vô thượng căn tu tập trong giới luật bậc thánh, thế nào là đạo lộ bậc hữu học, thế nào là các căn đã được tu tập nơi bậc thánh. Ðây là những gốc cây, chỗ trống, các người hãy thiền tư chớ phóng dật mà phải hối hận về sau.

III. CHÚ GIẢI

Kinh này phân biệt giữa lối tu tập còn chấp tướng và lối tu vô tướng. Chấp tướng là lối tu nhắm mắt bưng tai, không dám tiếp xúc với đời vì sợ nổi tham, sân... vì quan niệm nhiễm ô là do ngoại cảnh. Phật dạy kinh này cốt cho thấy cách ấy sai. Vì ô nhiễm là ở tâm, không phải ở nơi con mắt hay sắc đẹp. Cho nên Phật nhấn mạnh lối tu có trí tuệ, là khi mắt thấy sắc, phải ý thức sự ưa, ghét, hay dửng dưng đang khởi lên, lại rõ biết ba loại cảm thọ ấy vô thường vì sẽ thay đổi, chấm dứt. Như vậy thì không đến nỗi yêu mê man tàn tật hay ghét cay ghét đắng. Thái độ quá khích này là do vô ý thức. Khi có ý thức thì chỉ chứng kiến tất cả nhưng cái tôi không can dự. Ấy gọi là giải thoát nhờ tuệ, không cần tránh né sắc thanh, không cần trốn đời để vào trong núi. Ðấy là tu tập giác quan cách cao nhất. Bất cứ gì cũng không thể khuấy động người ấy, như nước không đọng lại trên lá sen lá môn.

Tu tập theo kiểu ấy khi chưa thành tựu (có khi cũng còn nổi ưa ghét) thì gọi là hữu học, vì còn phải tự chế, tự tri. Khi đã thành tựu, hoàn toàn làm chủ yêu ghét thì gọi là tự tại, thái độ của một bậc A la hán vô học. Khi cần yêu, vị ấy yêu. Như gặp ai làm hại mình, đánh giết mình, vị ấy có thể khởi lên niềm thương yêu lai láng, như thái độ của chúa Giê su khi bị đóng đinh. Khi cần chán ghét, vị ấy chán ghét. Ấy là khi sắc đẹp tiếng hay muốn đến dẫn dụ mình, thì khởi chán ghét để dù thấy nghe cũng như không.

IV. PHÁP SỐ

V. KỆ TỤNG

Phật hỏi Uttara

Ðệ tử bà la môn

Thầy anh dạy những gì

Về các căn tu tập.

Thanh niên đáp lời rằng

Con mắt chớ thấy sắc,

Tai đừng nghe âm thanh...

Tu tập căn là vậy.

Phật dạy nếu thế thì

Hóa ra mù và điếc

Lại chính là những người

Tu tập căn tối thượng?

Thanh niên không đáp được

Phật bèn gọi A Nan

Dạy cách tu tập căn

Trong giới luật bậc thánh:

Khi con mắt thấy sắc,

Ý có thể khởi lên

Vui, khổ, hoặc dửng dưng

Vị ấy đều biết rõ.

Nhưng cũng biết thêm rằng,

Cái gì có khởi lên

Vì hữu vi nên thô.

Chỉ là xả thù diệu.

Cho nên dù khởi lên

Bất cứ cảm thọ nào

Tất cả đều đoạn diệt

Chỉ tồn tại tâm xả.

Khi tai nghe, mũi ngửi,

Lưỡi nếm, thân xúc giác,

Ý nhận thức các pháp

Cũng đều như vậy cả

Ðoạn diệt mọi cảm thọ

Chỉ còn duy nhất xả,

Như nước không đọng lại

Trên lá sen chúc xuống.

Một vị hữu học đạo

Mỗi khi căn xúc cảnh

Tự thấy mình còn khởi

Một trong ba cảm thọ

Mà không xả bỏ liền,

Thì lấy làm hổ thẹn.

Còn đối với bậc thánh

Thì có thể tùy nghi:

Hoặc trú tưởng yểm ly

(đối với vật khả ái)

Hoặc tưởng không yểm ly

(như là khởi tâm từ

trước sự vật đáng chán)

Hoặc ý tưởng xả bỏ,

Không gì không thể làm.

Ðây là tu tập căn

Ở nơi một bậc thánh.

Vậy, này hỡi A Nan,

Vô thượng căn tu tập

Trong giới luật bậc thánh,

Ðã được Ta giảng dạy

Đạo lộ tu tập căn

Hữu học và vô học,

Ta cũng đã nói xong.

Hãy đến nơi gốc cây,

Hoặc chỗ nào vắng vẻ,

Mà tư duy tu tập

Chớ phóng dật buông lung

Ðể về sau hối hận.

-ooOoo-